Σάββατο 31 Μαρτίου 2018

Οι περιουσίες των Εβραίων της Θεσσαλονίκης...

Αποτέλεσμα εικόνας για εβραίοι θεσσαλονίκης
   Μία τραγική στιγμή της ιστορίας της Θεσσαλονίκης είναι η εξολόθρευση των 50 χιλιάδων περίπου Εβραίων της πόλης από τους Ναζί στα 1943-1944. Εκτός όμως από το τραγικό γεγονός αυτό καθεαυτό υπάρχει μία σκοτεινή σελίδα γύρω από το τι απέγιναν οι περιουσίες των Εβραίων που έχασαν τη ζωή τους στα στρατόπεδα συγκέντρωσης του Άουσβιτς και του Μπίρκεναου. Ενδιαφέρουσες πληροφορίες για την τύχη των περιουσιών των Εβραίων της Θεσσαλονίκης αναφέρει μεταξύ άλλων στο βιβλίο του “Έλληνες εναντίον Ελλήνων”, ο Στράτος Δορδανάς (σελ.398-437).
                Οι Έλληνες που είχαν συμμετάσχει στην απαλλαγή της πόλης από τους Εβραίους αλλά και στην προσπάθεια απαλλαγής της Ελλάδας από τους κομμουνιστές και τις οργανώσεις τους, διεκδίκησαν μερίδιο από τις περιουσίες των Εβραίων. Τα στελέχη της ναζιστικής οργάνωσης των Ε.Ε.Ε. καθώς και οι συνεργάτες των Γερμανών στη στρατιωτική διοίκηση και στην υπηρεσία της αντικατασκοπείας πήραν το καλύτερο κομμάτι των εβραϊκών περιουσιών. Μετά από αυτούς μέρος της περιουσίας, καρπώθηκαν Έλληνες αλλά και ξένοι πράκτορες, δηλαδή Αρμένιοι, Ρουμάνοι, Βούλγαροι, που ήταν διερμηνείς, εργαζόμενοι σε γερμανικές υπηρεσίες, συνεργάτες των Γερμανών κάθε ειδικότητας ή ακόμη και άτομα που με τα απαραίτητα χρήματα λάδωναν τις κρατικές και γερμανικές υπηρεσίες και έπαιρναν μερίδιο από την εβραϊκή περιουσία!


Μαξ Μέρτεν, ο Γερμανός στρατιωτικός διοικητής της Θεσσαλονίκης
Μαξ Μέρτεν, ο Γερμανός στρατιωτικός διοικητής της Θεσσαλονίκης

                 Ο Γεώργιος Πούλος ο χρήσιμος αυτός συνεργάτης των Γερμανών, πήρε το κοσμηματοπωλείο των Εβραίων αδερφών Ισαάκ και Ρόμπερτ Μποτόν που βρισκόταν στην οδό Μητροπόλεως 8 και Βασιλέως Κωνσταντίνου. Πρέπει εδώ να τονίσουμε ότι οι υπηρεσίες των Εβραίων υπάχθηκαν σε μία κρατική δομή, την Υπηρεσία Διαχείρισης Ισραηλιτικών Περιουσιών. Για να πάρει όμως ο Πούλος το κοσμηματοπωλείο έπρεπε να παρακαμφθεί αυτή η κρατική υπηρεσία και αυτό έγινε μετά από παρέμβαση του στρατιωτικού διοικητή της Θεσσαλονίκης Μαξ Μέρτεν, ο όποιος αυτοπροσώπως μαζί με τον βοηθό του Άρθουρ Καρλ Μάισνερ παρέλαβε από τους υπαλλήλους της κρατικής υπηρεσίας τα κλειδιά του κοσμηματοπωλείου και τα παρέδωσε ο ίδιος στον Γεώργιο Πούλο. Ο συνεργάτης των Γερμανών, εκτός από το κοσμηματοπωλείο που βρισκόταν στο ισόγειο, πήρε και όλο το κτίριο στη γωνία Μητροπόλεως και Βασιλέως Κωνσταντίνου.
                 Εκτός από τον Γεώργιο Πούλο και οι επιτελείς του πήραν μέρος στη διανομή της περιουσίας των Εβραίων. Για παράδειγμα, ο επικεφαλής της προσωπικής του φρουράς, Παναγιώτης Μελεμενλής, πήρε μία σειρά από καταστήματα μεταξύ των οποίων και το υποδηματοποιείο του Αβραάμ Σιαλώμ στην πλατεία Τερψιθέας, η οποία ήταν μία μικρή επιχείρηση από την οποία ο Μελεμενλής κέρδισε 151.000 δραχμές. Επιπλέον, τα αδέρφια τους Ιωάννης και Θεόδωρος Μελεμενλής, πήραν το κατάστημα τροφίμων του Ιακωώβ Μασαράνο επί της οδού Παύλου Μελά.
                Η γυναίκα του άλλου συνεργάτη του Πούλου, του Γαρουφαλή, τοποθετήθηκε το Σεπτέμβριο του 1943 μεσεγγυούχος στο κατάστημα χρωμάτων του Γιουδέ Μαλλάχ Πιτσών μαζί με το ποσό των 2.390.000 δραχμών.
Αλλά και κατώτερα στελέχη του τάγματος του Πούλου ζήτησαν και πήραν μέρος από την περιουσία των Εβραίων. Για παράδειγμα ο εθελοντής λοχίας του Γερμανικού Στρατού Κωνσταντίνος Ο. υπέβαλε αίτηση στον Μαξ Μέρτεν όπου μεταξύ των άλλων ανέφερε: “είμαι Έλληνας εθελοντής λοχίας και υπηρετώ στον γερμανικό στρατό… συμμετείχα σε όλες τις μάχες εναντίον των κομμουνιστικών συμμοριών… είμαι ο προστάτης μιας φτωχής οικογένειας προσφύγων που αποτελείται από τη σύζυγό μου και και την ηλικιωμένη μητέρα μου…. επειδή η οικογένειά μου δεν διαθέτει απολύτως καμία άλλη πηγή εσόδων εκτός από το μισθό μου και το πολεμικό μου επίδομα για αυτό σας παρακαλώ θερμά να επιτρέψετε ώστε να παραχωρηθεί ένα διαθέσιμο εβραϊκό κατάστημα στο όνομα της γυναίκας μου Μαρίας και αυτό γιατί δεν γνωρίζω αν θα παραμείνω εν ζωή ή πολεμώντας κάπου αλλού εναντίον των εχθρών του ευρωπαϊκού πολιτισμού δηλαδή εναντίον των μπολσεβίκων και των Άγγλων θα χρειαστεί να πεθάνω”. Πράγματι ο λοχίας πήρε στην κατοχή του το οπωροπωλείο των Εβραίων Κασούτο και Μορδώχ, στην οδό Πτολεμαίων στις 27 Οκτωβρίου 1943. Μάλιστα πηγαίνοντας να το παραλάβει διαπίστωσε έκπληκτος ότι ο γείτονας είχε καρπωθεί το περιεχόμενο του οπωροπωλείου και είχε εγκατασταθεί αυθαίρετα μέσα. Οι υπάλληλοι της υπηρεσίας απέβαλαν τον γείτονα και τοποθέτησαν τον “νόμιμο” μεσεγγυούχο!


Ο Γ. Πούλος καρπώθηκε μέρος από τις περιουσίες των Εβραίων της Θεσσαλονίκης
Ο Γ. Πούλος καρπώθηκε μέρος από τις περιουσίες των Εβραίων της Θεσσαλονίκης

Μεγαλύτερα όμως κέρδη αποκόμισε ο πολύ χρήσιμος για τους Γερμανούς συνεργάτης, ο Λάσκαρης Παπαναούμ ο επονομαζόμενος “το κτήνος της Θεσσαλονίκης”. Αυτός, επειδή ασχολούνταν με το εμπόριο δερμάτων, έγινε μεσεγγυούχος της επιχείρησης δερμάτων των αδελφών Σαμουέλ Αβαγιού, δηλαδή του βυρσοδεψείου επί της οδού 26ης Οκτωβρίου και των πέντε καταστημάτων στις οδούς Πτολεμαίων 21, Φειδίου 8, Σαλαμίνας 21 και το γραφείο της επιχείρησης επί της οδού Βέροιας 4. Επίσης λίγο αργότερα πήρε το βυρσοδεψείο των Ισραηλιτών Αμίρ και Μεβοράχ, όπως και το γραφείο της επιχείρησής τους επί της Εγνατίας 2. Επιπλέον πήρε το κατάστημα υποδημάτων του Γιουδά Ιακώβ Γιουδά επί της Εγνατίας και το κατάστημα υαλοπινάκων του Σιμτώβ Σααδή Αρών. Σε αυτά αν προσθέσει κανείς ακίνητα, ένα μεγάλο ποσό σε χρυσές λίρες και ένα εβραϊκό σπίτι μπορεί να καταλάβει πόσο μεγάλη περιουσία δημιούργησε ο Παπαναούμ που του χάρισαν μία άνετη ζωή αργότερα στη Γερμανία!
 


Οι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης στην πλατεία Ελευθερίας λίγο πριν βρεθούν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης.
Οι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης στην πλατεία Ελευθερίας λίγο πριν βρεθούν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης.

Αλλά και ο αδερφός του Παπαναούμ, ο Ηφαιστίωνας έγινε μεσεγγυούχος δύο καταστημάτων, ένα κατάστημα υποδημάτων των Μπενίκε και και Ισαάκ Άντζελ και ένα κατάστημα νημάτων του Ααρών Λεβή.
Και οι συνεργάτες όμως του Λάσκαρη Παπαναούμ δεν έμειναν παραπονεμένοι. Για παράδειγμα ο Σταύρος Αδάμ, εκτός από τα λεφτά που έβγαλε εκβιάζοντας Εβραίους, πήρε στην κατοχή του το κατάστημα υποδημάτων επί της οδού Σολωμού, εβραϊκών συμφερόντων, όπως επίσης και ο άλλος συνεργάτης του ο Αγάθος πήρε στην κατοχή του το γαλακτοπωλείο του Αλμπέρτο Σαρφατή επί της οδού Βασιλέως Ηρακλείου 8, το οποίο με χιλιάδες αντικείμενα, μικρά και μεγάλα, από το κατάστημα υαλικών του Δαυίδ Μπενρουμπή μετέτρεψε σε πολυτελές γαλακτοπωλείο-ζαχαροπλαστείο, στέκι των Γερμανών και άλλων στελεχών των Ταγμάτων Ασφαλείας της εποχής.
Ο έμπιστος συνεργάτης του Παπαναούμ, Θεοχαρίδης, αποζημιώθηκε με το κατάστημα σιδηρικών του Σαμουέλ Κοέν και με το κατάστημα οπτικών του Τζιμ Σαρφατή.
Τέλος δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι τα πάσης φύσεως Τάγματα Ασφαλείας και τα στελέχη που τα απάρτιζαν χρηματοδοτούνταν και μισθοδοτούνταν από τους Γερμανούς με πόρους εκτός των άλλων και από την εκμετάλλευση της περιουσίας των εκτοπισμένων Εβραίων της Θεσσαλονίκης. Τα 2.000 εβραϊκά καταστήματα, τα ακίνητά τους, όπως και τα εμπορεύματά τους ήταν ο αιμοδότης πολιτικών και στρατιωτικών συνεργατών των Γερμανών.

ΠΗΓΕΣ-ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Στράτος Ν. Δορδανάς, Έλληνες εναντίον Ελλήνων, ο κόσμος των Ταγμάτων Ασφαλείας στην κατοχική Θεσσαλονίκη 1941-1944, Εκδόσεις Επίκεντρο, Θεσσαλονίκη 2006 (σελ. 398-437).
http://www.triklopodia.gr
https://www.seleo.gr

Σάββατο 24 Μαρτίου 2018

Ας διαβάσουμε για την Επανάσταση του 1821...




"Greece on the ruins of Missolonghi" by Eugène Delacroix.

 Κατεβάστε δωρεάν 34 βιβλία για την Επανάσταση του 1821 σε μορφή αρχείου PDF

Τρικούπη Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως (1)
Τρικούπη Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως (2)
Τρικούπη Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως (3)
Τρικούπη Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως (4)

Γιάννης Κορδάτος , Η Κοινωνική σημασία της Ελλ.Επαναστάσεως

Απομνημονεύματα της δευτέρας πολιορκίας του Μεσολογγίου (1825-1826)
Μακρυγιάννη-Απομνημονεύματα

Χέρτσβεργ-Ιστορία της ελληνικής επαναστάσεως (1)
Χέρτσβεργ-Ιστορία της ελληνικής επαναστάσεως (2)
Χέρτσβεργ-Ιστορία της ελληνικής επαναστάσεως (3)
Χέρτσβεργ-Ιστορία της ελληνικής επαναστάσεως (4)

ΦΩΤΑΚΟΥ-Απομνημονεύματα

Τα Απομνημονεύματα του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη

Π. Πατρών.Γερμανού- Υπομνήματα περί της Ελληνικής Επαναστάσεως της Ελλάδος Από του 1820 μέχρι του 1823
Ν.Σπηλιάδης-τΓ
Περραιβός, Χριστόφορος, Απομνημονεύματα πολεμικά

Οι Έλληνες της διασποράς – Βουλή των Ελλήνων

Ανδρέας Μιαούλης – Υπόμνημα Βασιλικού Ναυτικού

ΑΝΩΝΥΜΟΥ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΟΣ – ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΝΟΜΑΡΧΙΑ

AΡΑΒΑΝΤΙΝΟΣ – ΑΝΕΚΔΟΤΑ

Ιωάννης Φιλήμων – Δοκίμιον Φιλικής Εταιρείας

ΧΡΙΣΤΟΦΟΡΟΣ ΠΕΡΑΙΒΟΣ – ΒΙΟΓΡΑΦΙΑ ΡΗΓΑ ΦΕΡΑΙΟΥ
ΧΡΙΣΤΟΦΟΡΟΣ ΠΕΡΑΙΒΟΣ – ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗ ΠΑΡΓΑΣ
ΧΡΙΣΤΟΦΟΡΟΣ ΠΕΡΑΙΒΟΣ – ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΣΟΥΛΙΟΥ

ΓΙΑΝΝΗΣ ΜΠΕΝΕΚΟΣ – ΚΩΛΕΤΗΣ

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ – ΑΠ. ΒΑΚΑΛΟΠΟΥΛΟΣ – Η ΜΕΓΑΛΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους – Εκδοτική Αθηνών. Τόμος 10 (1453-1669)
Ιστορία του Ελληνικού Έθνους – Εκδοτική Αθηνών. Τόμος 11 – (1669-1821)

Φίνλευ Γεώργιος -Ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης-Τόμος Α’
Φίνλευ Γεώργιος -Ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης-Τόμος Β’

Τάκης Σταματόπουλος – Ο εσωτερικός αγώνας του 1821
Τάκης Σταματόπουλος – Ο Παλαιών Πατρών Γερμανός χωρίς θρύλο.

Νικόλαος Σπηλιάδης – Απομνημονεύματα -Α
Νικόλαος Σπηλιάδης – Απομνημονεύματα – Β

Ιωάννου Φιλήμονος – Δοκίμιον ιστορικόν περί της Ελληνικής Επαναστάσεως – Γ

Κωνσταντίνου Σάθα – Τουρκοκρατούμενη Ελλάς – Ιστορικόν δοκίμιον

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΙΣ ΤΟΜΟΣ 01
Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΙΣ ΤΟΜΟΣ 02
Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΙΣ ΤΟΜΟΣ 03
Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΙΣ ΤΟΜΟΣ 04
Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΙΣ ΤΟΜΟΣ 05
Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΙΣ ΤΟΜΟΣ 06



Πολιορκία των Αθηνών κατά το 1827, πίνακας του Παναγιώτη Ζωγράφου με την καθοδήγηση του Μακρυγιάννη 

Πηγή: eranistis.net

Ο λαϊκός ζωγράφος Θεόφιλος...




Αποτέλεσμα εικόνας για θεοφιλος λαικος ζωγραφος

Σαν σήμερα, το 1934 έφυγε από τη ζωή μόνος και σχεδόν άγνωστος ακόμα, ο Θεόφιλος, ο εξαιρετικός λαϊκός ζωγράφος που απαθανάτισε θρύλους και παραδόσεις, καθημερινές στιγμές από την ελληνική πραγματικότητα με το μοναδικό του προσωπικό ύφος που καθιστά τα έργα του από τα πλέον αναγνωρίσιμα της ελληνικής ζωγραφικής.
Αυτοδίδακτος καλλιτέχνης κατέληξε να γίνει ο αναγνωριστεί ως ο σπουδαιότερος λαϊκός καλλιτέχνης της Ελλάδας - το ταλέντο του οποίου όμως αναγνωρίστηκε μοναχά μετά θάνατον. Ο Θεόφιλος Χατζημιχαήλ, γνωστός απλά ως Θεόφιλος, γεννήθηκε στη Βαρειά της Λέσβου, μεταξύ του 1867 και 1870, πρώτο παιδί μια φτωχής οικογένειας που απέκτησε άλλα επτά στη συνέχεια. Το ενδιαφέρον του για τη ζωγραφική εκδηλώθηκε από νωρίς και φέρεται να ήταν αντιστρόφως ανάλογο με την απόδοσή του στα σχολικά θρανία.
Τα βιογραφικά στοιχεία για το Θεόφιλο είναι σκόρπια και ασαφή. Σύμφωνα με διάφορες μαρτυρίες έφυγε από το νησί σε ηλικία 18 περίπου ετών και πέρασε κάποια χρόνια της ζωής του στη Σμύρνη. Από την μικρασιατική πόλη έφυγε ύστερα από κάποιο επεισόδιο για να φτάσει στην Αθήνα, όπου κατά τον «ατυχή πόλεμο» του 1897 επιχείρησε να καταταγεί στο στρατό, χωρίς όμως να γίνει δεκτός.






Από εκεί φεύγει για τη Μαγνησία, όπου θα περάσει περί τα 30 χρόνια της ζωής του, και θα αφήσει πλήθος σημαντικών έργων του. Ζωγραφίζει σε καφενεία, ταβέρνες, χάνια, στο χωριό Μηλιές φιλοτεχνεί την εκκλησία της Αγίας Μαρίνας, αλλά και πολλά σπίτια, ελαιοτριβεία, φούρνους, μύλους κ.α. Στο Βόλο ζωγραφίζει και πλήθος επιγραφών στα προσφυγικά των εκδιωχθέντων από την Μικρά Ασία. Δυστυχώς, πολλά από τα έργα του έχουν καταστραφεί είτε από σεισμούς και πυρκαγιές, είτε από κατεδαφίσεις και αμέλεια.




«…Τη δουλειά του Θεόφιλου μπορούμε να τη χωρίσουμε σε τρεις μεγάλες περιόδους, που ξεχωρίζουν αρκετά μεταξύ τους. Πρώτη είναι η περίοδος της Θεσσαλίας. Όπως είπαμε και στην αρχή, τα έργα τα καμωμένα στη Θεσσαλία, αν εξαιρέσουμε τα πετυχημένα κι αριστουργηματικά του, είναι τις περισσότερες φορές σφιγμένα, με μια τάση για σχέδιο, που σπάνια φτάνει σ’ αποτέλεσμα, ενώ στο χρώμα έχουν μια περιορισμένη κλίμακα που, εκτός από σπάνιες περιπτώσεις -έχω υπ’ όψη μου μερικά θαυμάσια έργα- έχουν κάτι το σχεδιαστικό και συγχρόνως το σκληρό. Η εποχή της επανόδου του στη Μυτιλήνη αποτελεί τη δεύτερη περίοδο της ζωγραφικής του. ένα είδος δισταγμού μαζί κι επιμέλειας, που υπάρχει στα έργα του Βόλου, εξαφανίζεται εδώ για να δώσει τη θέση του σε μια χρωματική ευφορία, με πλήθος σπάνιους τόνους, λεπτότατους μα και συγχρόνως γεμάτους ευδαιμονία. Τα έργα αυτά επιζητούν λιγότερο το σχέδιο, μα ίσως στο βάθος να είναι πιο σχεδιασμένα. Το χρώμα τους φτάνει σε μια λάμψη που εκφράζει ευτυχία, ξενοιασιά και, συγχρόνως, εκστασιακή αυτοσυγκέντρωση. Έχουν μιαν απίστευτη ποιότητα στην ύλη τους, μια δυνατή συνείδηση των κανόνων του έργου τέχνης, με την ανατολίτικη και βυζαντινή σημασία του όρου. Εκεί γύρω στην εποχή που θα συναντήσει τον Τeriade, ίσως όμως και λίγα χρόνια πριν, η ζωγραφική του αλλάζει. Αυτή είναι η τρίτη περίοδός του. εδώ τα εντυπωσιακά και πολύτιμα χρώματα αρχίζουν να υποχωρούν κάπως, για να δώσουν τη θέση τους σε χρώματα πιο σωστά, πιο ζωγραφικά. Ό,τι ήθελε να κάνει στον Βόλο με το επιμελημένο και σφιχτό σχέδιο, το καταφέρνει τώρα με τα δικά του μέσα: με το χρώμα...», έγραψε για το έργο του Θεόφιλου, ο ζωγράφος Γιάννης Τσαρούχης.





Ο Θεόφιλος φέρεται να είχε και έντονη συμβολή στα κοινωνικά δρώμενα της περιοχής, με την διοργάνωση λαϊκών θεατρικών παραστάσεων στις εθνικές γιορτές ενώ την περίοδο της Αποκριάς, συνήθιζε να κρατά τον πρωταγωνιστικό ρόλο άλλοτε ντυμένος ως Μεγαλέξανδρος, με μακεδονική φάλαγγα μαθητές σχολείων, και άλλοτε ως ήρωας της Ελληνικής Επανάστασης, με εξοπλισμό και κουστούμια που έφτιαχνε ο ίδιος.
Υπήρξε πάντοτε ιδιαίτερα φτωχός, και συχνά ζωγράφιζε τοίχους καφενείων ή σπιτιών για ένα κερδίσει ένα πιάτο φαγητό. Εξίσου συχνά έπεφτε θύμα εμπαιγμού και περιφρόνησης ειδικά λόγω της επιλογής του, από μια ηλικία και μετά, να εγκαταλείψει τον ευρωπαϊκό τρόπο ένδυσης και να φοράει φουστανέλα, όπως οι ήρωες που απεικόνιζαν τα έργα του.





Το 1927, ο Θεόφιλος επέστρεψε στη Λέσβο και ένα περίπου χρόνο αργότερα γνωρίστηκε με τον τεχνοκριτικό και έμπορο έργων τέχνης Στρατή Ελευθεριάδη – Teriade, μια γνωριμία που συνέβαλλε αρχικά στη βελτίωση των συνθηκών επιβίωσής του και μετέπειτα (δυστυχώς μετά θάνατον) στην σταδιακή αναγνώριση του έργου του ώσπου το υπουργείο Πολιτισμού χαρακτήρισε το έργο του «χρήζον ειδικής κρατικής προστασίας». Ο Θεόφιλος πέθανε στις 24 Μαρτίου του 1934, πιθανότατα από τροφική δηλητηρίαση.
Ως το Σεπτέμβριο του 1935, ένα χρόνο μετά τον θάνατο του, μνεία στο όνομά του γίνεται μόνο σε μερικά δημοσιογραφικά κείμενα στην Αθήνα, τη Μυτιλήνη και το Βόλο. Στις 20 Σεπτεμβρίου του ίδιου χρόνου δημοσιεύεται στα Αθηναϊκά Νέα μια συνέντευξη του Teriade με τίτλο «Μια καλλιτεχνική ανακάλυψη. Ένας άγνωστος μεγάλος Έλληνας λαϊκός ζωγράφος, ο Θεόφιλος Χατζημιχαήλ» και την επόμενη χρονιά οργανώνεται από τον Teriade έκθεση έργων του στο Παρίσι. Ο Τάκης Μπαρλάς αποκαλεί τον Θεόφιλο «Παπαδιαμάντη της ζωγραφικής» ενώ ο Γιώργος Σεφέρης, ο οποίος το 1947 μιλάει για τον καλλιτέχνη σε έκθεση έργων του στο Βρετανικό Συμβούλιο Αθηνών, τον συσχετίζε
ι με τον Μακρυγιάννη. Σύντομα, το όνομα και το έργο του ταξιδεύει σε πολλές γωνιές του κόσμου.



Ο Οδυσσέας Ελύτης, έγραψε: «Επιστρέφοντας από την Αμερική, τον Ιούνιο του 1961, σταμάτησα για λίγες μέρες στο Παρίσι και, καθώς βγήκα να χαζέψω στους δρόμους, το πρώτο πράγμα που είδα ήταν, σε μια βιτρίνα βιβλιοπωλείου όπου συνήθιζα να πηγαίνω άλλοτε, τη μεγάλη αφίσα της Έκθεσης του Θεόφιλου, που είχε ανοίξει ακριβώς εκείνη την εβδομάδα στις αίθουσες του Λούβρου. Η καρδιά μου άρχισε να χτυπά δυνατά. Ε, λοιπόν, ναι. Υπήρχε δικαιοσύνη σ’ αυτόν τον κόσμο».
Ο Teriade χρηματοδοτεί την ίδρυση του Μουσείου Θεόφιλου, που άνοιξε το 1965, στη γενέτειρά του Βαρειά στη Λέσβο, όπου φιλοξενούνται 86 πίνακες του ζωγράφου. Επίσης ως μουσείο Θεοφίλου λειτουργεί το αρχοντικό Χατζηαναστάση, γνωστό σήμερα ως οικία Κοντού, στην Ανακασιά του Δήμου Ιωλκού, τους τοίχους του οποίου φιλοτέχνησε ο ζωγράφος γύρω στο 1912.


 
 Πηγή: tvxs.gr

Τετάρτη 21 Μαρτίου 2018

Η ποίηση σε όλη τη γη...





Αποτέλεσμα εικόνας για παγκόσμια ημέρα ποίησησ

Η Ημέρα Ποίησης έρχεται για να θυμίσει στον κόσμο την ξεχωριστή αυτή μορφή λογοτεχνίας που αιώνες τώρα καταφέρνει να φέρνει τους ανθρώπους κοντά. Όπως φάνηκε στο κείμενο που μόλις διαβάσατε, σε όλες τις εκφάνσεις της ιστορίας, η ποίηση αποτελούσε πρωταρχικό τρόπο έκφρασης των συναισθημάτων.
Πόλεμοι, δουλεία, φτώχεια, κοινωνική αδικία, θάνατος, όλα τα κακώς κείμενα της ανθρωπότητας γέννησαν αριστουργηματικά ποιήματα. Μέσω αυτών, οι ποιητές επιδίωκαν να απαλύνουν τον ανθρώπινο πόνο και να διώξουν τη μιζέρια. Η παράδοση και η ιστορία των λαών δημιούργησαν διαχρονικά ποιήματα. Τα ποιήματα αυτά αποτελούν πλέον την παράδοση και την ιστορία ολόκληρης της ανθρωπότητας και συνεχίζουν να συγκινούν μα και να διδάσκουν τις σύγχρονες γενιές.
Οι διαφορές που συναντώνται στην ποιητική παραγωγή του κάθε πολιτισμού δεν υπάρχουν για να χωρίσουν, αλλά για να ενώσουν όλα τα σπουδαία έργα της ιστορίας σε ένα πολύχρωμο ποιητικό μωσαϊκό, που κατορθώνει την ενότητα, δίχως να καταργεί την ποικιλότητα. Έναν καμβά που ολοένα μεγαλώνει, ώστε τελικά να χωρέσει ολόκληρη της ιστορία του ανθρώπινου γένους. Τα ποιήματα, δηλαδή, υπάρχουν για να θυμίσουν στους ανθρώπους ότι τα έντονα συναισθήματα που βιώνουν έχουν υπάρξει ξανά, σε κάθε γωνιά της Γης και σε κάθε στιγμή της ανθρώπινης ιστορίας.
Η Παγκόσμια Ημέρα για την Ποίηση καθιερώθηκε το 1999 από την UNESCO, έπειτα από έμπνευση του έλληνα ποιητή Μιχαήλ Μήτρα. Έκτοτε, η 21η Μαρτίου έχει ανακηρυχθεί ως ημέρα γιορτής για τους ποιητές και τους λάτρεις της ποίησης ανά τον κόσμο.
Πλήθος αξιόλογων εκδηλώσεων λαμβάνουν χώρα προς εορτασμό της ημέρας στην Ελλάδα, μα και σε πολλές άλλες χώρες παγκοσμίως. Εναλλακτικά, ο καθένας μπορεί να βρει τον δικό του τρόπο να δείξει τον σεβασμό του στην διεθνή αυτή Ημέρα Ποίησης. Εμείς επιλέξαμε να μάθουμε γι’ αυτή την υψηλή μορφή τέχνης και τον τρόπο με τον οποίο μπήκε τόσο ριζικά στις ζωές των ανθρώπων.
Η ποίηση αποτελεί μια τέχνη πολυπρισματική και πολύπλευρη, αφού η μορφή της αλλάζει, ανάλογα με το εκάστοτε πολιτισμικό πλαίσιο. Ξεκινώντας από τη Μεσοποταμία το 3000 π.Χ., η ποίηση εξαπλώθηκε σε ολόκληρη την υφήλιο, χωρίς αυστηρούς κανόνες και περιορισμούς. Άφηνε την παράδοση και τη νοοτροπία του κάθε τόπου να διαμορφώσουν τη μορφή της και τους αισθητικούς κανόνες της. Το μόνο που απαιτούσε η ίδια η ποίηση ήταν η ρυθμική χρήση της γλώσσας και η έκφραση της ανθρώπινης ψυχής.
«Κάθε μορφή λογοτεχνίας πηγάζει από την παράδοση και διατηρεί την παράδοση ζωντανή.»
Έχει, επομένως, ιδιαίτερο ενδιαφέρον η αναζήτηση της ποιητικής παράδοσης της κάθε ηπείρου με αφορμή την Ημέρα Ποίησης. Ο εντοπισμός, δηλαδή, της θεματολογίας των ποιημάτων και των πηγών έμπνευσης των λαών του κόσμου, καθώς και των διάφορων ρευμάτων. Πρόκειται για να ταξίδι εξερεύνησης της πολιτισμικής ταυτότητας των χωρών, αφού η τέχνη σε όλες της τις εκφάνσεις είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την τοπική κουλτούρα.
 
Η Ποίηση στην Ευρώπη
της Έλενας Λαμπρινάκου

Ευρώπη Κολάζ
Η ποίηση, αποτελώντας ένα από τα παλαιότερα λογοτεχνικά είδη, ανιχνεύεται στην ευρωπαϊκή ήπειρο από αρχαιοτάτων χρόνων. Στην εν λόγω ήπειρο, η ποίηση υπήρξε πάντοτε στενά συνδεδεμένη με την πολύ παλιά ιστορία της. Τις πρώτες εκφάνσεις του είδους βρίσκουμε στην επική ποίηση, με έργα ορόσημα, όπως η Ιλιάδα και η Οδύσσεια του Ομήρου. Εξίσου σπουδαίες είναι, όμως, και η λυρική ποίηση, όπως οι ωδές, η ελεγειακή, η βουκολική και η δραματική ποίηση, όπως οι τραγωδίες του Σοφοκλή, ΕυριπίδηShakespeare.
Στην Ευρώπη -όπως και σε άλλες ηπείρους-, η πορεία της ποίησης καθορίστηκε από σημαντικά πολιτικά και κοινωνικά γεγονότα. Ας μην ξεχνάμε, άλλωστε, πως η ποίηση δε γεννήθηκε εκ του μηδενός, μα επηρεάστηκε βαθιά από κοινωνικο-πολιτισμικούς παράγοντες. Ο 20ος αιώνας αποτέλεσε ορόσημο για την ευρωπαϊκή ιστορία. Οι δύο παγκόσμιοι πόλεμοι που έλαβαν χώρα στα εδάφη της, η άνοδος και η πτώση του Κομμουνισμού, ο Ψυχρός Πόλεμος, η διάλυση της Γιουγκοσλαβίας και πολλά ακόμη γεγονότα σημάδεψαν την ήπειρο. Έτσι, οι ποιητές της εποχής θεματοποίησαν τα εκάστοτε τεκταινόμενα ανάλογα με την κοσμοαντίληψη και τα βιώματά τους.
Στην ευρωπαϊκή ποίηση συναντάμε μερικά από τα πιο σημαντικά ρεύματα της ποίησης, τα οποία σημάδεψαν την λογοτεχνική παραγωγή. Ο ρομαντισμός εμφανίστηκε στο πρώτο μισό του 19ου αιώνα. Κύρια χαρακτηριστικά του ήταν η χρήση πλούσιων εκφραστικών μέσων, η επίκληση στη φαντασία και το συναίσθημα. Με αυτά τα μέσα αποδίδονταν επαρκώς η μελαγχολία, ο έρωτας, η θλίψη. Ο παρνασσισμός κυριάρχησε στη λογοτεχνία για περίπου 30 χρόνια από το 1850-1880. Οι εκπρόσωποί του ασχολήθηκαν με την τελειότητα του μέτρου και του στίχου, αντλώντας τα θέματά τους από την αρχαιότητα. Ο συμβολισμός ήρθε ως αντίδραση στην αυστηρότητα του παρνασσισμού, στα τέλη του 19ου αιώνα. Έκανε χρήση των συμβόλων και της ελεύθερης μορφής και σκοπός του ήταν η έκφραση των συναισθημάτων. Τέλος, ο μοντερνισμός και ο υπερρεαλισμός εμφανίζονται τον 20ο αιώνα. Έχουν ως κοινά χαρακτηριστικά τον ελεύθερο στίχο, την απουσία της λογικής και την χρήση καθημερινού λεξιλογίου.
Ενδεικτικά, μερικοί σύγχρονοι και σπουδαίοι Ευρωπαίοι ποιητές, που λειτούργησαν ως «σταθμοί» της ποίησης, είναι οι: Federico García Lorca, Samuel BeckettBertolt Brecht, Fernando Pessoa, Γιώργος Σεφέρης, Κωνσταντίνος ΚαβάφηςCharles BaudelaireRainer Maria RilkeDoris Lessing. Φυσικά, οποιαδήποτε προσπάθεια να προσδιοριστούν εξέχουσες μορφές της ευρωπαϊκής ποίησης, οδηγείται, εν τέλει, σε αδιέξοδο. Κάτι τέτοιο αποδεικνύεται ουτοπικό, λόγω της τεράστιας ποιητικής παράδοσης της ηπείρου.[i]
 
Η Ποίηση στην Ασία
της Μαρίας Κόνιαρη

Ασία Κολάζ

Συνεχίζοντας το οδοιπορικό μας στους παγκόσμιους ποιητικούς δρόμους φτάνουμε στην Ασία.  Η ποίηση αυτής της ηπείρου δημιουργεί ένα μωσαϊκό ποιητικών φωνών, που αναπτύχθηκαν αξιοποιώντας την ποικιλία των πνευματικών παραδόσεων των χωρών τους.
Η εμφάνιση του έμμετρου λόγου παρατηρείται ήδη από τον 11ο και 7ο αιώνα π.Χ., με τα κινεζικά Shijing, γνωστά ως τα Βιβλία Τραγουδιών, ή με τα αραβικά ποιήματα του 6ου αιώνα. Οι δημιουργοί αυτών των ποιημάτων είναι ανώνυμοι. Πολλές φορές η ποίηση στις χώρες της Ασίας διαδιδόταν προφορικά. Στην Ιαπωνία περίπου τον 13ο αιώνα δημιουργήθηκε η ποιητική φόρμα χαϊκού, που υπάρχει ως τις μέρες μας.
Σημαντικά καλλιτεχνικά δημιουργήματα προήλθαν από Πέρσες ποιητές, όπως τον Jalaluddin Rumi. Η επική ποίηση κατέχει βασικό ρόλο στην ιστορία της λογοτεχνίας στις χώρες της Ανατολής. Εκτενή έπη ή κύκλοι επών με μεγάλη θεματική ποικιλία στολίζουν την λογοτεχνική κληρονομιά των χωρών αυτών. Άλλοτε πολεμικά, ερωτικά, μυθικά θέματα και άλλοτε θέματα παραδοσιακής ιστορίας, γενεαλογίας, θρησκείας, αξιών και εξύμνησης αυτοκρατόρων και πολεμιστών.
Η πορεία της ποίησης στους τόπους της Ασίας άλλαξε ριζικά τους τελευταίους αιώνες και ειδικά τον 20ο αιώνα. Ο Ινδός ποιητής Rabindranath Tagore είναι ο πρώτος Ασιάτης που πήρε βραβείο Νόμπελ, το 1913. Λογοτεχνικά επηρεασμένος από τον Tagore, το ινδικό έπος και τους μεγάλους Πέρσες ποιητές, ο Kazi Nazrul Islam είναι από τις σημαντικότερες ποιητικές προσωπικότητες της Βεγγάλης. Στο πλούσιο έργο του συνδυάζει την παράδοση με τις επαναστατικές ιδέες. Επίσης, έχει δημιουργήσει ένα ξεχωριστό είδος τραγουδιού, το Nazrul Geeti. [ii]
Γενικά, η ποίηση του 20ο αιώνα στις χώρες της Ανατολής επηρεάστηκε από τα πολιτικά  γεγονότα αυτής της περιόδου. Για παράδειγμα, το έργο του αριστερού ινδου ποιητή Faiz Ahmad Faiz επηρεάστηκε από την μακροχρόνια ένοπλη σύρραξη Ινδίας-Πακιστάν στην περιοχή του Κασμίρ -πατρίδα του ποιητή- και από τη γενοκτονία στο Μπανγκλαντές, που διεξήχθη από τον πακιστανικό στρατό για την εξυπηρέτηση των αμερικανικών συμφερόντων στη Νοτιοανατολική Ασία.
Ο «ποιητής του λαού» Habib Jalib, από το Πακιστάν, συμμετείχε στους αγώνες ενάντια σε τρεις στρατιωτικές δικτατορίες και φυλακίστηκε δύο φορές για τις ιδέες και τη δράση του. Έγραψε ποιήματα για την τρομοκρατία  και τη λογοκρισία στην τέχνη. Τέλος, η Taslima Narsin λόγω των απόψεών της περί θρησκείας και συμμετοχής σε φεμινιστικές οργανώσεις διώκεται από τις αρχές του Μπανγκλαντές και διαμένει στο εξωτερικό.
Παράλληλα, εμφανίστηκε μια τάση ανανέωσης της παραδοσιακής ποίησης. Στην Τουρκία τόσο ο ποιητής Nazim Hikmet όσο και το κίνημα Γκαρίπ, με εκπροσώπους τους Orhan Veli,  Oktay Rifat και Melih Cevdet, επεδίωξαν να δημιουργήσουν μια τέχνη προσιτή στο λαό. Χρησιμοποίησαν τον ελεύθερο στίχο και τη λαϊκή γλώσσα, απασχολούμενοι με θέματα της καθημερινής ζωής. Τα διδάγματα τους ακολούθησαν και οι επόμενες ποιητικές γενιές, οι οποίες μέχρι και σήμερα έχουν να αντιμετωπίσουν το φαινόμενο της λογοκρισίας. [iii]
 
Η Ποίηση στη Νότιο Αμερική
της Δέσποινας Σιάτη

Νότιος Αμερική Κολάζ

Το μεγαλύτερο μέρος της λατινοαμερικάνικης ποίησης είναι γραμμένο στα Ισπανικά ή τα Πορτογαλικά. Παρά τη χρήση κοινής γλώσσας, όμως, δε θα μπορούσε να υπάρξει σύγχυση ανάμεσα στην ευρωπαϊκή και την νοτιοαμερικάνικη ποίηση. Οι ποιητές της Ισπανικής Αμερικής κατάφεραν να παράγουν ένα μοναδικό και εξαίσιο έργο, συναιρώντας γηγενή και ισπανικά στοιχεία. Η νοτιοαμερικάνικη ποίηση επηρεάστηκε ακόμα περισσότερο με την άφιξη των αφρικανών σκλάβων στο νέο κόσμο. Η παράδοση της Αφρικής επέφερε νέα μορφή στη φύση των ποιημάτων της Νοτίου Αμερικής.
Πριν την ανακάλυψη της Αμερικής από τους λαούς της Ευρώπης, οι Αζτέκοι καθώς και άλλες φυλές της κεντρικής Αμερικής είχαν αναπτύξει τη δική τους τοπική μορφή ποίησης. Οι Ισπανοί κατακτητές του Μεξικού συνέλλεξαν πολλά από τα έργα των Αζτέκων, ώστε να γνωρίσουν από πρώτο χέρι τους αυτόχθονες πολιτισμούς του καινούριου κόσμου. Πολλές από τις πληροφορίες που συλλέχθηκαν έχουν χαθεί, μα διαρκώς ανακαλύπτονται κομμάτια αζτέκικων ποιημάτων ή αντίγραφα τους. Αυτά κοσμούν σήμερα τις βιβλιοθήκες του κόσμου.
Κατά την εποχή του ευρωπαϊκού αποικισμού, οι λατινοαμερικάνοι επηρεάστηκαν βαθιά από τις τάσεις της Ευρώπης στην ποίηση, μα η θεματολογία τους παρέμενε σταθερά βασισμένη στην Αμερικάνικη ιστορία. Οι ιθαγενείς, κατά τους αγώνες τους για την απελευθέρωση [iv] από τους αποικιοκράτες, αντιμετώπιζαν την ποίηση ως τρόπο περιφρόνησης των αρχών και ως μέσο έκφρασης της κοινωνικής αδικίας.
Μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο και την εισαγωγή νέων ποιητικών ρευμάτων στη νοτιοαμερικάνικη ποίηση, πολλά κινήματα και ομάδες συνέχισαν να γράφουν την ιστορία της ισπανοαμερικάνικης λογοτεχνίας. Εικόνες του προ-Κολομβιανού αμερικάνικου πολιτισμού εμφανίστικαν για άλλη μια φορά στη θεματολογία των ποιημάτων της Νοτίου Αμερικής.
Από την εποχή προ του αποικισμού, δεν έχει διασωθεί το όνομα κανενός εκ των νοτιοαμερικάνων ποιητών. Αντίθετα, κατά τη διάρκεια της αποικιοκρατίας, είχε ξεχωρίσει ο μεξικάνος Juana Inés de la Cruz. Κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα, σπουδαίος ποιητής υπήρξε ο κουβανός José Martí, ο οποίος πέθανε στον αγώνα για την απελευθέρωση της Κούβας. Έκτοτε η λατινοαμερικάνικη ποίηση έχει αναπτυχθεί και εξαπλωθεί σε ολόκληρο κόσμο, διατηρώντας ταυτόχρονα τις ρίζες της. Γνωστότερος σύγχρονος νοτιοαμερικάνος ποιητής είναι, φυσικά, ο χιλιανός Pablo Neruda. [v]
 
Η Ποίηση στη Βόρειο Αμερική
της Μαρίας Κόνιαρη

Βόρεια Αμερική Κολάζ

Θα επιχειρήσουμε μια σύντομη ιστορική αναδρομή στη ποίηση της Βόρειας Αμερικής, εστιάζοντας σε κυρίαρχα ποιητικά ρεύματα και τάσεις, αδυνατώντας δυστυχώς να αναφερθούμε στο σύνολο των ποιητικών φωνών αυτής της πλούσιας καλλιτεχνικά Ηπείρου, που συχνά καθόρισε τις δεσπόζουσες νόρμες της διεθνούς ποιητικής παραγωγής.
Τα πρώτα δείγματα έμμετρου λόγου εμφανίζονται στους κύκλους των ιθαγενών της Βόρειας Αμερικής. Ανώνυμα ποιήματα Ινδιάνων, που εξυμνούν την αγάπη, την φύση, τη γη, τα ζώα και τα φυτά. Καταγγέλλουν, όμως, ταυτόχρονα τον τρόπο ζωής των δυτικών και τον τρόπο συμπεριφοράς τους προς τους αυτόχθονες λαούς.
Στη διάρκεια των πρώτων χρόνων της εγκατάστασης των  Ευρωπαίων αποίκων στη Νέα Ήπειρο, οι συνθήκες ζωής ήταν εξαιρετικά δύσκολες. Αυτό το γεγονός σε συνδυασμό με τον πουριτανισμό λειτούργησαν ανασταλτικά στην ανάπτυξη της ποίησης. Στη διάρκεια του 18ου αιώνα, επίκεντρο της ποίησης αποτελούσε η πολιτική και η πατρίδα, καθώς ωρίμαζε σταδιακά  η  ιδέα της ανεξαρτησίας.
Μετά την Αμερικανική Επανάσταση, ο Ρομαντισμός έκανε την εμφάνιση του και στον Νέο Κόσμο, με τους ποιητές William Cullen Bryant, Henry Wadsworth LongfellowJohn Greenleaf Whittier, Oliver Wendell Holmes και τη μυθική μορφή του Edgar Allan Poe [vi]. Το λογοτεχνικό έργο του Allan Poe παρουσιάζει επιδράσεις στην παγκόσμια λογοτεχνία μέχρι τις μέρες μας, έχοντας συμβάλλει στην εξέλιξη της αστυνομικής λογοτεχνίας και των ιστοριών τρόμου και φαντασίας. Παράλληλα με τη ρομαντική ποίηση του 19ου αιώνα, δημιουργήθηκε το κίνημα του Υπερβατισμού. Εκφραστές του ήταν οι ποιητές Ralph Waldo Emerson,  Jones Very και Henry David Thoreau. Η κορύφωση της Υπερβατικής Σχολής σημειώθηκε με το έργο του Walt Whitman. Οι στίχοι του είναι φυσιολατρικοί και ο ίδιος υπερασπίζεται τη δημοκρατία και την ελευθερία των νέγρων.
Τον 20ο αιώνα, ειδικότερα μετά το 1914, εμφανίστηκαν νεωτερικά ρεύματα, θέτοντας νέους προβληματισμούς και δοκιμάζοντας τα όρια του ποιητικού λόγου. Εμφανίζεται ο Μοντερνισμός και ο Εικονισμός, με ηγετικές μορφές τον Ezra Pound και τον T. S. Eliot. Η Έρημη Χώρα του T. S. Eliot αναγνωρίζεται ως το πιο χαρακτηριστικό έργο του μοντερνισμού. Στα πλαίσια αυτού του νεωτερικού κινήματος κινήθηκε και ο William Carlos Williams‎, αναζητώντας, όμως, μια καινούργια «αμερικανική» ποιητική. Οι στίχοι του αντικατοπτρίζουν το ρυθμό της σύγχρονης αμερικανικής αστικής ζωής, αγγίζοντας μερικές φορές τα όρια της «αντι-ποίησης». Το δρόμο του ακολούθησαν οι μεταπολεμικές γενιές.
Μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου εμφανίζονται περισσότερα ριζοσπαστικά κινήματα. Σε ένα από αυτά, τη Γενιά των Beatniks [vii] ανήκουν ποιητές όπως οι Lawrence Ferlinghetti, Charles Bukowski, Bob Kaufmann,  Jack Kerouac και Allen Ginsberg. Τόσο στη ποίηση όσο και στη ζωή τους κυριαρχεί η τολμηρή γλώσσα, η τζαζ μουσική, το αλκοόλ, οι ναρκωτικές ουσίες, η αμφισβήτηση των κατεστημένων αξιών, της  κοινωνικής συμβατικότητας και το αίτημα της λογοτεχνικής ανανέωσης. Τέλος, θεμελιωτές της Εξομολογητικής ποίησης θεωρούνται ο Robert Lowell, οι «ιδανικές αυτόχειρες» Anne Sexton και Sylvia Plath.
Από τη δεκαετία του 1970 και μετέπειτα, η Αμερικανική Ποίηση παρουσιάζει ποικιλία ποιητικών τάσεων. Κυρίαρχη είναι η αναβίωση του Υπερρεαλισμού, συνεχίζοντας την παράδοση της  Σχολής της Νέας Υόρκης, και η εμφάνιση της λεγόμενης «LANGUAGE» ποίησης. Αυτού του είδους η ποίηση δίνει έμφαση στο ρόλο του αναγνώστη, ο οποίος καλείται μόνος να βρει νόημα σε ένα ποιητικό έργο. [viii]
 
Η Ποίηση στην Αφρική
της Δέσποινας Σιάτη

Αφρική Κολάζ

Η Αφρική είναι μια ήπειρος 55 χωρών, εκ των οποίων η κάθε μία έχει εξελίξει τα διάφορα λογοτεχνικά είδη με τον δικό της τρόπο. Το γεγονός, όμως, που σημάδεψε την ιστορία της πολυπαθούς ηπείρου στο σύνολό της ήταν η αποικιοκρατία. Επομένως, η ποίηση στις αφρικάνικες χώρες χωρίζεται σε δύο βασικές περιόδους: προ και μετά του αποικισμού.
Η αφρικάνικη ποίηση ήταν, αρχικά, άγραφη και εντασσόταν στην ίδια κατηγορία με την αφρικάνικη μουσική. Έπειτα, οι ποιητές άρχισαν να εκδίδουν τα έργα τους ως παραδόσεις για τις κηδείες και τις γαμήλιες τελετές. Στο περιεχόμενό τους, τα ποιήματα αυτά επαινούσαν τις αρετές της κοινωνίας και καταδίκαζαν τα ελαττώματα της.
Κατά την περίοδο της αποικιοκρατίας, πολλοί αφρικάνοι ποιητές έγραφαν σε γλώσσες του δυτικού κόσμου. Τα έργα τους αυτά εκτιμήθηκαν από τους ανθρώπους της Δύσης, εν αντιθέσει με εκείνα που ήταν γραμμένα στη μητρική τους γλώσσα. Από το 1780 και μετά, σημειώθηκε μια άνευ προηγουμένου ανάπτυξη στην αφρικανική ποίηση, με ποιήματα υπέρ και κατά της δουλείας. Από τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο μέχρι και την απελευθέρωση των μαύρων σκλάβων, τα μηνύματα που διαπερνούσαν τα ποιήματα των Αφρικανών στις περιοχές υπό γαλλική επικράτεια αφορούσαν στην ανεξαρτησία.
Κατά την περίοδο της πολυπόθητης απελευθέρωσης, τα βάσανα των αφρικανικής καταγωγής ανθρώπων δε τους επέτρεπαν να ασχοληθούν με την ποίηση. Τόσο οι αγώνες για την άρση του δυτικού ζυγού όσο και οι αφρικάνικοι εμφύλιοι πόλεμοι, δεν άφηναν περιθώρια λογοτεχνικής ανάπτυξης.
Αυτό, φυσικά, άλλαξε τη δεκαετία του ’60, όταν πια όλοι οι Αφρικανοί είχαν ελευθερωθεί. Η αφρικανική ποίηση βρήκε ξανά χώρο να ανθίσει, τόσο με χρήση ευρωπαϊκών, όσο και αφρικάνικων γλωσσών και διαλέκτων. Η θεματολογία των ποιημάτων στρεφόταν πλέον γύρω από τις διαφορές του παρελθόντος και του παρόντος της αφρικανικής ηπείρου. Τις διαφορές, δηλαδή, ανάμεσα στην παράδοση και τον εκσυγχρονισμό, στον σοσιαλισμό και τον καπιταλισμό, στην «αφρικανικότητα» και την υπόλοιπη ανθρωπότητα. Τα κοινωνικά προβλήματα είχαν κυρίαρχη θέση στο έργο των ποιητών. [iv]
Τα σημερινά αφρικάνικα ποιήματα εκφράζουν τον τρόπο με τον οποίο οι αυτόχθονες αφρικάνικες κουλτούρες έχουν απορροφηθεί από τον δυτικό πολιτισμό, κατηγορώντας την έλλειψη οράματος των ηγετών τους. Κάποιοι από τους σπουδαιότερους ποιητές που κατάγονται από την Αφρικάνικη ήπειρο είναι οι Wole SoyinkaDennis Vincent BrutusChinua AchebeAntjie KrogIngrid Jonker, Christopher Okigbo, ανάμεσα φυσικά σε άλλους μεγάλους καλλιτέχνες, που δε θα χώραγαν σε ένα και μόνο άρθρο. Σημαντικό βραβείο για την ποίηση στην Αφρική αποτελεί από το 2013 το African Poetry Prize.

Η Ποίηση στην Ωκεανία
της Έλενας Λαμπρινάκου

Ωκεανία Κολάζ
Η ήπειρος της Αυστραλίας (ή Ωκεανίας) αποτελείται από την Αυστραλία και τα υπόλοιπα νησιά του Ειρηνικού. Ως προς την λογοτεχνική της παραγωγή, επηρεάστηκε από την αγγλική λογοτεχνία, λόγω του ότι αποτελούνταν από τις αντίστοιχες αποικίες. Ωστόσο, στην πορεία ακολούθησε διαφορετικό μονοπάτι, γεγονός που οφειλόταν στην ιδιαιτερότητα της ηπείρου. Οι Αυστραλοί ποιητές ασχολούνταν με διαφορετικές θεματολογίες, όπως με τους ιθαγενείς πληθυσμούς και την αυστραλιανή ύπαιθρο.
Η μοντέρνα αυστραλιανή ποίηση επικεντρώνεται στη μεταβίβαση γνώσεων της αυστραλιανής ζωής, ούσα έντονα συνδεδεμένη με τα τοπία της ηπείρου και τη φυσική της ομορφιά. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το κίνημα των Jindyworobaks, το οποίο αναπτύχθηκε το 1930. Το συγκεκριμένο κίνημα χρησιμοποιούσε ως θεματικές την μυθολογία και τους αυτόχθονες πληθυσμούς και είχε ως στόχο να αναδείξει την αυστραλιανή κουλτούρα, το τοπίο, την παράδοση και τη σύγχρονη κοινωνία. Αργότερα, ωστόσο, κατηγορήθηκε από πολλούς ως εθνικιστικό.
Ένα, επίσης, σημαντικό κίνημα της ηπείρου αυτής υπήρξε και το Angry Penguins, το οποίο εμφανίστηκε το 1940. Οι τελευταίοι, εν αντιθέσει με τους προηγούμενους, θέλησαν να καταστήσουν την αυστραλιανή ποίηση διεθνή. Τα μέσα τους για να το πετύχουν αυτό ήταν ο σουρεαλισμός και ο εξπρεσιονισμός.
Τα δύο αυτά κινήματα, τα οποία αφορμήθηκαν από την Αδελαΐδα της Νότιας Αυστραλίας, αν και αντίπαλα, επηρέασαν βαθιά την ποιητική παραγωγή του τόπου. Η συγγραφέας Dorothy Porter ανέφερε χαρακτηριστικά πως «οι συζητήσεις που ξεκίνησαν για την μοντέρνα ποίηση της ηπείρου στην Αδελαΐδα, βοήθησαν στην ενίσχυση των φιλολογικών συζητήσεων στην Αυστραλία και οδήγησαν, εν τέλει, στην καθιέρωση της Αυστραλιανής Λογοτεχνίας ως ακαδημαϊκού αντικειμένου». Η σύγχρονη ποίηση της Αυστραλίας αποτελείται από πληθώρα θεμάτων και ειδών, όπως είναι η πρόζα και το σονέτο. Επιπλέον, οι γυναίκες έχουν εισβάλλει δυναμικά στη λογοτεχνική παραγωγή του τόπου.
Τέλος, μερικοί από τους πιο σημαντικούς ποιητές της Ωκεανίας είναι οι: Oodgeroo Noonuccal, Judith Wright, Henry Lawson, Banjo Paterson, Peter Porter, Les MurrayDorothy Coade Hewett και Lionel Fogarty. [x]



Πηγή:artic.gr



Ένα πραγματικά θαυμάσιο ποίημα του Οδυσσέα Ελύτη, μελοποιημένο από τον Δημήτρη Λάγιο, είναι το δωράκι του ιστολογίου για την σημερινή μέρα των ποιημάτων και των ποιητών...

Δευτέρα 19 Μαρτίου 2018

Τι έμαθα αποφεύγοντας το Twitter και διαβάζοντας εφημερίδες...

Αποτέλεσμα εικόνας για εφημερίδα και καφές 

Γράφει ο Farhad Manjoo / The New York Times και ποιος θα μπορούσε αβίαστα να διαφωνήσει μαζί του; 

 Πρώτα πληροφορήθηκα την επίθεση σε σχολείο στη Φλόριντα από ειδοποίηση στο ρολόι μου. Αν και είχα κλείσει τις ειδοποιήσεις εδώ και μήνες, οι έκτακτες ειδήσεις κατόρθωσαν να περάσουν τη ρύθμιση. Για τις επόμενες 24 ώρες όμως, μετά την ειδοποίηση, δεν έμαθα τίποτα για την επίθεση. Ηταν πολλά αυτά που είχα την τύχη να χάσω. Για παράδειγμα, δεν είδα τους λανθασμένους ισχυρισμούς ότι ο δολοφόνος ήταν αριστερός, αναρχικός, μέλος του Ισλαμικού Κράτους και ίσως μέλος μιας ευρύτερης ομάδας. Εχασα το..
ρεπορτάζ του Φοξ που τον συνέδεε με συριακές οργανώσεις της αντιπολίτευσης ακόμη και πριν δημοσιοποιηθεί το όνομά του. Επίσης, δεν είδα τον ισχυρισμό που φιλοξένησαν πολλά ΜΜΕ και υιοθέτησε ο γερουσιαστής Μπέρνι Σάντερς και άλλοι αριστεροί στο Twitter ότι το μακελειό ήταν η 18η επίθεση σε σχολείο φέτος, που ήταν ψευδής. Αντιθέτως, την επόμενη μέρα της επίθεσης, ένας φιλικός άνθρωπος που δεν είχα συναντήσει στο παρελθόν πέταξε τρεις εφημερίδες στο κατώφλι μου. Εκείνο το πρωί, πέρασα 40 λεπτά να σκαλίζω τη φρίκη της επίθεσης και ένα εκατομμύριο άλλα πράγματα που είχαν να μου αφηγηθούν οι εφημερίδες. Οχι μόνον πέρασα λιγότερο χρόνο γύρω από αυτήν την υπόθεση από ό,τι αν την παρακολουθούσα online όσο εξελισσόταν, αλλά ταυτόχρονα ήμουν και καλύτερα ενημερωμένος. Επειδή απέφυγα τα αθώα λάθη και τις πιο κακόβουλες προσπάθειες παραπλάνησης, που ακολούθησαν τις πρώτες ώρες μετά την επίθεση.
Αυτή είναι η ζωή μου επί σχεδόν δύο μήνες. Τον Ιανουάριο μετά τη χρονιά με τις σοβαρότερες ειδήσεις στην πρόσφατη ιστορία, αποφάσισα να ταξιδέψω πίσω στον χρόνο. Εσβησα τις ειδοποιήσεις μου, βγήκα από το Twitter και άλλα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και γράφτηκα συνδρομητής σε τρεις έντυπες εφημερίδες (τους «Τάιμς της Νέας Υόρκης», την «Ουόλ Στριτ Τζέρναλ» και την τοπική εφημερίδα «Σαν Φρανσίσκο Κρόνικλ»), καθώς και ένα περιοδικό, τον «Εκόνομιστ».

Η εμπειρία μού άλλαξε τη ζωή. Πλέον είμαι λιγότερο αγχωμένος και εθισμένος στις ειδήσεις, καλύτερα ενημερωμένος. Ντρέπομαι να πω πόσο ελεύθερο χρόνο έχω. Σε δύο μήνες κατάφερα να διαβάσω πέντε έξι βιβλία, ξεκίνησα μαθήματα κεραμικής και έγινα καλύτερος σύζυγος και πατέρας.
Κατάφερα να φιλτράρω τα διδάγματα σε τρεις απλές συμβουλές: Μάθε τα νέα. Οχι πολύ γρήγορα. Απόφυγε τα σόσιαλ μίντια.
1.Μάθε τα νέα. Στα σόσιαλ μίντια, κάθε είδηση είναι διαμεσολαβημένη. Οι άνθρωποι δεν ποστάρουν τα ρεπορτάζ. Ποστάρουν την άποψή τους για τα γεγονότα, τσιτάροντας συχνά κάποια σημεία του ρεπορτάζ που υπογραμμίζουν τη δική τους γνώμη. Ετσι οι αναγνώστες δεν χρειάζεται να εμβαθύνουν στο ρεπορτάζ για να διαμορφώσουν τη δική τους γνώμη. Δεν υπάρχει κάποιο πρόβλημα με τις ποικίλες αποχρώσεις απόψεων. Και η ανάγνωση μιας εφημερίδας είναι συχνά μοναχική εμπειρία. Συχνά ένιωθα πως βρίσκομαι στο σκοτάδι αγνοώντας τι πιστεύουν οι online ορδές για τις ειδήσεις. Παρ’ όλα αυτά, η προτεραιότητα που δίνεται στο σχόλιο έναντι των ειδήσεων στο Διαδίκτυο και τα σόσιαλ μίντια είναι άκρως επικίνδυνη και μας καθιστά ευάλωτους στην παραπληροφόρηση.
2. Οχι τόσο γρήγορα. Η αληθινή ζωή είναι αργή. Οι επαγγελματίες χρειάζονται χρόνο για να καταλάβουν τι συνέβη και να το τοποθετήσουν σε ένα πλαίσιο. Η τεχνολογία είναι γρήγορη. Τα σμαρτφόουν και τα σόσιαλ μίντια μας προσφέρουν γεγονότα σχετικά με τις ειδήσεις με πολύ μεγαλύτερη ταχύτητα από όση μπορούμε να διαχειριστούμε, με αποτέλεσμα να παρεισφρέουν υποθέσεις και πλημμελής ενημέρωση.
3. Απόφυγε τα σόσιαλ μίντια. Αυτός είναι ο σημαντικότερος κανόνας. Αφότου άρχισα να διαβάζω εφημερίδες για κάποιες εβδομάδες, συνειδητοποίησα πως δεν είναι οι εφημερίδες τόσο σπουδαίες, απλώς τα σόσιαλ μίντια είναι πολύ κακά. Δεν χρειάζεται να διαβάζει κανείς μια έντυπη εφημερίδα για να αποκτήσει καλύτερη σχέση με την ενημέρωση. Αλλά, για το όνομα του Θεού, πρέπει να σταματήσει να αντλεί τις ειδήσεις από το Twitter και το Facebook. Μακροπρόθεσμα όλοι μας θα κερδίσουμε.

* το άρθρο του Farhad Manjoo δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Καθημερινή στις 13/3/2018

Κυριακή 18 Μαρτίου 2018

Εργασιακή ανασφάλεια και εντατικοποίηση εργασίας...



Αποτέλεσμα εικόνας για ανεργια
Η παρατεταμένη κρίση στην αγορά εργασίας έχει διαμορφώσει μια σειρά από αρνητικές εξελίξεις στην ποιότητα της εργασίας με κύρια τη διάχυτη ανασφάλεια. Πιο συγκεκριμένα, με βάση τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία του ΟΟΣΑ, τα οποία δείχνουν την εισοδηματική ποιότητα που απολαμβάνουν οι εργαζόμενοι, η Ελλάδα βρίσκεται στην 22η θέση.
Η εισοδηματική ποιότητα εκτιμάται, λαμβάνοντας υπόψη τόσο την κατανομή των εισοδημάτων όσο και την εισοδηματική ανισότητα εντός του εργατικού δυναμικού. Από τα στοιχεία του ΟΟΣΑ προκύπτει ότι στην Ελλάδα η σημαντικότερη συνιστώσα που προσδιορίζει τη θέση της είναι το χαμηλό μέσο εισόδημα, καθώς η χώρα μας ανήκει στη χαμηλότερη κατηγορία μέσων εισοδημάτων μεταξύ των χωρών του ΟΟΣΑ.
Εισοδηματική ποιότητα, μέσο εισόδημα και εισοδηματική ανισότητα στην Ελλάδα και σε χώρες-μέλη του ΟΟΣΑ
Με βάση τα στοιχεία του ΟΟΣΑ, οι εργαζόμενοι στη χώρα μας αντιμετωπίζουν έναν συνδυασμό υψηλότερου κινδύνου ανεργίας και χαμηλής εξασφάλισης από την ανεργία. Ο συνδυασμός αυτός οδηγεί στην υψηλότερη εργασιακή ανασφάλεια συγκριτικά με όλες τις χώρες-μέλη του ΟΟΣΑ. Σημειώνουμε ότι ο κίνδυνος ανεργίας σχετίζεται με δύο παραμέτρους: Πρώτον, με το ποσοστό ανεργίας και, δεύτερον, με τη διάρκεια της ανεργίας. Αντίστοιχα, ο βαθμός εξασφάλισης των εργαζομένων από την ανεργία εξαρτάται από το μέγεθος του επιδόματος ανεργίας και την κάλυψη που αυτό επιτυγχάνει.
Εργασιακή ανασφάλεια, κίνδυνος ανεργίας και εξασφάλιση από την ανεργία.

Εκτεθειμένοι σε κινδύνους οι Έλληνες εργαζόμενοι

Δυστυχώς, ανάμεσα στις υπόλοιπες ανεπτυγμένες χώρες, η Ελλάδα ξεχωρίζει για την υψηλότατη εργασιακή ένταση. Ειδικότερα, η χώρα μας έρχεται πρώτη στο βαθμό εργασιακής έντασης ως αποτέλεσμα ενός εκρηκτικού συνδυασμού αφενός υψηλών απαιτήσεων των εργοδοτών προς τους εργαζομένους, αφετέρου μικρής πρόσβασης των τελευταίων σε πόρους που είναι αναγκαίοι για την επιτυχή εκτέλεση της εργασίας τους.
Είναι ιδιαίτερα αποθαρρυντικό το ότι η κατηγορία των υψηλών απαιτήσεων από την εργασία σχετίζεται με το χρόνο, τον οποίο έχει στη διάθεσή του ο εργαζόμενος για να εκτελέσει την εργασία του. Ο χρόνος αυτός στην περίπτωση της χώρας μας είναι ανεπαρκής σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ. Επίσης, η κατηγορία των υψηλών εργασιακών απαιτήσεων σχετίζεται και με τον κίνδυνο για την υγεία που προκύπτει κατά την εκτέλεση της εργασίας, ο οποίος είναι ιδιαίτερα υψηλός.
Εργασιακή ένταση στην Ελλάδα και σε χώρες-μέλη του ΟΟΣΑ
Με βάση τα στοιχεία του ΟΟΣΑ, παρατηρούμε μια διαχρονική διάβρωση της νομικής προστασίας της εργασίας το διάστημα μετά το 2010. Ειδικότερα, παρατηρούμε χειροτέρευση της νομικής προστασίας της εργασίας, τόσο στην κατηγορία της προστασίας του εργαζομένου από ατομική απόλυση όσο και στην κατηγορία της προστασίας της προσωρινής απασχόλησης. Αντίθετα, παρατηρούμε σχετική σταθερότητα στη νομική προστασία από ομαδική απόλυση, η οποία ωστόσο κινδυνεύει και αυτή να ανατραπεί από μελλοντικές αλλαγές στη σχετική νομοθεσία.
Δείκτες νομικής προστασίας της απασχόλησης στην Ελλάδα (1985-2013)

Λιγότερη προστασία περισσότερη απασχόληση;

Στην αμέσως παρακάτω γραφική παράσταση αναπαράγεται η εμπειρική ανάλυση του ΟΟΣΑ μεταξύ του ποσοστού ανεργίας (κάθετος άξονας) και θεσμικής προστασίας της εργασίας (οριζόντιος άξονας). Εάν υπήρχε μια σημαντική στατιστική μεταξύ των δύο μεταβλητών θα έπρεπε να συσσωρεύονται γύρω από την αύξουσα γραμμή από αριστερά προς δεξιά. Κάτι τέτοιο δεν εμφανίζεται στη γραφική παράσταση. Συνεπώς, δεν υπάρχει καμία συσχέτιση μεταξύ των δύο μεγεθών.
Πως ερμηνεύεται το συγκεκριμένο εύρημα; Από τη μια πλευρά, υποστηρίζεται ότι με αυτό τον τρόπο μπορεί να θεμελιωθεί η θέση ότι η μείωση της θεσμικής προστασίας της εργασίας δεν συμβάλλει στην αύξηση της απασχόλησης. Από την άλλη, υποστηρίζεται, ότι η απουσία σημαντικής συσχέτισης δεν τεκμηριώνει καθόλου την προηγούμενη αντίληψη και μπορεί να ερμηνευθεί με τον ακριβώς αντίθετο τρόπο.
Αυτό σημαίνει ότι δεν μπορούμε να υποστηρίξουμε την κυρίαρχη θέση ότι η μείωση της θεσμικής προστασίας των εργαζομένων συμβάλλει στην αύξηση της απασχόλησης. Συγχρόνως, όμως, και το ακριβώς αντίθετο: ότι δεν συμβάλλει! Συνεπώς με βάση μόνο την απλή συσχέτιση το αποτέλεσμα είναι μετέωρο.

Οι μελέτες που αναιρούν

Υπάρχουν όμως μελέτες, όπως των Dosi G., Pereira, M., Roventini A., and Virgillito M. E. (2017), The effects of labour market reforms upon unemployment and income inequalities: an agent-based model, Socio-Economic Review, οι οποίες δείχνουν το εξής: οι δομικές μεταρρυθμίσεις στην αγορά εργασίας, που μειώνουν την διαπραγματευτική δύναμη των εργαζομένων και συμπιέζουν τους μισθούς, τείνουν να αυξήσουν την ανεργία, την λειτουργική ανισότητα του εισοδήματος και την προσωπική ανισότητα.
Η συγκεκριμένη, μάλιστα, μελέτη έχει θεωρητικό υπόστρωμα ένα συνδυαστικό υπόδειγμα κατά Σουμπέτερ-Κέυνς. Η εξήγηση είναι η παρακάτω: όταν η αγορά εργασίας βρίσκεται σε κατάσταση πλήρους ανταγωνισμού, κατά τα πρότυπα της νεοκλασικής αντίληψης, τόσο δυσκολότερα είναι να λειτουργήσει η κατά Σουμπέτερ μηχανή της καινοτομίας και της μεγέθυνσης. Παράλληλα, μεγαλύτερη ανισοκατανομή του εισοδήματος και υψηλότερη ανεργία, οδηγούν, μέσω της κεϋνσιανής δυναμικής σε μεροληπτική κατάσταση στασιμότητας.
                                                                              Kώστας Μελάς

Σάββατο 17 Μαρτίου 2018

Το ποδόσφαιρο... στο τετράγωνο...








 
Τούτες τις μέρες, που μεγάλος κουρνιαχτός σηκώνεται γύρω από το ελληνικό ποδόσφαιρο, προσέφυγα σε κείμενα του μεγάλου Ιταλού Ουμπέρτο Έκο. Αναφέρει χαρακτηριστικά ο Έκο: «… τα γήπεδα (έτσι όπως λειτουργούν σήμερα) είναι σαν βαλβίδα ασφαλείας που μπορεί να εκμεταλλευτεί οποιοσδήποτε θέλει να μας χειραγωγήσει». 
Ο Έκο ισχυρίζεται ότι το αγώνισμα (το όποιο αγώνισμα) ουσιαστικά είναι ένας μηχανισμός για την εξουδετέρωση της ανθρώπινης δράσης. Απ’ αυτόν τον πυρήνα διφορούμενης υγείας (πού είναι “υγιής” εφόσον δεν ξεπεραστεί ένα όριο) ωριμάζουνε τα πρώτα έκτροπα του αγωνίσματος, όπως για παράδειγμα η εκτροφή ανθρώπων αφιερωμένων σ’ ένα αγώνισμα. Ο αθλητής είναι ήδη ένα ον που έχει υπερασκήσει ένα μόνο όργανό του, που κάνει το σώμα του εστία και αποκλειστική πηγή ενός συνεχούς παιχνιδιού.
Ο αθλητής μετατρέπεται έτσι σε ένα «τέρας». Όμως, ο αθλητής-τέρας γεννιέται τη στιγμή που το σπορ ανάγεται στο τετράγωνο. Όταν δηλαδή το σπορ, από παιχνίδι με προσωπική συμμετοχή, γίνεται ένα είδος συζήτησης πάνω στο παιχνίδι, δηλαδή γίνεται θέαμα για άλλους. Το σπορ στο τετράγωνο είναι το αθλητικό θέαμα. Και το ποδόσφαιρο στο τετράγωνο το ποδοσφαιρικό θέαμα.

Εάν, κατά τον Έκο, η άσκηση είναι υγεία, όπως υγεία είναι η σωστή διατροφή, τα σπορ σαν θέαμα είναι η φενάκη της υγείας. ‘Όταν βλέπω τους άλλους να παίζουνε, δεν κάνω τίποτα το υγιεινό. Βέβαια, όποιος παρακολουθεί αθλητικό θέαμα ερεθίζεται: φωνάζει και χειρονομεί, επομένως κάνει σωματική και ψυχική άσκηση, εκτονώνει την επιθετικότητά του και τιθασεύει την αγωνιστικότητά του. Αλλά αυτή η εκτόνωση δεν οδηγεί, όπως κατά την άθληση, σε αύξηση της ενέργειας και σε απόχτηση ελέγχου και αυτοσυγκράτησης: γιατί μάλιστα οι αθλητές αγωνίζονται παίζοντας, ενώ οι θεατές αγωνίζονται στα σοβαρά (γι’ αυτό άλλωστε και δέρνονται, ή πεθαίνουνε στις κερκίδες από συγκοπή).

Η εκθετική επίδραση

Το σπορ στο τετράγωνο (απ’ το οποίο ορισμένοι βγάζουν τεράστια κέρδη) δημιουργεί, συνεχίζει ο Έκο, ένα σπορ στον κύβο, που είναι η συζήτηση πάνω στο σπορ σαν θέαμα. Αυτή η συζήτηση κατ’ αρχήν γίνεται από τον αθλητικό Τύπο, αλλά δημιουργεί με τη σειρά της τη συζήτηση γύρω από τον αθλητικό τύπο, επομένως ένα σπορ που ανάγεται σε δύναμη. Η συζήτηση γύρω απ’ τον αθλητικό τύπο είναι η συζήτηση πάνω στη συζήτηση για τη συζήτηση σχετικά με την παρακολούθηση του παιχνιδιού των άλλων.
Το είναι και το φαίνεσθαι.  
Ο θεατής ενός ποδοσφαιρικού αγώνα είναι ένας άνθρωπος που δεν παίζει, αλλά αξιολογεί, κρίνει το παιχνίδι των άλλων ανάλογα με τους κανόνες που έμαθε. Αν αυτός ο θεατής είναι καθισμένος μπροστά στη συσκευή της τηλεόρασης, η κατάστασή του γίνεται ακόμη πιο ασαφής. Αξιολογεί και κρίνει τόσο το παιχνίδι των άλλων, όσο και τη συμπεριφορά των παρόντων στο παιχνίδι. Αντί να παίζει ο ίδιος, να συμμετέχει, αρκείται στην εξ αποστάσεως παρακολούθηση.
Του μεγεθύνουν, μάλιστα, την ψευδαίσθηση του είναι (αντί του φαίνεσθαι, που στην περίπτωσή του είναι το ορθό) όταν χωρίς καν να έχει παρακολουθήσει τα αθλητικά δρώμενα, και με τη μεσολάβηση του αθλητικού Τύπου τον «αναγάγουν σε αξιόπιστο» συμμέτοχο, μετατρέποντας τον σε όμηρο. Διολισθαίνει το άτομο σε οπαδική συμπεριφορά και συμμετέχει σε συζητήσεις που δεν αφορούν μόνον το αθλητικό δρώμενο, το παιχνίδι της «ομάδας». Αφορούν και την όποια προετοιμασία, τις μεταγραφές, τις αποφάσεις των διαιτητών, των προέδρων των συλλόγων, τη σύνθεση της ομάδας κλπ.
Γύρω από αυτά τα αφηρημένα δεδομένα γίνεται μια συζήτηση που παρουσιάζει τα ίδια χαρακτηριστικά παθιασμένης συμμετοχής, όπως και η πολιτική συζήτηση. Μόνο που υπάρχει μια διαφορά ανάμεσα στις υποθέσεις της πόλης που ονομάζονται πολιτική και τις υποθέσεις του υποκατάστατου της πόλης που ονομάζεται γήπεδο. Η διαφορά είναι ότι όποιος μιλάει για πολιτική στην ουσία κάνει πολιτική. Όποιος συμμετέχει σε μια συνέλευση κόμματος, συζητάει μια πρόταση και ψηφίζει. Δεν του αφαιρείται η δυνατότητα διακυβέρνησης, γιατί ουσιαστικά, αν και σε ελάχιστη κλίμακα, την ασκεί.

Οπαδοί, τα πειθήνια όργανα

Όποιος παίρνει μέρος σε διαδήλωση, σε μια κινητοποίηση ειρηνική ή και συγκρουσιακή, επεμβαίνει για να καθορίσει ποιοτικά, αν όχι ποσοτικά, τη ζωή της κοινωνίας στο μέτρο που μπορεί. Από την άλλη ο οπαδός, τι κάνει; Μετατρέπεται σε πειθήνιο όργανο της εξουσίας, νιώθει καταπιεσμένο και απεγνωσμένο θύμα του συστήματος, αναλώνει την ενστικτώδη ορμή του σε βίαιες δραστηριότητες χωρίς στόχο. Αυτή του η δράση όχι μόνον δεν μπορεί να επηρεάσει τα κέντρα λήψης αποφάσεων, αλλά γίνεται μπούμερανγκ και για τον ίδιο. Δεν είναι τυχαίο η ύπαρξη ιδιότυπων οπαδικών στρατών συγκεκριμένων μεγάλων ομάδων.
Δεν είναι τυχαίο η ενασχόληση ιδιαίτερα με το «επαγγελματικό» ποδόσφαιρο επιχειρηματιών, που ταυτόχρονα διαθέτουν ΜΜΕ, ιδιαίτερες σχέσεις με πολιτικούς αλλά και πολιτικά κόμματα. Δεν είναι τυχαίο ότι παρά την κρίση του βίωσε η Ευρώπη, το ποδόσφαιρο της όχι μόνον δεν γνώρισε αντίστοιχη καμπή, αλλά μεγέθυνε τα έσοδα του.
 Επομένως, δεν αρκούν οι νομικές-θεσμικές παρεμβάσεις της Πολιτείας. Απαιτείται να επιστρέψουμε στην κοινωνία, να επαναδιαμορφώσουμε τη συλλογική αλλά και την ατομική συνείδηση. Να συμφωνήσουμε ότι δεν αποδεχόμαστε να υπάρχει κοινωνία, στην οποία να κυριαρχεί ο συναγωνισμός που ξεχωρίζει αυτούς που δρουν από αυτούς που δε θα δράσουν ποτέ, αλλά θα είναι αντικείμενα χειραγώγησης.

                                                                                                              Πηγή:SLpress.gr

Athletic Bilbao: Δεν είναι απλά ένας σύλλογος, είναι συναίσθημα...

Αποτέλεσμα εικόνας για αθλέτικ μπιλμπάοΗ Athletic Club όπως είναι το επίσημο όνομα του συλλόγου ιδρύθηκε το 1898 και απέκτησε το παρατσούκλι Los Leones (Τα Λιοντάρια) λόγω του ότι το γήπεδο της χτίστηκε δίπλα στην εκκλησία του San Mammes (Άγιος Μάμας) ο βίος του οποίου περιλαμβάνει το θαύμα της εξημέρωσης των λεόντων.
Η Athletic μαζί με τις Barcelona και Real Madrid είναι οι τρεις ισπανικές ομάδες που δεν έχουν υποβιβαστεί ποτέ από την πρώτη κατηγορία και οι μοναδικές αυτής της κατηγορίας που δεν είναι εταιρείες αλλά σωματεία λαϊκής βάσης (members club).
Αυτό που κάνει την Athletic να ξεχωρίζει είναι η μακρά και ισχυρή παράδοση της ως ποδοσφαιρικό σύμβολο της Χώρας των Βάσκων. Ο παλιός πρόεδρος της José María Arrate είχε πει κάποτε πως η Athletic είναι κάτι παραπάνω από έναςποδοσφαιρικός σύλλογος, είναι συναίσθημα.Αποτέλεσμα εικόνας για αθλέτικ μπιλμπάο

 Η πολιτική στελέχωσης του συλλόγου από τα τμήματα υποδομής (cantera) ξεκίνησε το 1911 μετά από προβλήματα που δημιουργούσαν οι κανονισμοί για τους ξένους παίκτες. Τότε ο σύλλογος αποφάσισε στην ομάδα να παίζουν αποκλειστικά παίκτες που προέρχονται από την επαρχία της Bizkaia, δηλαδή μόνο από τη μία από τις τρεις επαρχίες της Χώρας των Βάσκων (Euskadi). Πενήντα χρόνια αργότερα η πολιτική αυτή έγινε λιγότερο αυστηρή κι επιτρεπόταν πλέον η συμμετοχή ποδοσφαιριστών κι από την υπόλοιπη Euskadi. Μετά την κατάρρευση του φρανκικού καθεστώτος και το νέο Σύνταγμα που έδωσε αυτονομία στη Χώρα των Βάσκων επετράπη η συμμετοχή παιτών κι από την ευρύτερη επικράτεια των Βάσκων (Euskal Herria) που περιλαμβάνει και την επαρχία της Navarra αλλά και τις τρεις βάσκικες επαρχίες της Γαλλίας. Σήμερα πλέον επιτρέπεται να αγωνίζονται όχι μόνο οι ποδοσφαιριστές που προέρχονται από την Euskal Herria αλλά και αυτοί που έχουν εκπαιδευτεί στην ποδοσφαιρική ακαδημία της Athletic ή άλλου βάσκικου συλλόγου. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ο μέχρι πέρυσι  προπονητής της Athletic, Ernesto Valverde, που είναι από την Extremadura αλλά εκπαιδεύτηκε ποδοσφαιρικά στην περίφημη ακαδημία της Athletic, την Lezama.
Αυτή η πολιτική της Athletic έχει υπάρξει αρκετά αμφιλεγόμενη λόγο της σημασίας που δίνει στην τοπικότητα. Από την μια πλευρά της έχει ασκηθεί κριτική για εθνικισμό και ρατσισμό, ωστόσο η Athletic πάντα κρατούσε μετριοπαθή στάση στο ζήτημα της βάσκικης ανεξαρτησίας ενώ το γεγονός ότι στην ομάδα έχουν αγωνιστεί, για παράδειγμα, μαύροι ποδοσφαιριστές, όπως το σημερινό αστέρι Inaki Williams, εξαλείφει κάθε υπόνοια φυλετικών διακρίσεων και γενετικών θεωριών.
Από την άλλη πλευρά η Athletic αποτελεί αντικείμενο θαυμασμού για την διαχρονικότητα των αξιών της και την ευλάβεια με την οποία τηρεί τις παραδόσεις της ακόμα και σήμερα σε μια εποχή που η μετακινήσεις των ποδοσφαιριστών και ο χορός των εκατομμυρίων γύρω είναι ο κανόνας και για πολλούς απαραίτητη προϋπόθεση επιβίωσης στον σκληρό ανταγωνισμό. Κι όμως η ρομαντική προσέγγιση του βάσκικου συλλόγου δεν τον έχει αποτρέψει από μια αξιοπρεπή παρουσία στο ισπανικό πρωτάθλημα και στις ευρωπαϊκές διοργανώσεις με αποκορύφωμα τον πρώτο τίτλο μετά το 1984 μετά την εμφατική της επικράτηση στο Super Copa απέναντι στην πρωταθλήτρια Ευρώπης και Ισπανίας, Barcelona της αστρονομικής χρηματιστηριακής αξίας (η οποία επίσης έχει κι αυτή τη δική της πολιτική στην λειτουργία των ποδοσφαιρικών ακαδημιών). Αυτή μάλιστα η «εμμονή» της Athletic στην παράδοση και το έντονο συναίσθημα από το οποίο διαπνέεται ο σύλλογος δεν θα μπορούσε να μην έχει την αμέριστη στήριξη των οπαδών της που υπερηφανεύονται για το γεγονός ότι οι παίκτες που βλέπει στο γήπεδο προέρχονται από τα σπλάχνα της ομάδας γνωρίζοντας ταυτόχρονα ότι η κατάκτηση τίτλων ίσως είναι ακατόρθωτη με αυτή την πολιτική.
Θα αντέξει να διατηρήσει την περήφανη στάση της η Athletic μέσα στην πορεία των χρόνων ή θα «λερώσει» την ιστορία της όπως «λέρωσε» τη φανέλα της με την τοποθέτηση χορηγού;

                                                                                                                      Πηγή: yabasta.gr
           

Ελληνική γλώσσα: Μύθοι και αλήθειες, δάνεια και αντιδάνεια!



Αποτέλεσμα εικόνας για ελληνικη γλωσσα
  Άλλο ένα μεστό, εξαιρετικό κείμενο για την ελληνική γλώσσα. από εισήγηση του φιλόλογου και ερευνητή Νίκου Σαραντάκου για τις προσμίξεις και την αλληλεπίδραση που δημιουργούν τα ανταμώματα των γλωσσών μεταξύ τους...Πάντα με επίκεντρο τη Γλώσσα μας...

 ...Σήμερα θα συζητήσουμε κάτι περισσότερο τερπνό και λιγότερο υπηρεσιακό: για τους μύθους και τις αλήθειες σχετικά με την ελληνική γλώσσα, καθώς και τα ταξίδια των γλωσσών και των λέξεων, θέματα πολύ εκτεταμένα, που δεν φιλοδοξώ να τα εξαντλήσω· άλλωστε, προτίμησα να αφήσω αρκετό χρόνο για τη συζήτηση, στην οποία μπορούμε να συζητήσουμε οποιοδήποτε σχεδόν γλωσσικό θέμα θέλετε.

Θα εννοήσω τους μύθους με την ευρεία έννοια. Καταρχάς, σε ένα πρώτο επίπεδο, έχουμε τους εξωφρενικούς μύθους που διαδίδονται μέσα από το Διαδίκτυο. Τέτοιοι μύθοι διαδίδονται σε όλες τις χώρες και σε όλες τις γλώσσες, έχω όμως την εντύπωση, και αν διαφωνείτε να μου το πείτε, ότι το ελληνικό διαδικτυακό μυθολόγιο ξεχωρίζει από τα άλλα κατά το ότι σε πολύ μεγάλο ποσοστό περιέχει μύθους σχετικούς με τη γλώσσα –σε ποσοστό μεγαλύτερο από τα μυθολόγια των άλλων λαών.
Όμως μύθοι, και γλωσσικοί μύθοι, υπήρχαν και πριν από το Διαδίκτυο. Θα μπορούσε κανείς να πει ότι οι παλαιότεροι γλωσσικοί μύθοι είναι αυτοί τους οποίους διέδιδαν στις αρχές του 20ού αιώνα οι οπαδοί της καθαρεύουσας, ότι τάχα οι δημοτικιστές, οι μαλλιαροί όπως τους έλεγαν, αποκαλούσαν «Κώτσο Παλιοκουβέντα» τον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο και Κεχριμπάρα  την Ηλέκτρα. Πρόκειται για ένα σύμπλεγμα ψευδών διαδόσεων, που βέβαια τότε διαδίδονταν από εφημερίδες και από στόμα σε στόμα, και που ο Μανόλης Τριανταφυλλίδης το χαρακτήρισε «γλωσσική μυθολογία».
Το θέμα έχει εξαιρετικό ενδιαφέρον, έστω και μόνο ιστορικό. Λέω «μόνο ιστορικό» επειδή και το γλωσσικό ζήτημα δεν μας απασχολεί πια με αυτό τον τρόπο, αλλά δεν πρέπει να ξεχνάμε πως η Ελλάδα έχει το θλιβερό προνόμιο να έχει θρηνήσει νεκρούς ύστερα από διαδηλώσεις που είχαν αφορμή μια γλωσσικήν αντιδικία, εννοώ τα Ευαγγελικά του 1901 και τα Ορεστειακά του 1903.
Για να θυμίσω τους όρους, Ευαγγελικά είναι οι ταραχές που ξέσπασαν με αφορμή τη δημοσίευση της μετάφρασης του Κατά Ματθαίον Ευαγγελίου από τον Αλέξανδρο Πάλλη στην εφημερίδα Ακρόπολις, ενώ Ορεστειακά οι αντίστοιχες ταραχές όταν ανέβηκε η Ορέστεια του Αισχύλου σε μετάφραση. Τα Ευαγγελικά έθεταν και το πιο σύνθετο πρόβλημα, εφόσον άγγιζαν όχι μόνο τη γλώσσα αλλά και τη θρησκεία.
Όταν λοιπόν το 1901 άρχισε να δημοσιεύεται στην Ακρόπολι του πρωτοπόρου Βλάση Γαβριηλίδη η μετάφραση του Κατά Ματθαίον ευαγγελίου, προκλήθηκε σάλος, όχι μόνο επειδή ο Πάλλης χρησιμοποιούσε ανόθευτη, ψυχαρική δημοτική -«μαλλιαρή» με την ορολογία της εποχής- αλλά και διότι οι άλλες εφημερίδες δεν έχασαν την ευκαιρία να χτυπήσουν την ανταγωνίστριά τους κι έτσι εξαπέλυσαν συντονισμένη εκστρατεία εναντίον του «ατοπήματος».
Για μια ελάχιστη γεύση, ιδού μεταφρασμένο το «Πάτερ ημών» από το 6ο κεφάλαιο του Κατά Ματθαίον: Πατέρα μας εσύ μέσ’ στα ουράνια, άγιο ας είναι τ’ όνομά σου, ας έρθει η βασιλεία σου, ας γίνει το θέλημά σου, όπως στον ουρανό έτσι και στη γη· το ψωμί μας όσο μας πέφτει δώσε μας σήμερα, και χάρισέ μας τα χρέη μας όπως κι εμείς χαρίσαμε σ’ όσους μας χρωστούν και μη μας βάλεις σε πειρασμό, μόνε γλύτωσέ μας από τον Κακό.
Από τα Ευαγγελικά, ακριβώς, ξεπήδησε ο μύθος που θα μας απασχολήσει σήμερα, ότι τάχα ο Πάλλης στη μετάφρασή του χρησιμοποιούσε όχι απλώς λέξεις της δημοτικής αλλά χυδαίες και μάγκικες λέξεις και φράσεις για να αποδώσει το κείμενο των Ευαγγελίων.
Έτσι, κατηγορήθηκε η μετάφραση του Πάλλη ότι:
  • τον «Μυστικό δείπνο» τον έχει αποδώσει «κρυφό τσιμπούσι»
  • το «τας κεφαλάς ημών τω Κυρίω κλίνωμεν» το έχει πει «κάτω τις κούτρες σας»
  • το «μνήσθητί μου, κύριε, όταν έλθης εν τη βασιλεία σου» το έχει κάνει «θυμήσου με αφέντη όταν έρθεις στα πράματα»
και άλλα πολλά. Τίποτα από αυτά δεν είναι αλήθεια.
Από τα τρία παραδείγματα που παρέθεσα, το πιο διασκεδαστικό ασφαλώς είναι το τρίτο  («θυμήσου με αφέντη όταν έρθεις στα πράματα»), ίσως όμως επειδή είναι τόσο εξωφρενικό δεν έγινε τόσο πολύ πιστευτό, ενώ το «κρυφό τσιμπούσι», με το να μην είναι κραυγαλέο, αναπαράχθηκε πολύ περισσότερο και, όπως θα δούμε, εξακολουθεί και στις μέρες μας να θεωρείται από κάποιους πραγματικό γεγονός και όχι μύθος.
Ότι το «κρυφό τσιμπούσι» είναι μύθος, ότι δεν έγραψε ο Πάλλης στη μετάφρασή του τέτοιο πράγμα, αποδεικνύεται πολύ εύκολα και χωρίς να φυλλομετρήσουμε τη μετάφραση του Πάλλη (που πάντως υπάρχει στο Διαδίκτυο, στον ιστότοπο του Gutenberg Project, αν θέλετε να χαρείτε την ποιητική και ρωμαλέα δημοτική της)  .
Πουθενά στο κείμενο της μετάφρασης του Πάλλη δεν υπάρχει η επίμαχη φράση, και δεν θα μπορούσε να υπάρχει, διότι απλούστατα στα τέσσερα ευαγγέλια (που μετέφρασε ο Πάλλης) αλλά και σε ολόκληρη την Καινή Διαθήκη δεν υπάρχει πουθενά η φράση «Μυστικός δείπνος»! Και βέβαια, αν δεν υπάρχει το πρωτότυπο δεν μπορεί να υπάρχει και η κατακριτέα μετάφραση!
Κι όμως, αυτό το ψέμα έριξε γερές ρίζες. Το επανέλαβε, ας πούμε, ο Γεώργιος Σουρής, τέσσερα χρόνια μετά, όταν, χολωμένος από μια αρνητική κριτική που του είχε κάνει ο Ψυχάρης, επιτέθηκε εφ’ όλης της ύλης στους «μαλλιαρούς»:
Σου ’πα: τους ρυθμούς παράτα των πεζών των αναπαίστων
και τον Μυστικό τον Δείπνο Μυστικό Τσιμπούσι πες τον
(Ρωμηός τ. 877, 29.1.1905)

Ο Σουρής χρησιμοποιεί την παραλλαγή «μυστικό τσιμπούσι» (αντί για «κρυφό» που ήταν το πιο συνηθισμένο) για να πετύχει το μέτρο.
Αλλά και το 1911, όταν συζητιόταν στη Βουλή η νομοθετική κατοχύρωση της καθαρεύουσας, ο ανώτερος εκπαιδευτικός Θ. Μιχαλόπουλος τόνισε ότι ο λαός εξεγέρθηκε με τη μετάφραση που αναφέρει ότι τη Μεγάλη Πέμπτη ο Χριστός έκανε «κρυφό τσιμπούσι». Και το 1915, ο πολύς Μιστριώτης άστραφτε και βροντούσε επειδή δήθεν «ευρέθησαν άνθρωποι εκ των σπλάγχνων του ελληνικού λαού απειλούντες την ενότητα της φυλής ημών διά του εκχυδαϊσμού της γλώσσης και γελοιοποιήσεως των θεοδιδάκτων λόγων του Ευαγγελίου οίτινες είχον το θράσος να μεταβάλωσι και τον μυστικόν δείπνον εις κρυφό τσιμπούσι!!!!»
Κι έτσι αναπτύχθηκε ως τα 1925 περίπου αυτή η γλωσσική μυθολογία, δηλαδή η συκοφαντική-χλευαστική επινόηση λέξεων και φράσεων που δήθεν έπλασαν οι δημοτικιστές για να αποδώσουν λέξεις ή φράσεις του Ευαγγελίου (ή αρχαίες, ή της καθαρεύουσας). Άλλα χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι ο Κώτσος ο Παλιοκουβέντας και η Κεχριμπάρα που αναφέραμε παραπάνω, ή η αποκατινή τεντώστρα ή κατωτεντώστρα, όπως υποτίθεται ότι απέδιδαν οι δημοτικιστές την υποτείνουσα (υπό = κάτω, τείνουσα = τεντώστρα). Υπάρχει άλλωστε και διατύπωση ολόκληρου του Πυθαγορείου θεωρήματος στα δήθεν μαλλιαρά:
Καθενού ορθάγκωνου τριάγκωνου το τεσσαράγκωνο της αποκατινής τεντώστρας είναι όσο και τα τεσσαράγκωνα των δυο αλλονών παϊδιών του. Παΐδια, οι πλευρές, διότι τάχα ο δημοτικιστής δεν μπορεί να χρησιμοποιεί λόγιες λέξεις. Ότι πρόκειται για συκοφαντία, φαίνεται και από το γεγονός πως ο Ελισαίος Γιανίδης, κορυφαίος «μαλλιαρός» αλλά και μαθηματικός, έγραψε περί γεωμετρίας και χρησιμοποίησε, φυσικά, τον όρο «υποτείνουσα». Στο ίδιο πνεύμα, το τηλεγράφημα υποτίθεται πως ειπώθηκε «γοργοχάμπερο» και το χρηματοκιβώτιο «πρασινοκούτι».
Σήμερα γελάμε με το κρυφό τσιμπούσι και το ορθάγκωνο τριάγκωνο, και πράγματι έχουν γλωσσικό ενδιαφέρον ή έστω γούστο, αλλά να μην ξεχνάμε ότι πριν από 100 περίπου χρόνια κάποιοι έχαναν τη δουλειά τους με βάση αυτούς τους μύθους. Που άλλωστε έχουν ριζώσει γερά, διότι και ο ο πρώην πρωθυπουργός Γ. Ράλλης, που επί υπουργίας του, μην το ξεχνάμε, θεσπίστηκε το 1976 η ιστορική γλωσσοεκπαιδευτική μεταρρύθμιση που αναγνώρισε τη δημοτική, βιογραφώντας τον Γ. Θεοτόκη (στο βιβλίο του Γεώργιος Θεοτόκης. Ο πολιτικός του μέτρου) αναπαράγει επίσης το ψέμα για το Κρυφό Τσιμπούσι -αναφέρει σε υποσημείωση «Ο μυστικός δείπνος έχει γίνει «κρυφό τσιμπούσι» στη μετάφραση του Πάλλη».
Και πρωθυπουργοί ακόμα δεν έχουν ανοσία στους μύθους!
Ένας άλλος παλαιός γλωσσικός μύθος, που οι περισσότεροι θα τον μάθαμε στο σχολειο, και που σίγουρα ακούγεται από τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια, είναι ότι, τάχα, για μία μόνο ψήφο, η ελληνική γλώσσα έχασε την ευκαιρία να αναδειχτεί σε επίσημη γλώσσα των νεοσύστατων Ηνωμένων Πολιτειών, λίγα χρόνια μετά το 1776 που κέρδισαν την ανεξαρτησία τους. Βλέπετε, καθώς τα αγγλικά θύμιζαν την αποικιοκρατία, κάποιοι πρότειναν (λέει ο μύθος) να επιλεγούν τα ελληνικά σαν επίσημη γλώσσα του κράτους, αφού τα ελληνικά ήταν η γλώσσα που γέννησε τη δημοκρατία. Η ψηφοφορία έγινε και για μία μόνο ψήφο τα ελληνικά ηττήθηκαν και προκρίθηκαν τα αγγλικά, λέει ο μύθος, κι έτσι χάσαμε την ευκαιρία να έχουμε τη γλώσσα μας κοσμοκράτειρα κι εμείς να τρώμε με χρυσά κουτάλια σαν προνομιακοί της εκπρόσωποι (αυτό δεν το λέει ο μύθος αλλά το σκέφτονται ίσως μερικοί).
Φυσικά, η αλήθεια είναι ότι καμιά τέτοια ψηφοφορία δεν έχει γίνει· ούτε για τα ελληνικά, ούτε για καμιά άλλη γλώσσα. Τα πρακτικά και τα άλλα επίσημα κείμενα του Κογκρέσου των Ηνωμένων Πολιτειών υπάρχουν στη διάθεση του καθενός και καμιά ψηφοφορία δεν καταγράφεται για την ανάδειξη επίσημης γλώσσας. Στην πραγματικότητα, πουθενά στο Σύνταγμα των ΗΠΑ ή σε άλλο θεσμικό ή νομοθετικό κείμενο της χώρας δεν υπάρχει ορισμός επίσημης γλώσσας. Τα αγγλικά είναι η εκ των πραγμάτων επίσημη γλώσσα, αλλά δεν έχουν θεσμική κατοχύρωση. Βέβαια, στις μέρες μας όντως υπάρχουν προτάσεις να κατοχυρωθούν θεσμικά τα αγγλικά στις Ηνωμένες Πολιτείες, σαν ανάχωμα στη δημογραφική άνοδο των ισπανόφωνων.
Το ενδιαφέρον είναι ότι ο μύθος αυτός, δηλαδή ότι τα ελληνικά έχασαν για μία ψήφο την ευκαιρία να αναδειχτούν σε επίσημη γλώσσα των νεαρών ΗΠΑ, κυκλοφορεί και σε άλλες παραλλαγές, όπου στη θέση της ηττημένης για μία ψήφο γλώσσας είναι τα εβραϊκά (που δήθεν είχαν επιλεγεί ως γλώσσα της Παλαιάς Διαθήκης), τα γαλλικά (ως γλώσσα του ορθού λόγου), τα πολωνικά ή τα γερμανικά, που είναι και η πιο συχνή παραλλαγή.
Στην τελευταία περίπτωση, βρίσκουμε τον κόκκο αλήθειας που υπάρχει στον πυρήνα των περισσότερων μύθων. Στις νεοσύστατες Ηνωμένες Πολιτείες, υπήρχαν πολλοί πολίτες γερμανικής καταγωγής που δεν ήξεραν αγγλικά ή ήξεραν ελάχιστα. Έτσι, τον Μάρτιο του 1794 μια ομάδα Γερμανών που ζούσαν στην πολιτεία Βιρτζίνια υπέβαλε στο Κογκρέσο αναφορά, ζητώντας να μεταφράζονται οι ομοσπονδιακοί νόμοι στα γερμανικά. Η πρόταση αυτή συζητήθηκε στο Κογκρέσο στις 13 Ιανουαρίου 1795· όχι να γίνουν τα γερμανικά επίσημη γλώσσα, αλλά να μεταφράζεται στα γερμανικά το κείμενο των ομοσπονδιακών νόμων για τους πολίτες που δεν καταλάβαιναν αγγλικά. Μια επιτροπή του Σώματος πρότεινε να κυκλοφορεί μια γερμανική μετάφραση των νόμων σε μικρότερο αριθμό αντιτύπων· η σύσταση αυτή της επιτροπής δεν συγκέντρωσε πλειοψηφία. Σε διαδικαστική πρόταση των υποστηρικτών της μετάφρασης, που ζητούσαν να μη λάβει απόφαση αμέσως το Σώμα, η ψηφοφορία έδωσε το αποτέλεσμα 42 κατά και 41 υπέρ (να η περίφημη διαφορά της μίας ψήφου!). Μάλιστα, ο πρόεδρος του Σώματος, ο Φρέντερικ Μούλενμπεργκ, που είχε γεννηθεί στη Γερμανία αλλά ήταν οπαδός της αφομοίωσης και της αγγλικής γλώσσας, αρνήθηκε να την ψηφίσει (όμως ήταν συνηθισμένο να μην ψηφίζει ο Πρόεδρος του Σώματος).
Έτσι γεννήθηκε ο μύθος ότι τα γερμανικά έχασαν για μία ψήφο την ευκαιρία να γίνουν επίσημη γλώσσα και ότι την καθοριστική αρνητική ψήφο την έριξε ο (Γερμανός) Φ. Μούλενμπεργκ.
Για να ξαναγυρίσουμε στα δικά μας, ο μύθος της μίας ψήφου έχει πια ξεθωριάσει. Ούτως ή άλλως, ακόμα και στην εντελώς υποθετική περίπτωση που μια πλειοψηφία αιθεροβαμόνων φιλελλήνων στο Κογκρέσο ψήφιζε να γίνουν τα ελληνικά επίσημη γλώσσα, θα ήταν εντελώς αδύνατο να επικρατήσει κάτι τέτοιο στην πράξη αφού τα ελληνικά ήταν πέρα για πέρα άγνωστα σε όλους τους Αμερικανούς πολίτες (την εποχή εκείνη οι Έλληνες μετανάστες ήταν ελάχιστοι).
Σε μια αντισημιτική παραλλαγή του μύθου, που οφείλεται στον Κώστα Πλεύρη, την καθοριστική μία ψήφο την έριξε ένας «αμερικανοεβραίος μισέλλην», ο «Δανιήλ Γουέμπστερ», ο οποίος είναι ιστορικό πρόσωπο· βέβαια ήταν οκτώ ή δώδεκα ετών όταν έγινε η επίμαχη ψηφοφορία και… δεν ήταν εβραίος!
Παρ’ όλο όμως που ο μύθος αυτός έχει περιπέσει σε ανυποληψία, κατάφερε να πείσει ακόμα και έναν επιφανή ιστορικό. Στο γνωστό βιβλίο «Συνοπτική ιστορία της Ελλάδας, 1770-2000» του Ρίτσαρντ Κλογκ (στο πρωτότυπο: Richard Clogg, A concise history of Greece), διαβάζουμε, στην πρώτη-πρώτη σελίδα: «Ο σεβασμός που είχε εξασφαλίσει η γλώσσα και ο πολιτισμός του αρχαίου ελληνικού κόσμου σε όλη την Ευρώπη (αλλά και στις τότε νεοσύστατες Ηνωμένες Πολιτείες, όπου τα αρχαία ελληνικά παραλίγο να υιοθετηθούν ως επίσημη γλώσσα)». Το επίμαχο απόσπασμα στο πρωτότυπο: «(and, indeed, in the infant United States where ancient Greek was almost adopted as the official language)». Όταν το είδα, έγραψα στον κ. Κλογκ, και του παρέθεσα τα σχετικά στοιχεία, και με χαρά μου έμαθα πρόσφατα ότι στην 3η έκδοση του βιβλίου που κυκλοφόρησε στα αγγλικά πριν από 2-3 χρόνια, το επίμαχο σημείο έχει αντικατασταθεί από το ότι some of the founding fathers were nurtured on the classics.
Αναφέρθηκα τόσο αναλυτικά σε αυτό τον παλαιό μύθο (υπόσχομαι να μην το κάνω στους επόμενους) για να δείξω κάτι άλλο, ότι η ανασκευή ενός μύθου είναι πολύ πιο χρονοβόρα από την κατασκευή του, ή, όπως λέει η κρητική παροιμία που μ’ αρέσει να επαναλαμβάνω, «έριξε ο κουζουλός μια πέτρα στο πηγάδι και σαράντα γνωστικοί δεν μπορούν να τηνε βγάλουν».
Κι αν ο μύθος της μιας ψήφου άκμασε και διαδόθηκε στα χρόνια πριν από το Διαδίκτυο, ο αρχετυπικός μύθος της εποχής του Διαδικτύου είναι αυτό που εγώ αποκαλώ Λερναίο κείμενο, που το έχω ονομάσει έτσι, θα το καταλάβατε, επειδή όσο κι αν το διαψεύδεις και το ανασκευάζεις κάθε τόσο επανέρχεται. Στην πραγματικότητα μάλιστα δεν είναι ένας μύθος, αλλά συλλογή μύθων, μυθολόγιο θα μπορούσαμε να το πούμε. Θα μπορούσαμε να το πούμε επίσης «Το μυθολόγιο του Hellenic quest”, επειδή αρχίζει ως εξής:
Hellenic Quest» λέγεται ένα πρόγραμμα ηλεκτρονικής εκμαθήσεως της Ελληνικής που το CNN άρχισε να διανέμει παγκοσμίως και προορίζεται σε πρώτο στάδιο για τους αγγλόφωνους και ισπανόφωνους.
Το πρόγραμμα παράγεται από τη μεγάλη εταιρία Η/Υ «Apple», της οποίας Πρόεδρος Τζον Σκάλι είπε σχετικώς: «Αποφασίσαμε να προωθήσουμε το πρόγραμμα εκμαθήσεως της Ελληνικής επειδή η κοινωνία μας χρειάζεται ένα εργαλείο που θα της επιτρέψει ν’ αναπτύξει τη δημιουργικότητά της να εισαγάγει καινούριες ιδέες και θα της προσφέρει γνώσεις περισσότερες απ’ όσες ο άνθρωπος μπορούσε ως τώρα να ανακαλύψει».
Αλλη συναφής εκδήλωση: Οι Αγγλοι επιχειρηματίες προτρέπουν τα ανώτερα στελέχη να μάθουν Αρχαία Ελληνικά «επειδή αυτά περιέχουν μια ξεχωριστή σημασία για τους τομείς οργανώσεως και διαχειρίσεως επιχειρήσεων».
Σε κάποιες παραλλαγές του κειμένου, ο Μπιλ Γκέιτς ο ίδιος έχει τάχα δώσει εντολή στους επιτελείς της εταιρείας του να μάθουν ελληνικά και παραδέχεται μάλιστα την ανωτερότητα της ελληνικής γλώσσας –ιδού και σε εικόνα!
Στη συνέχεια, το Λερναίο κείμενο μας πληροφορεί ότι η ελληνική γλώσσα έχει 6 εκατομμύρια λέξεις, ενώ η αγγλική μόνο 490.000, και μετά ισχυρίζεται ότι η ελληνική γλώσσα είναι η μόνη γλώσσα που οι λέξεις της έχουν πρωτογένεια:
“Νοηματική γλώσσα” θεωρείται η γλώσσα στην οποία το “σημαίνον” δηλαδή η λέξη και “το σημαινόμενο” δηλαδή αυτό που η λέξη εκφράζει,(πράγμα, ιδέα, κατάσταση) έχουν μεταξύ τους πρωτογενή σχέση. Ενώ “σημειολογική” είναι η γλώσσα στην οποία αυθαιρέτως ορίζεται ότι το α “πράγμα” (σημαινόμενο) εννοείται με το α (σημαίνον). Με άλλα λόγια, η Ελληνική γλώσσα είναι η μόνη γλώσσα της οποίας οι λέξεις έχουν “πρωτογένεια”, ενώ σε όλες τις άλλες, οι λέξεις είναι συμβατικές, σημαίνουν κάτι απλά επειδή έτσι συμφωνήθηκε μεταξύ εκείνων που την χρησιμοποιούν. Π.χ στην Ελληνική, η λέξη ενθουσιασμός=εν-Θεώ, γεωμετρία=γη+μετρώ, προφητεία=προ+φάω, άνθρωπος=ο αναθρών οπωπάς (ο αρθρώνων λόγο). Έχουμε δηλαδή αιτιώδη σχέση μεταξύ λέξεως-πράγματος, πράγμα ανύπαρκτο στις άλλες γλώσσες.
Γι’ αυτό το λόγο, τελειώνει το κείμενο, οι Ισπανοί ευρωβουλευτές ζήτησαν να καθιερωθεί η ελληνική γλώσσα ως επίσημη της ΕΕ, διότι το να μιλά κανείς για Ενωμένη Ευρώπη χωρίς την Ελληνική είναι σα να μιλά σε έναν τυφλό για χρώματα.
Είναι λοιπόν το Λερναίο ένα μπουκέτο από μύθους, από το οποίο ο καθένας μπορεί να διαλέξει έναν μύθο για να τον προβάλει. Έτσι, πρόσφατα, η δημοσιογράφος Βίκυ Χατζηβασιλείου, με αφορμή το όνομα Φίλιππος, φίλος + ίππος, είπε από την τηλεόραση του Άλφα (στην εκπομπή Πάμε πακέτο) ότι η ελληνική γλώσσα είναι η μόνη στην οποία το σημαίνον ταυτίζεται με το σημαινόμενο. Ευτυχώς που δεν ζει ο Σωσσύρ να κάψει τα πτυχία του, διότι αυτός διατύπωσε τη θεωρία για την αυθαιρεσία του γλωσσικού σημείου, που είναι βασική θέση της γλωσσολογίας και λέει ότι δεν υπάρχει κάποιος εγγενής λόγος που αυτό το νόστιμο κόκκινο φρούτο το λέμε μήλο και όχι, έστω, λαντάμι· η σχέση είναι αποτέλεσμα της κοινωνικής σύμβασης.
Αυτό που αποκαλούν «ταύτιση του σημαίνοντος με το σημαινόμενο» ή «πρωτογένεια», είναι απλούστατα ετυμολογική διαφάνεια, δηλαδή ότι βλέποντας μια σύνθετη λέξη συνήθως μπορούμε να διακρίνουμε με ευχέρεια τα συστατικά της μέρη. Λογικό είναι εμείς, που είμαστε Έλληνες, να βρίσκουμε μεγαλύτερη ετυμολογική διαφάνεια στην ελληνική γλώσσα απλούστατα επειδή την ξέρουμε καλύτερα!
Φίλιππος, ο φίλος των ίππων λέει με στόμφο η κυρία παρουσιάστρια, επειδή μπορεί να το δει αμέσως -ενώ δεν μπορεί να δει ότι το εβραϊκό όνομα Matityahu, απ’ όπου ο Ματθαίος, σημαίνει «δώρο του Γιαχβέ», Θεόδωρος σαν να λέμε. Αντίστοιχα, το όνομα Ροβέρτος / Robert ανάγεται σε παλαιογερμανικό Hrodebert, που είναι σύνθετο από τις λέξεις hruod («φήμη, δόξα») και behrt («λαμπρός»). Άρα, όσο υπάρχει στην ελληνική «ταύτιση σημαίνοντος και σημαινομένου», άλλο τόσο υπάρχει και στην εβραϊκή ή τη γερμανική.
Το ότι το γεωμετρία ανάγεται στο γη και μετρώ είναι απλή ανάλυση σύνθετης λέξης, όπως το Eisenbahn (σιδηρόδρομος) ανάγεται στο Eisen = σίδηρος και Bahn = οδός, αρτηρία (κτλ.). Όση «πρωτογένεια» έχουν τα ελληνικά, άλλη τόση έχουν και τα γερμανικά!
Θα ήταν διαφορετική η ελληνική από τις άλλες γλώσσες, αν υπήρχε «αιτιώδης σχέση» ανάμεσα σε απλές λέξεις/ρίζες και πράγματα, αν λόγου χάρη η λέξη ‘γη’ συνδεόταν με κάποιον τρόπο με το πράγμα «γη» –αλλά αυτό, δεν ισχύει παρά μόνο για ελάχιστες λέξεις, τις λεγόμενες ηχομιμητικές, όπως π.χ. γαβγίζω, βόμβος, μπαμ, γκαπ-γκουπ, ζουζούνι. Αλλά και πάλι, οι ηχομιμητικές λέξεις κάθε άλλο παρά αποκλειστικότητα της ελληνικής είναι –αφήνουμε που και σ’ αυτές υπάρχει ένας βαθμός αυθαιρεσίας, αφού αλλιώς νιαουρίζουν οι γάτες στα ελληνικά, αλλιώς στα αγγλικά και αλλιώς στα γερμανικά.
Στάθηκα κάπως αναλυτικά σε αυτόν τον επιμέρους μύθο, αλλά δεν έχω χρόνο για να ανασκευάσω εξίσου αναλυτικά ολόκληρο αυτό το μυθολόγιο, διότι θα έπρεπε να του αφιερώσω ολόκληρη τη διάλεξη (Μια κάπως εκτενή ανασκευή έχω στο βιβλίο μου Γλώσσα μετ’ εμποδίων). Αν θέλετε, το συζητάμε στις ερωτήσεις. Συνοπτικά πάντως, είναι μια αρμαθιά από χοντρά ψέματα και ανακρίβειες: κανένα πρόγραμμα δεν υπάρχει με το όνομα Hellenic quest, καμιά σχέση δεν έχει η εταιρεία Apple ή το CNN με την εκμάθηση των ελληνικών, κανείς Άγγλος επιχειρηματίας δεν προτρέπει τα στελέχη της εταιρείας του να μάθουν αρχαία, η καταγραμμένη αρχαία ελληνική γλώσσα δεν έχει 90 εκατομμύρια λεκτικούς τύπους αλλά σκάρτο ενάμισι εκατομμύριο, δεν έχει 6 εκατομμύρια λέξεις αλλά κάπου 200 χιλιάδες, η ελληνική γλώσσα δεν έχει πρωτογένεια και δεν είναι νοηματική ούτε μοναδική, ούτε έχει κάτι το ιδιαίτερο που την κάνει κατάλληλη για γλώσσα των υπολογιστών νέας γενεάς, οι Ισπανοί ευρωβουλευτές δεν ζήτησαν να καθιερωθεί η αρχαία ελληνική ως η επίσημη γλώσσα της ΕΕ και κανείς κουτόφραγκος δεν πρόκειται να μας κόψει ισόβια σύνταξη μόνο και μόνο επειδή έτυχε να γεννηθούμε στη χώρα του Σοφοκλή και του Αριστοτέλη. Να μάθουμε αρχαία, ναι· αλλά να μη βαυκαλιζόμαστε ότι θα μας διορίσουν σε επιτελικές θέσεις στο Αμέρικα επειδή ξέρουμε αρχαία!
Ωστόσο, η ελληνική γλώσσα είναι πράγματι μια πολύ όμορφη και πολύ ενδιαφέρουσα γλώσσα με μακρότατη ιστορία, και η μεγαλύτερη τιμή που θα μπορούσαμε να της κάνουμε θα ήταν να τη χρησιμοποιούμε με καλαισθησία, ακρίβεια και φαντασία, χωρίς συμπλέγματα κατωτερότητας, νεοαττικισμούς και αμερικανιές, χωρίς εκζήτηση και διάθεση να ξεχωρίσουμε από την πλέμπα. Αυτό άλλωστε προσπαθώ να κάνω κι εγώ με τις μικρές μου δυνάμεις.
Πάντως, για την ιστορία, ο εμπνευστής του κειμένου αυτού, που φαίνεται πως είναι ο μακαρίτης πλέον Γεώργιος Γεωργαλάς, ο διανοούμενος της χούντας, είχε τουλάχιστον την εξυπνάδα να αναγνωρίσει ότι ο αριθμός των 6 εκατ. λέξεων που έδωσε για την αρχαία ελληνική γλώσσα ήταν λάθος, αλλά οι επίγονοί του έχουν κολλήσει σε παρόμοια νούμερα κι έτσι ακόμα κι ένα μέλος της Ακαδημίας Αθηνών επανέλαβε παρόμοιες τερατολογίες σε διάλεξη, μέχρι που αναγκάστηκε ο ΓΓ της Ακαδημίας να τον αποδοκιμάσει δημόσια. Όπως είπα και πριν, οι λέξεις της αρχαίας ελληνικής είναι λίγο περισσότερες από 200.000, πολύ λιγότερες από τις λέξεις της αγγλικής, και κατά πάσα πιθανότητα και από τις λέξεις της νέας ελληνικής. Και είναι βεβαίως άδικο να συγκρίνουμε μια αρχαία γλώσσα, έστω και ικανοποιητικά παραδομένη, όπως η αρχαία ελληνική, με μια νέα που εμπλουτίζεται διαρκώς από την ακένωτη δεξαμενή των νεολογισμών και των δανείων. Για «όλη» την ελληνική γλώσσα, ο καθηγητής Χαραλαμπάκης έχει κάνει την εκτίμηση των 700.000 λέξεων, που προσωπικά τη βρίσκω γενναιόδωρη αλλά όχι υπερβολική. Και βέβαια στη συζήτηση που θ’ ακολουθήσει μπορούμε να συζητήσουμε αν πρέπει να μιλάμε για μία γλώσσα ή όχι, εδώ η θέση μου είναι δημιουργικά ασαφής.
Αυτή η προσπάθεια για διόγκωση του αριθμού των λέξεων της ελληνικής γλώσσας δεν γίνεται μόνο για τόνωση του εθνικού φρονήματος (εμείς έχουμε το πλουσιότερο λεξιλόγιο) αλλά κατατείνει στο να υποβάλει την ιδέα ότι αποκλείεται μια τόσο «πλούσια» γλώσσα όπως η ελληνική να προήλθε από κάποιαν άλλη –και ιδίως από την πτωχή πρωτοϊνδοευρωπαϊκή. Οπότε περνάμε στον συναφή μύθο, ότι η ελληνική γλώσσα είναι η μητέρα όλων των γλωσσών. Η επιστημονική γλωσσολογία βέβαια απορρίπτει κάτι τέτοιο. Μπορεί σε ελληνοκεντρικούς ιστότοπους να βλέπετε διαβεβαιώσεις ότι «η ΙΕ θεωρία έχει πλέον καταρριφθεί», αλλά αυτό φυσικά δεν είναι αλήθεια, δεν υπάρχει ούτε ένας γλωσσολόγος που να μη δέχεται την ινδοευρωπαϊκή υπόθεση.
Εξίσου αναληθές είναι αυτό που διαβάζει κανείς σε ελληνοκεντρικά ιστολόγια, ότι «έχει καταρριφθεί», τάχα, η προέλευση του ελληνικού αλφαβήτου από το φοινικικό συλλαβάριο. Αυτά είναι στοιχειώδεις αρχές της γλωσσολογίας, δεν νομίζω πως χρειάζεται να τις αναπτύξω. Άλλωστε, ακόμα και τα ίδια τα ονόματα των γραμμάτων δείχνουν την προέλευσή τους· στα ελληνικά, άλφα και βήτα δεν σημαίνει τίποτε, ενώ στις βορειοσημιτικές γλώσσες aleph σημαίνει βόδι (και το αρχικό σχήμα του γράμματος θύμιζε μια βοϊδοκεφαλή), ενώ beth, μπετ, σημαίνει σπίτι.
Ακριβώς επειδή είναι πρόδηλο ότι στα ελληνικά τα ονόματα των γραμμάτων δεν σημαίνουν απολύτως τίποτα, με εξαίρεση ορισμένα «δεκανίκια» όπως το όμικρον, έψιλον, ύψιλον και ωμέγα, κάποιοι επιχείρησαν να προσδώσουν με το ζόρι σημασία στα ονόματα και μιλούν για τη «μυστική προσευχή» ή επίκληση που υποτίθεται πως βρίσκεται κρυμμένη μέσα στο ελληνικό αλφάβητο. Αυτό ταιριάζει και με τις αντιλήψεις για τις μαγικές ιδιότητες της αρχαίας ελληνικής.
Έτσι, ο εμπνευστής του μύθου βάζει τα γράμματα του αλφαβήτου στη σειρά, και μετά τα χωρίζει και τα ενώνει με αρκετή φαντασία ώστε να σχηματίσει λέξεις ή πιο σωστά σπαράγματα λέξεων της αρχαίας ελληνικής.
“Αλ φα, βη τα Γα! Αμα δε Ελ, τα εψ ιλών. Στη ίγμα, (ίνα) ζη τα, η τα, θη τα Ιώτα κατά παλλάν Δα. (Ινα) μη νυξ η, ο μικρόν (εστί) πυρός δε ίγμα ταφή εψ ιλών, φυ (οι) Ψυχή, ο μέγα (εστί)!”
Η μετάφραση έχει ως εξής:
“Νοητέ ήλιε, εσύ που είσαι το φως, έλα στη Γη! Κι εσύ, ήλιε ορατέ, ρίξε τις ακτίνες σου στον πηλό που ψήνεται. Ας γίνει ένα καταστάλαγμα για να μπορέσουν τα Εγώ να ζήσουν, να υπάρξουν και να σταθούν πάνω στην παλλόμενη Γη. Ας μην επικρατήσει η νύχτα, που είναι το μικρόν, και κινδυνεύσει να χαθεί το καταστάλαγμα της φωτιάς μέσα στην αναβράζουσα λάσπη, κι ας αναπτυχθεί η Ψυχή, που είναι το μέγιστο, το σημαντικότερο όλων!”
Καταρχάς, ο επινοητής του μύθου αγνοεί ή θέλει να αγνοούμε ότι το ελληνικό αλφάβητο δεν είχε ενιαία μορφή σε όλον τον ελληνικό χώρο. Σε κάποιες περιοχές, ας πούμε, δεν υπήρχαν ξεχωριστά σύμβολα για τα δασέα σύμφωνα φ, χ αλλά τα δήλωναν με δύο γράμματα: ΠΗ, ΚΗ (Η το δασύ πνεύμα) ή με τα αντιστοιχα ψιλά: Π, Κ, ενώ για το ψ χρησιμοποιούσαν το ΠΣ.
Αλλά το κυριότερο επιχείρημα που κατεδαφίζει οριστικά την προσπάθεια να βγει νόημα (και καλά, κρυμμένο) από τα ονόματα των γραμμάτων του αλφαβήτου, είναι ότι αρκετά από τα γράμματα δεν είχαν αυτή την ονομασία στην αρχαιότητα!
Για παράδειγμα, το Ε οι αρχαίοι δεν το έλεγαν έψιλον αλλά «ει». Ο Πλούταρχος, θα θυμάστε, έχει γράψει βιβλίο «περί του ΕΙ εν Δελφοίς», για ένα μεγάλο Ε που υπήρχε στο ναό του Απόλλωνα στους Δελφούς. Η ονομασία έψιλον προέρχεται από το  ε ψιλόν της ελληνιστικής εποχής και δόθηκε σε αντιδιαστολή με τη δίφθογγο αι, με την οποία ήδη από τότε συνέπιπτε το ε στην προφορά. Δηλαδή, δεν ονομάστηκε έτσι επειδή έπαιρνε ψιλή, αλλά επειδή είναι πιο λιτό, πιο ελαφρύ οπτικά από τη δίφθογγο  –άλλωστε και το υ ονομάστηκε ψιλόν, πάλι στην ελληνιστική εποχή, σε αντιδιαστολή με το οι. Πάει λοιπόν περίπατο η ανάλυση του «έψιλον» σε «εψ ιλών» και σε… ψημένο πηλό.
Ελληνιστικές επίσης είναι οι ονομασίες ο μικρόν και ω μέγα. Στην αρχή οι ονομασίες κλίνονταν («διά του ο μικρού», «δια του ω μεγάλου γράφονται», διαβάζουμε στους αλεξανδρινούς γραμματικούς) αλλά αργότερα εμφανίζονται οι άκλιτες σημερινές ονομασίες, όμικρον και ωμέγα -στα βυζαντινά πια χρόνια.
Κι επειδή οι αρχαίοι ημών πρόγονοι είχαν πολλά προσόντα αλλά δεν ήταν προφήτες να προβλέψουν ότι μερικούς αιώνες αργότερα θα επινοηθεί γράμμα Ω το οποίο δέκα αιώνες αργότερα θα ονομαστεί «ωμέγα» (και αντίστοιχα το όμικρον) συμπεραίνουμε ότι η εξήγηση της… μυστικής προσευχής που κρύβεται μέσα στις ονομασίες των γραμμάτων του αλφαβήτου είναι μια εξωπραγματική φαντασίωση.
Για να μείνουμε στο αλφάβητο, μια άλλη άποψη μιλάει για τη μαθηματική δομή της ελληνικής γλώσσας και προσπαθεί να βρει το μυστικό νόημα που τάχα υπάρχει κρυμμένο μέσα στις ελληνικές λέξεις, που για να το βρούμε αντιστοιχίζουμε στα γράμματα κάθε ελληνικής λέξης την αριθμητική αξία που είχαν στο αρχαιοελληνικό σύστημα αρίθμησης (Α = 1, Β =2 κ.ο.κ. Ι = 10, Κ = 20, κ.ο.κ., Ρ = 100, Σ = 200), προσθέτουμε την αξία των γραμμάτων (αυτό λέγεται λεξάριθμος) και υποτίθεται ότι βγάζουμε συμπεράσματα για ισοδυναμίες ανάμεσα σε διάφορες έννοιες. Για παράδειγμα, τα γράμματα της λέξης ΘΕΟΣ βγάζουν 284 (9+5+70+200), όπως και της λέξης ΑΓΙΟΣ (1+3+10+70+200), όπως και της λέξης ΑΓΑΘΟΣ, άρα, λένε οι υποστηριχτές της λεξαριθμικής θεωρίας, αυτό δεν μπορεί να είναι τυχαίο, άρα η ελληνική γλώσσα έχει την ιδιότητα να μας δείχνει ότι ΘΕΟΣ = ΑΓΙΟΣ = ΑΓΑΘΟΣ. Βέβαια, τον ίδιο λεξάριθμο 284 βγάζουν και άλλες χιλιάδες λέξεις της ελληνικής, όπως ΑΓΡΟΙΚΟΙ, ΒΑΠΟΡΑΚΙ, ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ, ΠΑΓΟΠΕΔΙΛΑ -περιέργως κανείς λεξαριθμιστής δεν μας είπε ότι η ελληνική γλώσσα δείχνει τη μυστική σχέση του Θεού με τα παγοπέδιλα. Ωστόσο, ο κ. Αργυρόπουλος, ένας πανέξυπνος μαθηματικός που είναι ο βασικός πλασιέ της λεξαριθμικής θεωρίας, έχει καταφέρει να προσκαλείται σε μεγάλα τηλεοπτικά κανάλια αλλά και σε ημιεπιστημονικά συμπόσια. Αργυρόπουλος = Κάποιο λάκκο έχει η φάβα = Όχι άλλο κάρβουνο = 1524 = Τρία πουλάκια κάθονταν.
Και αφού το ελληνικό αλφάβητο θεωρείται ιερό, οι εθνικιστές κι οι μυθοπλάστες φαντάζονται ότι οι εχθροί της Ελλάδας το έχουν βάλει στο στόχαστρο και θέλουν να το αντικαταστήσουν από το λατινικό αλφάβητο. Θα θυμάστε τη φασαρία που έγινε πριν από 4-5 χρόνια, που ξεκίνησε όταν μια δασκάλα από τη Ραφήνα δημοσίευσε σε ένα ιστολόγιο δασκάλων ένα πύρινο άρθρο εναντίον της νέας γραμματικής των δημοτικών σχολείων η οποία δήθεν ήθελε να καταργήσει τα γράμματα Η, Ω Ξ και Ψ από το αλφάβητο με απώτερο στόχο να επιβάλει τη φωνητική γραφή και το λατινικό αλφάβητο. Αυτή η φωνηεντομαχία ή Φωνηεντιάδα μαινόταν επί μήνες και έφτασε μέχρι τη Βουλή των Ελλήνων –ευτυχώς, η δημοσιότητα που πήρε το θέμα έσπρωξε τους γλωσσολόγους να αντιδράσουν: ένα κείμενο που το υπέγραφαν 140 πανεπιστημιακοί γλωσσολόγοι ανασκεύασε τις επιθέσεις και κατέδειξε ότι η δασκάλα είχε απλώς μπερδέψει τα γράμματα με τους φθόγγους, διότι στα ελληνικά έχουμε πέντε φωνήεντα αλλά εφτά γράμματα που τα αντιπροσωπεύουν. (Για το θέμα της απλοποίησης θα πούμε περισσότερα παρακάτω)
Και παρόλο που κανείς δεν επιδιώκει να αλλάξει το ελληνικό αλφάβητο, δεν θα ήταν ίσως άσκοπο να επισημάνω αυτό που ανέφερα και προηγουμένως υπαινικτικά, δηλαδή ότι οι Αθηναίοι του Χρυσού Αιώνα μεγαλούργησαν, τόσο σε πνευματικό και καλλιτεχνικό όσο και σε πολιτειακό και στρατιωτικό επίπεδο, χωρίς να έχουν τα γράμματα Ξ, Ψ και Ω στο αλφάβητό τους, ενώ το Η τους αντιπροσώπευε το δασύ πνεύμα! Η φράση έδοξεν τη βουλή και τω δήμω, με την οποία άρχιζαν τα ψηφίσματα του αθηναϊκού δήμου, στην πραγματικότητα γραφόταν ΕΔΟΧΣΕΝ ΤΕΙ ΒΟLΕΙ ΚΑΙ ΤΟΙ ΔΕΜΟΙ, όπως βλέπετε εδώ.
Θα έχετε επίσης προσέξει ότι υπάρχει ολόκληρος κλάδος «ερευνητών» που έχουν έργο ζωής τους να βρίσκουν ελληνικές ετυμολογίες σε λέξεις όλων των γλωσσών του κόσμου, ακόμα και σε γλώσσες εξωτικές. Ένας καθηγητής πανεπιστημίου (οικονομολόγος, παρεμπιπτόντως) έγραψε ολόκληρο βιβλίο, στο οποίο «αποδεικνύει» ότι όλες σχεδόν οι αγγλικές λέξεις είναι τάχα δάνεια από την ελληνική γλώσσα, και ότι τα δάνεια αυτά είναι απόρροια επαφών με… προκατακλυσμιαίους Έλληνες ναυτικούς (I am – είμαι, I can – κάμνω – I have – έχω). Αυτή τη στάση εγώ την αποκαλώ πορτοκαλισμό, φόρο τιμής στον Γκας Πορτοκάλος, της ταινίας Γάμος αλά ελληνικά –θα θυμάστε τον συμπαθέστατο αυτόν εστιάτορα που, για να μπορεί ν’ αντέξει τις ταπεινώσεις της ξενιτιάς, προσπαθούσε να βρει μιαν ελληνική ετυμολογία σε κάθε λέξη, ακόμα και στο κιμονό, που το ετυμολογούσε από τον χειμώνα ή τον Μίλερ από το μήλο.
Βλέπουμε εδώ ορισμένες τέτοιες ετυμολογήσεις των πορτοκαλιστών. Το αστείο είναι ότι σε μερικές περιπτώσεις όντως η λέξη έχει ελληνική αρχή, αλλά όχι αυτήν που αναφέρεται.
Η ελληνική λοιπόν δεν είναι μητέρα όλων των γλωσσών, αλλά το δεδομένο και αληθινό είναι ότι σε όλες τις ευρωπαϊκές γλώσσες βρίσκουμε ελληνογενείς λέξεις, είτε νεολογισμούς που πλάστηκαν από επιστήμονες με βάση ελληνικά δομικά στοιχεία, π.χ. telephone – τηλε + φωνή, είτε δάνεια αντλημένα από το μεγάλο ελληνολατινικό ταμείο, λέξεις όπως tragedy, philosophie, geometrische, lírica, είτε ακόμα, κι εδώ δεν φαίνονται με γυμνό μάτι και έχουν και πολύ γούστο, λαϊκά δάνεια που πολλές φορές έχουν αλλάξει αρκετά και δεν θυμίζουν την προέλευσή τους.
Μερικές φορές μάλιστα συμβαίνει η ίδια ελληνική λέξη να περάσει σε μια γλώσσα με δυο τρόπους, έναν λόγιο δανεισμό, που διατηρεί μεγάλη ομοιότητα με την ελληνική λέξη, κι ένα λαϊκό δανεισμό, όπου δύσκολα διακρίνεται η προέλευση. Για παράδειγμα, το αμύγδαλον στα γαλλικά έδωσε το amande με λαϊκό δανεισμό αλλά την amygdale με λόγιο-επιστημονικό δανεισμό. Το σκάνδαλον έδωσε στα αγγλικά το scandal με λόγιο δανεισμό αλλά το slander με λαϊκό δανεισμό. Τέτοιες δυάδες υπάρχουν πολλές και στα αγγλικά και στα γαλλικά.
Οπότε, αν μπορούμε να αναγνωρίσουμε μιαν ιδιαιτερότητα στην ελληνική είναι ότι, επειδή έχει τροφοδοτήσει (όπως και η λατινική, και συχνά μέσω αυτής) τις νεότερες ευρωπαϊκές γλώσσες με λέξεις, και επειδή δομικά στοιχεία της ελληνικής και της λατινικής χρησιμοποιήθηκαν κατά κόρον στην παραγωγή επιστημονικών νεολογισμών, ο Έλληνας που διαβάζει αγγλική επιστημονική βιβλιογραφία ενδεχομένως θα κατανοήσει ευκολότερα τη σημασία των διεθνών αυτών νεολογισμών παρά ο Άγγλος. Ίσως θα έχετε παρατηρήσει άλλωστε, σε διάφορα παιχνίδια γνώσεων, ότι μεγάλο ποσοστό των αγγλικών λέξεων που θεωρούνται δυσνόητες για τους φυσικούς ομιλητές της γλώσσας είναι ελληνικής προέλευσης, λέξεις τύπου arachnophobia. Αυτό όμως δεν έχει να κάνει με τις εγγενείς ιδιότητες της ελληνικής γλώσσας, ούτε της προσδίδει «πρωτογένεια» ή «ταύτιση σημαίνοντος και σημαινομένου».
Βέβαια, ορισμένες φορές οι ξένοι κατασκευάζουν ελληνογενείς λέξεις ανύπαρκτες στα ελληνικά. Για παράδειγμα, υπάρχουν λέξεις τύπου halterophilie, που είναι ζήτημα αν κι ένας δικός μας το καταλαβαίνει καλύτερα από τον ντόπιο, διότι εμείς δεν έχουμε «αλτηροφιλία». Παρόμοιο είναι και το ολλανδικό bioscoop, όχι βιοσκόπιο αλλά ο κινηματογράφος, ή το ισπανικό tanatorio, μακριά από εμάς. Μια και το φέρνει η κουβέντα, να αναφέρουμε τις ψευδόφιλες λέξεις, που είναι παγίδα για μας τους μεταφραστές, όπως το empathy που δεν σημαίνει εμπάθεια αλλά περίπου το αντίθετό της, ενσυναίσθηση το λέμε, ή το sycophant που δεν είναι ο συκοφάντης αλλά ο κόλακας. Είναι πολλές οι ψευδόφιλες λέξεις στα αγγλικά, αν και κάποιες τελικά καθιερώνονται όπως το απολογούμαι (apologize) στην Κύπρο και οσονούπω και στην Ελλάδα.
Πάντως, όταν ανακαλύπτουμε ελληνική λέξη σε ένα ξένο κείμενο, εκεί που δεν την περιμένουμε, δοκιμάζουμε ένα ευχάριστο ξάφνιασμα –όπως όταν ακούσουμε να μιλάνε ελληνικά σε κάποιον μικρό σιδηροδρομικό σταθμό μιας ξένης χώρας: το plinthe και το σοβατεπί.
Δηλαδή, περισσότερο από τα οφθαλμοφανή ελληνογενή δάνεια με σαγηνεύουν τα λαϊκά δάνεια επειδή έχουν να μας διηγηθούν μια γοητευτικήν ιστορία. Για παράδειγμα, αν κάνετε τον κόπο να περάσετε τις Αρδέννες και έρθετε προς τα μέρη μας, αν περπατήσετε στους δρόμους της πόλης όπου ζω, εννοώ στο Λουξεμβούργο, θα δείτε ότι πολλά φαρμακεία γράφουν απέξω APDIKT, διότι έτσι λέγεται το φαρμακείο στα λουξεμβουργιανά.
Αν δεν ξέρετε γερμανικά, κι αν σας πω ότι η λέξη αυτή ανάγεται σε κάποιαν ελληνική, μάλλον θα δυσκολευτείτε να βρείτε από ποιαν ελληνική λέξη προέρχεται. Αν ξέρετε γερμανικά, μάλλον δεν θα δυσκολευτείτε, διότι θα θυμηθείτε το γερμανικό Apotheke, όπως λέγεται το φαρμακείο, που επειδή είναι λόγιο δείχνει την καταγωγή του. Από την αποθήκη προήλθε το Apdikt, όπως από την αποθήκη βγαίνει και το γαλλ. boutique, που επανήλθε σε μας ως αντιδάνειο, μπουτίκ.
Να πούμε δυο λόγια και για τα αντιδάνεια, αφού τα αναφέρουμε και στον τίτλο της ομιλίας. Τα αντιδάνεια δεν είναι τα αντίθετα από τα δάνεια, αλλά είναι μια πολύ ειδική κατηγορία γλωσσικών δανείων, με την οποία τυχαίνει να έχω ασχοληθεί ιδιαίτερα.
Αντιδάνεια λέμε τις λέξεις που μπαίνουν ως δάνεια σε μια γλώσσα αλλά έχουν την απώτερη καταγωγή τους σε άλλη, παλαιότερη λέξη της γλώσσας προορισμού. Ο καναπές είναι αντιδάνειο, αφού είναι μεν δάνειο από το γαλλικό canapé, αλλά η γαλλική λέξη, μέσω λατινικών, ανάγεται στο ελληνιστικό κωνώπιον ή κωνωπείον, που ήταν η κουνουπιέρα, και συνεκδοχικά το ανάκλιντρο που σκεπαζόταν με κουνουπιέρα.
Αντιδάνεια υπάρχουν σε όλες τις γλώσσες, π.χ. το budget στα γαλλικά είναι αντιδάνειο από τ’ αγγλικά, αλλά στα ελληνικά είναι πάρα πολλά λόγω της μακραίωνης ιστορίας της γλώσσας και των πολλών επαφών της με άλλες. Φυσικά, τα αντιδάνεια μπορεί κανείς να τα μελετήσει με σκοπό να «επαναπατρίσει» λέξεις και να ξαναδώσει διαπιστευτήρια ελληνικότητας και κλασικού κάλλους στον καναπέ, το πέναλτι ή το μπάνιο, μπορεί όμως και να τα δει σαν ένα γοητευτικό ταξίδι λέξεων, σαν μια δοσοληψία ανάμεσα σε γλώσσες και πολιτισμούς απ’ όπου και τα δυο μέρη βγαίνουν εμπλουτισμένα -σαν μια μελέτη του πώς σκέφτηκαν οι άνθρωποι πριν από αιώνες, τιμώντας όλους τους εμπόρους, τους τεχνίτες, τους ναυτικούς, τους πραματευτάδες, τους μετανάστες, τους «λαθρο»μετανάστες που λένε κάποιοι, χάρη στους οποίους, μέσα στους αιώνες, μπολιάστηκε η μια γλώσσα με λέξεις της άλλης. Και άλλωστε η ελληνική αρχική λέξη του αντιδανείου σπανίως είναι η πρώτη αρχή. Ο κώνωψ, που είναι η «αρχή» της αντιδανειακής αλυσίδας του καναπέ, είναι με τη σειρά του δάνειο από τα αιγυπτιακά (hnms = μύγα, κουνούπι), ίσως με επίδρ. της λ. κώνος.
Να κάνω μια παρένθεση: Λένε ορισμένοι, ας πούμε ο κ. Μπαμπινιώτης, ότι η ετυμολογία δείχνει το αληθινό νόημα των λέξεων· όχι βέβαια. Δεν δείχνει το νόημα, δείχνει απλώς πώς σκέφτηκαν εκείνοι οι παλιότεροι που ονομάτισαν τις λέξεις, δείχνει τι ιδέα είχαν εκείνοι για τα πράγματα και τις λέξεις, δείχνει την ιστορία των λέξεων. Διότι βέβαια όταν λέμε «μπουτίκ», δεν έχει καμιά σχέση με την αποθήκη, κι όταν λέμε «πορτοκάλι» και μάθουμε ότι ετυμολογείται από την Πορτογαλία δεν μαθαίνουμε ότι από εκεί όντως προέρχεται το φρούτο, απλώς ότι οι πρόγονοί μας (νόμιζαν ότι) το πήραν από εκεί.
Επόμενος μύθος, συναφής ίσως με τον παραπάνω, ότι τα δάνεια είναι απειλή για μια γλώσσα. Σε αντίθεση όμως με τα αλόγιστα ή τα υψηλότοκα χρηματικά δάνεια της πραγματικής ζωής, τα οποία πράγματι μπορεί να οδηγήσουν στην καταστροφή ένα νοικοκυριό ή στη χρεοκοπία μια χώρα (έχουμε δυστυχώς απτά παραδείγματα), τα γλωσσικά δάνεια πλουτίζουν τη γλώσσα αποδέκτη -και αυτό το βλέπουμε στην περίπτωση της αγγλικής γλώσσας, η οποία έχει το μεγαλύτερο λεξιλόγιο ακριβώς επειδή σε όλη την ιστορία της δεν δίσταζε να δανείζεται αφειδώς από παντού, ακόμα και τις τελευταίες δεκαετίες που κυριαρχεί παγκοσμίως. (Και τα αρχαία ελληνικά, ακόμα και την εποχή που κυριαρχούσαν παγκοσμίως, δεν έπαψαν να δανείζονται -οι αρχαίοι, θυμίζω, είχαν αρραβώνες, χιτώνες και σινδόνες, αγγαρείες, παραδείσους και παρασάγγες (σημιτικά δάνεια τα τρία πρώτα, περσικά τα άλλα, για να μην πάμε σε προελληνικά όπως θάλασσα ή σύκο), που όμως έχουν βαπτιστεί στα νάματα και δεν ενοχλούν τους γλωσσαμύντορές μας, έτσι και η νέα γλώσσα έχει κεφτέδες, τζιέρια και σαρμάδες, έχει σπίτια, πόρτες και σκάλες, έχει αμορτισέρ, καρμπιρατέρ και καλοριφέρ, έχει βόλεϊ, μπάσκετ και κόουτς, έχει κλικάρω, σουτάρω, γκουγκλάρω (ή γκουγκλίζω)).
Το κακό με τη νεοελληνική γλώσσα, μάλιστα, είναι θα έλεγα ότι δανείζεται λίγο. Συγκεκριμένα, έχει χάσει την ικανότητα που είχε παλιότερα, να δανείζεται από το λατινικό ταμείο, ειδικότερα να κάνει λόγιο δανεισμό από το λατινικό ταμείο.
Την ικανότητα αυτή την είχε στα βυζαντινά χρόνια, όταν ο Πορφυρογέννητος έλεγε π.χ. «τοὺς ἄρχοντας τοῦ τάγματος τῶν ἐξσκουβίτων, οἷον τοποτηρητὰς, σκρίβωνας, τὸν χαρτουλάριον, δρακοναρίους, σκευοφόρους, σιγνοφόρους, σενάτορας, πρωτομανδάτορας καὶ μανδάτορας», ή ακόμα και επί διαφωτισμού. Όμως σήμερα, σχεδόν μόνο λαϊκός δανεισμός υπάρχει, στη λόγια γλώσσα έχουμε πιο πολύ μεταφραστικά δάνεια. Και ακόμα κι όταν δανειστούμε μια λόγια λέξη, δυσκολευόμαστε να φτιάξουμε σύνθετα και παράγωγά της. Οι βυζαντινοί δεν είχαν πρόβλημα να πλάσουν το θαυμάσιο υβρίδιο «σιγνοφόρος» (λατινογενές το πρώτο συνθετικό, σίγνον η σημαία), έπλαθαν τη λέξη και πήγαιναν να διοικήσουν την αυτοκρατορία τους. Εμείς, αφού με χίλια ζόρια αποδεχτήκαμε την λ. κουλτούρα, ας πούμε, δεν έχουμε ακόμα καταφέρει να φτιάξουμε το «κουλτουρικός» -αν και οι Έλληνες της ΕΣΣΔ τόλμησαν και το είπαν.
Οι άλλες γλώσσες δανείζονται πιο εύκολα. Για παράδειγμα, αν επισκεφτείτε την ιστοσελίδα ή διαβάσετε ένα επίσημο έγγραφο του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, και δείτε τη λέξη “Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο” στις 24 (τόσες είναι σήμερα) επίσημες γλώσσες της Ένωσης, θα διαπιστώσετε πως σε όλες τις άλλες γλώσσες είναι ομόρριζη: Parlement/Parliament/Parlamento, ακόμα και στις πιο “εξωτικές”, όπως τα μαλτέζικα (parlament), τα φιλανδικά (parlamentti) ή τα λιθουανικά (parlamentas), και μόνο τα ελληνικά ακολουθούν δικό τους τροπάριο με το Κοινοβούλιο. (Υπάρχει και μία άλλη ευρωπαϊκή γλώσσα όπου το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο δεν λέγεται με λέξη ομόρριζη του parlement, τα ισλανδικά, όπου αποκαλείται Evrópuþingið, όπου þing το παλιό τευτονικό κοινοβούλιο· αλλά η Ισλανδία δεν ανήκει στην ΕΕ).
Αυτή η αδυναμία της ελληνικής γλώσσας επηρεάζει και την ορολογία. Δηλαδή, σε πολλές περιπτώσεις, όταν έχουμε έναν επιστημονικό όρο, οι άλλες γλώσσες μπορούν να ενσωματώνουν τον όρο αλλάζοντας απλώς την κατάληξη, αλλά η ελληνική δεν το μπορεί. Υπάρχει, για παράδειγμα, ένας όρος της ιατρικής, transfection, που στις περισσότερες άλλες ευρωπαϊκές γλώσσες έχει περάσει ως δάνειο:
transfection, Transfektion, transfeccion, transfektie κτλ. παντού, αλλά διαλοίμωξη στα ελληνικά.
Προσοχή, δεν λέω ότι ντε και καλά θα έπρεπε να πούμε κι εμείς τρανσφεξισμός ή κάτι τέτοιο αλλά λέω ότι είναι αδυναμία της γλώσσας να μη μπορούμε να δανειστούμε ποτέ.
Μια άλλη άποψη που εγώ τη χαρακτηρίζω μύθο, και ίσως εδώ θα διαφωνήσουν οι περισσότεροι μαζί μου, είναι η άποψη περί παρακμής της γλώσσας. Προσωπικά δεν νομίζω ότι η γλώσσα αυτή τη στιγμή στην Ελλάδα βρίσκεται σε παρακμή, ότι απειλείται, ότι κινδυνεύει, ότι κοντεύει να εξαφανιστεί, ότι θα πάθει αφελληνισμό· ίσως, το μόνο που θα μπορούσα να πω είναι ότι το διάβασμα και ο γραπτός λόγος, όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά σε όλη την Ευρώπη ίσως και σε όλο τον κόσμο, δοκιμάζεται από την επέλαση της εικόνας, από τα πολύ περισσότερα ερεθίσματα που είναι σήμερα διαθέσιμα. Ότι τα παιδιά δεν διαβάζουν όσο και όπως άλλοτε, δεν είναι ελληνικό χαρακτηριστικό. Αντίθετα, θα έλεγα ότι αυτή τη στιγμή στην Ελλάδα έχουμε παραγωγή συγκροτημένου λόγου περισσότερη από οποιαδήποτε άλλη εποχή από τότε που μιλιέται η ελληνική γλώσσα· θα μου πείτε, μόνο το ποσοτικό κριτήριο υπάρχει; Ίσως όχι, αλλά για μένα η ποσότητα μετράει. Αν δείτε, ας πούμε, πόσες εφημερίδες κυκλοφορούν σήμερα και πόσες το 1960, πόσοι ραδιοφωνικοί σταθμοί, κανάλια, ιστολόγια, θα συμπεράνουμε ότι η σημερινή ποσότητα λόγου είναι συντριπτικά περισσότερη -και μιλάμε για συγκροτημένο λόγο. Επομένως, η γλώσσα αυτή τη στιγμή στην Ελλάδα βρίσκεται σε πολύ καλύτερη κατάσταση απ’ ό,τι άλλες εκφάνσεις της ζωής· στο κάτω-κάτω, δεν είναι όλα λυμένα στην Ελλάδα ώστε και η γλώσσα να είναι τέλεια. Ότι τα νέα παιδιά κάνουν ανορθογραφίες, αυτό υπήρχε πάντα· συγκριτικά στοιχεία δεν υπάρχουν και μην ξεχνάμε ότι σήμερα, ή έστω προ κρίσης, το ποσοστό των νέων που φοιτούσαν ήταν πολύ μεγαλύτερο απ’ ό,τι πριν από 30 ή 60 χρόνια.
Πάντως στη Γαλλία, που έχουν πάθος με την ορθογραφία, και κρατάνε στατιστικές σε βάθος χρόνου, διάβαζα πριν από λίγο καιρό ότι ο αριθμός των λαθών κατά μέσον όρο γνωρίζει σταθερά αύξηση, ενώ επίσης οι φοιτητές κάνουν πολύ αστείες παρετυμολογίες (homicide = δολοφονία μέσα στο σπίτι· sporadique = μανιακός με τα σπορ)  Πάντως, η καλύτερη απάντηση στις κινδυνολόγες προφητείες είναι ίσως να διαβάσουμε μερικά παλαιότερα κινδυνολογικά βιβλία περί γλώσσας, όπως η τριλογία του Σαρ. Καργάκου (τρία βιβλία: Αλεξία, Αφασία. Αλαλία), που γράφτηκαν εδώ και 30 χρόνια, περί το 1986. Καμιά από τις δυσοίωνες προφητείες τους δεν έχει επαληθευτεί.
Για τον ίδιο λόγο, θεωρώ ότι είναι μύθος η λεγόμενη λεξιπενία των νέων, μια κατηγορία που κάποιοι την επισείουν χωρίς ποτέ να έχουν κάνει τον κόπο να την τεκμηριώσουν. Υποτίθεται ότι λεξιπενία είναι «το φαινόμενο κατά το οποίο ένα πρόσωπο ή μια κοινωνική ομάδα χρησιμοποιεί στον καθημερινό του λόγο και γενικότερα στην επικοινωνία, πολύ περιορισμένο αριθμό λέξεων και εκφραστικών μέσων, κυρίως λόγω άγνοιας». Δεδομένου όμως ότι κανείς απ’ όσους διατυπώνουν τέτοιες κατηγορίες δεν έχει μετρήσει το λεξιλόγιο του δήθεν λεξιπενικού ομιλητή (και πώς μπορεί τάχα να μετρήσει;), στην πραγματικότητα η κατηγορία δεν τεκμηριώνεται με βάση τον αριθμό λέξεων που χρησιμοποιεί κάποιος (τα περί «500 λέξεων» που δήθεν αριθμεί το λεξιλόγιο των νέων είναι ανοησίες, όπως και ο ίδιος ο κ. Μπαμπινιώτης έχει παραδεχτεί) αλλά με βάση τις λέξεις που συλλαμβάνεται να αγνοεί. Εδώ όμως έχουμε μια κατάφωρη μεροληψία, διότι οι εμπνευστές της λεξιπενίας θεωρούν υποχρεωτικό να ξέρει κανείς λέξεις της καθαρεύουσας και της αρχαίας, οι ίδιοι όμως δεν αισθάνονται υποχρεωμένοι να γνωρίζουν λέξεις της λαϊκής: αν ο νέος αγνοεί τι θα πει «ασκαρδαμυκτί», λέμε ότι πάσχει από λεξιπενία· αν ο καθηγητής αγνοεί τι θα πει, έστω, πρέκνα, ψίκι, πίζουλος, λέμε ότι η λέξη πίζουλος είναι σπάνια.
Όσο για τα γκρίκλις, για τα οποία γίνεται πολύς λόγος και θεωρούνται μεγάλη απειλή για τη γλώσσα, η προσωπική μου άποψη είναι ότι προς το παρόν, έτσι όπως έχει τώρα η κατάσταση δεν συνιστούν απειλή. Ούτε έχουν επιβληθεί για μόδα, υπάρχουν πολύ συγκεκριμένοι πρακτικοί λόγοι που χρησιμοποιούνται: είναι πολύ πιο εύκολο να γράφεις στο λατινικό αλφάβητο στα μικρούλια πληκτρολόγια των κινητών τηλεφώνων, και είναι και πιο φτηνό (με πεζούς ελληνικούς χαρακτήρες το μήνυμα έχει όριο 70 χαρακτήρες, με λατινικούς έχει 140). Επομένως, τα παιδιά δεν το κάνουν από… εθνική μειοδοσία, υπάρχουν πρακτικοί λόγοι. Όπου δεν υπάρχουν πρακτικοί λόγοι, δεν χρησιμοποιούνται γκρίκλις τουλάχιστον από την πρώτη γενιά χρηστών, που δεν έχει γαλουχηθεί με το σύστημα αυτό (και εδώ έγκειται η μικρή μου επιφύλαξη: ότι δεν έχω δει μια γενιά γαλουχημένη με τα γκρίκλις να ενηλικιώνεται). Αν λοιπόν πρόκειται για ένα σύστημα γραφής αποκλειστικά συνδεδεμένο με τα νέα μέσα, δεν νομίζω ότι συνιστά απειλή. Κάποιοι άλλοι λένε ότι η χρήση στενογραφικών συντμήσεων, που είναι συνηθισμένη στα νέα μέσα και όχι μόνο σε συνδυασμό με τα γκρίκλις, π.χ. τπτ αντί για τίποτα, είναι, λέει, φθορά και υποβάθμιση της γλώσσας, κάτι που το βρίσκω εντελώς αστήριχτο. Θα θυμίσω ότι στην τελευταία ελληνική αυτοκρατορία, τη βυζαντινή, οι γραφείς χρησιμοποιούσαν εκτενές και πολυπλοκότατο σύστημα στενογραφίας στα χειρόγραφά τους, π.χ. ανος αντί για άνθρωπος, ανου αντί για ανθρώπου, ανινος αντί για ανθρώπινος κτλ.
Ο τρόμος της γλωσσικής απλοποίησης. Πολλοί λένε ότι η απλοποίηση φθείρει τη γλώσσα. Κάποιοι, όταν ακούνε «απλοποίηση» σκέφτονται τη μορφολογική απλοποίηση, κι έτσι θεωρούν ότι η αρχαία ελληνική είναι γλώσσα «πλουσιότερη» επειδή έχει περισσότερους τύπους. Η αντίληψη αυτή εντάσσεται στη γενικώς παραδεκτή ιδέα, που σπάνια δηλώνεται ρητά αλλά πάντοτε υπάρχει ως σιωπηρή παραδοχή, ότι η νεοελληνική γλώσσα είναι εξορισμού κατώτερη από τα αρχαία ελληνικά. Διαβάζουμε καμιά φορά επιστολές σε εφημερίδες ή άρθρα σε ιστολόγια, θρήνους για το γεγονός ότι, ας πούμε, τα νέα ελληνικά έχασαν το απαρέμφατο ή την ευκτική έγκλιση, ή, το πιο αστείο, ότι καταργήθηκε η δοτική πτώση (λες και η γλωσσική αλλαγή επιβάλλεται με φιρμάνια!)· το συμπέρασμα που υποβάλλεται ή και κάποτε ρητά δηλώνεται είναι ότι η αρχαία γλώσσα ήταν πιο πλήρης, διότι είχε τη δοτική πτώση, ενώ η νέα γλώσσα είναι, ας πούμε, ακρωτηριασμένη, ανάπηρη. Όμως, αν η δοτική έπαψε να διδάσκεται, αυτό έγινε πολλές δεκαετίες μετά την εξαφάνισή της από τη ζωντανή γλώσσα, κάτι που επίσης συνέβη και με το απαρέμφατο, η εξαφάνιση του οποίου άλλωστε είναι ένα φαινόμενο ειδικά βαλκανικό, ένα κοινό χαρακτηριστικό πολλών βαλκανικών γλωσσών, που το μοιράζονται παρόλο που ανήκουν σε διαφορετικές γλωσσικές οικογένειες. Άλλωστε, η κλασική αρχαία ελληνική είχε ήδη χάσει γραμματικές μορφές, όπως ας πούμε την οργανική πτώση (που συγχωνεύτηκε με τη δοτική), ενώ ο δυικός αριθμός έπνεε τα λοίσθια στην κλασική εποχή και έπαψε να υπάρχει στην ελληνιστική κοινή· περιέργως, τον θάνατο του δυικού δεν τον θρήνησε κανείς. Να θυμίσουμε επίσης ότι η πρωτο-ινδοευρωπαϊκή γλώσσα είχε οχτώ πτώσεις και τρεις αριθμούς, δηλαδή η γενική τάση οδηγεί προς τη μορφολογική απλούστευση. Κι αν θεωρήσουμε ότι τα αρχαία ελληνικά είναι ανώτερα από τα νέα επειδή έχουνε πέντε πτώσεις αντί για τέσσερις, τότε πρέπει επίσης να θεωρήσουμε τη σλοβενική γλώσσα ακόμα πιο ανώτερη (ανωτερότερη; ) αφού έχει έξι πτώσεις!
Άλλωστε και η νέα ελληνική έχει πολύ ενδιαφέρουσες πτυχές που δεν τις είχε η αρχαία και που οι γλωσσολόγοι τις γνωρίζουν και τις μελετούν αλλά δεν τις διαφημίζουν. Για παράδειγμα, φαίνεται πως είναι η μοναδική ινδοευρωπαϊκή γλώσσα που μπορεί να σχηματίσει αυτό που οι Άγγλοι αποκαλούν verbal co-compounds, παρατακτικά σύνθετα στην ελληνική ορολογία, δηλαδή σύνθετα ρημάτων όπως ανοιγοκλείνω, αναβοσβήνω, ανεβοκατεβαίνω, πηγαινοέρχομαι, ξημεροβραδιάζομαι, μια δυνατότητα που έλειπε από τα αρχαία ελληνικά.
Υπάρχει μια μερίδα, μικρή αλλά αρκετά ηχηρή, που θεωρεί ότι η τονική απλοποίηση, δηλαδή η θέσπιση του μονοτονικού συστήματος το 1982, ήταν καταστροφική για την εκπαίδευση και για τη γλώσσα μας. Διαφωνώ κατηγορηματικά με την άποψη αυτή και έχω γράψει αρκετά –αλλά δεν θα επεκταθώ προς το παρόν· ευχαρίστως το συζητάμε αν θέλετε μετά.
Ο λόγος είναι ότι οι περισσότεροι, όταν λένε ότι η απλοποίηση φθείρει τη γλώσσα, εννοούν όχι την τονική αλλά την ορθογραφική απλοποίηση. Η ορθογραφία πράγματι είναι ένα θέμα που προκαλεί «ηθικό πανικό». Κάτι μέσα μας μάς αναστατώνει βαθιά όταν βλέπουμε να αλλάζει μια ορθογράφηση με την οποία έχουμε γαλουχηθεί, νιώθουμε να ανατρέπεται «εντός μου ο ρυθμός του κόσμου». Αυτό φάνηκε καθαρά με τον τεράστιο καβγά που έγινε για την ορθογράφηση του αυγού με βήτα ή με αυ (ο Τριανταφυλλίδης είχε πει ότι κάθε φορά που γίνεται φασαρία για τα αβγά έχουμε παγκόσμιο πόλεμο!) -και το αστείο είναι πως τη γραφή αΒγό την πρότεινε ένας συντηρητικότατος γλωσσολόγος, ο Γ. Χατζιδάκης, και την εφάρμοσε λεξικογραφικά ένας άλλος εξίσου συντηρητικός, ο Μπαμπινιώτης, ενώ ο δημοτικιστής Τριανταφυλλίδης, αναγνωρίζοντας ότι η ορθογραφία είναι το έλασσον, συναίνεσε και δέχτηκε τη γραφή αΥγό, αν και τη θεωρούσε σφαλερή. Πολύ μελάνι χύθηκε τελευταία και για τη γραφή του ορθοπ*δικού, μέχρι που ο σύλλογος των ορθοπαιδικών ζήτησε από τρεις καθηγητές να γνωματεύσουν. Πολύ λιγότερη φασαρία έχει γίνει για πιο σοβαρά γλωσσικά θέματα.
Πάντως, να πούμε ότι η αντίδρασή μας αυτή εκδηλώνεται μόνο όταν συνειδητοποιούμε ότι ανατρέπεται μια γραφή που την έχουμε συνηθίσει. Μια καλή άσκηση που τη συστήνω σε όποιον διαμαρτύρεται και έχει την εντύπωση ότι τώρα μόνο αλλάζει η ορθογραφία, είναι να διαβάσει παλιά κείμενα, π.χ. εφημερίδες του 1913, πριν από 100 χρόνια, υπάρχουν ονλάιν στον ιστότοπο της Εθνικής Βιβλιοθήκης: αν κάνετε τον κόπο, θα δείτε γραφές όπως ώΜΜορφος, συνΕΙθίζω, κΥΤΤάζω, μεγαλΕΙτερος, είνΕ, ταξΕίδι, ξΑίρω, παλΗός, ελΗά, κτλ. που έχουν αλλάξει χωρίς να το πάρουμε είδηση κι έτσι εμάς σήμερα δεν μας σοκάρει το «συνηθίζω, κοιτάζω, ελιά, παλιός, είναι» -ίσως να ξένιζε τον παππού μου, όπως και τα δικά μου τα παιδιά δεν ενοχλούνται από το τρένο, τον Σέξπιρ και το αφτί. (Παρεμπιπτόντως, θα δείτε και κάτι άλλο, ότι τότε επικρατούσε πολύ μεγαλύτερη ορθογραφική αναρχία· έβγαλα πέρυσι ένα βιβλίο με χρονογραφήματα του Κώστα Βάρναλη και διαπίστωσα ότι, στην ίδια εφημερίδα, συχνά ακόμα και στο ίδιο άρθρο, έβρισκες αλλού «πεια» και αλλού «πια», αλλού «καμμία» και αλλού «καμία» κτλ.)
Πλήρης φωνητική ή μάλλον φωνηματική (το φωνητική δεν είναι σωστό, διότι δεν θα γράψουμε π.χ. ζμίνος) όπως το λένε οι γλωσσολόγοι δεν είναι εύκολο να εφαρμοστεί ή μάλλον είναι τρομακτικά δύσκολο, διότι έχουμε έναν τεράστιο όγκο κειμένων που θα πρέπει να μετατραπούν. Μια ή δυο γενιές θα ταλαιπωρηθούν αφάνταστα, οπότε, επειδή αυτές ακριβώς οι γενιές θα πρέπει να κάνουν τη μετάβαση, το βλέπω απίθανο να γίνει. Πιστεύω όμως ότι η ορθογραφία της νεοελληνικής θα συνεχίσει να απλοποιείται με πολύ αργούς ρυθμούς, όπως γίνεται και σήμερα.
Με τις ανορθογραφίες των άλλων, υπάρχει και το εξής, που εγώ το λέω «λογικό άλμα τριπλούν». Έστω ότι σε ένα κείμενο βρίσκεις ένα (αριθμός 1) ορθογραφικό λάθος. Άρα, λες, αυτός είναι ανορθόγραφος· πρώτο άλμα. Άρα, είναι αγράμματος. Άρα, όσα λέει δεν έχουν σημασία! [Θέμα στις πανελλήνιες, μετώπες-αυγατίζω]
Το ίδιο λογικό άλμα το κάνουν και οι λαθοθήρες, που ισχυρίζονται ότι προάγουν τα σωστά ελληνικά. Σου λένε, α) επειδή στο κείμενό σου βρέθηκε ένας (κατ’ αυτούς) σολοικισμός, του τύπου, ας πούμε, «ευχαριστώ όλους όσους με ψήφισαν», που, δεν θα το αναλύσω γιατί δεν προφταίνω, αλλά κατά Μπαμπινιώτην είναι λάθος, διότι το σωστό είναι λέει «ευχαριστώ όλους όσοι με ψήφισαν», διότι, λέει, το όσοι είναι υποκείμενο του «ψήφισαν» άρα πρέπει να είναι στην ονομαστική, λες και δεν υπάρχει η έλξη του αναφορικού ακόμα και στο ευαγγέλιο. Αλλά πλατειάζω, αν θέλετε το συζητάμε στο τέλος. Λοιπόν, λένε, επειδή λες «ευχαριστώ όλους όσους» δεν ξέρεις να μιλάς καλά ελληνικά, είσαι αγράμματος, ανελλήνιστος, αμόρφωτος, άρα, αυτά που λες δεν έχουν σημασία. Αυτά τα «λάθη» α) αφενός είναι ενπολλοίς κατασκευασμένα ή παροδικά, όπως η δήθεν διάκριση ανάμεσα στο απλώς και στο απλά,  και β) είναι μια άσκηση εξουσίας.
Η γλώσσα αλλάζει, και όποιος βλέπει την αλλαγή μπροστά στα μάτια του συνήθως δεν τη δέχεται με ευχαρίστηση -αυτό γίνεται εδώ και αιώνες και θα συνεχίσει να γίνεται στον αιώνα τον άπαντα. Μια ιδιαίτερη μορφή ενόχλησης είναι όταν γεννιούνται νέες λέξεις· πολλοί γράφουν στις εφημερίδες ή εκφράζουν την αγανάκτησή τους όταν βλέπουν να χρησιμοποιούνται λέξεις όπως «διακύβευμα», «γενόσημο», «δημοφιλία» που είναι τάχα ανύπαρκτες. (Η πλάκα είναι ότι συχνά οι ίδιοι παραπονιούνται για τη λεξιπενία!) Δεν υπάρχει δημοφιλία, έγραφε κάποιος, κι όμως τη λέξη τη χρησιμοποίησε πρώτος ο Κοραής. Ή ο κ. Μπαμπινιώτης το 2012 ανέβηκε στα κάγκελα εναντίον της λ. γενόσημο, αγνοώντας ότι έχει μπει στη νομοθεσία μας από το 1985, ότι υπάρχει στο λεξικό του Ηπίτη, ακριβώς σαν απόδοση του générique και ότι έχει μπει στη γλώσσα μας σύμφωνα με την καταγραφή του Κουμανούδη από το 1861!
Τέτοιες ενστάσεις, συχνά τεκμηριωμένες, διατυπώνονταν και παλαιότερα. Για παράδειγμα, ο λεξικογράφος Ζηκίδης πριν από εκατοντόσα χρόνια είχε επισημάνει ότι είναι λάθος ο σχηματισμός της λ. δισεκατομμύριο, διότι στα ελληνικά μπορεί να σημαίνει μόνο «δύο εκατομμύρια» (πρβλ. δισχίλιοι = δύο χιλιάδες). Βάσιμο ακούγεται, αλλά ο «λανθασμένος» σχηματισμός επικράτησε και σήμερα μας φαίνεται ολόσωστος. Την ίδια περίπου εποχή, το 1885, ο Ισίδωρος Ισιδωρίδης-Σκυλίσσης (ή Σκυλίτσης) έγραφε ότι είναι “κακίστη παράκρουσις” να χρησιμοποιείται η λέξη “απαρτία” στον κανονισμό της Βουλής με την έννοια που όλοι μας ξέρουμε σήμερα, επειδή στα αρχαία “απαρτία” ήταν το σύνολο των εργαλείων ενός μάστορα. Βέβαια, αυτή η ένσταση σήμερα μας φαίνεται παράλογη. Και να σημειωθεί ότι ο Σκυλίσσης δεν ήταν όποιος κι όποιος: αν μη τι άλλο, σε αυτόν χρωστάμε τον Γιάννη Αγιάννη και τον Γαβριά.
Αλλά ο Ζηκίδης και ο Σκυλίσσης έχουν πολύ παλιότερους προγόνους. Πριν από 2000 περίπου χρόνια, ο Φρύνιχος ο Αράβιος, που ήταν γραμματικός, έγραψε το πρώτο σύγγραμμα για το «πώς να γράφετε σωστά ελληνικά» ή μάλλον σωστά αττικά, μια και ο Φρύνιχος ήταν ακραίος αττικιστής που ζούσε σε μια εποχή που η ζωντανή γλώσσα ήταν η ελληνιστική κοινή.
10 Εὐχαριστεῖν οὐδεὶς τῶν δοκίμων εἶπεν͵ ἀλλὰ χάριν εἰδέναι.
27 Νηρὸν ὕδωρ μηδαμῶς͵ ἀλλὰ πρόσφατον͵ ἀκραιφνές.
41 Σκίμπους λέγε͵ ἀλλὰ μὴ κράββατος· μιαρὸν γάρ.
50 Κόριον ἢ κορίδιον ἢ κορίσκη λέγουσιν͵ τὸ δὲ κοράσιον παράλογον.
74 Πάντοτε μὴ λέγε͵ ἀλλ΄ ἑκάστοτε καὶ διὰ παντός.
107 Μονόφθαλμον οὐ ῥητέον͵ ἑτερόφθαλμον δέ.

και άλλα πολλά, που όμως καθιερώθηκαν -στο Ευαγγέλιο υπάρχουν πολλοί τύποι που τους καταδικάζει ο Φρύνιχος. Βέβαια, αργότερα ο Φρύνιχος πήρε μια μικρή εκδίκηση, διότι η εκκλησία, από τη στιγμή που θριάμβευσε, στράφηκε στον αττικισμό -και τα σπασμένα τα πληρώνουμε ίσαμε σήμερα.
Μας διηγείται λοιπόν ο Σωζομενός στην εκκλησιαστική του ιστορία ένα επεισόδιο, στο οποίο ο Τριφύλλιος, επίσκοπος Λεδρών Κύπρου, στο κήρυγμά του αναφέρθηκε στο ρητό του Χριστού, μόνο που το είπε διορθωμένο: «άρον τον σκίμποδά σου και περιπάτει», αντί για ‘κράββατον’. Ανάμεσα στο εκκλησίασμα όμως ήταν και ο Άγιος Σπυρίδων, δάσκαλος του Τριφυλλίου, που ακούγοντάς το αυτό αγανάκτησε, πήδησε από τον ιερατικό του θρόνο και είπε στον Τριφύλλιο:  «οὐ σύ γε ἀμείνων τοῦ κράββατον εἰρηκότος͵ ὅτι ταῖς αὐτοῦ λέξεσιν ἐπαισχύνῃ κεχρῆσθαι;», δηλαδή «Δηλαδή εσύ είσαι ανώτερος από εκείνον που είπε ‘κράββατος’ και δεν καταδέχεσαι να μεταχειριστείς τα δικά του λόγια;» Άτιμο και ανυπόταχτο πράγμα η γλώσσα, αφού ακόμα και τους άγιους κάνει ν’ αγανακτούν…