Κυριακάτικο σινεμά: "Defamation" (2009)

Το ιστολόγιο τιμά την προχθεσινή «Διεθνή Ημέρα Μνήμης του Ολοκαυτώματος» στις 27 Ιανουαρίου,προβάλλοντας την ταινία "Defamation", βραβευμένο ντοκιμαντέρ του 2009 από τον Εβραίο Yoav Shamir.
Μέχρι την απελευθέρωση του στρατοπέδου του Άουσβιτς από τους στρατιώτες του Κόκκινου Στρατού τον Ιανουάριο του 1945, οι Γερμανοί ναζί δολοφόνησαν από το 1940 σχεδόν 1,1 εκατομμύριο ανθρώπους στο 'Αουσβιτς, κυρίως Εβραίους αλλά και περίπου 80.000 μη εβραίους Πολωνούς, 25.000 Ρομά, 20.000 σοβιετικούς αιχμάλωτους πολέμου και ανθρώπους άλλων εθνικοτήτων. Το 'Αουσβιτς είναι για τον κόσμο σήμερα ένα σύμβολο του Ολοκαυτώματος και των ωμοτήτων του Β΄Παγκοσμίου Πολέμου. Το 1979 ο ιστορικός χώρος εντάχθηκε στα μνημεία παγκόσμιας κληρονομιάς της UNESCO. Το 2005 ο ΟΗΕ καθιέρωσε την 27η Ιανουαρίου Διεθνή Ημέρα Μνήμης του Ολοκαυτώματος.

ΚΑΛΗ ΚΥΡΙΑΚΗ! 

Σταθμοί στο ταξίδι του βιβλίου...

 

Πρόκειται για ενδεικτική βιβλιογραφική περιδιάβαση σε βιβλία που συνδέθηκαν με πολιτικές και ιδεολογικές εντάσεις αλλά και σε βιβλία που υπήρξαν σταθμοί στην πνευματική εξέλιξη του ανθρώπου, εντάσσοντας αυτό το οδοιπορικό στο πολυτάραχο αλλά συνάμα και γοητευτικό ταξίδι του βιβλίου. Η ιστορία του βιβλίου και της τυπογραφίας είναι μια διαλεκτική σχέση ανάμεσα στην τεχνολογική πρόοδο και την κοινωνική εξέλιξη και η διαρκής έκδοση βιβλίων θα συνδεθεί με την πορεία χειραφέτησης του ανθρώπου από τις προκαταλήψεις, με τη γένεση του έθνους- κράτους, με τη δύσκολη πορεία της εκκοσμίκευσης του κράτους, αφού το βιβλίο θα γίνει σύμβολο του Διαφωτισμού.

Πριν γίνουν οι μεγάλες συγκρούσεις στους δρόμους, που άλλαξαν την ιστορία της Ευρώπης, θα γίνουν πρώτα στις ιδέες, γύρω από το χαρακτήρα της γνώσης με επίκεντρο το βιβλίο. Γιατί το βιβλίο θα καταστεί ο προνομιακός τόπος που θα καλλιεργηθεί η ελευθερία της σκέψης και η χειραφέτηση του ανθρώπου σε αντίθεση με τη δογματική πίστη και με τις προκαταλήψεις

Σε αρκετές πολιτείες των Η.Π.Α. τα τελευταία χρόνια, οργανωμένες ομάδες θα ζητήσουν από τα αρμόδια δικαστήρια να εκδιωχθούν τα βιβλία με τις απόψεις του Δαρβινισμού από τα σχολεία και συχνά επιτυγχάνουν την επιδίωξή τους. Με αφορμή αυτά τα περιστατικά, επιχειρώ στο συγκεκριμένο άρθρο μια σύντομη ενδεικτική βιβλιογραφική περιδιάβαση σε βιβλία που συνδέθηκαν με ανάλογες πολιτικές και ιδεολογικές εντάσεις αλλά και σε βιβλία που υπήρξαν σταθμοί στην πνευματική εξέλιξη του ανθρώπου, εντάσσοντας αυτό το οδοιπορικό στο πολυτάραχο αλλά συνάμα και γοητευτικό ταξίδι του βιβλίου.

1. Η οδύσσεια ξεκίνησε από νωρίς…..

Η περιπέτεια του βιβλίου έχει αρχίσει πολύ πριν ο Γουτεμβέργιος αλλάξει όλη τη ροή του σύγχρονου πολιτισμού με την τυπογραφία και με τη σύγχρονη μορφή του βιβλίου που βαστάει πέντε αιώνες τώρα. Η γραφή, θα απελευθερώσει τη σκέψη του ανθρώπου. Όλα τα προσιτά υλικά (πλακίδια, τοίχοι, ξύλο, λινάρι, ύφασμα, πάπυρος, μέταλλα, δέρμα ζώων και ειδικά η περγαμηνή ) θα δεχθούν τους ατέλειωτους χείμαρρους της πνευματικότητάς μας και θα γίνουν οι πρώτοι μάρτυρες του ταξιδιού του εξανθρωπισμού του ανθρώπου.

Η «γραφή πλέον θα δημιουργήσει τον σύγχρονο άνθρωπο και όχι ο άνθρωπος τη γραφή» και στη συνέχεια θα συνδράμει στον εξανθρωπισμό του ανθρώπου (humanization), αφού πρώτα πολύ παλιότερα η χρήση των εργαλείων θα αποσπάσει το είδος Homo sapiens από τη ζωώδη κατάσταση και θα του ανοίξει τους πρώτους δρόμους της ανθρωποποίησης (hominisation).

Στη Νινευή θα αναπτυχθεί από τον Ασσουρμπανιπάλ μεγάλη βιβλιοθήκη, ενώ οι Αιγύπτιοι θα δημιουργήσουν το κυλινδρικό βιβλίο από πάπυρο και θα κυκλοφορεί σε μεγάλους αριθμούς που μπορούν να συγκριθούν μόνο με εκείνους της Αναγέννησης. Παρόλα αυτά το βιβλίο δεν προσφέρεται σε όλους αλλά μόνο στους μυημένους. Είναι η εποχή των αυταρχικών καθεστώτων, όπου η γνώση είναι απαγορευμένος καρπός για τους απλούς ανθρώπους.

Αργότερα στην Αθηναϊκή δημοκρατία θα φυσήξει ο αέρας της μάθησης για τους πολίτες και αυτή η δυναμική της μαζικοποίησης των μορφωτικών αγαθών θα ξανασυμβεί αρκετά αργότερα στην Αναγέννηση. Ο Πλάτων θα τοποθετηθεί υπέρ του γραπτού λόγου και του βιβλίου και σε αναφορά του, για την εκπαίδευση των νέων, στους ‘Νόμους’ θα αναφέρει ότι «το παιδί στην Νέα Πολιτεία πρέπει να διδάσκεται γράμματα πρώτα και έπειτα μουσική, πρέπει να αρχίσει να γράφει και να διαβάζει σε ηλικία δέκα ετών και τρία χρόνια σκληρής μελέτης θα είναι αρκετά».

Οι Σοφιστές, οι συνεχιστές των Ραψωδών, θα γίνουν οι καλύτεροι σύμμαχοι του βιβλίου, αφού αυτό θα αποτελέσει βασικό εργαλείο της διδασκαλίας τους και της ευρύτερης επαγγελματικής τους δραστηριότητας, ο δε Πρωταγόρας θα εκφράσει πιο αυθεντικά το νέο ρεύμα της ανάγνωσης και του βιβλίου. Η δημόσια ανάγνωση ενός έργου του, ωστόσο, θα προκαλέσει αντιδράσεις, και σύμφωνα με το Διογένη Λαέρτιο, θα εξορισθεί και τα βιβλία του θα καούν! Καταγράφονται για πρώτη φορά εδώ διώξεις με σημείο αναφοράς το βιβλίο. Το ‘καινούργιο’ για να γεννηθεί, θα συγκρουσθεί με το ‘παλιό’. Η δυναμική των νέων εξελίξεων είναι εντυπωσιακή και η Αθήνα έως τα τέλη του 4^ου π.Χ. αιώνα θα είναι η πρωτεύουσα του ελληνικού βιβλίου. Σύμφωνα δε με σχετικές μαρτυρίες από τα μέσα του 5^ου π.Χ. αιώνα, πολλοί Αθηναίοι έχουν και μια ιδιωτική βιβλιοθήκη! Η πνευματική ζωή γνωρίζει ημέρες δόξας και ο Περικλής θα αποκαλέσει στον ‘Επιτάφιο’ την Αθήνα, ‘Ελλάδος σχολείον’.

Το ‘βιβλίο – ρόλος’ θα αντικατασταθεί αργότερα από το ‘βιβλίο – κώδικα’ μετά από παρατεταμένο ανταγωνισμό και αφού η χριστιανική θρησκεία, που αναπτύσσεται στη συνέχεια, θα δώσει το βάρος της στον ‘Κώδικα’, προφανώς για λόγους αντίθεσης στον ‘παλιό’ κόσμο της αρχαιότητας. Και αυτή η μορφή θα σφραγίσει όλη τη μετέπειτα περίοδο ακόμα και σήμερα, αφού και το σύγχρονο βιβλίο διατηρεί τα ίδια χαρακτηριστικά. Στην εποχή της Αθηναϊκής δημοκρατίας αρκετά στοιχεία μαρτυρούν ότι οι περισσότεροι πολίτες γνωρίζουν να γράφουν και να διαβάζουν. Ο Πολύβιος, ο σπουδαιότερος Έλληνας ιστορικός της μεταγενέστερης εποχής (202 – 120 π.Χ.), στο κύριο έργο του ‘Ιστορίαι’, απαρτιζόμενο από 40 βιβλία, επιχειρεί να ερμηνεύσει αιτιοκρατικά τα γεγονότα και προάγει την ανεξαρτησία του ανθρώπινου πνεύματος.

Στο ‘Διδασκαλείον’ των Ελλήνων και αργότερα στο ‘Ludus litterarum’ των Ρωμαίων, η οργανωμένη σχολική λειτουργία φέρνει σε κεντρική θέση το βιβλίο και αυτή τη θέση θα την κρατήσει μέχρι σήμερα. Υπάρχει άραγε άλλο ‘εργαλείο’ που να συνδέθηκε τόσο στενά με τη ζωή του ανθρώπου, με την ουσία του πολιτισμού του όσο το βιβλίο; Αργότερα θα δημιουργηθεί η πιο ονομαστή βιβλιοθήκη της αρχαιότητας στο Μουσείον της Αλεξάνδρειας (295 π.Χ.). Ο Πτολεμαίος ο Φιλάδελφος μάλιστα θα βάλει ως φιλοδοξία του να συγκεντρώσει όλα τα πνευματικά έργα όλων των λαών, όλων των εποχών μεταφρασμένα στην κυρίαρχη γλώσσα αυτής της περιόδου, την ελληνική.

Η Πέργαμος θα προσπαθήσει να ανταγωνιστεί αυτό τον μεγαλειώδη ναό των βιβλίων, δημιουργώντας και ένα μεγάλο εμπόριο ζώων για να παίρνουν το δέρμα τους και να κατασκευάζουν τις περγαμηνές – σε αντίθεση με τους πάπυρους της Αλεξάνδρειας, αλλά δε θα τα καταφέρει. Ο συναγωνισμός όμως θα ανάψει ανάλογες ‘φωτιές’ και σε άλλες πόλεις και η κλασική γραμματεία θα μεταλαμπαδεύεται στις σκέψεις των ανθρώπων.

Η βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας, ως ξεχωριστό στολίδι, θα συγκεντρώνει τη λατρεία αλλά και την έχθρα διάφορων λαών και θα βρεθεί στο ‘μάτι του κυκλώνα’ αρκετές φορές. Όταν κατά τα μέσα του 7^ου μ.Χ. αιώνα η Αλεξάνδρεια κυριεύθηκε από τους Άραβες, ο χαλίφης Ομάρ προχώρησε στην καταστροφή των βιβλίων, με εξαίρεση τα έργα του Αριστοτέλη, χρησιμοποιώντας ως οδηγό για την πράξη του το Κοράνιο λέγοντας ότι «αν το περιεχόμενο των βιβλίων συμφωνεί με το βιβλίο του Αλλάχ, δεν μας χρειάζονται αυτά, εφόσον τότε το βιβλίο του Αλλάχ είναι υπέρ αρκετό. Αν αντίθετα περιέχουν κάτι ασύμφωνο προς το βιβλίο του Αλλάχ, δεν υπάρχει καμιά ανάγκη να τα κρατήσουμε». Σύμφωνα δε με μαρτυρίες χρειάστηκαν έξι μήνες για να αποτεφρωθούν. Αλλά όπου φυτρώνουν τα βιβλία, καμιά φωτιά δε μπορεί να εξαφανίσει το πνεύμα των βιβλίων, που θα έρχεται και θα επανέρχεται στο δικό του τόπο, στον τόπο των ανθρώπων.

Γι’ αυτό η Αλεξάνδρεια θα μείνει ένας ζωντανός μύθος για τη δόξα του βιβλίου, ένας θρύλος για τους βιβλιόφιλους όλων των εποχών. Και είναι αυτό το μέγεθος του συμβόλου που φέρνει σήμερα όλο το ιστορικό φορτίο για την ανασύσταση μιας σύγχρονης κιβωτού των βιβλίων σε αυτή την πόλη. Όλοι όσοι νοιώθουν το γοητευτικό σκίρτημα του διαβάσματος, στρέφουν το ονειροπόλο βλέμμα τους εδώ, μήπως αναγεννηθούν όλες αυτές οι πνευματικές φωνές, που κάποτε είχαν ‘αποικίσει’ στην πόλη του Αλέξανδρου, και ξαναστήνουν ο καθένας τις δικές του μυθολογίες, ανακατεύοντας θρύλους του παρελθόντος με προσδοκίες του μέλλοντος.

2. Το βιβλίο συνεργεί στη γέννηση της Αναγέννησης

Αλλά και στους νεώτερους χρόνους το βιβλίο θα περάσει από χίλια μύρια κύματα, θα συνδεθεί με την προσπάθεια μορφωτικής ανέλιξης του λαού μας και θα σηκώσει μεγάλο βάρος της διατήρηση της εθνικής μας ταυτότητας στις δύσκολες περιόδους. Ταυτόχρονα θα συνδεθεί με τους αγώνες κατά της τυραννίας και των ανελεύθερων καθεστώτων, θα είναι το μόνιμο καταφύγιο για την προαγωγή μιας όλο και πιο εξευγενισμένης συμπεριφοράς του ανθρώπου.

Το μακρύ ταξίδι της τυπογραφίας μέσα από το βιβλίο θα αλλάξει την εικόνα του πολιτισμού όλης της ανθρωπότητας, θα βαστήξει μέχρι τις ημέρες μας και θα αποκτήσει νέες, εν πολλοίς άγνωστες, προοπτικές. Ο Γουτεμβέργιος θα γίνει το σύμβολο της τυπογραφίας και της σύγχρονης εκδοχής του βιβλίου, η δε ‘Βίβλος με τους 42 στίχους’ σε 200 αντίτυπα, το 1455 ως πρώτο βιβλίο της σύγχρονης μορφής θα γίνει πλοηγός για εκατομμύρια βιβλία σε ένα ταξίδι χωρίς τελειωμό. Βέβαια μορφές ‘τυπογραφίας’ είχαν αναπτυχθεί και στη Μινωική περίοδο (δίσκος της Φαιστού) και στους Κινέζους πολλά χρόνια πριν, αλλά η έκρηξή της και η ανάπτυξή της θα καταγραφεί στη νεώτερη περίοδο στη Δύση, γιατί θα προκαλέσει και θα συνδεθεί με κοσμοϊστορικές αλλαγές.

Η έκρηξη της τυπογραφίας είναι ιστορική και από το 1475 και για έναν αιώνα, εποχή που η τυπογραφία κατακτά τη Δύση, η Ευρώπη ολόκληρη καλύπτεται από χαρτοβιομηχανίες, ενώ ταυτόχρονα τυπώνονται κείμενα που συνδέονται άμεσα με τους αγώνες των χριστιανικών λαών εναντίον των Τούρκων και με τις προσπάθειες να αναχαιτισθεί η τουρκική προέλαση στον ευρωπαϊκό χώρο.

Η ελληνική γραμματεία θα περάσει από την Ανατολή στη Δύση στα δύσκολα χρόνια του 15^ουαιώνα με φορέα την τυπογραφία και το βιβλίο. Φεύγουν οι Έλληνες λόγιοι με την άλωση της Πόλης, πάνε κατά τη Δύση, ξέρουν ότι τώρα η Ιστορία ρίχνει το βλέμμα της προς την Εσπερία. Βαστάνε μαζί τους τα ιερά και τα όσια, βαστάνε ό,τι τους κρατάει στη ζωή σε συνθήκες απόλυτης καταστροφής, βαστάνε αυτά που θα τους ξαναδώσουν φως στο μέλλον τους. Και ο έτερος εθνικός ποιητής μας Κ. Παλαμάς, με τον οίστρο του θα δώσει την εικόνα με περισσή λυρικότητα «και κρατάν και σφίγγουν / τυλιγάδια και βιβλία / σε χρυσές κι ελεφαντένιες / πλούσια σκαλισμένες θήκες / … / και βαριά σταμνιά, γιομάτα / με τη στάχτη των προγόνων». Κανένας δε μπορεί να γνωρίζει ποια θα ήταν η εξέλιξη και η τύχη του πολιτισμικού μας πλούτου, αν αυτή την περίοδο δεν είχαμε τη γέννηση της σύγχρονης μορφής του βιβλίου, αν δεν είχαμε την ανθοφορία της εκδοτικής τέχνης.

Τα πρώτα αναγνώσματα που εκδίδονται και έχουν μάλιστα δίγλωσσες παρατηρήσεις είναι η ‘Βατραχομυομαχία’ (1474), τα ‘Ερωτήματα’ του Μ. Χρυσολωρά ( 1474 ), η ‘Γραμματική’ του Θ. Γαζή, η Έπιτομή των οκτώ του λόγου μερών’ του Κ. Λασκάρεως (1476). Ο Άλδος Μανούτιος στη Βενετία δημιουργεί με το τυπογραφείο του το πρώτο ονομαστό φυτώριο έκδοσης ελληνικών βιβλίων. Ολόκληρο το έργο του Αριστοτέλη, της κορυφαίας πνευματικής μορφής που πέρασε ποτέ πάνω στην επιφάνεια της Γης κατά πολλούς διανοητές, οι ‘Κωμωδίες’ του Αριστοφάνη, οι τραγωδίες του Σοφοκλή, ‘Τα καθ’ Ηρώ και Λέανδρον’ του Μουσούρου, τα ‘Ειδύλλια’ του Θεοκρίτου θα τυπωθούν από αυτό το μεγάλο ουμανιστή και ελληνιστή και τα βιβλία του θα ταξιδεύουν σε όλα τα κέντρα μόρφωσης της Ευρώπης. Από το τυπογραφείο του Καλλέργη κυκλοφορεί το ‘Συμπλικίου του μεγάλου διδασκάλου Υπόμνημα εις τα δέκα κατηγορίας του Αριστοτέλους’ ( 1499 ), ενώ έναν αιώνα αργότερα ο Γλυζούνης εκδίδει το ‘Βιβλίον λεγόμενον αναγνωστικόν’ (1595).

Τέλος το 17^ο αιώνα , το πρώτο ελληνικό τυπογραφείο της Κωνσταντινούπολης προκαλεί τις αντιδράσεις των καθολικών και στάθηκε αφορμή για σοβαρότερη αναμέτρηση των τελευταίων με το πατριαρχείο και τους διαμαρτυρόμενους υποστηρικτές του πατριάρχη Λούκαρι. Στη δίνη των ιδεολογικών αντιπαραθέσεων θα βρεθούν ακόμη και βιβλία ποιητικά όπως η Ερωφίλη και ο Ερωτόκριτος, τα οποία θα συναντήσουν την αποδοκιμασία της Εκκλησίας τον 18^ο αιώνα και ανάλογες εξελίξεις με βίαιες μορφές αποδοκιμασίας θα γνωρίσει ο Ρήγας στα τέλη του 18^ου αιώνα και ο Κοραής και οι δυνάμεις του διαφωτισμού στη δεύτερη δεκαετία του 19^ου αιώνα.

Η δυναμική της Αναγέννησης συμβαδίζει με την αναγέννηση του βιβλίου. Η ιστορία του βιβλίου και της τυπογραφίας είναι μια διαλεκτική σχέση ανάμεσα στην τεχνολογική πρόοδο και την κοινωνική εξέλιξη. Μια πλημμύρα έκδοσης βιβλίων θα συνδεθεί με την πορεία χειραφέτησης του ανθρώπου από τις προκαταλήψεις, με τη γένεση του έθνους- κράτους, με τη δύσκολη πορεία της εκκοσμίκευσης του κράτους.

Ο δεσποτισμός της καθολικής εκκλησίας θα δώσει σκληρή μάχη για να κρατήσει τα πρωτεία στη θεώρηση και στο χαρακτήρα της γνώσης. Το 1277 μια εκκλησιαστική σύνοδος στο Παρίσι θα καταδικάσει (!) έναν μεγάλο αριθμό βιβλίων του Αριστοτέλη. Τον 14^ο αιώνα ο Ιωάννης Χους γράφει το βιβλίο ‘Περί εκκλησίας’ και οδηγείται στην πυρά από την Ιερά Εξέταση. Το 1498 η Ιερά Εξέταση απαιτεί να καούν τα βιβλία που έχουν γραφτεί στη λαϊκή γλώσσα, ενώ το 1515 ο Πάπας Λέων ο Γ΄ επιβάλλει λογοκρισία σε όλες τις καθολικές χώρες.

Δυστυχώς αρκετές θρησκείες αντιμετωπίζουν τη γνώση σαν κατάρα, φαινόμενο που ισχύει ακόμα και σήμερα. Ενδεικτικά να αναφερθούμε στον Αλ – Μπρούνι, φιλόσοφο του 10- 11^ουαιώνα, που έγραψε πολλά επιστημονικά και λογοτεχνικά βιβλία. Γι’ αυτόν η αξία του ανθρώπου αναδεικνύεται μέσα από τη συστηματική έρευνα ή το σεβασμό των ηθικών αξιών και είναι από τους πρώτους Μουσουλμάνους που μελέτησε την Ινδική σοφία και επιστήμη, διδάσκοντας τη σοφία και την επιστήμη των Ελλήνων. Έγραψε πάνω από εκατό έργα, αλλά γνώρισε διώξεις, περιπέτειες και εξορίες για το έργο του.

Ωστόσο το λυκαυγές του Διαφωτισμού είναι πολύ φωτεινό και η απελευθέρωση της επιστήμης από την ισχύ των θρησκευτικών δογμάτων, ίσως είναι ένα από τα πιο αποφασιστικά βήματα προόδου στην ιστορία της ανθρωπότητας. Τα βιβλία συνεργούν τα μέγιστα στον εκδημοκρατισμό των κοινωνιών. Το 1500 έχουν ήδη τυπωθεί πάνω από εννέα εκατομμύρια βιβλία και η ζήτηση των βιβλίων είναι τρομακτική. Ένας νέος άνθρωπος γεννιέται στη Δύση. Το 1521 το Βασιλικό Δικαστήριο απαγόρευσε στους τυπογράφους της χώρας «να εκδίδουν βιβλία στα λατινικά ή τα γαλλικά που να άπτονται της χριστιανικής πίστης ή της ερμηνείας των ιερών Γραφών, πριν αυτά εξεταστούν από τη Θεολογική Σχολή ή τους αντιπροσώπους της», το 1523 έγινε έρευνα στο σπίτι του Berquin, προστατευόμενου του βασιλιά Φραγκίσκου και αποκάλυψε προγραμμένα έργα του Λούθηρου, από το Βασιλικό Δικαστήριο και έκαψαν τα βιβλία του.

Το 1534 ο τυπογράφος Antoine Augereau, με εντολή του Βασιλικού Δικαστηρίου, συνελήφθη και φυλακίσθηκε και το Βασιλικό Δικαστήριο αποφάνθηκε πως ο κατηγορούμενος συνδεδεμένος με τους αφισοκολλητές και εκδότης λαθεμένων βιβλίων, ήταν ένοχος για παραβίαση των απαγορεύσεων του Δικαστηρίου και τελικά απαγχονίστηκε, το δε σώμα του κάηκε.

Το Βασιλικό Διάταγμα του 1551 απαγόρευσε πλήρως την εισαγωγή βιβλίων από τη Γενεύη και διέταξε την παράδοση όλων των ‘αχαρτογράφητων’ βιβλίων μέσα σε ένα μήνα, διαιώνισε την απαγόρευση της έκδοσης βιβλίων θρησκευτικού περιεχομένου, ενώ απαγόρευσε την επανέκδοση τίτλων στα λατινικά, εβραϊκά, ελληνικά και γαλλικά των προηγούμενων σαράντα χρόνων και ως αποτέλεσμα υπήρξε η μαζική μετανάστευση γάλλων βιβλιοπωλών και τυπογράφων στην πόλη της Γενεύης. Μάλιστα η στρατιωτική αντιπαράθεση του 1577 συνοδεύτηκε από έναν καταιγισμό εντύπων. «Όπως ο εχθρός σαγήνευσε με βιβλία τον παραπλανημένο λαό που λαθεμένα τον ακολουθεί, πρέπει να τον αντιμετωπίσουμε μέσα από βιβλία, με βιβλία να του επιτεθούμε, με βιβλία να του απαντήσουμε», θα δηλώσει ο Pierre de Rosand και μπορούμε να ισχυριστούμε πως ο γαλλικός ‘πόλεμος των λέξεων’ της περιόδου 1540-1590 υπήρξε απόπειρα ολικής προπαγάνδας.

Το 1543 ο Κοπέρνικος, θεμελιωτής της σύγχρονης αστρονομίας, γράφει το βιβλίο «Περί των περιστροφικών κινήσεων των ουρανίων σωμάτων », το οποίο θα αλλάξει όχι μόνο τη ροή της επιστήμης αλλά και τον τρόπο σκέψης του ανθρώπου και θα βγάλει τη Γη από το κέντρο του Σύμπαντος και θα την τοποθετήσει σε μια συνηθισμένη γωνιά του, την πραγματική γωνιά. Αυτή θα είναι η πρώτη ‘ύβρις’ έναντι της θρησκευτικής δοξασίας και προκατάληψης, η δεύτερη θα έλθει πολύ αργότερα με την ‘Καταγωγή του ανθρώπου’ του Δαρβίνου. Το βιβλίο του Κοπέρνικου θα παραμείνει στον Index (κατάλογος απαγορευμένων βιβλίων για τους πιστούς ) της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας για περίπου 300 χρόνια, μέχρι το 1835! Ο δε Ίντεξ συνολικά θα λάβει τέλος μόλις το 1966, με πρωτοβουλία του πάπα Παύλου ΣΤ΄, αφού ίσχυσε από το 1542, όταν ο πάπας Παύλος ο Γ΄ θέσπισε το Άγιο Δικαστήριο.

 

Ο Gulio Cesare Vanini (1585 – 1619), Ιταλός φιλόσοφος και ιατρός, συγγραφέας του ‘Αμφιθεάτρου της Θείας Πρόνοιας και του Λόγου περί των μυστικών της φύσης’, δίδασκε μια φυσιοκρατική φιλοσοφία και τελικά κάηκε ζωντανός στην Τουλούζη το 1619, επειδή μίλησε κατά της χριστιανικής θρησκείας. Βέβαια κάθε βιβλίο δεν είναι εξ ορισμού αγαθό, μπορεί να είναι σκοταδιστικό ή να σκορπάει το μίσος μεταξύ των ανθρώπων ή και να προσβάλλει την ανθρώπινη ιδιότητά μας. Το ‘Malleus Maleficarum’ (Σφύρα των Μαγισσών), για παράδειγμα, δίδασκε τον κόσμο ποιοι ήταν ‘οι κίνδυνοι από τις ελεύθερα σκεπτόμενες γυναίκες’ και έδινε οδηγίες στο ιερατείο για το πώς να τις εντοπίζει, να τις βασανίζει και τελικά να τις εξοντώνει. Ήταν βιβλίο της Ιεράς Εξέτασης και ίσως η πιο αιματοβαμμένη έκδοση στην ιστορία της ανθρώπινης ιστορίας.

Ο Αβερρόης, μελετητής του Αριστοτέλη, καταδικάστηκε από το πανεπιστήμιο της Γαλλίας και την Άγια Έδρα. Το 1587 ο Τζιορντάνο Μπρούνο γράφει το βιβλίο ‘De rerum principils et elementis et causis’ και καίγεται και αυτός ζωντανός από την Ιερά Εξέταση. Πολλοί στις αρχές του 18^ου αιώνα θα καταφύγουν στην Ολλανδία ως πολιτικοί πρόσφυγες, όπου κυριαρχούν οι δημοκρατικές ιδέες, η προτεσταντική πίστη, η άνθιση της πνευματικής ζωής και εκεί τυπώνονται τα προοδευτικά βιβλία. Η τυπογραφία, ωστόσο, έχει απελευθερώσει ορμητικές, δημιουργικές κοινωνικές δυνάμεις και τίποτα δε θα αλλάξει στη δυναμική ανάπτυξη της μάθησης και της φιλαναγνωσίας.

Το 1717, δύο σατιρικά ποιήματα του Βολταίρου το ‘J’ ai vu’ και το ‘Puro regnante’ προκαλούν την οργή του αντιβασιλέα του Φιλίππου της Ορλεάνης, εκδίδεται ένταλμα εναντίον του Βολταίρου και φυλακίζεται στη Βαστίλλη για έντεκα μήνες. Εκεί γράφει και μια ωδή από τις ‘Ερρικιάδες’. Το 1791, στην τεφροδόχο του χαράσσεται η φράση « εδώ βρίσκεται η καρδιά μου, το πνεύμα μου όμως βρίσκεται παντού », στο πνεύμα των βιβλίων του που συνεργεί στη γέννηση μιας νέας περιόδου.

Ο Ντ’ Αλαμπέρ διακηρύσσει πως η γνώση προέρχεται από τις αισθήσεις και όχι από τη Βίβλο ή από τη Ρώμη. Δημιουργείται ρήγμα στη χειραγώγηση του ανθρώπου. Μια νέα εποχή ανατέλλει και σύμβολό της είναι το βιβλίο. Η λογική από κοινού με τη μνήμη και τη φαντασία ξανασυναντούν τον ελληνικό στοχασμό και γονιμοποιούν όλους τους αιώνες που θα ακολουθήσουν.

Η αληθινή ιστορία δε θα γραφτεί κυρίως από τους πολέμους αλλά από αυτά τα γεγονότα, από γεγονότα που αλλάζουν τον τρόπο σκέψης του ανθρώπου. Αυτή η απεικόνιση θα εκφραστεί αργότερα με ανάγλυφο τρόπο στους ‘Αθλίους’, όπου η ήττα του Βατερλό παρουσιάζεται ως έκφραση του περάσματος από το σπαθί στην πένα, από τον πολεμιστή στο στοχαστή. ‘Το μελανοδοχείο ενάντια στο κανόνι’, θα αναφέρει ο Ουγκώ στη γυναίκα του και θα γράψει τα βιβλία για να υπερασπισθεί τους καταπιεσμένους.

Νωρίτερα το 1751 κάνει την εμφάνισή του ο πρώτος τόμος της ‘Εγκυκλοπαίδειας’ (L’ ENCYCLOPEDIE) του Ντιντερό (η έκδοση της οποίας θα διακοπεί το 1757 ), το βιβλίο – σύμβολο του Διαφωτισμού και επιδιώκει να γίνει ένα «Dictionnaire raisonne, des sciences, des arts et des métiers», να ‘καταμετρήσει όλη την ανθρώπινη δραστηριότητα με ορθολογικούς κανόνες και να δημιουργήσει έτσι τις βάσεις για την αναθεώρηση του κόσμου’, σύμφωνα με τον Ρομπέρτ Νταρντόν. Εδώ στους 28 τόμους με τα 71.818 άρθρα και τις 2.885 χαλκογραφίες, που είναι στην ουσία μια ολόκληρη βιβλιοθήκη, διαμορφώνονται οι ρίζες της σύγχρονης επιστημολογίας, φυτρώνουν οι βλαστοί του ορθού λόγου, βιάζεται να ανθοφορήσει η κουλτούρα της αμφισβήτησης, της ανθρωπιστικής δημιουργίας και της κριτικής σκέψης. Όπως ήταν φυσικό συγκέντρωσε τα ομαδικά πυρά σύμπασας της καθεστηκυίας τάξης. Καταδικάστηκε από τον πάπα, από το Βασιλικό Συμβούλιο, από το Κοινοβούλιο του Παρισιού, από τη Γενική Σύνοδο του Κλήρου, από τους Ιησουίτες, από τους Γιανσενίτες.

Το 1759 το Κοινοβούλιο του Παρισιού απαγορεύει την κυκλοφορία του βιβλίου, ενώ ο πάπας Κλήμης ΙΒ΄ διαλαλεί, ότι όποιος καθολικός έχει το βιβλίο πρέπει να το παραδίδει στον ιερέα για να το κάψει, αλλιώς θα αφοριζόταν. Οι μεγάλες μορφές των γραμμάτων (Βολταίρος, Ρουσώ, Γκριμ, Τουσέν) όμως είναι μαχητικοί και πυκνώνουν τις σελίδες και τις ‘γραμμές’ της Εγκυκλοπαίδειας. Η ζήτηση και η παραγωγή ανταγωνίζονται με παραληρηματική διάθεση. Οι σελίδες της και το πνεύμα της καλύπτουν την Ευρώπη, γιατί ‘αντιπροσώπευε το σώμα και το πνεύμα του Διαφωτισμού’, το νέο σύμπαν. Ένα βιβλίο, μια εποχή, ένας καινούργιος κόσμος. Πριν γίνουν οι συγκρούσεις στους δρόμους θα γίνουν πρώτα στις ιδέες, γύρω από το χαρακτήρα της γνώσης με επίκεντρο το βιβλίο.

Το 1746, έχουμε παράνομη κυκλοφορία του πρώτου βιβλίου του Ντιντερό, του ‘Pensees Philosophiques’ και το Ανώτερο Δικαστήριο του Παρισιού καταδικάζει το βιβλίο « να καεί στην πυρά ως σκανδαλώδες, αντίθετο με τη θρησκεία και τα χρηστά ήθη». Τον 17^ο και 18^ο αιώνα πολλά χειρόγραφα των ελευθερόφρονων του Διαφωτισμού, ανάμεσά τους και του Σπινόζα, θα κυκλοφορήσουν ανυπόγραφα (ανώνυμη φιλοσοφία) για να αποφύγει ο συγγραφέας τη λογοκρισία ή ακόμα και τη φυλάκιση. Τον επόμενο αιώνα όμως τα πράγματα θα αλλάξουν και σε κάθε χωριό της Γαλλίας θα υπάρχει και κάποιος υπέρμαχος της φιλοσοφίας του Διαφωτισμού και ο άνεμος της ελευθερίας του Λόγου και του βιβλίου θα γίνεται όλο και πιο δυνατός.

Η μορφή του βιβλίου, η πνοή της μόρφωσης, η μάχη του ανθρώπου κατά της προκατάληψης εμπνέουν και συνεπαίρνουν όλο και περισσότερους πολίτες. Άλλωστε, σύμφωνα με το λατινικό ρητό από το έργο του Τερεντιανού Μάουρου, De litteris, syllabis et metris, ανάλογα με το πώς τα υποδέχεται ο αναγνώστης διαμορφώνεται η μοίρα των βιβλίων (pro captu lectoris habent sua fata libelli). Το 1764 εκδίδεται το ‘Φιλοσοφικό Λεξικό’, ανώνυμα, με τόπο έκδοσης το Λονδίνο, ενώ έχει εκδοθεί παράνομα στη Γενεύη. Για περίπου έναν χρόνο ο Βολταίρος επιδίδεται σ’ ένα εκπληκτικό παιχνίδι αρνούμενος την πατρότητα του βιβλίου, το οποίο κυκλοφορεί σε ελάχιστα αντίτυπα, το βιβλίο καίγεται στην πυρά στο Παρίσι, στη Γενεύη και στην Ολλανδία. Ακόμα και η τέχνη θα εκφράσει ποικιλότροπα αυτή την ορμή του βιβλίου και το θέμα και η πόζα, ένας άνδρας ή μια γυναίκα να διαβάζουν ένα βιβλίο ανοικτό πάνω σ’ ένα τραπέζι, εμφανίζονται συχνά εκείνη την εποχή, όπως στον πίνακα του Σαρντέν, ‘Φιλόσοφος αναγιγνώσκων’ (1734).

Το 1704 έχουμε την έκδοση του Λεξικού Trevoux των Ιησουιτών, που αντιπαρατίθεται στους φιλοσόφους, ενώ το ‘Χρυσό Συναξάρι’ ( Legende doree – legende Aurea) με βίους αγίων, που έγραψε ο Lacopo de Verarre, αποτέλεσε την πιο διάσημη αγιογραφική συλλογή του Μεσαίωνα. Αξίζει να αναφερθεί ο Μελάχθων Φίλιππος, Γερμανός ελληνιστής (1497 – 1560), από τους σημαντικότερους ουμανιστές του 16^ου αιώνα, που εξέδωσε το ‘Περί Γραμματικής της Αρχαίας Ελληνικής γλώσσας’ και συνέβαλε στη μεταρρύθμιση του γερμανικού εκπαιδευτικού συστήματος. Πολύ αργότερα θα βρεθεί στο στόχαστρο ο Λ. Τολστόι για τις θέσεις του για τη θρησκεία, το 1885 απαγορεύεται η κυκλοφορίας των ‘Απάντων’ του και αργότερα αφορίζεται. Ίδια αντιμετώπιση θα έχει και ο Φ. Ντοστογιέφσκι για τα βιβλία του, συλλαμβάνεται ως ύποπτος για ανατροπή του καθεστώτος και δικάζεται σε τέσσερα χρόνια καταναγκαστικά έργα στο Ομσκ της Σιβηρίας.

Ωστόσο η πνοή της Γαλλικής επανάστασης του 1789 έχει δώσει την κοινωνική και πνευματική ώθηση για τη γέννηση των σύγχρονων μαζικών εκπαιδευτικών συστημάτων. Η γενικότερη κουλτούρα, ως απόρροια της εξάπλωσης του βιβλίου και της μαζικοποίησης της μόρφωσης, μετασχηματίζεται και σταδιακά η θεσμική παιδεία θα περάσει από τα χέρια της εκκλησίας στο κράτος, θα εκδημοκρατιστεί η εκπαίδευση, ενώ παράλληλα εκριζώνεται ο αναλφαβητισμός και νέα κοινωνικά στρώματα εμφανίζονται στο προσκήνιο.

3. Νεώτερη περίοδος και νέες εντάσεις

Στη χώρα μας, οι πολιτικές εξελίξεις και εντάσεις αφορούν και τη γλώσσα, την εκπαίδευση και το ίδιο το βιβλίο. Το 1910 ιδρύεται ο ‘Εκπαιδευτικός Όμιλος’- με πρωτεργάτες το Δελμούζο, το Γληνό, τον Τριανταφυλλίδη -, ο οποίος θα συνδεθεί με τα γενικότερα εκπαιδευτικά και κοινωνικά προοδευτικά ρεύματα, θα πρωτοστατήσει στην καθιέρωση της δημοτικής γλώσσας και παράλληλα θα δώσει νέα δυναμική στον κόσμο του βιβλίου. Οι βιβλιοθήκες έχουν αρχίσει να φυτρώνουν σα μανιτάρια και παράλληλα ιδρύονται Σύλλογοι για την καλλιέργεια της φιλαναγνωσίας.

Το 1888 ο Ι. Ψυχάρης εκδίδει ‘Το ταξίδι μου’, το οποίο γίνεται σύμβολο πίστης δια τους δημοτικιστές. Η έκδοση των Ευαγγελίων στη δημοτική γλώσσα από τον Αλέξανδρο Πάλλη το Νοέμβριο του 1901 οδηγεί σε ταραχές και επεισόδια. Το 1901, η εφημερίδα ‘Ακρόπολις’ δημοσιεύει σε συνέχεια μετάφραση της Καινής Διαθήκης του Α. Πάλλη, αντιδρούν οι φοιτητές με συλλαλητήρια, και φονεύονται οκτώ, ενώ οδηγός των αντιδράσεων ο ήταν Μιστριώτης.

Η μεταφρασμένη στη δημοτική έκδοση και στη συνέχεια η παράσταση της ‘Ορέστειας’, προκαλεί εκτεταμένα επεισόδια το Νοέμβριο του 1903, όπου σκοτώνονται δύο άνθρωποι! Είναι τα περίφημα ‘Ορεστειακά’. Την ιστορικότητα των πρωτόγονων παθών και της βαρβαρότητας θα την αποδώσει με χαρακτηριστικό τρόπο ο Γ. Θεοτοκάς τονίζοντας ότι « η Ελλάδα κατά τα φαινόμενα, θα είναι η μόνη χώρα του κόσμου όπου σκοτώθηκαν άνθρωποι στους δρόμους στον 20^ο αιώνα για λογοτεχνικά ζητήματα». Η δεκαετία 1910-20 χαρακτηρίζεται από την κινητικότητα των αριστερών και κοινωνικών βιβλίων, αποτέλεσμα των διεθνών επαναστατικών εξελίξεων και κυρίως των αλλαγών στην πολιτική σκηνή της χώρας. Εκδίδεται το ‘Κοινωνιστικό Μανιφέστο’ των Μαρξ και Ένγκελς το 1913. Το 1924 κάνει την εμφάνισή του το βιβλίο του Γιάννη Κορδάτου ‘Η κοινωνική σημασία της Ελληνικής Επανάστασης’ και ταράζει βίαια τα ήδη ταραγμένα νερά των πολιτικο-ιδεολογικών αντιπαραθέσεων. Πολλές φορές δε, θα διωχθούν οι αναγνώστες αυτού του βιβλίου, ενώ παύονται εκπαιδευτικοί που έκαναν ακόμα και κάποια αναφορά σε αυτό!

Ταυτόχρονα θα υπάρξουν βιβλία – σταθμοί που θα συνδεθούν με ιστορικά γεγονότα και θα σημαδέψουν ιδέες γύρω από την πολιτιστική πρόοδο και το σκοταδισμό. Το ‘Ελεύθερο πνεύμα’ του Γ. Θεοτοκά θα θεωρηθεί μανιφέστο της περίφημης γενιάς του ’30. Είναι μια εύθραυστη ιστορική περίοδος, όπου η έκδοση ακόμα και ενός βιβλίου προκαλούσε ζυμώσεις και έντονες διαφωνίες. Το βιβλίο είναι, ειδικά αυτή την εποχή, βασικός φορέας των ιδεολογικών απόψεων. Αργότερα η δικτατορία της 4^ης Αυγούστου θα κυνηγήσει τον κόσμο του βιβλίο στα πλαίσια των πολιτικών διώξεων κάθε προοδευτικής φωνής. Η Ε.Ο.Ν. εισβάλλει σε όποιον εκδοτικό οίκο κρίνει και μαζεύει τα βιβλία που θεωρεί ως ‘ανατρεπτικού περιεχομένου’ και τα καίει στήνοντας τελετές και πανηγύρια… Σε μια τέτοια βάρβαρη τελετή θα κάψουν και τον ‘Επιτάφιο’ του Περικλή, στους ‘στύλους’ του Ολυμπίου Διός μάλιστα ( άραγε για να στείλουν τη φωτιά της γνώσης του Προμηθέα πάλι πίσω στους θεούς; ), για να μη διδάσκεται στα σχολεία! Το βιβλίο αυτό βέβαια θα παραμείνει ένα αιώνιο σύμβολο της δημοκρατίας σε όλη την ανθρωπότητα και θα εκδικείται το σκοταδισμό και τη μισαλλοδοξία εσαεί.

Μνημείο σκοταδισμού είναι και η γνωστή έκθεση της ‘Επιτροπείας’: «Να εκβληθώσιν πάραυτα εκ των σχολείων και να καώσι τα συμφώνως προς τους νόμους εκείνους συνταχθέντα και σήμερον εν χρήσει υπάρχοντα αναγνωστικά βιβλία ως έργα ψεύδους και κακοβούλου προθέσεως…». Πρόκειται για τα βιβλία- φάρους στην ιστορία της εκπαίδευσης, ‘Ψηλά βουνά’, ‘Το Αλφαβητάρι με τον ήλιο’ κλπ, που άνοιξαν δρόμους στη μόρφωση των μαθητών σε χαλεπούς καιρούς και οι συγγραφείς που διώκονται είναι ο Ζαχαρίας Παπαντωνίου, ο Παύλος Νιρβάνας, ο Μανόλης Τριανταφυλλίδης, ο Αλέξανδρος Δελμούζος και ο Δημοσθένης Ανδρεάδης, όλοι μεγάλες μορφές στον αγώνα της μόρφωσης του λαού μας.

Το Μάιο του 1937 η Ιερά Σύνοδος της Εκκλησίας καταδικάζει σε τεύχος της Φωνής της Εκκλησίας τον Ιωάννη Συκουτρή για το σχολιασμό που έκανε σε μια κορυφαία για τα ελληνικά γράμματα έκδοση του ‘Συμποσίου’ του Πλάτωνα. Ο μεγαλύτερος Έλληνας φιλόλογος όλων των εποχών μετά τον Αδαμάντιο Κοραή, σύμφωνα με τους Γερμανικούς λογοτεχνικούς κύκλους της εποχής, θα συγκεντρώσει ακόμα τα πυρά για ‘ανηθικότητα’ και για ‘διαφθορά’ (!) από τους οργανωμένους εκφραστές του σκοταδισμού αλλά και από εντεταλμένους …αρμόδιους φορείς, τους σταφιδέμπορους του Βόλου, τους αχθοφόρους Λουτρών Αιδηψού, τους κρεοπώλες Αιγίου, το γεωργικό συνεταιρισμό Δουνέικων Ηλείας. Και τελικά όλη αυτή η μεσαιωνική σκιά θα οδηγήσει σε αυτοκτονία, ένα κόσμημα της ελληνικής και ευρωπαϊκής διανόησης, το Σεπτέμβριο του 1937.

Λίγο αργότερα, το 1944 θα ακολουθήσουν και τα ‘Δεκεμβριανά’, όπου έχουμε το κάψιμο του αρχείου της ‘Διάπλασης των Παίδων’ και την καταστροφή του σπιτιού του Γρηγόρη Ξενόπουλου. Ο Ε. Ροϊδης θα συγκεντρώσει τα πυρά της εκκλησίας με την ‘Πάπισσα Ιωάννα’ και το ίδιο θα συμβεί με το Ν. Καζαντζάκη.

Ο Paul Valery σε ομιλία του στο Σορβόνη στις 10-12-1944, για τα 250 χρόνια του Βολταίρου και ενώ ο πόλεμος συνεχιζόταν, θα αναφερθεί στο πάθος του Βολταίρου για την πνευματική ελευθερία, που τόσο πολύ την εξέφρασε ο κόσμος του βιβλίου. Οι διώξεις κατά των βιβλίων, κατά της ελεύθερης έκφρασης του ανθρώπου και κατά της δημοκρατίας, είναι πολιτικές στοχεύσεις αντιδραστικών ιδεολογιών και σκοταδιστικών αντιλήψεων. Και γι’ αυτό, το βιβλίο θα παραμένει ένα ζωντανό σύμβολο των ανθρώπινων δικαιωμάτων και της ανθρώπινης αξιοπρέπειας.

Ο Γερμανός ποιητής Χάινριχ Χάινε θα συμπυκνώσει τον εφιάλτη δίωξης των βιβλίων σε μια χαρακτηριστική φράση: «όπου καίνε βιβλία, στο τέλος θα κάψουν και ανθρώπους». Ο δε μεγάλος παιδαγωγός της αρχαιότητας, ο Πλούταρχος, θα δώσει τη δική του εικόνα για την αξία των βιβλίων: «Είναι αναγκαίο να δείξουμε μεγάλο ενδιαφέρον για τη διάσωση των αρχαίων βιβλίων και να κάνουμε συλλογή τους, όπως οι γεωργοί. Γιατί, εντελώς παρόμοια, όργανο της παιδείας είναι η χρήση των βιβλίων και συντελούν να αρδεύεται η επιστήμη από πηγές».

Αλλά τα βιβλία γεννιούνται, ζουν και μένουν αιώνια για να διαβαστούν, για να γονιμοποιήσουν τη σκέψη και τις αναζητήσεις του ανθρώπου, αλλιώς είναι σαν να μην υπάρχουν, γιατί « για ποιο όφελος λοιπόν τα αγοράζεις αυτά, αν δεν νομίζεις ότι κι αυτές ακόμα οι αποθήκες των βιβλίων έχουν μορφωθεί αφού περιέχουν τόσα πολλά έργα των παλαιών;» θα αναρωτηθεί ο Λουκιανός. Μπορούμε να αναρωτηθούμε πόσο γοητευτική κάνει την περιπέτεια του ανθρώπου το βιβλίο.

Να θυμηθούμε ότι τα Ομηρικά έπη υπήρξαν για αιώνες αναγνωστικά των Ελλήνων διαμορφώνοντας τα πολιτιστικά γονίδιά μας και ότι το πιο πολυδιαβασμένο βιβλίο, η πιο ‘παγκοσμιοποιημένη’ περιοχή γνώσης, στην ιστορία της ανθρωπότητας δεν είναι η Βίβλος, όπως πολλοί πιστεύουν, αλλά τα «Στοιχεία» του Ευκλείδη που υπάρχουν στα εκπαιδευτικά συστήματα σχεδόν όλων των χωρών. Αν το αρχαίο πνεύμα των Ελλήνων έγινε ο παιδαγωγός της δυτικoύ κόσμου, οφείλεται σε αυτό το πολυκύμαντο ταξίδι του βιβλίου, που υπήρξε και θα παραμείνει ο κορυφαίος εκφραστής του πνεύματος.

Γιατί το βιβλίο θα καταστεί ο προνομιακός τόπος που θα καλλιεργηθεί η ελευθερία της σκέψης και η χειραφέτηση του ανθρώπου σε αντίθεση με τη δογματική πίστη και με τις προκαταλήψεις. Πολλά λέγονται και γράφονται για το πώς μπορούμε να ανοίγουμε διαρκώς νέα παράθυρα στην πρόοδο και θεωρώ πως μυστικό δεν υπάρχει, γιατί είναι γνωστό τοις πάσι: η πνευματική καλλιέργεια των ανθρώπων μαζί με τους κοινωνικούς αγώνες ενάντια στις ανισότητες και στις ισχυρές και εν πολλοίς αδιόρατες πηγές χειραγώγησης των πολιτών από τις δομές της εξουσίας, μπορεί να οδηγεί την ιστορία σε όλο και πιο νέα ξέφωτα. Ο Β. Ουγκώ θα το διακηρύξει με απλό τρόπο σε ένα διεθνές λογοτεχνικό συνέδριο: «Η ανάγκη παντός είναι το φως. Το φως είναι μέσα στο βιβλίο. Αφήστε το να ακτινοβολήσει… Αν θέλετε θαλπωρή, βάλτε παντού βιβλία».

Βιβλιογραφία:

1. Βολταίρος (2001), Φιλοσοφικό λεξικό, Αθήνα: Στάχυ
2. Blanck H. (1994), Το βιβλίο στην αρχαιότητα, Αθήνα: Παπαδήμας.
3. Γαγανάκης Κ. (2003), Ο πόλεμος των λέξεων, Αθήνα: Νεφέλη.
4. Γκάνταμερ Χ. – Γ. (2006), Χρόνια φιλοσοφικής μαθητείας, Αθήνα: Πατάκης.
5. Courrier, περιοδικό της UNESCO (1988), Ο έντυπος λόγος.
6. Courrier, περιοδικό της UNESCO (1986), Θησαυροί της παγκόσμιας λογοτεχνίας.
7. Courrier, περιοδικό της UNESCO (1986), Βίκτωρ Ουγκώ.
8. ‘Διαβάζω’, περιοδικό, τ. 403.
9. Diderot D. (2006), Τρεις ιστορίες, Αθήνα: Πόλις
10. Ελληνικό Βιβλίο (1996), Αθήνα: ‘Καθημερινή’.
11. Jezequel L. (2006), Ελευθερία πίστης, ελευθερία σκέψης, Αθήνα: Πατάκης.
12. Η βιβλιοθήκη και το βιβλίο στην εκπαίδευση (1998), Αθήνα: Εθνικό Κέντρο Βιβλίου.
13. Η εκπαίδευση κατά την Ελληνική επανάσταση 1821-1827 (2002), Αθήνα: Βουλή των Ελλήνων.
14. Κουμαριανού Α., Δρούλια Λ., Layton E. (1986), Το ελληνικό βιβλίο, Αθήνα: Εθνική Τράπεζα Ελλάδος.
15. Σταμέλος Γ. (επιμ.) (2002), Το Ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα, Αθήνα: Κέντρο Εκπαιδευτικής Έρευνας.
16. Λέφας Χ. (1942), Ιστορία της εκπαιδεύσεως, Αθήνα: Ο.Ε.Σ.Β.
17. Λουκιανός (2001), Προς τον απαίδευτον και πολλά βιβλία ωνούμενον, Αθήνα: Παρασκήνιο.
18. ‘Νέα Κοινωνιολογία’, περιοδικό, τ. 41, Αθήνα: Παπαζήσης.
19. ‘Οι πρωτοπόροι’, περιοδικό, Αθήνα: Ελευθεροτυπία.
20. Πλούταρχος (2002), Περί παίδων αγωγής, Θεσσαλονίκη: Ζήτρος.
21. Reble A. (1990), Ιστορία της Παιδαγωγικής, Αθήνα: Παπαδήμας.
22. Στάικος Κ. (1996), Βιβλιοθήκες, Αθήνα: αυτοέκδοση.
23. Steiner G. (2002), Αξόδευτα πάθη, Αθήνα: Νεφέλη.
24. Το βιβλιοχαρτοπωλικό ΒΗΜΑ, εφημερίδα.
25. Τσούλιας, Ν. (1999), Σε πρώτο πρόσωπο, Αθήνα: Πατάκης.
26. Τσούλιας, Ν. (2003), Παιδείας εγκώμιον, Αθήνα: Πατάκης
    
    
    Νίκος Τσούλιας
    
    
    Πηγή: alfavita.gr 

Κυριακάτικο σινεμά: "Το φόρο του Λεβάντε" του Γρηγόριου Ξενόπουλου

Το σημερινό Κυριακάτικο θέαμα δεν είναι κινηματογραφική ταινία, αλλά θεατρική παράσταση. Πρόκειται για το έργο "Το φιόρο του Λεβάντε" του Γρηγόριου Ξενόπουλου , που σαν χθες, 14 Γενάρη, στα 1951, πέθανε. Από το αρχείο της ΕΡΤ και το υπέροχο "Θέατρο της Δευτέρας",σε σκηνοθεσία του Γρηγόρη Γρηγορίου.
 Το Φιόρο του Λεβάντε είναι ένας τετραπέρατος Ζακυνθινός, πανέξυπνος,  αθώος, γαλίφης και καταφερτζής, πολυμήχανος, όλα τα φέρνει βόλτα, όλα τα παλεύει, εκτός από το φόβο του για τους σεισμούς!

¨Πολύ κούνια αφέντη, πολύ κούνια! Όλο σκόρσο και σπαβέντο¨!

Έτσι μια ΩΡΑΙΑ ΠΡΩΙΑ, αφήνει τη μάνα του και τη Ζάκυνθο που λατρεύει, παίρνει την κιθάρα του που λατρεύει επίσης και νάσου τον στην Αθήνα.

Επιστάτης στον κύριο Βάλδη. Ο Κύριος Βάλδης,  δικηγόρος με καριέρα, με γυναίκα, με πεθερά, με ερωμένη, με δυο κόρες και με επίδοξους γαμπρούς να μπαινοβγαίνουν μες στο σπίτι, τάχαμου  πως θέλουν να το νοικιάσουν, ένα χάος! Και ποιος θα βάλει τάξη στο χάος;

 Μα ο Νιόνιος φυσικά! Που στην αρχή, όλοι τον  ¨κογιονάρουνε¨, αλλά με τον καιρό,  με ψέματα, με αλήθειες με κόλπα χίλια δυό,  κάθε κατεργάρης πάει στον πάγκο του.

ΚΑΛΗ ΚΥΡΙΑΚΗ! 

Βλέποντας το χιόνι στη λογοτεχνία, στην ποίηση, στη ζωγραφική...

Κι αν χιονίζει στο πνεύμα

κι αν κρυώνουν οι μεγάλες ιδέες

ο κόσμος πρέπει να προχωρήσει.

Νίκος Καρούζος

Vickie Wade - Snowman and Two Girls

Φώτης Αγγουλές - Οι χιονάνθρωποι
Προσπαθήστε συνάνθρωποι,
να τους καταλάβετε
τους χιονάνθρωπους.
Μας μισούνε γιατί,
ξέρουνε πως σαν έβγει ο ήλιος,
ό,τι είναι φτιαγμένο από χιόνι,
θα λιώσει.

Winter in the Suburbs - Georges Pierre Seurat

Ορέστης Αλεξάκης - Άγριο χιόνι
Κάποτε μες στο σπίτι μου
χιονίζει
γίνεται τότε η κάμαρα
λευκό τοπίο
σηκώνονται απ’ το χώμα παγωμένοι
και με πλησιάζουν
οι νεκροί μου φίλοι

Τα ραγισμένα χέρια τους απλώνουν
ζητούν
τη θαλπωρή του σώματός μου

Δεν έχω σώμα πια δεν έχω
φλόγα
τίποτα δεν μπορώ να σας προσφέρω
μόνο να μοιραστώ την παγωνιά σας
στερνός κι εγώ στην αλυσίδα κρίκος
διασχίζοντας αυτή την άγρια στέππα
προς το βαθύ κι ανεξιχνίαστο μέλλον

Wilhelm Alexander Meyerheim - Children Building A Snowman

Ελλη Αλεξίου - Ο Χιονάνθρωπος

Πιπεριά για μύτη
κάρβουνα για μάτια
για τα δυο του χέρια
ξύλα δυο κομμάτια.

Να, και για καπέλο
μια παλιοκανάτα
κοντοστρουμπουλάτος
σαν χοντροπατάτα.

Όσοι θα περνούνε
και θα τον κοιτάζουν
θα χαμογελούνε...
και θα τον... θαυμάζουν.

 "Two Digging Peasant-Women on a Snow -Covered Field" Vincent van Gogh

Γκιγιώμ Απολλιναίρ - Λευκό χιόνι

Αγγέλοι Αγγέλοι στον ουρανό
Ο ένας ντυμένος αξιωματικός
Ο άλλος μάγειρος
Κι οι υπόλοιποι το ρίχνουν στο τραγούδι

Φιλόκαλε αξιωματικέ του ουρανού
Ύστερ’ απ’ τα Χριστούγεννα
Άνοιξη τρυφερή θα σου φέρει
Ήλιο λαμπρό
Να σε παρασημοφορήσει
Ήλιο λαμπρό

Ο μάγειρας ξεπουπουλιάζει μια πάπια
Αχ πέφτει το χιόνι
Χιόνι χιόνι πια
Και δεν έχω την αγάπη μου αγκαλιά
(Γκ. Απολλιναίρ, Ποιήματα, μτφ. Ν. Σπάνιας, Γνώση)

Miners in the Snow Winter(1882) - Vincent van Gogh

Τάκης Βαρβιτσιώτης - Χιόνι

Εκεί ψηλά πια δεν υπάρχει κανένας
Μακριά σημαίνουν καμπάνες

Έξω η νύχτα παραμονεύει
Γεμάτη φυλλώματα
Ορθάνοιχτα μάτια
Εχθρικούς καθρέφτες

Νεκρά τα πλοία μες στην ομίχλη
Η σιωπή μια πληγή δίχως όνομα

Το δάσος βελούδινο
Μια παιδούλα κοιμάται στον ίσκιο του

Απ’ την ανάσα της
Γεννιούνται αδιάκοπα
Άστρα λευκά

" Train  in the snow "  Claude Monet

Φρανσουά Βιγιόν -  Μπαλάντα των κυριών του παλιού καιρού

Πέστε μου πού, σε ποιο μέρος της γης,

είναι η Φλώρα, η ωραία από τη Ρώμη,

η Αλκιβιάδα, κι ύστερα η Θαΐς,

η ξαδέλφη της με τη χρυσή κόμη;

Ηχώ απαλή, σκιά σε λίμνη, τρόμοι

των φύλλων, ροδοσύννεφα πρωινά,

η εμορφιά τους δεν έδυσεν ακόμη.

Μα πού 'ναι τα χιόνια τ' αλλοτινά;

Πού 'ναι η αγνή και φρόνιμη Ελοΐς;

Γι' αυτήν είχε τότε καλογερέψει

ο Πέτρος Αμπαγιάρ. 'Αλλος κανείς

όμοια στον έρωτα δε θα δουλέψει.

Κι η βασίλισσα που έκαμε τη σκέψη

κι έριξε στο Σηκουάνα, αληθινά,

το σοφό Μπουριντάν για να μουσκέψει;

Μα πού 'ναι τα χιόνια τ' αλλοτινά;

Η ρήγισσα Λευκή, ρόδον αυγής,

με τη φωνή της τη γλυκά ακουσμένη,

η Βέρθα, η Βεατρίκη, η Αρεμβουργίς

του Μαίν, η Σπαρτιάτισσα η Ελένη,

κι η καλή Ιωάννα από τη Λορραίνη,

όλες ανοίξεως όνειρα τερπνά,

η ανάμνησή τους ζωηρή απομένει.

Μα πού 'ναι τα χιόνια τ' αλλοτινά;

Πρίγκιψ, αν τις αναζητείτε τώρα,

τάχα θα τις έβρετε πουθενά,

τάχα θα υπάρχουν σε καμιά χώρα; 

Μα πού 'ναι τα χιόνια τ' αλλοτινά;

μτφρ. Κ. Γ. Καρυωτάκης

"La Pie " Claude Monet

Ανέστης Ευαγγέλου - Το χιόνι

(Στον Κρίτωνα Ζωάκο)

Χιονίζει πάλι σήμερα.
Απ’ το παράθυρό μου
βλέπω τα δέντρα, τις στέγες των αντικρινών
σπιτιών, όλα μες στ’ άσπρα.
Θυμάμαι
ένα πρωί, σαν ήμασταν παιδιά -χαράματα ήταν
κι έτσι και τότε χιόνιζε- βγαίνω στον κήπο
και βρίσκω τ’ αδερφάκι μου.
Είχε ανοίξει
μια τρύπα μες στο χιόνι κι είχε μπει
μέσα κι έπαιζ’ εκεί με τ’ αρκουδάκι του.
Τι κάνεις
εδώ, του λέω, μονάχος, δεν κρυώνεις;

Δεν θα ξαναγυρίσω σπίτι σας, άκουσα τη φωνή του
οδυνηρά αινιγματική, γεμάτη πείσμα
και μια κακία που δε θα λησμονήσω
-κι έλαμπαν στο μισόφωτο τα ωραία του μάτια,
για ν’ απομείνει εκεί στους άθλιους πάγους
για ν’ απομείνει εκεί ανεξήγητα
παρ’ όλες έκτοτε τις συνεχείς εκκλήσεις μου.

Τη μέρα εκείνη μίσησα το χιόνι
κι ορθός, σε στάση προσοχής, μπρος στ’ αδερφάκι μου
ορκίστηκα να το πολεμώ μέχρι θανάτου.

Αυτά ήτανε τα πρώτα μου μαθήματα
πολύ προτού μάθω την αλφαβήτα.
Αργότερα,
όσο ο καιρός περνούσε κι ένιωθα
να μου έχει δωρηθεί από τους θεούς
της ομιλίας η χάρη, είναι γνωστό το χιόνι
πως όχι μόνο το κατάγγειλα με χίλιους τρόπους
παρά πως του αφιέρωσα για να το στιγματίσω
τις πιο παράφορες, πιο ρωμαλέες στροφές της ποίησής μου.

Σήμερα ωστόσο,
μισό σχεδόν αιώνα απ’ το πρωί εκείνο
των πρώτων παιδικών μου χρόνων,
χιονίζει πάλι.
Απ’ το παράθυρό μου
βλέπω τα δέντρα, τις στέγες των αντικρινών
σπιτιών, όλα μες στ’ άσπρα.

Πέφτει το χιόνι τώρα και σκεπάζει
με μια δική του απόρρητη δικαιοσύνη
τις πράξεις και τις παραλείψεις μας
τις χαρές και τις λύπες μας
τα μεγαλόπνοα σχέδια και τις μικρότητές μας
τους έρωτες
τις φιλίες
τα λάθη μας και τις εξάρσεις.

Κατευνάζει την αλαζονεία∙
διδάσκει την ισότητα∙
χορηγεί την ειρήνη.

Χιόνι της Ευσπλαχνίας -όχι της Ορφάνιας.
Χιόνι της Συγκατάβασης -όχι της Τιμωρίας.

Χιόνι της μυστικής αγάπης πια.

 "Winter in Murnau', Wassily Kandinsky

Κώστας Καρυωτάκης - Το χιόνι

Τι καλά που ‘ναι στο σπίτι μας τώρα που έξω πέφτει χιόνι!
Το μπερντέ παραμερίζοντας τ’ άσπρο βλέπω εκεί σεντόνι
να σκεπάζει όλα τα πράγματα, δρόμους, σπίτια, δένδρα, φύλλα.
Πόσο βλέπω μ’ ευχαρίστηση μαζεμένη τόση ασπρίλα.

Όμως, κοίτα, τουρτουρίζοντας το κορίτσι εκείνο τρέχει.
Τώρα στάθηκε στην πόρτα μας, ψωμί λέει πως δεν έχει,
πως κρυώνει, πως επάγωσε…

Έλα μέσα κοριτσάκι,
το τραπέζι μας εστρώθηκε κι αναμμένο είναι το τζάκι!

Winter Landscape - Paul Gauguin

ΓΚΑΜΠΡΙΕΛΑ ΜΙΣΤΡΑΛ - ΚΑΘΩΣ ΠΕΦΤΕΙ ΤΟ ΧΙΟΝΙ
 
Κατέβηκε το χιόνι σαν ένα θείο πλάσμα
επίσκεψη να κάνει σε τούτη την κοιλάδα.
Κατέβηκε το χιόνι – των αστεριών νυφούλα
έλα να την ιδούμε στο χώμα καθώς πέφτει.
Γλυκειά που είναι! Φτάνει σαν το εξαίσιο πλάσμα,
σιωπηλά, λες τρέμει μήπως κακό και κάνει
σαν όνειρο είναι όμοια και σαν φεγγάρι πέφτει,
έλα να την ιδούμε λευκή που κατεβαίνει.
Άσπιλο! Την κοιλάδα κοίτα που σου κεντάει
με γιασεμάνθι αφράτο από τη μια στην άλλη,
είναι τόσο ‘λαφρά, λεπτά τα δάχτυλά του
που σαν πνοή περνούσε δίχως να την αγγίξουν.
Όμορφο! Δεν σου φαίνεται σαν το θαυμάσιο δώρο
που ένας άλλος Δωρητής ήρθε να σου χαρίσει;
που βγάζει τον μεταξωτό μανδύα του και τον ρίχνει
αθόρυβα την ταπεινή κοιλάδα σου να ντύσει;
Άσε στο μέτωπό σου τ’ άνθος του να σου σπείρει
και τ’ αλαφρό φτερό του πάνω σου ν’ ακουμπήσει,
ποιός ξέρει αν ένα μήνυμα δεν φέρνει στους
ανθρώπους
ένα άσπρο γράμμα από τα χέρια του Κυρίου!
Μετάφραση: Ρίτα Μπούμη-Παππά

Yōshū (Hashimoto - Children Playing in the Snow under Plum Trees in Bloom 

Μυρτιώτισσα

Αγαπημένε, στρώνεται το χιόνι στον
κήπο, στην αυλή, στα κεραμίδια. Την
αρχοντιά του όπου σταθεί ξαπλώνει,
περήφανο και πάναγνο το χιόνι

Paul Gauguin, Breton Village in the Snow (1894)

Βέρα Πάβλοβα -  [Μόνο χιόνι]

Θα΄ναι χειμώνας, θαρρώ, όταν έρθει.
Από την αφόρητη λευκότητα του δρόμου
μια κουκίδα θα φανεί, τόσο μαύρη που τα μάτια θα θαμπώσουν,
και θα πλησιάζει για ώρα πολλή, πάρα πολλή
αντισταθμίζοντας την απουσία του με τον ερχομό του,
και για ώρα πολλή, πάρα πολλή, κουκίδα θα μείνει.

Ένας κόκκος σκόνης; Ένα κάψιμο στο μάτι;
Χιόνι, τίποτα άλλο δεν θα υπάρχει, μόνο χιόνι,
για ώρα πολλή, πάρα πολλή, τίποτα άλλο,
κι αυτός το χιονισμένο πέπλο θα παραμερίζει,
μέγεθος θα αποκτά και τρεις διαστάσεις,
κι όλο και περισσότερο θα πλησιάζει...

Αυτό είναι το όριο, δεν μπορεί να έρθει πιο κοντά.
Μα αυτός συνεχίζει να πλησιάζει,
και τώρα είναι τόσο πελώριος που δεν μπορείς να τον μετρήσεις

 "The Hunters  in the Snow"   PIETER  BRUEGEL 

Τσέζαρε Παβέζε 

(Στην C από τον C..)

Εσύ ,
κατάστικτο χαμόγελο
στο παγωμένο χιόνι –
του Μάρτη άνεμε,
μπαλέτο κλαδιών
που χορεύουν στο χιόνι,
στενάζεις κι αστράφτουν
τα μικρά σου «όχι » –
λευκόποδη ελαφίνα
χαριτωμένη ,
θα μπορούσα να μάθω
ακόμα
τη διαβατική χάρη
όλων των ημερών σου
την αιθέρια δαντέλα
όλων των δρόμων σου –
το αύριο είναι παγωμένο
κάτω στον κάμπο –
εσύ , κατάστικτο χαμόγελο,
εσύ, γέλιο αστραφτερό .

"New Snow in the Avenue "      EDVARD MUNCH

Γιάννης Ρίτσος - Το χιόνι

Το χιόνι είναι άσπρο, μαλακό σαν τελειωμένος έρωτας, -είπε.
Έπεσε απρόσμενα, τη νύχτα, μ’ όλη τη σοφή σιωπή του.
Το πρωί, λαμποκοπούσε ολόλευκη η εξαγνισμένη πολιτεία.
Μια παλιά στάμνα, πεταμένη στην αυλή, ήταν ένα άγαλμα.

Εκείνος ένοιωσε την κοφτερή ψυχρότητα του πάγου,
την απεραντοσύνη της λευκότητας, σαν άθλο του προσωπικό
μονάχα μια στιγμή ανησύχησε: μήπως και δεν του απόμενε
τίποτα πια θερμό να το παγώσει, μήπως και δεν ήταν
μια νίκη του χιονιού, μα απλώς μια ουδέτερη γαλήνη,
μια ελευθερία χωρίς αντίπαλο και δόξα.

Βγήκε λοιπόν αμήχανος στο δρόμο, κι όπως είδε το χιονάνθρωπο
που φτιάχναν τα παιδιά, πλησίασε και του ‘βαλε
δυο σβηστά κάρβουνα για μάτια, χαμογέλασε αόριστα
κ’ έπαιξε χιονοπόλεμο μαζί τους ως τα’ απόγευμα.

Kazimir Malevich Winter Landscape 

Μίλτος Σαχτούρης - Χιόνι
Χιόνι ποὺ πέφτει ἔξω!
σὰν παγοπώλης τοῦ θανάτου
ὁ Θεὸς
μὲ κόκκινα ἀπ᾿ τὸν πυρετὸ
τὰ μάτια
Καπνὸς θεοῦ στὴ στέγη
οὐρλιάζει ἡ γυναίκα
στὸ κρεβάτι
σὰν παγωμένο περιστέρι
χιόνι ποὺ πέφτει ἔξω!»

"A  Village in Winter " (1930)  MARC   CHAGALL

ΑΝ ΣΕΞΤΟΝ - ΑΓΓΕΛΕ ΣΤΙΣ ΧΙΟΝΟΘΥΕΛΕΣ ΚΑΙ ΣΤΑ ΜΠΛΑΚΑΟΥΤ
 
Άγγελε της χιονοθύελλας και των μπλακάουτ, τα βατόμουρα τα
ξέρεις
εκείνα τα ρουμπίνια που από τον πράσινο κήπο του παππού μου
μπορούσες να φέρεις;
Εσύ, στα λάστιχα του χιονιού, εσύ, στα φτερά τα ζαχαρένια,
με παγώνεις. Άσε με να συρθώ στην κουρελού. Άσε να είμαι
δέκα χρονών παιδάκι χωρίς έννοια.
Κλέφτης αλλοτινός, άσε με, να μαζεύω τα παλιά γλυκά φιλιά,
την ώρα που το χειροκρότημα της θάλασσας μας ράπιζε από τ’
αριστερά.

Μόνο στον παππού μου επιτρεπόταν να μπει. Ή στην υπηρέτρια
που ήρθε μ’ ένα δίσκο, να διαλέξει για το πρωινό.
Σ’ αυτήν, με τα πλέοντα στον αέρα ρολά, σ’ αυτήν, με τα σκαλιστά
έπιπλα, γυαλισμένα με άρωμα λεμονιού, σ’ αυτήν, με τη σκόνη
και το φτερό,
κι όχι σ’ εμένα. Ωστόσο, ήρθα κρυφά περνώντας τη χλόη την αρμυρή
ξυπόλυτη, με φόρμα γυμναστικής, μέσα στη δαιδαλώδη αυγή.

Ω, αγγέλισσα της χιονοθύελλας και του μπλακάουτ, εσύ, λευκο-
πρόσωπη Κυρία,
πήγαινέ με στο κόκκινο το στόμα ξανά, εκείνο τον Ιούλιο, στις
είκοσι μία.

Fritz Freund, Snowball Fight

Στέλιος Σπεράντσας - Χιονοπόλεμος
Χιόνισε και κάναμε μια άσπρη στοίβα τόση.
Τέτοιο χιόνι πούπουλο, Θεέ μου, να μη λιώσει.

Ε, με το χιονάνθρωπο τραβηχτείτε πέρα
άναψεν ο πόλεμος πάρτε πρώτη σφαίρα.

Αν βαστάν τα κότσια σας, πιάστε μετερίζι.
Όπου πέσει η μπάλα μας, μύτες κοκκινίζει.

Πως; Γελάτε; Πάρτε τη πάνω στο στομάχι.
Φραπ, και σκιάζει η δεύτερη στου αρχηγού τη ράχη.

Φράπ, κι απ’ τα κεφάλια τους πέφτουν κάτω οι κούκοι.
Φραπ! Και του χιονάνθρωπου σπάζει το τσιμπούκι.

"Winter Village" (1969)   RADI    NEDELCHEN

ΑΛ. ΠΑΠΑΔΙΑΜΑΝΤΗΣ  - O Έρωτας στα χιόνια

Kαρδιά του χειμώνος. Xριστούγεννα, Άις-Bασίλης, Φώτα.

Kαι αυτός εσηκώνετο το πρωί, έρριπτεν εις τους ώμους την παλιάν πατατούκαν του, το μόνον ρούχον οπού εσώζετο ακόμη από τους προ της ευτυχίας του χρόνους, και κατήρχετο εις την παραθαλάσσιον αγοράν, μορμυρίζων, ενώ κατέβαινεν από το παλαιόν μισογκρεμισμένον σπίτι, με τρόπον ώστε να τον ακούη η γειτόνισσα:

― Σεβτάς είν’ αυτός, δεν είναι τσορβάς...· έρωντας είναι, δεν είναι γέρωντας.

Tο έλεγε τόσον συχνά, ώστε όλες οι γειτονοπούλες οπού τον ήκουαν του το εκόλλησαν τέλος ως παρατσούκλι: «O μπαρμπα-Γιαννιός ο Έρωντας».

Διότι δεν ήτο πλέον νέος, ούτε εύμορφος, ούτε άσπρα είχεν. Όλα αυτά τα είχε φθείρει προ χρόνων πολλών, μαζί με το καράβι, εις την θάλασσαν, εις την Mασσαλίαν.

Eίχεν αρχίσει το στάδιόν του με αυτήν την πατατούκαν, όταν επρωτομπαρκάρησε ναύτης εις την βομβάρδαν του εξαδέλφου του. Eίχεν αποκτήσει, από τα μερδικά του όσα ελάμβανεν από τα ταξίδια, μετοχήν επί του πλοίου, είτα είχεν αποκτήσει πλοίον ιδικόν του, και είχε κάμει καλά ταξίδια. Eίχε φορέσει αγγλικές τσόχες, βελούδινα γελέκα, ψηλά καπέλα, είχε κρεμάσει καδένες χρυσές με ωρολόγια, είχεν αποκτήσει χρήματα· αλλά τα έφαγεν όλα εγκαίρως με τας Φρύνας εις την Mασσαλίαν, και άλλο δεν του έμεινεν ειμή η παλιά πατατούκα, την οποίαν εφόρει πεταχτήν επ’ ώμων, ενώ κατέβαινε το πρωί εις την παραλίαν, διά να μπαρκάρη σύντροφος με καμμίαν βρατσέραν εις μικρόν ναύλον, ή διά να πάγη με ξένην βάρκαν να βγάλη κανένα χταπόδι εντός του λιμένος.

Kανένα δεν είχεν εις τον κόσμον, ήτον έρημος. Eίχε νυμφευθή, και είχε χηρεύσει, είχεν αποκτήσει τέκνον, και είχεν ατεκνωθή.

Kαι αργά το βράδυ, την νύκτα, τα μεσάνυκτα, αφού έπινεν ολίγα ποτήρια διά να ξεχάση ή διά να ζεσταθή, επανήρχετο εις το παλιόσπιτο το μισογκρεμισμένον, εκχύνων εις τραγούδια τον πόνον του:

Σοκάκι μου μακρύ-στενό, με την κατεβασιά σου,

κάμε κ’ εμένα γείτονα με την γειτόνισσά σου.

Άλλοτε παραπονούμενος ευθύμως:

Γειτόνισσα, γειτόνισσα, πολυλογού και ψεύτρα,

δεν είπες μια φορά κ’ εσύ, Γιαννιό μου έλα μέσα. 

Xειμών βαρύς, επί ημέρας ο ουρανός κλειστός. Eπάνω εις τα βουνά χιόνες, κάτω εις τον κάμπον χιονόνερον. H πρωία ενθύμιζε το δημώδες:

Bρέχει, βρέχει και χιονίζει,

κι ο παπάς χειρομυλίζει.

Δεν εχειρομύλιζεν ο παπάς, εχειρομύλιζεν η γειτόνισσα, η πολυλογού και ψεύτρα, του άσματος του μπαρμπα-Γιαννιού. Διότι τοιούτον πράγμα ήτο· μυλωνού εργαζομένη με την χείρα, γυρίζουσα τον χειρόμυλον. Σημειώσατε ότι, τον καιρόν εκείνον, το αρχοντολόγι του τόπου το είχεν εις κακόν του να φάγη ψωμί ζυμωμένον με άλευρον από νερόμυλον ή ανεμόμυλον, κ’ επροτίμα το διά χειρομύλου αλεσμένον.

Kαι είχεν πελατείαν μεγάλην, η Πολυλογού. Eγυάλιζεν, είχε μάτια μεγάλα, είχε βερνίκι εις τα μάγουλά της. Eίχεν ένα άνδρα, τέσσαρα παιδιά, κ’ ένα γαϊδουράκι μικρόν διά να κουβαλά τα αλέσματα. Όλα τα αγαπούσε, τον άνδρα της, τα παιδιά της, το γαϊδουράκι της. Mόνον τον μπαρμπα-Γιαννιόν δεν αγαπούσε.

Ποίος να τον αγαπήση αυτόν; Ήτο έρημος εις τον κόσμον.

Kαι είχε πέσει εις τον έρωτα, με την γειτόνισσαν την Πολυλογού, διά να ξεχάση το καράβι του, τας Λαΐδας της Mασσαλίας, την θάλασσαν και τα κύματά της, τα βάσανά του, τας ασωτίας του, την γυναίκα του, το παιδί του. Kαι είχε πέσει εις το κρασί διά να ξεχάση την γειτόνισσαν.

Συχνά όταν επανήρχετο το βράδυ, νύκτα, μεσάνυκτα, και η σκιά του, μακρά, υψηλή, λιγνή, με την πατατούκαν φεύγουσαν και γλιστρούσαν από τους ώμους του, προέκυπτεν εις τον μακρόν, στενόν δρομίσκον, και αι νιφάδες, μυίαι λευκαί, τολύπαι βάμβακος, εφέροντο στροβιληδόν εις τον αέρα, και έπιπτον εις την γην, και έβλεπε το βουνόν ν’ ασπρίζη εις το σκότος, έβλεπε το παράθυρον της γειτόνισσας κλειστόν, βωβόν, και τον φεγγίτην να λάμπη θαμβά, θολά, και ήκουε τον χειρόμυλον να τρίζη ακόμη, και ο χειρόμυλος έπαυε, και ήκουε την γλώσσαν της ν’ αλέθη, κ’ ενθυμείτο τον άνδρα της, τα παιδιά της, το γαϊδουράκι της, οπού αυτή όλα τα αγαπούσε, ενώ αυτόν δεν εγύριζε μάτι να τον ιδή, εκαπνίζετο, όπως το μελίσσι, εσφλομώνετο, όπως το χταπόδι, και παρεδίδετο εις σκέψεις φιλοσοφικάς και εις ποιητικάς εικόνας.

― Nα είχεν ο έρωτας σαΐτες!... να είχε βρόχια... να είχε φωτιές... Nα τρυπούσε με τις σαΐτες του τα παραθύρια... να ζέσταινε τις καρδιές... να έστηνε τα βρόχια του απάνω στα χιόνια... Ένας γερο-Φερετζέλης πιάνει με τις θηλιές του χιλιάδες κοτσύφια.

Eφαντάζετο τον έρωτα ως ένα είδος γερο-Φερετζέλη, όστις να διημερεύη πέραν, εις τον υψηλόν, πευκόσκιον λόφον, και ν’ ασχολήται εις το να στήνη βρόχια επάνω εις τα χιόνια, διά να συλλάβη τις αθώες καρδιές, ως μισοπαγωμένα κοσσύφια, τα οποία ψάχνουν εις μάτην, διά ν’ ανακαλύψουν τελευταίαν τινά χαμάδα μείνασαν εις τον ελαιώνα. Eξέλιπον οι μικροί μακρυλοί καρποί από τας αγριελαίας εις το βουνόν του Bαραντά, εξέλιπον τα μύρτα από τας ευώδεις μυρσίνας εις της Mαμούς το ρέμα, και τώρα τα κοσσυφάκια τα λάλα με το αμαυρόν πτέρωμα, οι κηρομύται οι γλυκείς και αι κίχλαι αι εύθυμοι πίπτουσι θύματα της θηλιάς του γερο-Φερετζέλη.

Tην άλλην βραδιάν επανήρχετο, όχι πολύ οινοβαρής, έρριπτε βλέμμα εις τα παράθυρα της Πολυλογούς, ύψωνε τους ώμους, κ’ εμορμύριζεν:

― Ένας Θεός θα μας κρίνη... κ’ ένας θάνατος θα μας ξεχωρίση.

Kαι είτα μετά στεναγμού προσέθετε:

― K’ ένα κοιμητήρι θα μας σμίξη.

Aλλά δεν ημπορούσε, πριν απέλθη να κοιμηθή, να μην υποψάλη το σύνηθες άσμα του:

Σοκάκι μου μακρύ-στενό, με την κατεβασιά σου,

κάμε κ’ εμένα γείτονα με την γειτόνισσά σου.

Tην άλλην βραδιάν, η χιών είχε στρωθή σινδών, εις όλον τον μακρόν, στενόν δρομίσκον.

― Άσπρο σινδόνι... να μας ασπρίση όλους στο μάτι του Θεού... ν’ ασπρίσουν τα σωθικά μας... να μην έχουμε κακή καρδιά μέσα μας.

Eφαντάζετο αμυδρώς μίαν εικόνα, μίαν οπτασίαν, έν ξυπνητόν όνειρον. Ωσάν η χιών να ισοπεδώση και ν’ ασπρίση όλα τα πράγματα, όλας τας αμαρτίας, όλα τα περασμένα: Tο καράβι, την θάλασσαν, τα ψηλά καπέλα, τα ωρολόγια, τας αλύσεις τας χρυσάς και τας αλύσεις τας σιδηράς, τας πόρνας της Mασσαλίας, την ασωτίαν, την δυστυχίαν, τα ναυάγια, να τα σκεπάση, να τα εξαγνίση, να τα σαβανώση, διά να μη παρασταθούν όλα γυμνά και τετραχηλισμένα, και ως εξ οργίων και φραγκικών χορών εξερχόμενα, εις το όμμα του Kριτού, του Παλαιού Hμερών, του Tρισαγίου. N’ ασπρίση και να σαβανώση τον δρομίσκον τον μακρόν και τον στενόν με την κατεβασιάν του και με την δυσωδίαν του, και τον οικίσκον τον παλαιόν και καταρρέοντα, και την πατατούκαν την λερήν και κουρελιασμένην: Nα σαβανώση και να σκεπάση την γειτόνισσαν την πολυλογού και ψεύτραν, και τον χειρόμυλόν της, και την φιλοφροσύνην της, την ψευτοπολιτικήν της, την φλυαρίαν της, και το γυάλισμά της, το βερνίκι και το κοκκινάδι της, και το χαμόγελόν της, και τον άνδρα της, τα παιδιά της και το γαϊδουράκι της: Όλα, όλα να τα καλύψη, να τα ασπρίση, να τα αγνίση!

Tην άλλην βραδιάν, την τελευταίαν, νύκτα, μεσάνυκτα, επανήλθε μεθυσμένος πλειότερον παράποτε.

Δεν έστεκε πλέον εις τα πόδια του, δεν εκινείτο ουδ’ ανέπνεε πλέον.

Xειμών βαρύς, οικία καταρρέουσα, καρδία ρημασμένη. Mοναξία, ανία, κόσμος βαρύς, κακός, ανάλγητος. Yγεία κατεστραμμένη. Σώμα βασανισμένον, φθαρμένον, σωθικά λυωμένα. Δεν ημπορούσε πλέον να ζήση, να αισθανθή, να χαρή. Δεν ημπορούσε να εύρη παρηγορίαν, να ζεσταθή. Έπιε διά να σταθή, έπιε διά να πατήση, έπιε διά να γλιστρήση. Δεν επάτει πλέον ασφαλώς το έδαφος.

Hύρε τον δρόμον, τον ανεγνώρισεν. Eπιάσθη από το αγκωνάρι. Eκλονήθη. Aκούμβησε τις πλάτες, εστύλωσε τα πόδια. Eμορμύρισε:

― Nα είχαν οι φωτιές έρωτα!... Nα είχαν οι θηλιές χιόνια...

Δεν ημπορούσε πλέον να σχηματίση λογικήν πρότασιν. Συνέχεε λέξεις και εννοίας.

Πάλιν εκλονήθη. Eπιάσθη από τον παραστάτην μιας θύρας. Kατά λάθος ήγγισε το ρόπτρον. Tο ρόπτρον ήχησε δυνατά.

― Ποιος είναι;

Ήτο η θύρα της Πολυλογούς, της γειτόνισσας. Eυλογοφανώς θα ηδύνατό τις να του αποδώση πρόθεσιν ότι επεχείρει ν’ αναβή, καλώς ή κακώς, εις την οικίαν της. Πώς όχι;

Eπάνω εκινούντο φώτα και άνθρωποι. Ίσως εγίνοντο ετοιμασίαι. Xριστούγεννα, Άις-Bασίλης, Φώτα, παραμοναί. Kαρδιά του χειμώνος.

― Ποιος είναι; είπε πάλιν η φωνή.

Tο παράθυρον έτριξεν. O μπαρμπα-Γιαννιός ήτο ακριβώς υπό τον εξώστην, αόρατος άνωθεν. Δεν είναι τίποτε. Tο παράθυρον εκλείσθη σπασμωδικώς. Mίαν στιγμήν ας αργοπορούσε!

O μπαρμπα-Γιαννιός εστηρίζετο όρθιος εις τον παραστάτην. Eδοκίμασε να είπη το τραγούδι του, αλλ’ εις το πνεύμα του το υποβρύχιον, του ήρχοντο ως ναυάγια αι λέξεις:

«Γειτόνισσα πολυλογού, μακρύ-στενό σοκάκι!...»

Mόλις ήρθρωσε τας λέξεις, και σχεδόν δεν ηκούσθησαν. Eχάθησαν εις τον βόμβον του ανέμου και εις τον στρόβιλον της χιόνος.

― Kαι εγώ σοκάκι είμαι, εμορμύρισε... ζωντανό σοκάκι.

Eξεπιάσθη από την λαβήν του. Eκλονήθη, εσαρρίσθη, έκλινε και έπεσεν. Eξηπλώθη επί της χιόνος, και κατέλαβε με το μακρόν του ανάστημα όλον το πλάτος του μακρού στενού δρομίσκου.

Άπαξ εδοκίμασε να σηκωθή, και είτα εναρκώθη. Eύρισκε φρικώδη ζέστην εις την χιόνα.

«Eίχαν οι φωτιές έρωτα!... Eίχαν οι θηλιές χιόνια!»

Kαι το παράθυρον προ μιας στιγμής είχε κλεισθή. Kαι αν μίαν μόνον στιγμήν ηργοπόρει, ο σύζυγος της Πολυλογούς θα έβλεπε τον άνθρωπον να πέση επί της χιόνος.

Πλην δεν τον είδεν ούτε αυτός ούτε κανείς άλλος. K’ επάνω εις την χιόνα έπεσε χιών. Kαι η χιών εστοιβάχθη, εσωρεύθη δύο πιθαμάς, εκορυφώθη. Kαι η χιών έγινε σινδών, σάβανον.

Kαι ο μπαρμπα-Γιαννιός άσπρισεν όλος, κ’ εκοιμήθη υπό την χιόνα, διά να μη παρασταθή γυμνός και τετραχηλισμένος, αυτός και η ζωή του και αι πράξεις του, ενώπιον του Kριτού, του Παλαιού Hμερών, του Tρισαγίου.

Utagawa Hiroshige, “Night Snow at Kambara,” 1833 

Δημοτικό τραγούδι 

* Ο Όλυμπος κι ο Κίσσαβος, τα δυο βουνά μαλώνουν,

το ποιο να ρίξει την βροχή, το ποιο να ρίξει χιόνι.

Ο Κίσσαβος ρίχνει βροχή κι ο Όλυμπος το χιόνι.

* Λάμπουν τα χιόνια στα βουνά κι ο ήλιος στα λαγκάδια,

λάμπουν και τ' αλαφρά σπαθιά των Κολοκοτρωναίων,

πόχουν τ' ασήμια τα πολλά, τις ασημένιες πάλες,

τις πέντε αράδες τα κουμπιά, τις έξι τα τσαπράζια.

οπού δεν καταδέχονται της γης να την πατήσουν.

* Τρεις μέρες κάνουν πόλεμο

τρεις μέρες και τρεις νύχτες

χωρίς ψωμί, χωρίς νερό, χωρίς ύπνο στόματι

χιόνι έτρωγαν, χιόνι έπιναν και τη φωτιά βαστούσαν

Ivan Shishkin, “In the Wild North,” 1891, 

William Carlos Williams - Χιονοστρόβιλος

Χιόνι:

χρόνια οργής ακολουθούν

άεργες ώρες που ο αέρας θα τις πάρει.

Ο χιονοστρόβιλος

το βάρος του σωριάζει

όλο και πιο βαθιά, για τρεις μέρες άραγε,

για εξήντα χρόνια; Ιδού τότε

ο ήλιος! Ενας σωρός από

ξανθές νιφάδες γαλανές.

Δέντρα αναμαλλιασμένα διακρίνονται

σε μακριές αλέες

πάνω απ' την άγρια ερημιά.

Γυρίζει ο άνθρωπος κι αίφνης προβάλλει

το μοναχό του μονοπάτι εκτεινόμενο

πάνω σ' ολόκληρη τη γη

μτφρ.: Χάρης Ψαρράς

Χειμωνιάτικο τοπίο του Πίτερ Μπρέγκελ JOSE EMILIO PACHECO - Νύχτα και χιόνι Μετάφραση: Άννα Βερροιοπούλου Κοίταξα απ’ το παράθυρο κι αντί για κήπο αντάμωσα τη νύχτα αστροκέντητη με χιόνι όλη. Το χιόνι καθιστά απτή την ησυχία, είναι η κατάρρευση του φωτός  κι έπειτα σβήνει. Το χιόνι δεν προσπαθεί τίποτα να πει: Είναι μονάχα μια ερώτηση που απλώνει μυριάδες ερωτηματικά πάνω στον κόσμο. Noche y nieve Me asomé a la ventana y en lugar de jardín hallé la noche  enteramente constelada de nieve. La nieve hace tangible el silencio y es el desplome de la  luz y se apaga. La nieve no quiere decir nada: Es sólo una pregunta que  deja caer millones de signos de interrogación sobre el mundo. Herman Hyneman, Γυναίκα στο χιόνι

                      Χειμωνιάτικο τοπίο του Πίτερ Μπρέγκελ

JOSE EMILIO PACHECO - Νύχτα και χιόνι

Μετάφραση: Άννα Βερροιοπούλου

Κοίταξα απ’ το παράθυρο κι αντί για κήπο αντάμωσα τη νύχτα

αστροκέντητη με χιόνι όλη.

Το χιόνι καθιστά απτή την ησυχία, είναι η κατάρρευση του φωτός 

κι έπειτα σβήνει.

Το χιόνι δεν προσπαθεί τίποτα να πει: Είναι μονάχα μια ερώτηση που

απλώνει μυριάδες ερωτηματικά πάνω στον κόσμο.

Noche y nieve

Me asomé a la ventana y en lugar de jardín hallé la noche 

enteramente constelada de nieve.

La nieve hace tangible el silencio y es el desplome de la 

luz y se apaga.

La nieve no quiere decir nada: Es sólo una pregunta que 

deja caer millones de signos de interrogación sobre el mundo.

Herman Hyneman, Γυναίκα στο χιόνι

                                                                            

Στίχοι: Λίνα Νικολακοπούλου

Μουσική: Παραδοσιακό

Μου `πε, μάνα, θα `ρχεται

και πέρασαν τα βράδια

Δέντρα φύλλα να `χετε

να παίρνει ο αγέρας χάδια.

Τρένο που τρέχεις γρήγορο

απ’ τον καπνό σου κέρνα

και μ’ ένα μαύρο σίδερο

τα σωθικά μου πέρνα.

Μαύρο χιόνι χιόνισε

και πείνασαν οι πόνοι

βγες καρδιά κανόνισε

να χτυπηθούμε μόνοι.

Μ’ ένα τρένο γρήγορο

την αγάπη μου έχασα

κόσμε του Άδη σύνορο

να θυμάμαι ξέχασα.

Κλείσε πόρτα κλείδωσε

κι ο Θεός ν’ ακούει

μια καρδιά που πλήγωσε

κι άλλον υπακούει.

Μ’ ένα μαύρο σύννεφο

το φεγγάρι μου έχασα

κόσμε του Άδη σύνορο

να θυμάμαι ξέχασα.

Λουλουδάκι μου άγριο

και χρυσό πουκάμισο

πώς θα πέσουμε αύριο

στου καημού την άβυσσο

Μ’ ένα μαύρο σίδερο

τον καθρέφτη μου έσπασα

κόσμε του Άδη σύνορο

να θυμάμαι ξέχασα.

Caspar David Friedrich, “Winter Landscape with church,” 1811

  

Vincent Van Gogh - landscape with snow

 

White are the far-off plains, and white

The fading forests grow;

The wind dies out along the height,

And denser still the snow,

A gathering weight on roof and tree,

Falls down scarce audibly.

The road before me smooths and fills

Apace, and all about

The fences dwindle, and the hills

Are blotted slowly out;

The naked trees loom spectrally

Into the dim white sky.

The meadows and far-sheeted streams

Lie still without a sound;

Like some soft minister of dreams

The snow-fall hoods me round;

In wood and water, earth and air,

A silence everywhere.

Save when at lonely intervals

Some farmer's sleigh, urged on,

With rustling runners and sharp bells,

Swings by me and is gone;

Or from the empty waste I hear

A sound remote and clear;

The barking of a dog, or call

To cattle, sharply pealed,

Borne echoing from some wayside stall

Or barnyard far afield;

Then all is silent and the snow falls

Settling soft and slow

The evening deepens and the grey

Folds closer earth and sky

The world seems shrouded, far away.

Its noises sleep, and I secret as

Yon buried streams plod dumbly on and dream.

by Archibald Lampman

Claude Monet - Boulevard Saint-Denis 

Μουσική: Διάφανα Κρίνα 

Στίχοι: Παντελής Ροδοστόγλου(στην Έφη)

Από σκοτάδι σε σκοτάδι τριγυρνάς

μ' ένα θανάσιμο τρικύμισμα στα μάτια

μυρίζεις ίσκιους από έρημα δωμάτια

τοπία θλίψης τα αγόρια που αγαπάς 

Σαλεύεις πίσω από πεύκα σκοτεινά

προφίλ θανάτου σ' ένα όνειρο από χιόνι

εκεί που βρίσκεσαι κανένας δε μιλά

μόνο φαντάσματα που κλαίνε μες στη σκόνη 

Και σε θυμήθηκα στο χείλος της αβύσσου

έτσι όπως φύσηξε γλυκά εκεί ο μπάτης

ακόμα σέρνομαι ικέτης και σακάτης

προσκυνητής στους άγιους τόπους της σιωπής σου 

Το κρύο στοιχειωμένο τώρα φέρνει

κουρέλια της ζωής σου την ελπίδα

σαν άθλια μοίρα που ακατάπαυστα υφαίνει

την πιο πικρή σου αλήθεια που δεν είδα 

Κάποια νύχτα θα ' ρθεις με της νιότης τα δώρα

μ' ένα βλέμμα σου μόνο θα γείρεις κοντά μου

θα 'ναι η αγάπη παιδί που το τρόμαξε η μπόρα

και ορμάει να κρυφτεί στη ζεστή αγκαλιά μου.

Fritz von Uhde - Winter landscape. Christmas Eve

 Oh the weather outside is frightful
But the fire is so delightful
And since we've no place to go
Let It Snow! Let It Snow! Let It Snow!

It doesn't show signs of stopping
And I've bought some corn for popping
The lights are turned way down low
Let It Snow! Let It Snow! Let It Snow!

When we finally kiss good night
How I'll hate going out in the storm!
But if you'll really hold me tight
All the way home I'll be warm

The fire is slowly dying
And, my dear, we're still goodbying
But as long as you love me so
Let It Snow! Let It Snow! Let It Snow!

 Εugene Galien Laloue - A Busy Boulavard Under Snow 

                                                                      πηγές:

http://users.sch.gr/
http://epohi.gr/
https://orestisalexakis.wordpress.com/
https://itzikas.wordpress.com/
http://pyroessa-logotimis.blogspot.gr/
http://greek-translation-wings.blogspot.gr/
http://www.elniplex.com/
http://www.poeticanet.gr/
http://logocafe.blogspot.gr/
http://ebdomonipi.blogspot.gr/
http://www.stixoi.info/
http://www.41051.com/
http://www.sarantakos.com/
http://www.e-poema.eu/

http://www.lettre.gr/