Πάει το καλοκαίρι...

Ρέκβιεμ για το καλοκαίρι που σε λίγες ώρες μας αποχαιρετά είναι το παρακάτω κείμενο της "Εφημερίδας των Συντακτών", μια μέρα μετά την πανσέληνο. Από τον Δημήτρη Νανούρη...

Με τις χορδές του λαγούτου αποχαιρετούμε τις θαλάσσιες πραιρίες, που λέν’ κι οι ποιητές. Καβαλικεύουμε τα ατίθασα άτια του πελάγους, στήνουμε χορό στην αφρόεσσα χαίτη τους, ακροβατούμε στον ανυποχώρητο καλπασμό τους. Στις γαλανές γειτονιές των αντικατοπτρισμών συνομιλούν ο σκοτεινός βυθός του παρελθόντος με τον λαμπερό ουρανό του μέλλοντος· νεύματα, ψίθυροι και σκέρτσα, ερωτόλογα και υποσχέσεις, κραυγές και φοβέρες αφηγούνται τη μοίρα μας.

Εγκαταλείπουμε μια-μια τις ψευδαισθήσεις του καλοκαιριού. Τις τιρκουάζ αποχρώσεις των αμπελώνων, τις αμμουδιές με τα πλατύφυλλα βότσαλα, τα απολιθωμένα κρίταμα των βράχων, τις ξελογιάστρες συκιές με τα συκάμινα. Πυροδοτεί τις θρυαλλίδες της μνήμης το υγρό στοιχείο· συδαυλίζει τις εκρήξεις των νόστων· καταστρατηγεί τις διεστραμμένες νομοτέλειες που ατενίζουν αμήχανα τις αγλαές κορυφογραμμές των νησιών. Απ’ τον βατήρα των αδιεξόδων πέφτουν παφλάζοντας στον γιαλό οι σταθερές, οι σταθμοί κι οι αστάθειες· οι δοξασίες, οι παραδοξότητες κι οι δόξες· οι αιτιάσεις, τα αίτια και τα αιτιατά.

Θαρρείς πως συνωμοτούν οι ακτινοβόλες δυνάμεις του σύμπαντος για να λούζεται εσαεί ο Ικαρος στ’ αγριεμένα νάματα της Νικαριάς. Ατάραχος ταραξίας των αιθέρων επαναλαμβάνει την πτήση του στο διηνεκές, με αφοπλιστικό πλεονέκτημα τα κέρινα φτερά του. Με τις χορδές του λαγούτου φίλος τραγουδοποιός και λεξεγέρτης ακυρώνει τα μοιρολόγια, διαιωνίζει τις επιστροφές, παιανίζει τους θριάμβους επιμένοντας πως με την πτώση του ο γιος του Δαιδάλου εξυψώνεται. Η θάλασσα, άλλωστε, δεν χωρίζει τις στεριές· τις ενώνει.

Εορτή ετήσια των ηδονών το καλοκαίρι, πανήγυρις των ορμών, καθέλκυση των αισθήσεων στους αναζωογονητικούς χυμούς του πεπρωμένου. Δεν του ταιριάζουν οι αποχαιρετισμοί. «Καλό χειμώνα» λένε οι δειλοί και τον περιμένουν απ’ τον Αύγουστο οι προσκυνημένοι. Εμπλεοι απόλαυσης υποδεχόμαστε το αποκαλόκαιρο, οπότε η φύση αρχίζει να προβάρει το χειμωνιάτικο φουστάνι της. Ωσπου να εφαρμόσει στο στήθος, τη μέση και τους γλουτούς, μας αιφνιδιάζει με τις πιο έξαλλες εμφανίσεις της.

Ξεμωραίνονται ακόμα και οι καιροί. Κι εμείς που γυρίσαμε εκόντες άκοντες στον κλεινόν άστυ, κρατάμε μέσα μας το καλοκαίρι. Φωτοσυνθέτουμε τον ήλιο, μετουσιώνουμε τα κύματα, μεταλλάσσουμε τα περιγράμματα των νησιών. Περισυλλογή, εξύψωση, υπέρβαση. Η αδήριτη επικαιρότητα προοιωνίζεται άστατα δελτία με θυελλώδεις ανέμους, μπόρες και αστραπόβροντα, ενόψει συμπληρωματικής αξιολόγησης. Το αποκαλόκαιρο ορίζεται ως η αντίσταση του αδύνατου στην εξουσία των εποχών· στην αμείλικτη τυραννία του χειμώνα.

Ηταν απαίτηση επιστήθιου φίλου η αναδημοσίευση τούτου του σημειώματος που γράφτηκε τέτοιες μέρες πριν από τρία χρόνια ακριβώς στο κατάστρωμα του πλοίου της γραμμής από την ευφρόσυνη Νάξο στον κατηφή Πειραιά. Το αυγουστιάτικο μελτέμι έκανε ξεμυαλιστικά εναργείς τις Κυκλάδες. Μύκονος, Δήλος, Ρήνεια, Τήνος, Σύρα, Γυάρος και πιο κάτω τα Θερμιά και η Τζια απ’ τη μια κι η Πάρος, η Αντίπαρος, η Σίφνος και η Σέριφος απ’ την άλλη. Νόμιζες πως θα απλώσεις το χέρι σου και θα τις πιάσεις. Στο νυχτερινό χτεσινό ταξίδι τ’ ασήμι της πανσελήνου λαμπύριζε στα γαλήνια νερά κι όλες αυτές οι πανέμορφες θυγατέρες, συμπλέοντας μαζί μας με τα χωριά τους φωταγωγημένα, μας συνόδευαν στη μελαγχολική διαδρομή της επιστροφής.

Μασουλώντας μια ρόγα από σταφύλι...

Σήμερα πήγαμε στη λαϊκή για πρώτη φορά μετά την επιστροφή από το χωριό. Μασουλώντας μερικές ρόγες από το σταφυλάκι που με λαχτάρα φέραμε, ήρθε και πάλι στο νου ο Βάρναλης και το χρονογράφημά του το  "σαββατιανό σταφύλι", γραμμένο μέσα στην Κατοχή, το 1941...
                                                    

Το σαββατιανό σταφύλι

Έκανε προχθές την πρώτη του θριαμβευτική είσοδο στην πρωτεύουσα «επί πώλου όνου» το σαββατιανό: ο βασιλιάς των σταφυλιών –κι ας είναι το λαϊκότερο απ’ όλα τα σταφύλια— καβάλα επάνω στο βασιλιά των τετραπόδων – κι ας είναι το ταπεινότερο απ’ όλα τα τετράποδα!

Αν δεν υποδέχτηκε ο λαός μετά βαΐων και κλάδων τον «ιερό» καρπό των αρχαίων και το «ιερό» ζώο της Γραφής κι αν δε στρώσανε τα προικιά τους οι κοπέλες και τα σακάκια τους οι άντρες για να πατήσουν οι δύο μεγαλειότητες, όμως η αυγή έστρωσε με τριαντάφυλλα το δρόμο τους κι όταν έσκασε ο πρώτος ήλιος, η σκόνη έγινε «ψήγματα χρυσού», η άσφαλτος έβενος και τα ξεράγκαθα εφτάφωτες λυχνίες.

Και πέρασε κάτω από βαθύσκιωτες ελιές και κάτω από μυροβόλα πεύκα κουβαλώντας το πολύτιμο φορτίο του ο κυρ-Μέντιος και η σοβαρή του επισημότητα φανέρωνε πως είχε πλήρη επίγνωση του υπέρτατου αγαθού, που έφερνε στους ανθρώπους από την γην «την θελκτήν». Και είναι φυσικό αυτό. Γιατί ο πρόγονός του, η περίφημη όνος του Βαλαάμ, είχε το χάρισμα να βλέπει τον αόρατο «άγγελον θεού» και να μιλεί μαζί του. Και να καταλαβαίνει.

Κι όταν σταμάτησε η πομπή στις έξι το πρωί την πλατεία Κολωνακίου, έτρεξε ο κόσμος να τιμήσει το «πρώτο» σταφύλι. Πρώτο γιατί ωριμάζει πριν απ’ όλα τ’ άλλα (η μαύρη σταφίδα και η σουλτανίνα δεν είναι σταφύλια!) και «πρώτο» γιατί το σαββατιανό είναι το καλύτερο σταφύλι. Γιατί έχει άφθονο χυμό, πολλή ζάχαρη και λεπτό άρωμα, που δεν τα έχουνε τα άλλα σταφύλια πολυτελείας, που τα περισσότερα απ’ αυτά είναι σκάρτα. Ενώ το σαββατιανό δεν είναι ποτές σκάρτο.

Κι ο γάιδαρος σταματημένος σε μιαν άκρη, με την γκρίζα του… πορφύρα, με τα αισθαντικά του αυτιά (είναι οι κεραίες της ψυχής του και της σοφίας του!) εβύθισε την αγαθή του τη μούρη μέσα στο σακί το κρεμασμένο από το λαιμό του κι έτρωγε το μεροκάματό του, τον ιδρώτα του προσώπου του!

Κι ο κόσμος ξαλάφρωνε τα καλάθια. Και μέσα σε μιαν ώρα δεν έμεινε τίποτα. Κάθε τσαμπί και μισή οκά. Κάθε ρώγα με την θαμπή της άχνα και με τη δροσιά της νύχτας απάνω. Παίρνανε ο καθένας στην αγκαλιά του όσα τσαμπιά ήθελε κι ύστερα ξανακαθίζανε στα τραπέζια των καφενείων ολόγυρα στην πλατεία. Βουτούσανε τα σταφύλια τους μέσα στα ποτήρια με το παγωμένο νερό και τρώγανε την αναστάσιμη ευφροσύνη, με τα μάτια αστραφτερά από την ευχαρίστηση, άλλος με ψωμί, άλλος σκέτο, κι ήτανε σωστό πανηγύρι. Κι ακουότανε, θαρρείς, μέσα στον σιωπηλόν αέρα η απόμακρη φωνή του προφήτη: «και διατελώ υμίν εις βρώσιν τον καρπόν της γης και ου μη ασθενήση υμών η άμπελος η εν τω αγρώ». Άμποτε!

Από τώρα και στο εξής ο πρωινός καφές έχασε τη δεσποτεία του επί των ανθρώπων. Ένα τσαμπί σαββατιανό και λιγότερο κοστίζει και περισσότερο «πιάνει τόπο». Είναι ζωτικότατο πρόγευμα και φέρνει μια γενική ευφορία στον οργανισμό και ελαττώνει την ανάγκη του τσιγάρου, επομένως βοηθάει όσο μπορεί στην αποτοξίνωση του οργανισμού από το μαύρο κι από το ξανθό δηλητήριο.

Το σαββατιανό δεν είναι μονάχα το πρώτο σταφύλι που ωριμάζει, αλλά κι από τα τελευταία που τελειώνουν. Έτσι όλο το φθινόπωρο θα έχει να τρώγει η φτωχολογιά –κι όταν αργότερα θ’ αρχίσει ο τρυγητός, τον καλύτερο και αφθονότερο μούστο θα μας τον δώσει το σαββατιανό. Και μέσα στα φρεσκοπλυμένα βαρέλια θα βογκάει και θα δέρνεται όλο δύναμη και σπιρτάδα το λαϊκό σταφύλι, όσο ο θαυματουργός Διόνυσος να το μετουσιώσει σε ρετσινάτο κεχριμπάρι, γεμάτο σπίθες, «όλον άρωμα και… πτήσιν και αφρόν», όπως έλεγε ο Παπαδιαμάντης.

Αν ο τρυγητός σε πολλά μέρη του ελληνισμού γιορτάζεται με τραγούδια, με χορούς και με πίπιζες, θα έπρεπε να γιορτάζεται περισσότερο η κοπή των «πρώτων» σταφυλιών στα Μεσόγεια της Αττικής. Γιατί και το σταφύλι και το κρασί είναι ευλογίες των θεών.

Επί του παρόντος οι δρόμοι και οι πλατείες της Αθήνας σηκωθήκανε νωρίς στο πόδι για να υποδεχτούνε τη Σταφυλή. Ανοίξανε πόρτες και παράθυρα, αδειάσανε τα καφενεία, για να «μεταλάβουν» με τον αθάνατο χυμό. Κι ο γάιδαρος με το αργό του πάτημα κουνώντας την κεφάλα του, άμα βλέπει ανθρώπους στο δρόμο, σταματάει μοναχός του για να τους αφήσει να πάρουνε σταφύλια—δεν ξέρει ότι πουλιούνται. Νομίζει πως χαρίζονται Αν το ήξερε δε θα ήτανε γάιδαρος!

Σημειώσεις

* επί πώλου όνου: Γνωστή φράση από το Ευαγγέλιο για την είσοδο του Ιησού στα Ιεροσόλυμα («ἰδοὺ ὁ βασιλεύς σου ἔρχεται, καθήμενος ἐπὶ πῶλον ὄνου» (Ιωάν. 12.15).

* την γην την θελκτήν: Φαίνεται παραπομπή, αλλά αγνοώ πού. Η λέξη «θελκτός» δεν υπάρχει στον Δημητράκο, ούτε ο τύπος «θελκτή» στο TLG

* Η όνος του Βαλαάμ: Περιστατικό από τη Βίβλο (Αριθμοί 22.28).

* και διατελώ υμίν…: Η παραπομπή είναι: «καὶ διαστελῶ ὑμῖν εἰς βρῶσιν καὶ οὐ μὴ διαφθείρω ὑμῶν τὸν καρπὸν τῆς γῆς, καὶ οὐ μὴ ἀσθενήσῃ ὑμῶν ἡ ἄμπελος ἡ ἐν τῷ ἀγρῷ, λέγει κύριος παντοκράτωρ» (Μαλαχιας, 3.11).

* Παπαδιαμάντης: Ο Βάρναλης έχει παραθέσει και αλλού τη γνωστή αυτή παπαδιαμαντική αποστροφή:«Ήτο ωραίον ρετσινάτο, όλον άρωμα και πτήσις και αφρός», από το διήγημα «Τραγούδια του Θεού».

Μηνολόγιο Αυγούστου...

Με καθυστέρηση ενός μήνα, να το μηνολόγιο του Αυγούστου. Το επόμενο, σίγουρα θα έρθει πιο συνεπές...

Δε  1	Αυτοκτονία Νίκου Ζαχαριάδη στο Σουργκούτ της Σιβηρίας
Τρ  2	† Ερρίκου Καρούζο
Τε  3	Κοίμησις Ιωάννου Παπαϊωάννου του μελωδού και Ανδρέου Εμπειρίκου του υπερρεαλιστού
Πε 4	† Ιωάννου Χριστιανού Άντερσεν, του μυθοποιού
Πα 5	Κοίμησις Μέριλυν Μονρόε, Ρίτσαρντ Μπάρτον, σερ Άλεκ Γκίνες. Και γενέσιον Άννης-Σίλιας της διαδικτυακής φίλης. Και του ενός εκ των δύο αριστουργημάτων που εποίησε ο Νικοκύρης.
Σα 6	Γενέσιον Αλεξάνδρου Φλέμιγκ, του ευεργέτου της ανθρωπότητος. Και των εν Χιροσίμα αμάχων.
Κυ 7	Ηρακλείτου, του Εφεσίου φιλοσόφου
Δε 8	Του Ινδού διανοητού Ραμπιτρανάθ Ταγκόρ
Τρ 9	Ανάληψις Απολλωνίου του Τυανέως εκ του ιερού της Δικτύννης
Τε 10	† Κωνσταντίνου Χριστοφορίδη, πατρός της αλβανικής φιλολογίας
Πε 11	† Θανή Ιωάννου Ουνιάδου
Πα 12	Παγκόσμια Ημέρα Νεολαίας
Σα 13	Των εν Μαραθώνι, Ελλήνων προμαχούντων Αθηναίων και Παγκόσμια Ημέρα των Αριστεροχείρων. Και γενέσιον Φιδέλ του Κουβανού επαναστάτη.
Κυ 14	Κοίμησις Βερτόλδου Μπρεχτ, του δραματοποιού
Δε 15	Θουκυδίδου Ολόρου Αλιμουσίου
Τρ 16	Πρώτη εγγραφή εις δίσκον της ανθρωπίνης φωνής υπό Θωμά Έδισον
Τε 17	Γενέσιον Πέτρου Φερμά, του μαθηματικού
Πε 18	† Θανή Ονωρίου Μπαλζακ
Πα 19	Εκτέλεσις του ποιητού Φρειδερίκου Γκαρθία Λόρκα
Σα 20	Των εν Θερμοπύλαις πεσόντων Σπαρτιατών και Θεσπιέων
Κυ 21	Ιωάννου Κωνσταντινίδη-Κώστα Γιαννίδη, του γλυκυτάτου μουσουργού
Δε 22	Γενέσιον Δημητρίου Γληνού, του μεγάλου διδασκάλου
Τρ 23	Διεθνής ημέρα κατά του δουλεμπορίου
Τε 24	Μαρτύριον Κοσμά του Αιτωλού και γενέσιον Λέο Φερρέ
Πε 25	Αλκιδάμαντος του ρήτορος
Πα 26	Κομφουκίου του φιλοσόφου
Σα 27	Διακήρυξις των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και του Πολίτη. Και κοίμησις Σωτηρίας Μπέλλου.
Κυ 28	Γενέσιον Ιωάννου Γκαίτε
Δε 29	† Κοίμησις Αττίκ (κατά κόσμον Κλέωνος Τριανταφύλλου) και Γεωργίου Κοτζιούλα, του κατατρεγμένου ποιητή.
Τρ 30	Ρογήρου Βάκωνος
Τε 31	Πλινίου του πρεσβυτέρου