Της Κοκκώνας το σπίτι... (Από τα χριστουγεννιάτικα διήγηματα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη)

Κυριακή σήμερα! Παραμονή Πρωτοχρονιάς, που τα παιδιά γυρίζουν από σπίτι σε σπίτι και λένε τα κάλαντα. Το παρακάτω  διήγημα του Παπαδιαμάντη σχετικό όχι απλώς με τις γιορτές των Χριστουγέννων και του νέου έτους, αλλ’ ειδικά με τα Κάλαντα. Κερασμένο από τον κ. Νίκο Σαραντάκο...

ΤΗΣ ΚΟΚΚΩΝΑΣ ΤΟ ΣΠΙΤΙ
Δεν ήτον δρόμος πλέον περαστικός εις όλον το χωρίον. Αδύνατον να μην επερνούσε κανείς απ’ εκεί όστις θα ανέβαινεν εις την επάνω ενορίαν ή όστις θα κατέβαινεν εις την κάτω. Λιθόστρωτον ανηφορικόν, από κάτω απ’ της Σταματρίζαινας το σπίτι έως επάνω εις τον ναόν της Παναγίας της Σαλονικιάς. Χίλια βήματα, κάθε βήμα και άσθμα. Εφούσκωνεν, εκοντανάσαινε κανείς διά ν’ αναβεί, εγλιστρούσε διά να καταβεί.
Αμα επάτει τις εις το λιθόστρωτον, αφού άφηνεν οπίσω του το μαγαζί του Καψοσπύρου, το σπίτι του Καφτάνη και το παλιόσπιτον του γερο-Παγούρη με την τοιχογυρισμένην αυλήν, ευρίσκετο απέναντι εις το σπίτι του Χατζή Παντελή, με τον αυλόγυρον σύρριζα εις τον βράχον. Κάτω έχασκε μέγας κρημνός, μονότονος, προκαλών σκοτοδίνην, σημειούμενος από ολίγους έρποντας θάμνους εδώ κι εκεί, οι οποίοι θα εφαίνοντο εις το σκότος της νυκτός εκείνης ως να ήσαν κακοποιοί ψηλαφώντες και αναρριχώμενοι ή και σκαλικάντζαροι ελλοχεύοντες και καραδοκούντες ως να έλθει η ώρα να εισβάλουν εις τας οικίας διά των καπνοδόχων. Το κύμα υποκώφως εφλοίσβιζεν εις τα κράσπεδα του κρημνού, και ακούραστος βορράς φυσών από προχθές, μαλακώσας την εσπέραν ταύτην, εξήπλωνε τες αποθαλασσιές του έως τον μεσημβρινόν τούτον μικρόν λιμένα, ο παγκρατής χιονόμαλλος βασιλεύς του χειμώνος.

Από το άλλο μέρος του δρόμου, αριστερά εις τον ανερχόμενον, δίπλα εις το σπίτι τού γερο-Παγούρη, και αντικρύζουσα με το του Χατζή Παντελή, υψούτο ατελείωτος οικοδομή, με τέσσαρας τοίχους ορθούς μέχρι του πατώματος, με τας ξυλώσεις χασκούσας έως της οροφής, με την στέγην καταρρέουσαν, με φαιούς και φθειρομένους τους τοίχους, την οποίαν η εγκατάλειψις, ο άνεμος και η βροχή είχον καταστήσει ερείπιον και χάλασμα. Τα παιδία, όσα κατήρχοντο την μεσημβρίαν από το έν σχολείον και όσα ανήρχοντο την εσπέραν από το άλλο, διά να αφήσωσι τα βιβλία εις την οικίαν, κλέψωσι τεμάχιον άρτου από το ερμάριον και τρέξωσιν ακράτητα διά να παίξωσιν εις τον αιγιαλόν, της έρριπτον αφθόνους πέτρας, διά να την εκδικηθώσι την ημέραν δι’ όσον τρόμον τούς επροξένει την νύκτα, όταν ετύχαινε να περάσωσιν. Οι παπάδες, όταν επέστρεφαν την παραμονήν των Φώτων εν σώματι από την οικία του δημάρχου, με τους σταυρούς και τας φωτιστήρας των, αγιάζοντες οικίας, δρόμους και μαγαζιά, και διώκοντες τους σκαλικαντζάρους, ελησμόνουν να ρίψωσι μικράν σταγόνα αγιασμού και εις την άτυχην εγκαταλελειμμένην οικίαν, την οποίαν δεν είχε χαρεί ο οικοκύρης όστις την έκτισε, και ήτις δεν είχεν αξιωθεί ν’ απολαύσει την οικοκυράν της. Τοιαύτη οικία επόμενον ήτο να γίνει κατοικητήριον των φαντασμάτων, άσυλον ίσως των βρυκολάκων, και ίσως ορμητήριον και τόπος συγκεντρώσεως των τυράννων της ώρας ταύτης, των σκαλικαντζάρων.
***
Δεν είχεν αξιωθεί ν’ απολαύσει την οικοκυράν της. Ο καπετάν Γιαννάκος ο Συρμαής, ανήρ αισθηματικός και γενναίος, «μερακλής» όσον κανείς άλλος εκ των συγχρόνων του, είχε ερωτευθεί ποτε εις το Σταυροδρόμι την Κοκκώνα-Αννίκαν, ωραίαν, υψηλήν, με χρυσόξανθα μαλλιά, λευκήν και με χαρακτήρας λεπτοτάτους, με βλέμμα το οποίον κάτι έλεγε στην καρδιά. Ο πλοίαρχος ηρραβωνίσθη εν τη Βασιλευούση, και κατήλθε με το καράβι εις την πατρίδα, όπου παρήγγειλε να του κτίσουν, με σχέδιον κομψόν και ασύνηθες έως τότε εις την πολίχνην, την μικράν ωραίαν οικίαν, σκοπεύων με το πρώτον ταξίδιον να φέρει έπιπλα από την Βενετίαν, διά να ευτρεπίσει, να στολίσει την νεόκτιστον οικίαν και την κάμει αξίαν της αβράς Κοκκώνας, την οποίαν εμελέτα να φέρει από την Πόλιν. Αλλ’ η οικία δεν έμελλε να τελειώσει και η Κοκκώνα δεν έμελλε να κατέλθει. Η Κοκκώνα, οκτώ μήνας μετά την μνηστείαν, απέθνησκε φθισική εις το Σταυροδρόμι, και η οικία έμεινεν ατελείωτη, έρημη και άχαρη, ανά τον λιθόστρωτον ανηφορικόν δρόμον, σιμά εις τον κρημνώδη βράχον. Ως αόρατος δε επιγραφή επί του μετώπου της καταρρευούσης οικίας, ως αόριστος τραγική ειρωνία επί της τύχης της, έμενε το όνομα «της Κοκκώνας το Σπίτι».
Μνημούρια του Φερίκ-κιοΐ κι’ ολόρθα κυπαρίσσα…
Έχασα την αγάπη μου και λαχταρώ περίσσα.
***
Την εσπέραν εκείνην, παραμονήν των Χριστουγέννων του έτους 185… δύο παιδία κατήρχοντο με ζωηρά βήματα το λιθόστρωτον και οι πόδες των, ασυνήθιστοι εις τα πέδιλα τα οποία είχον φορέσει ίσως εκτάκτως την εσπέραν εκείνην, έκαμνον μέγαν κρότον επί των πλακών του εδάφους. Αμφότεροι εκράτουν ελαφράς ράβδους. Ο είς εκράτει φανόν με την άλλην χείρα. Ήτο εβδόμη ώρα. Νυξ αστροφεγγής και ψυχρά. Σφοδρός άνεμος κατήρχετο παγετώδης από τα χιονισμένα βουνά. Ο άνεμος έκαμνε τα σφικτοκλεισμένα παράθυρα και τας κλειδομανδαλωμένας θύρας να στενάζωσιιν υπό την ψυχράν πνοήν του. Τα παιδία εμάλωναν ως δύο γνήσιοι φίλοι.
– Εγώ είδα π’ σο’ δωκε ένα εικοσιπενταράκι, βρε Αγγελή, έλεγε το έν.
– Όχι, μα το θεριό, έλεγε το άλλο· μια πεντάρα μο’ δωκε. Να τηνε.
Και εδείκνυε μεταξύ των δακτύλων του μίαν πεντάραν.
– Όχι, επέμενε το άλλο, το οποίον εκράτει το φανάριον. Το είδα εγώ που ήταν εικοσιπενταράκι· δε με γελάς.
– Όχι, μα την παναγίδα, βρε Νάσο. Μιά πεντάρα, σου λέω.
– Μ’ αφήνεις να σε ψάξω;
– Θα σ’ πέσει το φανάρι.
Διά μιάς ο Νάσος άφησε το φανάρι καταγής και ητοιμάζετο να ψάξει τον Αγγελήν. Είχον λάβει το μέτρον, επειδή δεν ενεπιστεύοντο αλλήλους (ήσαν δεκαετείς την ηλικίαν), ευθύς άμα κατήρχοντο από εκάστην των οικιών, όπου ανέβαινον κι ετραγουδούσαν τα Χριστούγεννα, να κάμνωσιν ευθύς μερίδιον πεντάρα και πεντάρα και κανείς εκ των δύο να μην είναι κάσσα μέχρι τέλους της επιχειρήσεως. Αλλά την τελευταίαν φοράν ο Νάσος είχε υποπτευθεί τον Αγγελήν.
Εν τη θέρμη της λογομαχίας των, είχον λησμονήσει ότι έφθασαν ήδη εις το στενόν του λιθοστρώτου, του άγοντος εις την επάνω συνοικίαν, και ευρίσκοντο υποκάτω εις το σπίτι της Κοκκώνας, όπου έβγαιναν φαντάσματα. Εκεί είχον σταματήσει και ο Νάσος ήρχισε να ψάχνει τον Αγγελήν.
Ο Αγγελής, ενόσω ο άλλος ηρεύνα τα θυλάκια της περισκελίδος του, ίστατο αδιάφορος, αλλ’ άμα η χειρ ανήλθε και ήρχισε να ψαύει τον κόλπον, έπιασεν ο ίδιος το γελέκον του αριστερά προς την μέσην, και το έσφιγγε με όλην την δύναμιν του, εμποδίζων την χείρα του φίλου του να φθάση έως εκεί.
– Δεν μ’ αφήνεις να σε ψάξω!
– Άφησέ με! Δεν έχω τίποτε.
– Είσαι ψεύτης!
Ο Αγγελής ύψωσε απειλητικήν χείρα.
– Είσαι ψεύτης και κλέφτης!
Ελαφρός κόλαφος ηκούσθη, και συγχρόνως φωνή παραδόξου όντος μελανού την όψιν, με μαλλιά ανατσουτσουρωμένα, με αλλόκοτα ράκη ως ενδυμασίαν, αντήχησε:
– Τι μαλώνετε, βρε;
***
Τα δύο παιδία αφήκαν συγχρόνως διπλήν πεπνιγμένην κραυγήν και εδοκίμασαν να τραπώσιν εις φυγήν, αφήνοντα το φανάριον καταγής. Αλλά το παράδοξον ον με τον πόδα ανέτρεψε το φανάριον, το οποίον έσβησεν ευθύς, και με τας δύο χείρας συνέλαβεν από τους βραχίονας τα δύο τρέμοντα παιδία.
– Ποιος είναι κάσσα, βρε;
Τα δύο παιδία ήσπαιρον κι’ εδοκίμαζαν να φύγουν.
– Μη φοβάστε, δεν σας τρώω. Δώστε μου τους παράδες σας, για να μη μαλώσετε και σκοτωθήτε. Καλά που βρέθηκα εδώ και σας γλύτωσα.
Έψαξε τες τσέπες των δύο παιδίων, και συγχρόνως τα έσυρε προς την θύραν του ισογείου της κατηρειπωμένης οικίας οπόθεν είχεν εξέλθει, ως φαίνεται, το παράδοξον ον. Εκεί έβαλε τον Νάσον υπό κράτησιν όπισθεν της θύρας, ωχύρωσε το άνοιγμα με το ίδιον σώμα του και έψαξεν εν ανέσει τον Αγγελήν. Εύρε δεκαπέντε ή είκοσι πεντάρες και δεκάρες εις τα θυλάκια. Είτα έψαξε τον Νάσον, εύρεν άλλα τόσα και εις αυτού το θυλάκιον. Ακολούθως απέπεμψε τα δύο παιδία.
-Πηγαίνετε τώρα, και μη φοβάσθε. Άλλη φορά να μην μαλώνετε.
***
Ο Γιάννης ο Παλούκας δεν είχε πώς να μεθύσει και πώς να εορτάσει τα Χριστούγεννα, εκείνην την χρονιά. Ήτο συνήθως άεργος, και οι τεμπέλικες μικροδουλειές, τας οποίας εξετέλει κάποτε, πότε κουβαλών νερό με την στάμναν εις τας οικίας, πότε υπηρετών τους κηπουρούς, τους αλωνιστάς και τους εργάτας τών ελαιοτριβείων, πότε βοηθών τους γριπάρηδες εις την ανέλκυσιν του μακρού ατελειώτου γρίπου επί της μεγάλης άμμου εις τον αιγιαλόν, δεν τον είχαν «σηκώσει» κατά το έτος εκείνο. Τι να κάμει; Πώς να περάσει τέτοια χρονιάρα μέρα; Τι εσοφίσθη;
Της Κοκκώνας το σπίτι, το οποίον εφοβούντο τα παιδία της πολίχνης, και το οποίον δεν αγίαζαν οι παπάδες όταν κατήρχοντο από την άνω συνοικίαν με τους σταυρούς, ήτο κατάλληλος σταθμός διά να κρυβεί κανείς και να περάσει ως σκαλικάντζαρος, επειδή το καλούσαν οι μέρες, αφού μάλιστα χάριν των ημερών αυτών θα το έκαμνε και ο Παλούκας. Από εκεί θα επερνούσαν όλα τα παιδία της κάτω ενορίας, δηλαδή τα δύο τρίτα των παιδιών του χωριού, εις το γύρισμα των από την επάνω ενορίαν, ότε θα είχαν ικανά κέρματα εις τα θυλάκιά των. Ο Παλούκας δεν εσκέφθη περισσότερον.
Έλαβε παλαιόν σιδηρούν τηγάνιον, εμουντζουρώθη όλος εις το πρόσωπον -μετέθεσε, το επ’ αυτώ, δύο μήνας πρωιμώτερα την Αποκριάν- εφόρεσε παλαιά ράκη τα οποία επρομηθεύθη κάπου, και απελθών, άμα ενύκτωσεν, εξεκάρφωσεν αθορύβως τας παλαιάς σανίδας, τας σχηματιζούσας χιαστί πρόχειρον φραγμόν εις το ισόγειον της ερήμου κατοικίας της Κοκκώνας, και εχώθη μέσα. Μίαν ώραν ύστερον κατήλθε διά του λιθοστρώτου, η πρώτη συνωρίς των αδόντων παιδίων, ο Νάσος και ο Αγγελής. Είδομεν πώς ήλθαν βολικά τα πράγματα, και πώς ο Παλούκας κατώρθωσε μάλιστα να περάση ως ειρηνευτής μεταξύ των παιδίων που εμάλωναν.
Αφού ο Νάσος και ο Αγγελής ετράπησαν εις φυγήν, αισθανόμενοι φεύγον το έδαφος υπό τους πόδας των, κατήλθον άλλα παιδία, είτα άλλα. Ο Παλούκας ήκουε μακρόθεν τον κρότον των βημάτων των, τας ευθύμους φωνάς των, και εψιθύριζε:
– Μας έρχεται άλλη ζυγιά.
Η τελευταία ζυγιά ήτις κατήλθε, συνίστατο από τον Στάμον και από τον Αργύρην, δύο φρονίμους παίδας. Ούτοι δεν εμάλωναν, αλλ’ εσχεδίαζαν μεγαλοφώνως τι να τα κάμουν τα λεπτά εκείνα που θα εμάζωναν εκείνην την βραδιάν.
– Να φτιάσωμε κι ένα σκεπαρνάκι, βρε.
– Να κόψουμε μια λεύκα.
– Να πάρουμε φλαμούρι, να κάμουμε καράβι.
– Να βγάλουμε από τον πεύκο τ’ Αλμπάνη την καρίνα και τα στραβόξυλα.
– Εσύ θα είσαι μαραγκός, κι εγώ πρωτομάστορας.
– Βρε! καλώς τους μαστόρους, ηκούσθη έξαφνα μιά φωνή.
Ο Παλούκας είχεν εξορμήσει, τρίτην ή τέταρτην φοράν, από την κρύπτην του.
Ο Στάμος και ο Αργύρης αφήκαν πεπνιγμένην κραυγήν και ηθέλησαν να φύγουν. Αλλ’ ο Παλούκας εφήρμοσε την μέθοδον του, και τους ελήστευσε.
– Είναι άλλη ζυγιά; ηρώτησεν είτα.
Τα παιδία τον εκοίταζαν με απλανή όμματα, απολιθωμένα από τον φόβον. Αλλ’ ο Στάμος, όστις ήτο δωδεκαετής και ξυπνητός, ενόησε εν τω μεταξύ ότι δεν ήτο φάντασμα. Ο φόβος του εμετριάσθη, και μετέδωκε θάρρος και εις τον Αργύρην.
– Είναι κι άλλη ζυγιά; επανέλαβεν ακαταλήπτως ο παράδοξος άνθρωπος.
– Τι ζυγιά; ηδυνήθη ν’ αρθρώσει ο Στάμος.
– Είναι άλλα παιδιά να κατεβούν, απ’ τον απάνω μαχαλά;
– Δεν ξέρω, είπεν ο Στάμος.
Την φοράν ταύτην, ο Παλούκας είχεν ολιγωρήσει να σβήσει τον φανόν, διότι εκ της μέχρι τούδε πείρας του επείσθη ότι δεν θα τον ανεγνώριζαν τα παιδία. Αλλ’ ο Στάμος τον εκοίταξε τόσον καλά, ώστε «εγύριζε μες στο νου του» ότι κάποιος ήτον και δεν απείχε πολύ του να τον αναγνωρίσει.
– Πέστε μου, βρε, αν είναι κι άλλη ζυγιά, επέμεινεν ο Παλούκας.
– Δεν ξέρουμε, επανέλαβεν ο Στάμος.
Τέλος ο Παλούκας αφήκε τα παιδία ελεύθερα.
***
Παρήλθον δέκα λεπτά της ώρας, και γενναίον πετροβόλημα ήρχισε να δέρνει την στέγην, τας ξυλώσεις, και τας δοκούς του αφατνώτου πατώματος της ερήμου κατοικίας. Πολλοί λίθοι, με υπόκωφον δούπον, διερχόμενοι διά των δοκών, και άλλοι διά της θύρας έπιπτον εις το έδαφος του ισογείου.
Στράτευμα παιδίων είχεν εξορμήσει από το προαύλιον του ναού των Τριών Ιεραρχών, τριακόσια ή τετρακόσια βήματα απέχοντος, και εξετέλει φοβεράν έφοδον κατά του ασύλου του Σκαλικαντζάρου.
Τα πρώτα ληστευθέντα παιδία, ο Νάσος και ο Αγγελής, αφού έφθασαν ασθμαίνοντα εις την μικράν πλατείαν την έμπροσθεν του ναού, μη έχοντα πλέον διά τι πράγμα να μαλώσωσιν, έκαμαν αγάπην. Μετά φιλικωτάτην δε συζήτησιν εκ συμφώνου, απεφάνθησαν ότι το παράδοξον ον, το οποίον τους επήρε τα λεπτά, αφού δεν τους επήρε ούτε την φωνήν ούτε τον νουν των, θα ειπεί ότι δεν ήτον φάντασμα, ούτε βρυκόλακας, και αφού δεν εδοκίμασε να τους φάγει, θα ειπεί ότι δεν ήτον ούτε σκαλικάντζαρος. Τι άλλο θα ήτον λοιπόν; Θα ήτον άνθρωπος, χωρίς άλλο.
Η δευτέρα ζυγιά των παιδίων έφθασε μετ’ ου πολύ, είτα η τρίτη και η τετάρτη. Τέλος ο Στάμος, όστις ήλθε τελευταίος μετά του Αργύρη, επρότεινε και όλοι εψήφισαν να εκτελέσωσι τακτικήν νυκτερινήν έφοδον κατά της οικίας.
Ο Παλούκας, την στιγμήν εκείνην, εδίσταζε, και είχεν αποφασίσει πλέον ν’ αποσυρθεί αφού είχε κάμει αρκετήν λείαν, όση θα ήρκει διά να μεθύσει την ημέραν των Χριστουγέννων, ως και την ημέραν των Επιλοχίων, και την του αγίου Στεφάνου ακόμη. Ενώ δε ήτο έτοιμος να φύγει και πάλιν έμενεν, επήλθεν η πρώτη πυκνή χάλαζα των λίθων.
– Να μια ζυγιά! εφώναξε φιλέκδικος ο Στάμος.
– Να μιά ζυγιά! επανέλαβον εν χορώ τα παιδία.
Πέντε δευτερόλεπτα πρότερον αν απεφάσιζεν ο Παλούκας να φύγει, θα ήτο ήδη εκτός βολής. Δυστυχώς ήτο αργά τώρα.
Απεφάσισε ν’ αρπάξει μίαν σανίδαν και μεταχειριζόμενος αυτήν ως σπάθην άμα και ως ασπίδα να εκτελέση έξοδον διασχίζων τας τάξεις του εχθρού. Αλλά δευτέρα ραγδαιοτέρα χάλαζα λίθων τον έκαμε να οπισθοδρομήσει με δύο πληγάς εις την κνήμην και εις τον βραχίονα.
– Να κι άλλη ζυγιά! εφώναξεν αδιάλλακτος ο Στάμος.
– Να κι άλλη ζυγιά! ηλάλαξαν τα παιδία.
Ο Παλούκας εκόλλησεν εις την εσωτέραν γωνίαν του ισογείου, στηρίξας τα νώτα εις τον τοίχον, ζαρωμένος υπό τινα δοκόν του πατώματος, σύρριζα εις τον τοίχον βαλμένην. Αλλά κι’ εκεί, μέγας λίθος, κτυπήσας επί του τοίχου, ελόξευσε και τον έπληξε μετά μετρίας βίας εις τον ώμον.
– Βρε! από σπόντα, εμορμύρισε γελών ακουσίως ο Παλούκας.
Ευτυχώς δι’ αυτόν, οι εχθροί δεν απεφάσισαν να έλθωσιν έως την θύραν του ισογείου. Λείψανον φόβου υπήρχεν ακόμη, φαίνεται, εις το βάθος του παιδικού θράσους.
Τέλος, επειδή η μάχη παρετείνετο, ο Παλούκας, μετά φρόνιμον σκέψιν, απεφάσισε ν’ αναρριχηθεί εις τον τοίχον (εγνώριζε πού υπήρχαν οπαί από τα ικρία και τες ξυλωσιές της οικοδομής) πατών από οπήν εις οπήν. Το έκαμε ταχέως και επιτυχώς, και αφού έφθασεν εις το πάτωμα, αόρατος εις τον εχθρόν όπισθεν λειψάνου ξυλοτοίχου, αποφασιστικώς επήδησεν από το άλλο μέρος, εντός του εδάφους της αυλής του γερο-Παγούρη.
Ητον ως δύο μπόγια υψηλά, όχι περισσότερον. Διότι το έδαφος ήτο υψηλότερον κατά τρεις ή τέσσαρας σπιθαμάς έσωθεν του αυλογύρου.
Ο Παλούκας έπεσε βαρύς, εκτύπησεν εις το γόνυ, ανετράπη, ανωρθώθη, έψαυσε τα μέλη του, και βεβαιωθείς ότι δεν του είχε σπάσει κανέν κόκκαλον, ετράπη εις φυγήν, τρέχων από το άλλο μέρος του αυλογύρου, όπου ήξευρεν ότι ο περίβολος εκλείετο από απλούν φράκτην, συγκοινωνών προς την αυλήν συγγενικής οικίας.
Ο δούπος της πτώσεώς του ηκούσθη εκείθεν του τοίχου της αυλής.
Ο Στάμος εφώναξε «εμπρός!» και δοκιμάσας το μάνδαλον της θύρας του αυλογύρου, είδεν ότι η θύρα ήτο ανοικτή. Εισώρμησε πρώτος και τα άλλα παιδία τον ηκολούθησαν.
Η φωνή του Παλούκα συνωδεύθη, εκτός του δούπου της πτώσεώς του, και από άλλον κρότον, κρότον μεταλλικόν. Λεπτά τού είχαν πέσει από την τσέπην.
Ο Παλούκας δεν εγύρισεν οπίσω να τα μαζέψει.
Ο Αγγελής, έν των παιδίων, ήκουσε ζωηρότατα τον μεταλλικόν κρότον, αγροίκησε πολύ καλά το μέρος εις το οποίον είχον πέσει τα κέρματα, και κύψας και ψηλαφών ήρχισε να τα μαζώνει με την φούχταν, ενώ τα άλλα παιδία έτρεχαν κατόπιν τού φεύγοντος Παλούκα, ρίπτοντα λίθους και κράζοντα:
– Να, κι άλλη ζυγιά! Να, κι άλλη ζυγιά!
***
Κρότος παραθύρου ανοιγομένου ηκούσθη ήδη εις τον οικίσκον του γερο-Παγούρη, όστις ακούσας την ακατανόητον έφοδον, την γενομένην την νύκτα εκείνην εις τον αυλόγυρον του, ήνοιγε το παράθυρον και ηρώτα έκπληκτος:
– Τι είναι; Τι τρέχει;… Ποιος είναι;… Ποιοι είστε;… Ε! δεν ακούτε!
Ενώ ο Αγγελής είχε μαζέψει ήδη όλα τα λεπτά όσα ηύρε, και έφευγεν διά της μεσημβρινής θύρας, και τα άλλα παιδία πέραν του βορεινού φράκτου, κατεδίωκον εις τον βρόντο τον Παλούκαν, όστις είχε γίνει άφαντος ήδη, επαναλαμβάνοντα:
– Να, κι άλλη ζυγιά! Να, κι άλλη ζυγιά!

                                                                                                                               (1893)

Το 2017 που φεύγει, σε 12 σκίτσα...

Ποια είναι τα γεγονότα που σημάδεψαν τη χρονιά που φεύγει; Το περίφημο εβδομαδιαίο γαλλικό περιοδικό «Courrier International», ανάμεσα στα δέκα καλύτερα απ' όλη την Ευρώπη, για κάθε μήνα του 2017 επέλεξε να δώσει κίνηση σε 12 σκίτσα, που αναφέρονται σε πολιτικές, κοινωνικές, περιβαλλοντικές ή αθλητικές ειδήσεις. Στον Σεπτέμβρη φιλοξενείται το σχόλιο του σκιτσογράφου της «Εφημερίδας των Συντακτών» Μιχάλη Κουντούρη για το αποτέλεσμα των γερμανικών εκλογών.

Ιανουάριος: Κόλαση των πρωτοχρονιά
Η Κωνσταντινούπολη γιορτάζει το νέο έτος. Λίγο μετά τις 1:15, πραγματοποιήθηκε τυφλή..
επίθεση στο κλαμπ Reina, ένα από τα διασημότερα της πόλης. Σκότωσε 39 ανθρώπους και τραυμάτισε 79. Την ευθύνη ανέλαβε ο ISIS. Tjeerd Royaards, Ολλανδία.

 

Φεβρουάριος: Πρόεδρος-Σουλτάνος

Μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα του Ιουλίου του 2016 και τη κήρυξη κατάστασης έκτακτης ανάγκης, η κυβέρνηση του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν έχει προχωρήσει σε σκληρές κινήσεις: εκκαθαρίσεις, συλλήψεις, πιέσεις στην κοινωνία των πολιτών και τα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Το σχέδιο συνταγματικής μεταρρύθμισης, που υπογράφηκε τον Φεβρουάριο και επικυρώθηκε με δημοψήφισμα στις 16 Απριλίου, επέτρεψε να επικεντρωθούν όλες οι εξουσίες στα χέρια του αυταρχικού προέδρου- σουλτάνου. Hachfeld, Βερολίνο.

Μάρτιος: Ηνωμένο Βασίλειο
Στις 29 Μαρτίου, τέσσερις ημέρες μετά από την 60η επέτειο της Συνθήκης της Ρώμης, η Τερέζα Μάι ενεργοποίησε το άρθρο 50 της Συνθήκης της Λισαβόνας και ξεκίνησε τη διαδικασία του διαζυγίου του Ηνωμένου Βασιλείου από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Η Μεγάλη Βρετανία έχει πλέον δύο χρόνια να διαπραγματευτεί τους όρους εξόδου του από την Ε.Ε., όπως το ποσό που πρέπει να πληρώσει. Η Βρετανίδα πρωθυπουργός επέλεξε ένα «σκληρό Brexit». Bertrams, Ολλανδία.

Απρίλιος: Καταστολή στη Βενεζουέλα
Από την αρχή του μήνα, οι αντίπαλοι του Νικολά Μαδούρο έχουν κατηγορήσει την κυβέρνηση του, καθώς εκτιμούν πως αυτός είναι υπεύθυνος για το οικονομικό χάος στον οποίο βυθίζεται η χώρα και του καταλογίζουν ότι θέλει να αλλάξει το Σύνταγμα για να παραμείνει στην εξουσία. Οι κινητοποιήσεις θα διαρκέσουν μήνες μήνες, ενώ κατά τη διάρκεια των διαδηλώσεων θα σκοτωθούν πάνω από 100 ανθρώπους. Ramses, Κούβα.

Μάης: Νίκη του Μακρόν
Στις 7 Μαΐου, ο Εμμανουήλ Μακρόν εξελέγη πρόεδρος με περισσότερο από το 66% των ψήφων στο δεύτερο γύρο των γαλλικών προεδρικών εκλογών. Ο πρώην τραπεζίτης είχε διετέσει υπουργός Οικονομίας του Φρανσουά Ολάντ. Το κόμμα που ίδρυσε και τον έφερε στην εξουσία με το όνομα En marche μετράει μόλις ένα χρόνο ζωής. Cajas, Εκουαδόρ

Ιούνιος: Αντάρτες στην Κολομβία 
Η 20η Ιουνίου είναι μια ιστορική ημέρα στην Κολομβία: οι Επαναστατικές Ένοπλες Δυνάμεις της Κολομβίας (FARC) παραδίδουν τα όπλα τους στον ΟΗΕ. Εμπλεκόμενοι σε μια ειρηνευτική διαδικασία μετά από πενήντα χρόνια σύγκρουσης, οι αντάρτες παρέδωσαν όλο το οπλοστάσιό τους τον Αύγουστο. Αμορίμ, Βραζιλία.

Ιούλιος: Ο Κιμ το πάτησε
Στις 4 Ιουλίου η Βόρεια Κορέα ισχυρίζεται ότι δοκίμασε επιτυχώς ένα διηπειρωτικό βαλλιστικό βλήμα. Δύο μήνες αργότερα, η χώρα διεξάγει την έκτη πυρηνική δοκιμή και λέει, μέσω του αρχηγού της, Κιμ Γιονγκ Ουν, ότι είναι σε θέση να φέρει «πυρηνική φωτιά στην αμερικανική Ήπειρο». Lauzan, Χιλή.

Αύγουστος: Σκάνδαλο στην Ολλανδία από τοξικά αυγά
Την 1η Αυγούστου, μετά από πολλές προειδοποιήσεις, οι ολλανδικές αρχές ανέφεραν ότι έχει εντοπιστεί τοξική ουσία fipronil σε αυγά που πωλούνται στην Ευρώπη. Εκατομμύρια αυγά και προϊόντα αυγών έχουν μολυνθεί με αυτό το παράσιτο. Στη ρίζα του σκανδάλου, η ολλανδική εταιρεία Chickfriend, η οποία προμήθευσε το «θαυματουργό προϊόν» σε πτηνοτροφικές μονάδες της Ολλανδίας, προκειμένου να αντιμετωπιστεί η διάδοση της κόκκινης ψείρας, ενός επικίνδυνου παράσιτου για τα πουλερικά. Ruben, Ολλανδία.

Σεπτέμβριος: Άνοδος ακροδεξιάς στη Γερμανία
Το αποτέλεσμα των γερμανικών εκλογών της 24ης Σεπτεμβρίου άφησε πικρή γεύση για την καγκελάριο Άνγκελα Μέρκελ. Το CDU-CSU παρέμεινε η κυρίαρχη πολιτική δύναμη της χώρας, συγκεντρώνοντας το 33% των ψήφων, αλλά το ακροδεξιό κόμμα της Εναλλακτικής για τη Γερμανία AFD αύξησε τις έδρες του στο Κοινοβούλιο, με σχεδόν το 13% των ψήφων. Το SPD υπέστη σοβαρή ήττα. Η μελλοντική κυβέρνηση θα είναι δύσκολο να σχηματιστεί. Μιχάλης Κουντούρης, Αθήνα.

Οκτώβριος: Δημοψήφισμα ανεξαρτησίας στην Καταλονία
Το δημοψήφισμα για την αυτοδιάθεση της περιφέρειας, την 1η Οκτωβρίου, διεξήχθη μέσα σε μεγάλη ένταση. Η ψηφοφορία, που κρίθηκε παράνομη από το Συνταγματικό Δικαστήριο της Μαδίρτης, έβγαλε νικητή το «Ναι». Το αυτόνομο κοινοβούλιο δήλωσε την ανεξαρτησία του. Στη συνέχεια, η Μαδρίτη έθεσε την Καταλονία υπό καθεστώς κηδεμονίας, διέλυσε το κοινοβούλιο της και συνέλαβε πολλούς πολιτικούς. Ο Κάρλες Πουτζδεμόν, ο πρώην πρόεδρος της Καταλονίας, κατέφυγε στο Βέλγιο. Ajubel, Μαδρίτης.

Νοέμβριος: Μολυσμένη Ινδία 
Το Νέο Δελχί εξαφανίζεται κατά τη διάρκεια των πρώτων δεκαπέντε ημερών του Νοεμβρίου. Σε αρκετές περιπτώσεις, η συγκέντρωση σωματιδίων στον αέρα είναι 40 φορές υψηλότερη από το ανώτατο όριο που ορίζεται στις συστάσεις της Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, η οποία κατατάσσει την ινδική πρωτεύουσα στην 11η θέση μεταξύ των πιο μολυσμένων πόλεων στον κόσμο . Δεκαπέντε εκατομμύρια άνθρωποι ζουν σε αυτή.  Niels Bo Bojesen, Δανίας.

Δεκέμβριος: Αποβολή Ρωσίας από Ολυμπιακούς
Η ρωσική εθνική ομάδα δεν θα μπορέσει να συμμετάσχει στους Χειμερινούς Ολυμπιακούς Αγώνες τον Φεβρουάριο του 2018. Εάν ορισμένοι αθλητές συμμετέχουν στον διαγωνισμό, θα αγωνιστούν ατομικά, επειδή η Διεθνής Ολυμπιακή Επιτροπή (ΔΟΕ) τιμώρησε τις ρωσικές αθλητικές αρχές για το ντόπινγκ. Horsch, Μόναχο.

                             
                                                                                                                 Πηγή: efsyn.gr

"Χριστούγεννα διαρκείας" χριστουγεννιάτικο διήγημα του Κώστα Βάρναλη...

Tο σκίτσο που συνοδεύει το διήγημα (και την πρώτη δημοσίευση) είναι του γνωστού ζωγράφου Μίνου Αργυράκη (1920-1998) ο οποίος επί πολλά χρόνια συνεργαζόταν με την εφημερίδα.

Το διήγημα δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Αυγή τέτοια μέρα πριν από 64 χρόνια, στις 25.12.1953. Το βρήκα χθες, ψάχνοντας για χριστουγεννιάτικα καλούδια, στο θαυμάσιο                                       sarantakos.wordpress.com. 
Ο Βάρναλης διηγείται ένα επεισόδιο από τους βαλκανικούς πολέμους, από τα μετόπισθεν όμως, από ένα φυλάκιο στη Λήμνο.
Το διήγημα θα μπορούσε να είναι αυτοβιογραφικό. Πράγματι, ο Βάρναλης είχε υπηρετήσει στη Λήμνο στους βαλκανικούς πολέμους, όπου επιστρατεύτηκε αργά, το καλοκαίρι του 1913 μέχρι να απολυθεί τον Μάρτιο του 1914 οπότε ξαναγύρισε στη θέση του σχολάρχη στα Μέγαρα. Επιστρατεύτηκε ξανά τον Σεπτέμβριο του 1915 έως τον Ιούνιο του 1916, νομίζω και πάλι στη Λήμνο -αλλά τα περιστατικά του διηγήματος μάς οδηγουν να τοποθετήσουμε το γεγονός στα Χριστούγεννα του 1913, όταν η απελευθέρωση του νησιού ήταν νωπή και οι εκκλήσεις του λοχία προς τους κτηνοτρόφους του χωριού θα είχαν περισσότερη ισχύ.

 ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ ΔΙΑΡΚΕΙΑΣ

– Γρήγορα Λιβάνιε, φώναξε ο λοχίας του αποσπάσματος με τη βαριά του φωνή και με ύφος Ναπολέοντος.
Ο λοχίας μας ήτανε καλή καρδιά μα το ‘χε φυσικό του να μιλάει πάντα θυμωμένα και να τρελαίνεται για ελληνικούρες.
Λιβάνιος ήτανε ο υποδεκανέας του αποσπάσματος – ενός φυλακίου δηλαδή από 30 άνδρες, που είχε σταλεί να φυλάει την είσοδο του κόρφου του Μούδρου στον πόλεμο του 1912-13.
– Και συ δάσκαλε!
Δάσκαλος ήταν η άλλη προσωπικότητα του αποσπάσματος, γενικός γραμματεύς του λοχία.
– Και συ, Ψαλτίδη, και συ, Πρέκα, και συ, Βλάχο – και συ Βαγγέλη… Όλοι… Πάρτε και τα όπλα σας.
– Και τις ψείρες μας; μουρμούρισε ο Βαγγέλης.
– Σιωπή! Βρυχήθηκε ο λοχίας… Εμπρός, μαρς.
***

Πηγαίναμε στο χωριό. Ήτανε παραμονές των Χριστουγέννων κι έπρεπε να βρεθεί το αρνί. Και τα ρέστα. Κι ο λοχίας είχε καλέσει  όλους τους νοικοκυραίους και τους κεχαγιάδες (κτηνοτρόφους) του χωριού στο καφενείο. Και δεν έλειψε κανείς τους. Γιατί ο λοχίας συνήθιζε να τρομοκρατεί τους χωριάτες.
– Είμαι ο στρατιωτικός διοικητής εδώ! Κι έχω το δικαίωμα να κρεμάω όποιον επιβουλεύεται την ασφάλεια του στρατεύματος!…
Όταν οι στρατιώτες μπήκανε στο καφενείο ο λοχίας τούς διάταξε να καθίσουν γύρω γύρω στους τέσσερις τοίχους με τα «μαλιχέρια» σφιγμένα στα γόνατα.
– Κύριοι, άρχισε ο λοχίας. Σας κάλεσα να σας ρωτήσω κάτι. Τους βλέπετε αυτουνούς (κι έδειξε τους στρατιώτες). Αφήσανε τα σπίτια τους, διότι τους εκάλεσε η πατρίς να σας ελευθερώσουν. Και αφού σας ελευθέρωσαν, τώρα φρουρούν εδώ τη ζωή σας, την τιμή σας και την περιουσία σας. Και ξέρετε τι τους δίν’ η πτωχή πατρίς για διατροφή τους την ημέρα; Σαράντα λεφτά. Σαράντα λεπτά! Και τώρα σας ερωτώ: Ποιος από σας μπορεί να ζήσει με σαράντα λεπτά την ημέρα;
Η ερώτησή του ήτανε βρυχηθμός.
Οι χωριάτες τούς κόπηκε η μιλιά από το φόβο.
– Εμπρός! ξεφώνισε δυνατότερα ο λοχίας. Μιλήστε… άφοβα!
– Έχετε δίκιο, καπετάνιε, απάντησε ο δήμαρχος.
– Κι όχι μόνο πρέπει να ζήσουν με 40 λεπτά, παρά και να πεθάνουν υπέρ των «αλυτρώτων αδελφών»!… Γι’ αυτό θα μας βοηθήσετε κι εσείς, όπως σας βοηθούμε κι εμείς. Μεθαύριο είναι τα Χριστούγεννα. Πρέπει ν’ αρτυθούνε κρέας κι οι στρατιώτες. Σεις οι κεχαγιάδες έχετε κοπάδια τ’ αρνιά. Κι είναι προτιμότερο να μας δίνετε κάθε τόσο από ένα αρνί παρά να ξανάρθουν οι Τούρκοι και να σας τα πάρουν όλα…
Οι χωριάτες κοιταχτήκανε γύρω γύρω και σκύψανε τα κεφάλια.
– Μάλιστα.
– Και φυσικά σκέτα τ’ αρνιά δεν τρώγονται. Θέλουνε και βούτυρο… Και κρασί.
– Κι αβγά, και τυρί, και καρύδια και… καπνό! διέκοψε ο δήμαρχος. Θα τα ‘χετε όλα…
– Μπράβο! απάντησε σοβαρός ο λοχίας. Η Πατρίς θα σας ευγνωμονεί και η Ιστορία θ’ αναγράψει τα ονόματά σας εις τας χρυσάς της δέλτους παχέσι γραμμάσιν (Ώρα ήτανε για ελληνικούρες!).
*
Πραγματικά την άλλη μέρα το πρωί, προπαραμονή των Χριστουγέννων, το αρνί βρέθηκε δεμένο στην είσοδο του φυλακίου. Και δίπλα του μια καλάθα γεμάτη με νταμιτζάνες, τυριά, βούτυρα, καπνό…
– Ο Θεός μάς αγαπάει, είπε ο λοχίας.
– Ο λοχίας μάς αγαπάει, διόρθωσε ο Βαγγέλης.
Αυτός ο Βαγγέλης ήτανε χασάπης στην Αθήνα. Κι αυτός ανάλαβε να «περιποιηθεί» το αρνί. Και να το ετοιμάσει για την σούβλα την άλλη μέρα…
Η χαρά του αποσπάσματος ήτανε ακράτητη. Αλλά κατά το μεσημέρι ήρθε από το Τάγμα ένας στρατιώτης κι έφερε κάποιο φάκελο στο λοχία. Ο λοχίας το άνοιξε ασυγκίνητος μπροστά σε όλα τα απρόοπτα (όπως αρμόζει σ’ ένα στρατιωτικό διοικητή)  κι άρχισε να διαβάζει. Αλλ’ όσο διάβαζε, η όψη του σκοτείνιαζε.
– Ελα πάνου, Δάσκαλε, είπε… θυμωμένος
Ο δάσκαλος τον ακολούθησε.
– Διάβασε, του λέει ο «ανώτερος». Ήτανε διαταγή του τάγματος. Να σταλεί αμέσως εκεί «ο στρατιώτης ο επονομαζόμενος δάσκαλος, διά ν’ αναλάβει υπηρεσία εις τα γραφεία του τάγματος».
– Ωχ! μάνα μου! Με φάγανε οι ελληνικούρες των εγγράφων, που στέλναμε, κι η καλλιγραφία μου!… Τι θα κάνουμε τώρα;… Το αρνί…
– Σιωπή! Πάρε και γράφε: «Λαμβάνω την τιμήν ν’ αναφέρω, ότι ο στρατιώτης Τάδε, ο επονομαζόμενος δάσκαλος, είναι ασθενής, αλλά μόλις αναρρώσει θέλω εφοδιάσει αυτόν με φύλλον πορείας προς την Σεβαστήν Διοίκησιν κλπ.».
Έδωσε ο λοχίας την απάντηση στον αγγελιοφόρο του τάγματος. Και γυρίζοντας προς το δάσκαλο:
– Δεν θα σε ξαναθυμηθούνε άλλο. Αυτό ήτανε.
*
Την άλλη μέρα το πρωί, χαράματα, πήρε ο δάσκαλος δύο μουλάρια και πήγε, όπως πήγαινε κάθε δεύτερη μέρα, στην «πρωτεύουσα» για να πάρει τις κουραμάνες του αποσπάσματος. Ήτανε παραμονή. Μια από τις ωραιότερες χειμωνιάτικες ημέρες. Παντού ο κάμπος πράσινος κι ο αέρας ακίνητος παντού, όπως ακίνητος ο κόρφος κι η ρόδινη άχνα απάνου στα νερά…
Μέσα στα ρηχά του κόρφου πολλές γυναίκες και κοπέλες μ’ ανασηκωμένα τα φουστάνια μαζεύανε χάβαρα… Όπως τις τύλιγε η άχνα μοιάζανε σαν πλάσματα του ονείρου… Τα μουλάρια από στραβοτιμονιά του δασκάλου μπήκανε μέσα στα νερά. Οι γυναίκες, σαν τρομαγμένο κοπάδι χήνες, πατήσανε τις φωνές:
– Από κει΄ναι ου δρόμους!
– Ποιος δρόμος;
– Του… Θεού!
Ο δάσκαλος είχε λαθέψει κι είχε πάρει το δρόμο του… διαβόλου.
*
Όταν φόρτωσε τις κουραμάνες ο δάσκαλος, ανέβηκε στα Γραφεία να υπογράψει την απόδειξη παραλαβής.
Ο υπολοχαγός μόλις διάβασε ποιανού φυλακίου ήτανε το ψωμί πάτησε τις φωνές.
– Αυτόν τον Οικονομάκη (το λοχία) θα τον στείλω στο στρατοδικείο. Γιατί δε μου ‘στειλε το… Δάσκαλο;
– Δεν ξέρω, κ. υπολοχαγέ!
– Θα έρθουν μαζί σου δύο στρατιώτες για να μου φέρουν δεμένο το δάσκαλο… Σουτ! Δεν επιτρέπεται! Μεταβολή!…
Ο δάσκαλος πήρε τους δύο «συναδέλφους» του απάνου στα μουλάρια και τραβήξανε για το χωριό. Ο ζάβαλης καθότανε στα κάρβουνα. Πώς θα τα ξεμπλέξει… Αρχισε να κάμνει τον άρρωστο…
– Σιγά ρε παιδιά, κι έχω πυρετό. Προσπαθούσε να προετοιμάσει τη λύση… Όταν φτάσανε στο χωριό και φέρανε τη διαταγή της… βιαίας απαγωγής του δασκάλου, ο λοχίας ξεροκατάπιε κι είπε:
– Πάρτε τον. Αυτός είναι!
– Ρε κέρατο, του είπαν οι άλλοι. Τι μας το ‘κρυβες και κάναμε τόσο δρόμο να έρθουμε κι άλλον τόσο να γυρίσουμε;…
– Δε βλέπετε που είμαι άρρωστος;
– Θα σε κάνουμε καλά στο τάγμα.
***
Ο δάσκαλος πέρασε τις μέρες των Χριστουγέννων στο πειθαρχείο με μια κουβέρτα κι ένα ξεροκόμματο. Και κοιμισμένος και ξύπνιος, οσμιζότανε το αρνί, που τρώγαν οι σύντροφοί του, του φυλακίου, κι άκουγε τα τραγούδια τους… Και ν’ άκουγε και οσμιζότανε μόνο αυτά! Κάθε στρατιώτης που ερχόταν από το φυλάκιο για να πάρει το ψωμί, του έλεγε:
– Και σήμερα είχαμε κρέας! Κάθε Πέμπτη και Κυριακή μας φέρνουν από ένα αρνί οι κεχαγιάδες. Και τρώμε κρέας κάθε μέρα και πίνουμε κρασί κάθε μέρα κι έχουμε Χριστούγεννα κάθε μέρα.
– Χριστούγεννα… διαρκείας!

⇏ Μαλιχέρια είναι το όπλο Μάνλιχερ, πολύ διαδεδομένο στις αρχές του προηγούμενου αιώνα. Ο Βάρναλης χρησιμοποιεί τη λέξη και στο ποίημα του «Στην εξορία«.
Τα χάβαρα είναι είδος φαγώσιμου στρειδιού. Ο ζάβαλης είναι ο κακομοίρης, ο καημένος.
Ο κεχαγιάς ήταν αξιωματούχος του οθωμανικού κράτους, είδος διαχειριστή, και έχει διατηρηθεί στη νέα ελληνική με τη μεταφορική σημασία του ανθρώπου που θέλει να ελέγχει τα πάντα -λέμε, ας πούμε, «δεν σ’ εβαλα κεχαγιά στο κεφάλιι μου». Ωστόσο, στη Λήμνο κεχαγιάδες λέγονταν οι παλιοί παραδοσιακοί κτηνοτρόφοι με τα μεγάλα κοπάδια, και ο Βάρναλης εξηγεί την πρώτη φορά που αναφέρει τη λέξη αυτήν την ειδική σημασία της.

Ελληνικές συνήθειες των Χριστουγέννων...

 Μόλις χθες γιορτάσαμε τη γέννηση του Χριστού, τα ρεβενιόν έχουν την τιμητική τους ενώ οι οικογένειες και οι παρέες μεγαλώνουν και οι δρόμοι και οι πλατείες φωτίζονται και πλημμυρίζουν από κόσμο. Κάθε περιοχή έχει αυτές τις ημέρες τα δικά της ξεχωριστά έθιμα.Ας δούμε μερικά από αυτά:

Το Χριστόψωμο
Το «ψωμί του Χριστού» το έφτιαχνε, την παραμονή των Χριστουγέννων, η νοικοκυρά με ιδιαίτερη ευλάβεια και με ειδική μαγιά (από ξερό βασιλικό κ.λ.π.).
Απαραίτητος επάνω, χαραγμένος ο σταυρός. Γύρω - γύρω διάφορα διακοσμητικά σκαλιστά στο ζυμάρι ή πρόσθετα στολίδια. Αυτά τόνιζαν το σκοπό του χριστόψωμου και εξέφραζαν τις διάφορες πεποιθήσεις των πιστών.

Την ημέρα του Χριστού, ο νοικοκύρης έπαιρνε το χριστόψωμο, το σταύρωνε, το έκοβε και το μοίραζε σ’ όλη την οικογένειά του και σε όσους παρευρίσκονταν στο χριστουγεννιάτικο τραπέζι.

Γύρω από το χριστόψωμο υπάρχουν και άλλες παραδόσεις. Αναφέρονται στην ενότητα της Εκκλησίας και των λαών, με συμβολικό πρότυπο την ένωση των κόκκων του σίτου σ΄ ένα ψωμί. Οι λαοί κάποτε θα ενωθούν μ’ ένα ποιμένα, το Χριστό.

Στη Μάνη κάθε οικογένεια στο φούρνο του σπιτιού «ρίχνει» τα χριστόψωμα, για να τα κόψει στο τραπέζι των Χριστουγέννων ο οικοδεσπότης σταυρώνοντάς τα, και ευχόμενος «Χρόνια πολλά και του χρόνου». Τα χριστόψωμα κατασκευάζονται όπως το ψωμί, μόνο που στολίζονται με σταυρούς και ποικίλα στολίδια ανάλογα με την καλαισθησία της νοικοκυράς.

Στη Σπάρτη, σε κάθε σπίτι, δυο τρεις μέρες πριν, ζυμώνουν 1 – 15 καρβέλια ψωμί. Το ένα, που το τρώνε ανήμερα των Χριστουγέννων, είναι το ψωμί του Χριστού και το πλάθουν σε σχήμα σταυρού από ζύμη. Τ’ άλλα χριστόψωμα τα κάνουν με αμύγδαλα και καρύδια.

Οι Σαρακατσάνοι τσοπάνηδες φτιάχνουν δύο χριστόψωμα. Το πρώτο, το καλύτερο και με τα πιο πολλά κεντίδια, είναι για το Χριστό «για να τους φυλάει και να τους ευλογάει». Πάνω του σκαλίζουν ένα μεγάλο σταυρό – φεγγάρι με πέντε λουλούδια.

Το δεύτερο, η τρανή Χριστοκουλούρα ή Ψωμί του Χριστού, είναι για τα πρόβατα. Έτσι τα τιμά ο βοσκός και τα ευλογά ο Χριστός. Στη Χριστοκουλούρα παριστάνεται με ζύμη, όλη η ζωή της στάνης, δηλαδή η μάντρα, τα πρόβατα, οι βοσκοί κ.λ.π.

Στην Κεφαλλονιά όλο το σόι συγκεντρώνεται στο σπίτι του πιο ηλικιωμένου. Στο πάτωμα τοποθετούν τρία δαυλιά «χιαστί» και πάνω τους βάνουν την «κουλούρα».

Όλοι κάνουν ένα κλοιό γύρω ακουμπώντας καθένας με το δεξί του χέρι την κουλούρα. Ύστερα ο νοικοκύρης ψάλλει το «Η γέννησή σου Χριστέ ο Θεός…» και ρίχνει λάδι στα δαυλιά, βάζοντάς τα στη φωτιά. Μετά κόβει την κουλούρα, τη μοιράζει και δειπνούν όλοι μαζί.

Στην Κρήτη το χριστουγεννιάτικο ψωμί το φτιάχνουν οι γυναίκες με ιδιαίτερη φροντίδα και υπομονή. Η ετοιμασία του είναι ολόκληρη ιεροτελεστία: χρησιμοποιούν ακριβά υλικά, ψιλοκοσκινισμένο αλεύρι, ροδόνερο, μέλι, σουσάμι, κανέλα, γαρίφαλα και καθώς ζυμώνουν λένε: "Ο Χριστός γεννιέται, το φως ανεβαίνει, το προζύμι για να γένει."

Όταν πλάσουν το ζυμάρι, παίρνουν τη μισή ζύμη και φτιάχνουν μια κουλούρα, ενώ με την υπόλοιπη φτιάχνουν ένα σταυρό με λωρίδες και τον τοποθετούν πάνω στο ψωμί. Στο κέντρο βάζουν ένα άσπαστο καρύδι και στην υπόλοιπη επιφάνεια σχεδιάζουν σχήματα με το μαχαίρι ή με το πιρούνι, όπως λουλούδια , φύλλα, καρπούς, πουλάκια.

Για το χριστουγεννιάτικο τραπέζι, το Χριστόψωμο είναι ευλογημένο ψωμί. Το κόβουν ανήμερα τα Χριστούγεννα, ανταλλάσσοντας πολλές ευχές.


Το Χριστόξυλο (έθιμο της Μακεδονίας)
Στα χωριά της βορείου Ελλάδας, ο νοικοκύρης ψάχνει στα χωράφια τις παραμονές των γιορτών και διαλέγει το Χριστόξυλο, δηλαδή το πιο όμορφο, γερό και χοντρό ξύλο από πεύκο ή ελιά, που θα το πάει σπίτι του, με σκοπό να καίει συνέχεια στο τζάκι από τα Χριστούγεννα μέχρι και τα Φώτα. Ο λαός πιστεύει ότι καθώς καίγεται το Χριστόξυλο, ζεσταίνεται ο Χριστός στην κρύα σπηλιά της Βηθλεέμ.

Πριν ο νοικοκύρης φέρει το Χριστόξυλο, κάθε νοικοκυρά φροντίζει να έχει καθαρίσει καλά το σπίτι και με ιδιαίτερη προσοχή το τζάκι, ώστε να μη μείνει ούτε ίχνος από την παλιά στάχτη. Καθαρίζουν ακόμη και την καπνοδόχο, για να μη βρίσκουν πατήματα να κατέβουν οι καλικάντζαροι, τα κακά δαιμόνια, όπως λένε στα παραδοσιακά χριστουγεννιάτικα παραμύθια.

Το βράδυ της παραμονής των Χριστουγέννων, όταν όλη η οικογένεια θα είναι μαζεμένη γύρω από το τζάκι, ο νοικοκύρης του σπιτιού θα ανάψει την καινούρια φωτιά και θα μπει στην πυροστιά το Χριστόξυλο, με ευχή όλων να αντέξει για όλο το δωδεκαήμερο των γιορτών.

Η σφαγή του γουρουνιού στη Θεσσαλία
Ένα από τα σημαντικότερα χριστουγεννιάτικα έθιμα της Θεσσαλίας είναι το σφάξιμο του γουρουνιού. Η προετοιμασία για το σφάξιμο του γουρουνιού γινόταν με εξαιρετική φροντίδα, ενώ επακολουθούσε γλέντι μέχρι τα ξημερώματα, για να επαναληφθεί η ίδια διαδικασία την επόμενη και τη μεθεπόμενη μέρα.

Τρεις-τέσσερις συγγενικές οικογένειες καθόριζαν με τη σειρά ποια ημέρα θα έσφαζε το γουρούνι της. Για κάθε σφαγή μεγάλου γουρουνιού απαιτούνταν 5-6 άνδρες, εκτός των παιδιών, που είχαν ηλικία πολλές φορές 20-25 ετών. Επειδή όμως η όλη εργασία είχε ως επακόλουθο το γλέντι και τη χαρά, γι’ αυτό και η ημέρα αυτή καθιερώθηκε ως "γουρουνοχαρά".

Το σφάξιμο των γουρουνιών δεν συνέπιπτε τις ίδιες ημερομηνίες κατά περιφέρειες. Σε άλλες περιοχές τα έσφαζαν 5-6 ημέρες πριν από τα Χριστούγεννα και σε άλλες άρχιζαν από την ημέρα των Χριστουγέννων και μετά, ανάλογα με την παρέα. Τα περισσότερα γουρούνια σφάζονταν στις 27 Δεκεμβρίου, ημέρα του Αγίου Στεφάνου. Γι’ αυτό και η γιορτή αυτή ονομαζόταν "γουρουνοστέφανος". Υπάρχουν όμως και μικρές περιοχές που τα έσφαζαν ένα μήνα ή και περισσότερο, μετά τα Χριστούγεννα.

Μετά το γδάρσιμο, άρχιζε το κόψιμο του λίπους (παστού), για να γίνει έπειτα το κόψιμο του κρέατος σε μικρά τεμάχια. Το λίπος αυτό, αφού το έλιωναν πρώτα, το έβαζαν σε δοχεία λαδιού ή πετρελαίου και αφού πάγωνε, διατηρούνταν σχεδόν όλο το χρόνο. Οι κάτοικοι της Θεσσαλίας το χρησιμοποιούσαν όλο το χρόνο και σε όλα σχεδόν τα φαγητά. Ακόμα και το καλοκαίρι στα φαγητά τους χρησιμοποιούσαν λίπος, γιατί το θεωρούσαν δική τους παραγωγή και επομένως φθηνό, σε αντίθεση με το λάδι που το αγόραζαν μισή ή μια οκά για να περάσουν ένα και δυο μήνες. Επίσης, πολλές φτωχές οικογένειες δεν αγόραζαν καθόλου λάδι και δεν ήξεραν ούτε ποιο είναι το χρώμα του.

Η κοτόσουπα
Κύριο πιάτο την ήμερα των Χριστουγέννων είναι η γαλοπούλα. Την πρωτοχρονιά η συνήθεια ήταν να φτιάχνουν κότα ή "κούρκο" (γαλοπούλα) γεμιστό με κάστανα, καρύδια, σταφίδες, κιμά, κρεμμύδι, πιπέρι και μαϊντανό, όλα καβουρδισμένα. Το έθιμο της γαλοπούλας έφτασε στην Ευρώπη από το Μεξικό το 1824 μ.Χ. Ένα άλλο συνηθισμένο πιάτο είναι το ψητό χοιρινό κρέας. Υπήρχε όμως και η εποχή που τη μέρα αυτή έτρωγαν χοιρινό με πρασοσέλινο ή όποιο άλλο κρέας με πιλάφι.

Ωστόσο, σε αρκετές περιοχές της χώρας μας διατηρείται το έθιμο της κοτόσουπας, ιδιαίτερα στη Θεσσαλία και στην Κρήτη. Παλαιότερα η κοτόσουπα αποτελούσε το κυρίως πιάτο που έτρωγαν οι Έλληνες όταν επέστρεφαν από την εκκλησία.

Οι τηγανίδες (Χωριά της Έξω Μάνης)
Σε όλα τα σπίτια, παραμονές Χριστουγέννων θα έπλαθαν και θα έψηναν τις τηγανίδες, τα μανιάτικα λαλάγγια. Στο σοφρά ή σε κάποιο τραπέζι κοντά στην φωτογονία, η μητέρα και τα κορίτσια έπλαθαν το έτοιμο ζυμάρι σε χοντρό μακαρόνι, τις τηγανίδες, και το δίπλωναν τεχνικά στα τέσσερα.

Μετά το έριχναν στο μεγάλο τηγάνι που ήταν γεμάτο καυτό λάδι πάνω στη φωτιά, για να ψηθεί. Η πρώτη τηγανίδα, μεγάλη και στρογγυλή με σταυρό στη μέση ήταν του Χριστού, η δεύτερη παρόμοια του σπιτιού κ.λ.π.

Τις ψημένες τηγανίδες τις έβαζαν μέσα σε μπουρέκια (στρογγυλά μπακιρένια ταψιά) και σε λεκάνες. Όταν στράγγιζαν καλά τις έβαζαν σε κοφίνια και τις κρεμούσαν ψηλά. Η ποσότητα του ζυμαριού που θα γινόταν τηγανίδες ήταν αρκετή και πάντοτε ανάλογη με τον πληθυσμό της φαμελιάς.

Το έθιμο της ζύμης στην Κρήτη
Σε χωριά της επαρχίας Αμαρίου, στην Κρήτη, τη νύχτα της παραμονής των Χριστουγέννων βάζανε λίγη κοινή ζύμη σ’ ένα πιάτο και κάποια στιγμή, ενώ ξενυχτούσαν συζητώντας περιμένοντας, η ζύμη ανέβαινε και γινόταν προζύμι. Τότε, κατά την πίστη των ανθρώπων, ήταν η ώρα που γεννάται ο Χριστός (ο Χριστός γεννάται κι ανασταίνεται κάθε χρόνο, γιατί για την Εκκλησία ο χρόνος έχει άλλους συμβολισμούς).


Το έθιμο του αναμμένου πουρναριού στην Ήπειρο
Στην Ήπειρο έχουν μια ωραία συνήθεια που τη βασίζουν σε μια παλιά παράδοση. Όταν γεννήθηκε ο Χριστός και πήγαν, λέει, οι βοσκοί να προσκυνήσουν, ήτανε νύχτα σκοτεινή. Βρήκαν κάπου ένα ξερό πουρνάρι κι έκοψαν τα κλαδιά του. Πήρε ο καθένας από ένα κλαδί στο χέρι, του έβαλε φωτιά και γέμισε το σκοτεινό βουνό χαρούμενες φωτιές και τριξίματα και κρότους.

Από τότε, λοιπόν, έχουν τη συνήθεια στα χωριά της Άρτας, όποιος πάει στο σπίτι του γείτονα, για να πει τα χρόνια πολλά, καθώς και όλα τα παιδιά τα παντρεμένα, που θα πάνε στο πατρικό τους, για να φιλήσουν το χέρι του πατέρα και της μάνας τους, να κρατούν ένα κλαρί πουρνάρι, ή ό,τι άλλο δεντρικό που καίει τρίζοντας. Στο δρόμο το ανάβουν και το πηγαίνουν έτσι αναμμένο στο πατρικό τους σπίτι και γεμίζουν χαρούμενες φωτιές και κρότους τα σκοτεινά δρομάκια του χωριού.

Ακόμη και στα Γιάννενα το ίδιο κάνουν. Μόνο που εκεί δεν κρατούν ολόκληρο το κλαρί το πουρνάρι αναμμένο στο χέρι τους, αλλά κρατούν στη χούφτα τους μια χεριά δαφνόφυλλα και πουρναρόφυλλα, που τα πετούν στο τζάκι, μόλις μπούνε και καλημερίζουν. Κι όταν τα φύλλα τα ξερά πιάσουν φωτιά κι αρχίσουν να τρίζουν και να πετάνε σπίθες, εύχονται:

«Αρνιά, κατσίκια, νύφες και γαμπρούς!»

Αυτή είναι η καλύτερη ευχή για κάθε νοικοκύρη. Να προκόβουν τα κοπάδια του, να πληθαίνει η φαμελιά του, να μεγαλώνουν τα κορίτσια και τα παλικάρια του, να του φέρνουν στο σπίτι νύφες και γαμπρούς, να του δώσουν εγγόνια που δε θ’ αφήσουν το πατρικό τ’ όνομα να σβήσει

Το τάϊσμα της βρύσης
Στην Κεντρική Ελλάδα οι κοπέλες, τα μεσάνυχτα ή προς τα χαράματα των Χριστουγέννων (αλλού την παραμονή της Πρωτοχρονιάς), πηγαίνουν στην πιο κοντινή βρύση "για να κλέψουν το άκραντο νερό". Το λένε άκραντο, δηλαδή αμίλητο, γιατί δε βγάζουν λέξη σ' όλη τη διαδρομή. Όταν φτάνουν εκεί, την "ταΐζουν", με διάφορες λιχουδιές: βούτυρο, ψωμί, τυρί, σιτάρι ή κλαδί ελιάς και λένε:

"Όπως τρέχει το νερό σ' βρυσούλα μ', έτσ' να τρέχ' και το βιο μ'".

Έπειτα ρίχνουν στη στάμνα ένα βατόφυλλο και τρία χαλίκια, "κλέβουν νερό" και γυρίζουν στα σπίτια τους πάλι αμίλητες, μέχρι να πιουν όλοι από τ' άκραντο νερό. Με το ίδιο νερό ραντίζουν και τις τέσσερις γωνίες του σπιτιού, ενώ σκορπούν στο σπίτι και τα τρία χαλίκια.

Κλωνάρια στο τζάκι ή Πάντρεμα της φωτιάς
Την παραμονή των Χριστουγέννων σε πολλά μέρη της Ελλάδας "παντρεύουν", τη φωτιά. Παίρνουν δηλαδή ένα ξύλο με θηλυκό όνομα π.χ. κερασιά και ένα με αρσενικό όνομα, συνήθως από αγκαθωτά δέντρα. Τα αγκαθωτά δέντρα, κατά τη λαϊκή αντίληψη, απομακρύνουν τα δαιμονικά όντα, όπως τους καλικάντζαρους.

Στη Θεσσαλία, επιστρέφοντας από την εκκλησία στο σπίτι, τα κορίτσια βάζουν παραδίπλα στο αναμμένο τζάκι κλωνάρια κέδρου που τα ξεδιαλέγουν, ενώ τα αγόρια τοποθετούν κλαδιά από αγριοκερασιά. Τα μικρά αυτά κλαδιά δέντρων αντιπροσωπεύουν τις προσωπικές τους επιθυμίες για την πραγματοποίηση μιας όμορφης ζωής. Φροντίζουν μάλιστα τα κλαδιά αυτά να είναι λυγερά και παρακολουθούν με ενδιαφέρον ποιο κλωνάρι θα καίει πρώτο, καθώς λένε πως αυτό είναι καλό σημάδι για το κορίτσι ή το αγόρι, αντίστοιχα, και συγκεκριμένα πως θα είναι αυτό που θα παντρευτεί πρώτο.

"Tα καρύδια"
Παραδοσιακό ομαδικό παιγνίδι που παίζουν τα παιδιά στην Ήπειρο

Την ημέρα των Χριστουγέννων, τα παιδιά, κορίτσια και αγόρια , παίζουν "τα καρύδια". Το παιχνίδι είναι ομαδικό και παίζεται ως εξής:

Κάποιο παιδί χαράζει με ένα ξυλάκι στο χώμα μια ευθεία γραμμή.
Πάνω σε αυτή την ευθεία γραμμή κάθε παίκτης βάζει κι από ένα καρύδι στη σειρά.
Μετά, ο κάθε παίκτης με τη σειρά του και από κάθετη απόσταση ενός με δύο μέτρα από τη γραμμή - σειρά των καρυδιών, σκυφτός, με το μεγαλύτερο και το πιο στρογγυλό καρύδι του, σημαδεύει κάποιο από τη σειρά των καρυδιών.
Όποιο καρύδι πετύχει και το βγάλει έξω από τη γραμμή το κερδίζει και δοκιμάζει ξανά σημαδεύοντας κάποιο άλλο καρύδι. Αν αστοχήσει, συνεχίζει ο επόμενος παίκτης.

Το παιχνίδι συνεχίζεται μέχρι να κερδηθούν όλα τα καρύδια...

Το κυνήγι τα Χριστούγεννα (Χωριά Έξω Μάνης)
Κατά τη διάρκεια της σαρακοστής τα περισσότερα παιδιά βγαίνανε κυνήγι. Τα βράδια, όταν το σούρουπο έπεφτε για καλά και το κρύο άρχιζε να τσούζει, παίρνανε το φακό και γυρίζανε στα χαλάσματα και στα σπήλια κοντά στο χωριό.

Στόχος τους οι γουργουγιάννηδες, τα μικρά πουλάκια που κούρνιαζαν εκεί. Τα θαμπώνανε με το φακό και τα πιάνανε. Αν ήταν πολύ ψηλά, τα χτυπούσανε με τις σφεντόνες. Η μάνα ή κάποια μεγάλη αδερφή, μετά από πολλή γκρίνια τους, τα καθάριζαν και τα πάστωναν. Τα βάζανε σε πήλινα ή γυάλινα βάζα, για να τα φάνε τα Χριστούγεννα. Πολλά παιδιά μάζευαν είκοσι και περισσότερα πουλάκια και καμάρωναν για τις ... κυνηγετικές ικανότητες τους και για την σοδειά τους. Και όταν ζύγωναν οι γιορτές, άρχιζαν οι παραδοσιακές ετοιμασίες. Το σπίτι έπρεπε να βάλει τα γιορτινά του και όλο το χωριό να καθαριστεί και να ετοιμαστεί, για να υποδεχτεί τους ξενιτεμένους του που θα έρχονταν να κάνουν γιορτές με τους δικούς τους.

 ΧΡΟΝΙΑ ΠΟΛΛΑ!

 

Ο θαυμάσιος, αλλά όχι πραγματικά σπουδαίος Ροναλντίνιο...

Όπως η άνοιξη συμβαίνει και τα άνθη μεγαλώνουν και ο κόσμος ομορφαίνει, έτσι και ο Ρονάλντο ντε Ασίς Μορέιρα υπάρχει ως φυσικό φαινόμενο έκπαγλου κάλλους.

Μία ωδή στον απίστευτο ταχυδακτυλουργό της μπάλας, τον Ρονάλντο ντε Ασίς Μορέιρα, που όμως δεν έφτασε στα βάθη της συναίσθησής του για να σβήσει όλους τους πραγματικά μεγάλους ποδοσφαιριστές στην ιστορία.
Η ιστορία άρχισε κάπως έτσι: Πριν από πάνω από 5 μήνες δημοσιεύθηκε ένα κείμενο με μία ενδεκάδα ανθρώπων τους οποίους θεωρώ θαυμάσιους, αλλά όχι σπουδαίους. Ο Ροναλντίνιο βρισκόταν στη λίστα. Πριν από λίγες μέρες, στη σελίδα του oneman στο facebook, το κείμενο βρήκε θέση ξανά. Με οργή οι αναγνώστες διαπίστωσαν ότι ο Ροναλντίνιο υπήρχε στη λίστα. Σαν να είναι μιαρό να είσαι μόνο θαυμάσιος, εστίασαν με αφοπλιστικά επιχειρήματα, του στυλ ''είστε μαλάκες'', ''είστε άμπαλοι'', ''είστε άσχετοι'', στο πλέον προφανές: ότι ο Βραζιλιάνος δεν θα μπορούσε να είναι ποτέ σπουδαίος με βάση τα μέτρα και τα σταθμά του πρωταθλητισμού. Αυτό το κείμενο το γράφω μόνο για την ευχαρίστησή μου και παρακάλεσα για να δημοσιευθεί. Δεν ήταν στο πρόγραμμα. 
Αν συναντούσα ποτέ τον Ροναλντίνιο θα γονάτιζα και θα έκλαιγα, απλώς με το που σχημάτιζε αυτό το χαμόγελο που μοιάζει να προέρχεται κατευθείαν από τα βάθη της λαϊκής αίσθησης, ένα λαμπερό χαμόγελο φτωχού παιδιού που ποτέ δεν απελπίζεται και, αν μου έλεγαν ότι στα 60 του η ομάδα που υποστηρίζω θα τον έκανε μεταγραφή, απλώς θα ευχόμουν να παραμείνω ζωντανός για να πάω στο γήπεδο και να τον δω.
Σ' ένα από τα πλέον σοβαρά σχόλια κάτω από το κείμενο στην αναδημοσίευση αναφέρεται ότι ''επειδή δεν είχε διάρκεια δε σημαίνει ότι δεν ήταν σπουδαίος. Κατέκτησε τα πάντα και βαρέθηκε''. Μόνο που ακριβώς αυτό σημαίνει. Το ότι ήταν γαμάτος, το ότι είναι ο κορυφαίος ποδοσφαιριστής στην κατηγορία 'άγγιγμα μπάλας', δεν τον κάνει σπουδαίο. Τον κάνει ένα πλάσμα της φαντασίας, από εκείνα που μας έκαναν να αγαπάμε τα σπορ. Αν, ας πούμε, δεν υπήρχε ίντερνετ το 2047 και ο Ροναλντίνιο υπήρχε μόνο στα περιοδικά και στις αναμνήσεις των δημοσιογράφων του ραδιοφώνου, θα ήταν κάτι σαν τον Γκαρίντσα ή τον Ντι Στέφανο.
Αν δεν υπήρχε πρόσβαση και περιγράφαμε τον Ροναλντίνιο στους ακροατές, που θα τους άρεσαν τα σπορ, αυτοί θα σχημάτιζαν μία εικόνα που θα ήταν ακριβής για το τι έκανε στο γήπεδο. Μπορεί, όπως συμβαίνει με τους εφήβους και γενικότερα το εντεταγμένο χάος του μυαλού, να νομίζαμε ότι μπορούσε να κάνει τα πάντα, αλλά σημασία έχει ότι μπορούσε να κάνει, στον απόλυτο βαθμό, αυτό που εκπροσωπεί την παιδική πλευρά μας: Να παίζει ποδόσφαιρο με τον πιο σαγηνευτικό και παραπλανητικό τρόπο που παίχθηκε ποτέ. Αλλά σπουδαίος;

 

Ο πραγματικά σπουδαίος Μάικλ Τζόρνταν

Το μέτρο σπουδαιότητας στον αθλητισμό έχει ένα όνομα: Μάικλ Τζόρνταν. Σπουδαίος είναι απευθείας εκείνος που μπαίνει στη συζήτηση για το GOAT (Greatest Of All Time). Όπως συμβαίνει στην τέχνη, ο σπουδαίος δεν γίνεται να είναι κατανοητός. Ο Βίνσεντ βαν Γκογκ ήταν σπουδαίος, αλλά ο Άλντους Χάξλεϊ, συγγραφέας του 'Θαυμαστού καινούργιου κόσμου', είχε πει ότι ''μόνο όταν είχα κάνει χρήση οπίου κατάλαβα τους πίνακές του, τον τρόπο με τον οποίο τούς ζωγράφιζε και τι ήθελε να πει''. Ο Μαχάτμα Γκάντι ήταν σπουδαίος, αλλά δεν το έπιασαν όλοι το κόλπο περί μη βίας. Ο Ζίγκμουντ Φρόιντ ήταν σπουδαίος, αλλά ακόμα και τώρα τα περί παιδικής σεξουαλικότητας, διότι δεν χρειάζεται να ξεφύγουμε από το πιο δημοφιλές ζήτημα με το οποίο καταπιάστηκε, είναι αρκετά για να κάνουν ερυθρά ορισμένα μήλα στο πρόσωπο. Ο Φιόντορ Ντασταγέφσκι ήταν σπουδαίος, μόνο που η χάρη από τον Τσάρο τον γλίτωσε από την κρεμάλα δις. Ο Ιησούς Χριστός ήταν ο σπουδαιότερος όλων, αλλά όσα χρόνια και να έχουν περάσει από τις περίφημες διακηρύξεις περί αγάπης, αντιμετωπίζουμε το μεγαλύτερο πρόβλημα στο να τηρούμε το λόγο Του, ίσως επειδή έχουμε μπερδέψει την αγάπη με την καλοσύνη, την καλοσύνη με την επιτηδευμένη καλοσύνη και την επιτηδευμένη καλοσύνη με την αγάπη.
Ο Έλβις και οι Beatles κατακρεουργήθηκαν την εποχή τους από τους μεσήλικες, με αποτέλεσμα για τα παιδιά να αποτελούν κρυφά πάθη, χωρίς καν να καταλαβαίνουν ότι βρισκόντουσαν μπροστά σε κάτι μοναδικό και ανεπανάληπτο στο πέρασμα των χρόνων. Ο Ροναλντίνιο ήταν άμεσος. Αυτό που έβλεπες σε μάγευε, ήξερες από την αρχή πως βρισκόσουν μπροστά σε κάτι τόσο ξεχωριστό, που ήταν αδύνατον να μην το προσέξεις. Έμπαινε πρώτα στην καρδιά σου και ύστερα στο μυαλό σου, σ' έκανε να ουρλιάζεις από ηδονή και απόλαυση, ήταν μία κατάσταση συνεχώς οργανική, σωματικά συναισθηματική. Ήταν το σεξ σε μορφή ποδοσφαιριστή, μόνο που, όπως λένε εκείνοι που ασχολούνται (ή τουλάχιστον έτσι έχω ακούσει), το καλό σεξ σε μία σχέση αποτελεί μόνο το 3% της βάσης για να πετύχει. Το κακό σεξ αποτελεί το 97% της βάσης για να αποτύχει. Ο Ροναλντίνιο λείπει από τον κόσμο διότι στο ποδόσφαιρο συμβαίνει κατά βάση σεξ που δεν είναι πολύ καλό. Αλλά δεν είναι και πολύ κακό. Οπότε, δυνητικά, ως σχέση, θα κάλυπτε μόνο το 3% της επιτυχίας της.
Η διάρκεια, βεβαίως, είναι η διαφορά που ξεχωρίζει αυτό που γεύονται οι αισθήσεις μας από εκείνο που είναι πραγματικά ευεργετικό για τον οργανισμό μας. Ο Μάικλ Τζόρνταν ήταν κάτι που έκανε τον οργανισμό αλεξικέραυνο, αλλά ήταν και αισθητικά άρτιο. Ένα φαν φακτ: To 1993, που οι Σικάγο Μπουλς ολοκλήρωσαν το πρώτο θριπίτ, έκαναν 57 νίκες στην κανονική περίοδο του ΝΒΑ. Το 1994, που ο ίδιος αποσύρθηκε, έκαναν 55 νίκες. Τώρα, η διαφορά μοιάζει ανεπαίσθητη. Όμως, στα play off, οι Μπουλς βρήκαν τρόπο στη μία περίπτωση να κατακτήσουν άλλο ένα πρωτάθλημα, ενώ στη δεύτερη περίπτωση έφθασαν στους ημιτελικούς της Ανατολής και αποκλείστηκαν από τους Νιου Γιορκ Νικς. Για όποιον θεωρεί ότι με τον Τζόρνταν θα υπήρχε η οποιαδήποτε πιθανότητα να πάρουν τη σειρά οι Νικς, ξέρω μία καλή ακατοίκητη καλύβα στη Μαδαγασκάρη.

 

Τα έργα και οι ημέρες του Ρόνι

Ο Ροναλντίνιο πήρε τα πάντα, αλλά ακριβώς επειδή ήταν από μόνος του ένα άλλο ποδόσφαιρο, σε αυτό το ποδόσφαιρο δεν κόστισε. Το 2008 η Μπαρτσελόνα τον άφησε να φύγει, επειδή ακόμα και για αυτό το ταλέντο, με αυτό το χάρισμα, υπήρχε ένα όριο στο ξενύχτι. Και την αμέσως επόμενη χρονιά πήρε κάθε διαθέσιμο τίτλο. Από το 2008, που ο Λιονέλ Μέσι έγινε ο ηγέτης της Μπαρτσελόνα, έχουν παρέλθει εννιάμιση σεζόν. Η χειρότερη του Αργεντινού είναι να σε κάνει να τρελαίνεσαι. Προσφάτως, μάλιστα, ο Μέσι πέτυχε το γκολ υπ’ αριθμόν 525, ισοφαρίζοντας το ρεκόρ του Γκερντ Μίλερ για τα τέρματα που έχει σημειώσει παίκτης σε μία μόνο ομάδα στα τοπ-5 προηγμένα ποδοσφαιρικά πρωταθλήματα. Το 2002, που η Βραζιλία κατέκτησε το Παγκόσμιο Κύπελλο, ο Ροναλντίνιο ήταν το τρίτο μέρος της απίστευτης ένρινης τριάδας της. Το φάουλ που έβαλε με την Αγγλία, βέβαια, ήταν ένα αληθινό αρχιτεκτονικό αραβούργημα, από εκείνα που αν δεν τα έχεις δει δεν μπορείς να τα πιστέψεις. Αλλά αυτό το Μουντιάλ ήταν το επίνειο του Ρονάλντο, ο οποίος μόνο τότε, έχοντας επιστρέψει από τραυματισμούς ανυπόφορους, έχοντας βιώσει το πρώτο αληθινό δράμα του επαγγελματικού κυνισμού και της προϊοντοποίησης (sic) των παικτών, επέστρεψε για να δώσει στη Βραζιλία το πέμπτο Παγκόσμιο Κύπελλό της και έγινε, κατά τη γνώμη μου, ο κορυφαίος στράικερ στην ιστορία. Ο Ροναλντίνιο, ωστόσο, ήταν ο κορυφαίος παίκτης της Βραζιλίας στο επόμενο Παγκόσμιο Κύπελλο, όταν η 'Σελεσάο' αποκλείστηκε στα προημιτελικά από τη Γαλλία, με τον Ζινεντίν Ζιντάν να βάζει τους Λατινοαμερικάνους από κάτω. Το διάστημα από τη διοργάνωση της Κορέας μέχρι εκείνη της Γερμανίας έκανε μιάμιση καλή χρονιά: το δεύτερο μισό της περιόδου 2004-05 και όλη τη σεζόν 2005-06. Ούτε πριν ούτε μετά έπαιξε ξανά σε εκείνο το επίπεδο. Ασφαλώς είναι αξέχαστο το χειροκρότημα στο 'Μπερναμπέου', όταν έμοιαζε με όαση και χάρισε μία απόλυτη στιγμή μαγείας σε όλο τον κόσμο, αλλά το πλέον διάσημο γκολ του, στο Λονδίνο με την Τσέλσι, για τη ρεβάνς της φάσης των '16' του Champions League, συνοδεύτηκε από αποκλεισμό.
Ασφαλώς, αναγνωρίζω αμέσως και χωρίς δεύτερη σκέψη ότι το άνωθεν σχόλιο είναι εξαιρετικά προβοκατόρικο, ωστόσο είναι ένα σημάδι, αν θέλει κάποιος, για το τι ακριβώς συμβολίζει για το ποδόσφαιρο. Δηλαδή κάτι που δεν έχει να κάνει αποκλειστικά με το αποτέλεσμα, για το οποίο νοιάζεται όλος ο κόσμος. Όπως στην περίπτωση του Τζιοβάνι στον Ολυμπιακό, μάγος ξεμάγος, τα πρωταθλήματα στο τέλος της χρονιάς έκαναν τους οπαδούς να προσεύχονται κλίνοντας το γόνυ στο όνομά του. Χωρίς αυτά, ίσως να ήταν ένας αποτυχημένος τσαρλατάνος. Ίσως, στην καλύτερη περίπτωση, να είχε αδικηθεί από τους συμπαίκτες του, την εποχή, τη μοίρα.

Ο Ροναλντίνιο είναι πρόεδρος ενός κλαμπ παικτών όπως ο Τζαλμίνια, ο Ρικάρντο Μποκίνι, ο Άλεξ, ο Ορτέγκα, ο Ματίας Φερνάντες, ο Χοακίν, φυσικά ο Ντενίλσον. Παίκτες που σε ό,τι αφορά την ποδοσφαιρική ικανότητα ήταν ασύγκριτοι, απλώς δεν μπόρεσαν να γίνουν οι ηγέτες μίας ομάδας που κυνηγά τη νίκη με κάθε τρόπο. Ίσως μόνο ο 'Μάτι', με τη Χιλή να κατακτά δύο Κόπα Αμέρικα, να μπορεί να το ισχυρίζεται, αλλά ερχόταν από τον πάγκο. Δεν παραγνωριζόταν η ικανότητά του, μόνο που οι προπονητές ξέρουν ότι δεν είναι ο πιο ωφέλιμος παράγων για τον κοινό σκοπό. Ο Ροναλντίνιο, πολύ ανώτερος από όλα τα μέλη του κλαμπ, κέρδισε τα πάντα γιατί δεν γινόταν. Το ταλέντο του είναι ακόμα θεϊκό και αυτό είναι κυριολεκτικό: Το ταλέντο είναι η πιο ωραία κατάσταση μπορούν να αντικρίσουν τα μάτια, αλλά δεν είναι σύμφυτη. Δεν την αποκτάς, δηλαδή. Δεν είναι σώφρον να περιαυτολογήσεις. Αν στο λύκειο έγραφες 18 με μία ώρα διάβασμα τη μέρα, μπορεί να είσαι καταπληκτικός, αλλά δεν είναι κάτι που το έκανες εσύ. Αν διάβαζες τρεις ώρες τη μέρα και δεν γινόταν να γράψεις 19, το ταλέντο στην απορρόφηση της γνώσης θα συναντιόταν με το κίνητρο και θα έδινε το απόλυτο αποτέλεσμα. Αν, πάλι, έγραφες 14 και θυσίαζες σε τέτοιο βαθμό τον εαυτό σου ώστε τώρα να είσαι νευροχειρουργός σε κεντρικό νοσοκομείο στο Λονδίνο, τότε τα συγχαρητήρια θα ήταν υποτιμητικά.

Ο Ροναλντίνιο δεν είχε κίνητρο στο μεγαλύτερο μέρος της καριέρας του. Δεν μπορούσε να το βρει

Ο Τζόρνταν διέθετε τα πάντα, αλλά και ένα κίνητρο που θα μπορούσε να μετατοπίσει τη Γη. Ήταν τόσο σκοτεινός και τόσο μονομανής και τόσο αυταρχικός και τόσο βίαιος, που το αμέσως επόμενο στάδιο είναι ο τρελός δικτάτορας, κάτι που ο Τζόρνταν πιθανόν να ήταν αν δεν εξωτερίκευε την ενέργειά του στο μπάσκετ (οι συμπαίκτες του στην Dream Team είχαν να το λένε ότι πάντα ήταν κάπου και έκανε κάτι, με αποτέλεσμα να μην έχει υποπέσει στην αντίληψή του κάποια στιγμή κατά την οποία όντως κοιμόταν).
Θα ήταν λοιπόν άδικο για τον Τζόρνταν, που έβαλε νικητήρια σουτ που χάριζαν τίτλους με 16 χρόνια απόσταση, να μπει στην ίδια λογική. Το λαϊκό αίσθημα και ο καημός δεν έχει σχέση με την κρίση, η οποία προέρχεται από την εξέλιξη. Ο Ροναλντίνιο ήταν ο τελευταίος μάγος μίας τέχνης τόσο εύθραυστης, την οποία το ποδόσφαιρο έχει αποβάλλει. Της τέχνης για την τέχνη. Κι αυτό διότι το ποδόσφαιρο έχει γίνει επιστήμη. Επειδή ήταν επικίνδυνο για την αξιοκρατία του και τα λαϊκά σύμβολα, αυτό που έχουν φροντίσει τα μεγάλα κεφάλια ήταν να αποκτήσει τέτοια πολυπλοκότητα, ώστε να μην κινδυνεύουν από προφήτες, όπως είναι και θα είναι για πάντα ο Ροναλντίνιο.
Τα δαιμόνιά του αφορούσαν στη διασκέδαση, τη νύχτα, ό,τι είχε στερηθεί παιδιόθεν. Και αυτό δεν φαινόταν στο γήπεδο, γιατί πάντα ήταν ο πιο ταλαντούχος ποδοσφαιριστής σε σχέση με τους 22. Πάντα ήταν εκείνος που θα έκανε το απροσδόκητο. Εκείνος που θα μας γέμιζε με χαρά, επειδή θα βρισκόμασταν στο ίδιο μήκος κύματος, είτε έχουμε κλωτσήσει το τόπι ή όχι. Εκείνο το θαυμάσιο πλάσμα που δεν είμαστε σίγουροι αν υπήρξε αληθινά ή αν ήταν αποκύημα της φαντασίας. Ο αρχιερέας της πιο ανεκτικής θρησκείας, που απλώς του λείπει αυτό που ο Δαρβίνος θεωρούσε τη σημαντικότερη ικανότητα του ανθρώπου: η προσαρμογή στις συνθήκες.

Προτιμώ τον θαυμάσιο από τον σπουδαίο κάθε μέρα

Τον προτιμώ για όλους τους απλούς λόγους, διότι θέλω να είμαι χαρούμενος, διότι η βαθιά αλήθεια πονάει, διότι δεν θέλω κάθε μέρα να βρίσκομαι στο τρενάκι του τρόμου και να αισθάνομαι αποτυχημένος, διότι θα έχω περισσότερα πράγματα να κάνω μαζί του, περισσότερα πράγματα να πω, περισσότερα πράγματα να μου μάθει χωρίς να με κάνει να πληγωθώ.
Αλλά δεν θα τον θεωρήσω σπουδαίο, διότι δεν θα θέλω να τον υποβιβάσω. Αν μπορεί να είναι και τα δύο, τότε θα πρόκειται για μία τόσο βροντερή εξαίρεση, αδύνατον να μπει σε επεξεργασία. Ο Ροναλντίνιο είναι αυτός που προτιμώ. Αλλά αλίμονο αν έχω διαφορετική ιδέα για αυτό που ήταν και που προσέφερε. Όπως η άνοιξη συμβαίνει και τα άνθη μεγαλώνουν και ο κόσμος ομορφαίνει, έτσι και ο Ρονάλντο ντε Ασίς Μορέιρα υπάρχει ως φυσικό φαινόμενο έκπαγλου κάλλους. Ένας χρωματιστός ανθότοπος, που σου απορροφά όλες τις απορίες. Σου κατακερματίζει το στοιχείο της περιέργειας, διότι είσαι μαγεμένος. Παραμένεις μαγεμένος με την ανάμνηση, αλλά η πραγματικότητα είναι μόνο απορίες και μάλιστα ανυπόφορες. Και ο νικητής της πραγματικότητας συναπτώς, κάθε μέρα και για πολλά χρόνια, είναι ο πραγματικά σπουδαίος. Ο Ρονάλντο ντε Ασίς Μορέιρα δεν έχει καμία θέση σε αυτήν τη μουτζούρα, μόνο που αυτή η μουτζούρα είναι η πραγματική ζωή.

                                                                                         
                                                                                   Πηγή: Ελ. Ελευθερίου / oneman.gr

Κυριακάτικο σινεμά: Σκρούτζ - 1970 (A Christmas Carol by Dickens)

 Μια κλασική χριστουγεννιάτικη ταινία είναι η πρόταση του Ιστολογίου για την σημερινή Κυριακή-παραμονή των Χριστουγέννων. Πρόκειται για την ταινία  Σκρούτζ, παραγωγής 1970 , βασισμένη στην ιστορία που τόσο παραστατικά δημιούργησε ο Κάρλ Ντίκενς το 1843. Στην ταινία πρωταγωνιστούν ο Άλμπερτ Φίνεϋ στο ρόλο του Σκρούντζ και ο Άλεκ Γκίνες στο ρόλο του φαντάσματος του Τζάκομπ Μάρλεϊ...

ΚΑΛΗ ΚΥΡΙΑΚΗ!

ΚΑΛΑ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ!

Τι αφήνει το 2017 που φεύγει...

Φυσικές καταστροφές, πολιτικές νίκες και ήττες και μεγάλες απώλειες συνθέτουν το μωσαϊκό του 2017. Μία χρονιά που σημαδεύτηκε από μία μαραθώνια 2η αξιολόγηση (που τελικά έκλεισε), ακραία καιρικά φαινόμενα, φωτιές και πλημμύρες αλλά και τον θάνατο του επί 60 έτη παρόντα στην πολιτική ζωή του τόπου, Κωνσταντίνου Μητσοτάκη. Κάνοντας μια ανασκόπηση της ελληνικής επικαιρότητας για το έτος που φεύγει, το Ιστολόγιο με τη βοήθεια του News 24/7 θυμάται και παρουσιάζει τα γεγονότα που στιγμάτισαν περισσότερο το 2017...

Ιανουάριος: Σύλληψη της Πόλας Ρούπα

  Τα ξημερώματα της 5ης Ιανουαρίου συλλαμβάνεται σε διαμέρισμα στην Ηλιούπολη η Πόλα Ρούπα, που ήταν καταζητούμενη από τις Αρχές ως ηγετικό στέλεχος της οργάνωσης «Επαναστατικός Αγώνας». Η σύντροφος του Νίκου Μαζιώτη είχε παραβιάσει τους περιοριστικούς όρους που της είχαν επιβληθεί τον Ιούνιο του 2012 και έκτοτε παρέμενε άφαντη.

Φεβρουάριος: Φεύγουν απ’ τη ζωή τρεις σπουδαίοι καλλιτέχνες

Ο δεύτερος μήνας του χρόνου άφησε τον ελληνικό πολιτισμό σημαντικά φτωχότερο με τον θάνατο τριών σπουδαίων καλλιτεχνών, ο καθένας στο είδος του.
Στις 16 Ιανουαρίου πεθαίνει ο διακεκριμένος ζωγράφος και γλύπτης Γιάννης Κουνέλλης, σε ηλικία 81 ετών και η σορός του εκτίθεται σε λαϊκό προσκύνημα, στο μέγαρο του δήμου της Ρώμης. Οι κριτικοί τέχνης τον θεωρούσαν έναν από τους κορυφαίους εκπροσώπους της λεγόμενης «arte povera», δημιουργούς ανοιχτούς σε πειραματισμούς, και ο Κουνέλλης παρουσιάστηκε με αυτό το όνομα για πρώτη φορά από τον ιταλό τεχνοκριτικό Τζερμάνο Τσελάντ.

 Την ίδια μέρα όμως αφήνει την τελευταία του πνοή και ένας άλλος σπουδαίος ζωγράφος, ο Δημήτρης Μυταράς, στα 83 του. Δάσκαλος στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών, της οποίας διετέλεσε και πρύτανης, με τα έργα του να εκτίθενται σε πολλές ατομικές αλλά και ομαδικές εκθέσεις  έτυχε σημαντικής αναγνώρισης στο εξωτερικό κι υπήρξε ένας απ’ τους πιο λαμπρούς έλληνες εικαστικούς.

 Λίγες μέρες αργότερα, στις 22 Φεβρουαρίου φεύγει απ’ τη ζωή, σε ηλικία 91 ετών, ο σκηνοθέτης Νίκος Κούνδουρος, ένας από τους σημαντικότερους έλληνες κινηματογραφιστές.

   Η ταινία του «Ο Δράκος» χαρακτηρίστηκε ως η καλύτερη ελληνική ταινία στη δεκαετία του 1950 - 1960. Τόσο η ελληνική όσο και η γαλλική και αγγλική τηλεόραση έχουν προβάλει πολλές φορές ταινίες του, ενώ αντίγραφα πολλών ταινιών του βρίσκονται στο Ευρωπαϊκό Μουσείο Κινηματογράφου, στη Γαλλική Ταινιοθήκη καθώς και στο Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης.

Μάρτιος: Νέα εποχή για Σκλαβενίτη -Μαρινόπουλο

  Αν και η συμφωνία είχε ήδη γίνει γνωστή, από 1η Μαρτίου Σκλαβενίτης και Μαρινόπουλος γυρίζουν και επίσημα σελίδα και μια απ’ τις μεγαλύτερες επιχειρηματικές συμφωνίες στη χώρα παίρνει σάρκα και οστά. Οι ταμπέλες αλλάζουν, τα ράφια γεμίζουν πάλι και συνολικά 361 καταστήματα περνούν και επίσημα στην αλυσίδα Σκλαβενίτη, που αναδεικνύεται έτσι στον μεγαλύτερο λιανεμπορικό όμιλο στην Ελλάδα. Σημαντικό φυσικά και απ’ την άποψη ότι χιλιάδες εργαζόμενοι απορροφώνται στο νέο σχήμα, ενώ επί μήνες ήταν αντιμέτωποι με τον κίνδυνο της ανεργίας αλλά και χρωστούμενα μηνών.

Απρίλιος: Τραγωδία στο Σαραντάπορο

  Λίγες μέρες μετά το Πάσχα, και συγκεκριμένα στις 19 Απριλίου, συντρίβεται στρατιωτικό ελικόπτερο, τύπου Χιούι, στο Σαραντάπορο της Κοζάνης, ενώ εκτελούσε πτήση επιτήρησης κατά μήκος των βορείων συνόρων. Νεκροί ανασύρονται τέσσερις απ’ τους πέντε επιβαίνοντες ενώ ζωντανή αλλά βαριά τραυματισμένη ανασύρεται μια γυναίκα.

Μάιος: Πεθαίνει ο Μητσοτάκης

  Στις 29 Μαΐου φεύγει απ’ τη ζωή ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης, σε ηλικία 99 ετών, και μαζί κλείνει ένα μεγάλο κεφάλαιο της πολιτικής στη μεταπολεμική Ελλάδα. Ο πρώην πρωθυπουργός και επίτιμος πρόεδρος της Νέας Δημοκρατίας που υπήρξε ένας από τους τελευταίους μεγάλους πολιτικούς της χώρας, με την έννοια που ξέραμε τη δεκαετία του ’80 και μερικά χρόνια μετά. Η σορός του εκτέθηκε σε λαϊκό προσκύνημα και η κηδεία του έγινε με τιμές εν ενεργεία πρωθυπουργού.

Ιούνιος: Κλείνει οριστικά η δεύτερη αξιολόγηση

  Μετά από διαφωνίες τόσο μεταξύ των θεσμών όσο και με την κυβέρνηση, που είχαν ως αποτέλεσμα να καθυστερήσει περίπου οκτώ μήνες, κλείνει επιτέλους η δεύτερη αξιολόγηση του ελληνικού προγράμματος δημοσιονομικής προσαρμογής στις 15 Ιουνίου. Το Eurogroup επικύρωσε έτσι την εκταμίευση της δόσης των 8,5 δισ. ευρώ, ενώ η ελληνική κυβέρνηση πήρε και μια δέσμευση για συζήτηση σχετικά με το χρέος μετά το 2018. Η απόφαση αυτή άνοιξε με τη σειρά της τον δρόμο για την τρίτη και ίσως πιο σημαντική αξιολόγηση, και παράλληλα άναψε το πράσινο φως για την επιστροφή στις αγορές.

Ιούλιος: Καύσωνας και Μέδουσα

  Οι ιδιαίτερα υψηλές θερμοκρασίες με τις οποίες η Ελλάδα υποδέχτηκε τον Ιούλιο, διατηρήθηκαν καθ’ όλη σχεδόν τη διάρκεια του μήνα. Το πρώτο κύμα καύσωνα έπληξε την χώρα τις τελευταίες μέρες του Ιουνίου με το θερμόμετρο την 1η Ιουλίου να δείχνει τους 42 βαθμούς Κελσίου στο μεγαλύτερο μέρος της χώρας. Η θερμοκρασία, παρά τη μικρή υποχώρηση, άγγιξε και πάλι τους 40 βαθμούς Κελσίου στις 10 του μήνα, ενώ οι υψηλές θερμοκρασίες συνεχίστηκαν μέχρι το τέλος του Ιουλίου. Διάλειμμα, αν και όχι ευχάριστο, σε αυτές τις θερμοκρασίες, στάθηκε το φαινόμενο “Μέδουσα” που από τις 17 του μήνα χτύπησε την Ελλάδα. Το κύμα σφοδρής κακοκαιρίας, προκάλεσε πλημμύρες και καταστροφές σε όλη τη χώρα, ενώ άφησε πίσω του και έναν νεκρό. Όπως δήλωσε στο News 24/7 ο ο Αντώνης Λάλος, διευθυντής του Εθνικού Μετεωρολογικού Κέντρου της ΕΜΥ, δεν έχει ξαναδεί δυο καύσωνες που συνοδεύτηκαν από πλημμύρες "στα 31 χρόνια που είμαι στην Μετεωρολογική Υπηρεσία".

Αύγουστος: Η Ελλάδα στις φλόγες

  Σχεδόν 70.000 στρέμματα έγιναν στάχτη μόνο τον μήνα Αύγουστο, από καταστροφικές πυρκαγιές που, όπως κάθε χρόνο, έπληξαν την Ελλάδα. Τις χειρότερες καταστροφές γνώρισαν τα Κύθηρα, η ανατολική Αττική και η Ζάκυνθος με 66.000 στρέμματα βλάστησης να καίγονται, μόνο σε αυτές τις περιοχές. Στα Κύθηρα, από την πυρκαγιά που έκαιγε επί πέντε ημέρες, έγιναν στάχτη 20.000 στρέμματα γης. Στη Ζάκυνθο, οι πυρκαγιές που ξεσπούσαν από την αρχή του καλοκαιριού εντάθηκαν στις 13 Αυγούστου, με τις αρχές να κάνουν λόγο για σχέδιο εμπρησμών. Μέχρι τις 18 του μήνα τουλάχιστον 11.000 στρέμματα βλάστησης είχαν καεί, ενώ σε αυτά ήρθαν να προστεθούν άλλες 14.000 στρέμματα από πυρκαγιά που ξέσπασε στις 26 του μήνα και έκαιγε μέχρι τις 29, προκαλώντας και την καταστροφή περιουσιών. Η πυρκαγιά που ξέσπασε στην ανατολική Αττική στις 13 Αυγούστου, κατέκαψε περιουσίες και περισσότερα από 20.000 στρέμματα δάσους και τέθηκε υπό έλεγχο 3 μέρες μετά, στις 16 του ίδιου μήνα. Πυρκαγιές τον Αύγουστο ξέσπασαν επίσης σε Κορινθία, Ηλεία, Κεφαλονιά και Ζάκυνθο. Το τρίμηνο Ιούνιος, Ιούλιος Αύγουστος, συνολικά στις φλόγες παραδόθηκαν 135.092 στρέμματα γης.

Σεπτέμβριος: Οικολογική καταστροφή στον Σαρωνικό

  Ήταν στις 2:45 τα ξημερώματα της Κυριακής 10 Σεπτεμβρίου όταν το δεξαμενόπλοιο Αγία Ζώνη ΙΙ βυθίστηκε νοτιοδυτικά της νησίδας Αταλάντης στον Σαρωνικό.

Το μικρό δεξαμενόπλοιο ήταν έμφορτο με 2.570 τόνους καυσίμων, γεγονός που προκάλεσε άμεσα ανησυχία για ρύπανση του Σαρωνικού. Οι ανησυχίες επιβεβαιώθηκαν και οι μικρές πετρελαιοκηλίδες που αρχικά έκαναν την εμφάνισή τους γύρω από το σημείο του ναυαγίου, άρχισαν να εξαπλώνονται, με αποτέλεσμα να φτάσουν να μέχρι τις ακτές της Σαρωνίδας, προκαλώντας μία άνευ προηγουμένου θαλάσσια ρύπανση. Το πλοίο Λασσαία που είχε αναλάβει  την απάντληση των καυσίμων του Αγία Ζώνη κατασχέθηκε για λαθρεμπόριο καυσίμων και αντικαταστάθηκε, ενώ η ρύπανση που προκλήθηκε από το ναυάγιο οδήγησε σε έντονη πολιτική αντιπαράθεση σχετικά με την ταχύτητα απόκρισης του κρατικού μηχανισμού και τις ευθύνες για την εξάπλωση της πετρελαιοκηλίδας.

  Μέχρι και αυτή τη στιγμή διενεργούνται έρευνες για να εξακριβωθούν τα αίτια και να αποδοθούν οι ευθύνες για το ναυάγιο και την οικολογική καταστροφή. Η ανέλκυση του πλοίου ολοκληρώθηκε στο τέλος του Νοεμβρίου, όπως και ο καθαρισμός της θάλασσας και των ακτών. Όπως αναφέρουν ειδικοί θα χρειαστούν τουλάχιστον δύο χρόνια προκειμένου η ζωή στον Σαρωνικό να επανέλθει σε φυσιολογικούς ρυθμούς.

Οκτώβριος: Αναγνωρίζεται νομικά η αλλαγή ταυτότητας φύλου

  Στις 10 Οκτωβρίου η ελληνική Βουλή με ψήφους 171 βουλευτών ενέκρινε το νομοσχέδιο για την νομική αναγνώριση της ταυτότητας φύλου, ενώ 148 βουλευτές υπερψήφισαν το άρθρο που επιτρέπει την διαδικασία από τα 15 έτη. Σύμφωνα με τον νέο νόμο, νομική διόρθωση της ταυτότητας φύλου γίνεται με με δήλωση ενώπιον δικαστηρίου, σε ιδιαίτερο γραφείο, χωρίς δημοσιότητα και χωρίς να απαιτείται πλέον χειρουργική επέμβαση ή ιατρική γνωμάτευση, όπως συνέβαινε μέχρι πρότινος.
Η διαδικασία καθίσταται πολύ ευκολότερη από τα προηγούμενα χρόνια. Η lgbtq+ κοινότητα και οργανώσεις για τα ανθρώπινα δικαιώματα υποδέχτηκαν με ενθουσιασμό το νομοσχέδιο, παρά κάποια προβλήματα που διέγνωσαν σε αυτό, όπως, μεταξύ άλλων, η μη δυνατότητα διόρθωσης φύλου σε άτομα που βρίσκονται σε γάμο.

  Το νομοσχέδιο προκάλεσε την αντίδραση της εκκλησίας που κάλεσε την κυβέρνηση να το αποσύρει, αλλά και διαμάχη στη Βουλή μεταξύ του προέδρου της Νέας Δημοκρατίας, Κυριάκου Μητσοτάκη και του πρωθυπουργού Αλέξη Τσίπρα, κυρίως για το σκέλος της παραχώρησης του δικαιώματος διόρθωσης φύλου από τα 15 έτη.

Νοέμβριος: Φονικές πλημμύρες στη Δυτική Αττική

  Χαρακτηριστικά τροπικής καταιγίδας είχε το φαινόμενο που έπληξε την δυτική Αττική στις 15 Νοεμβρίου. Το έδαφος στο όρος Πατέρας, ήταν ήδη κορεσμένο εξαιτίας των βροχών που είχε δεχτεί το προηγούμενο διήμερο και έτσι δεν μπόρεσε να συγκρατήσει τον τεράστιο όγκο νερού που δέχτηκε. Ο χείμαρρος που δημιουργήθηκε, πέρασε μέσα από τη Μάνδρα, παρασύροντας στο πέρασμα του ό,τι έβρισκε. Από την ορμή του χειμάρρου, αυτοκίνητα βρέθηκαν σε μπαλκόνια, σπίτια πλημμύρισαν, περιουσίες καταστράφηκαν και 23 άνθρωποι βρήκαν τραγικό θάνατο.

Αντιμέτωποι με καταστροφές των περιουσιών τους βρέθηκαν και οι κάτοικοι στη Νέα Πέραμο. Ένα μήνα μετά το καταστροφικό γεγονός, η πόλη της Μάνδρας εξακολουθεί να ζει μέσα στις λάσπες.

Δεκέμβριος: Η επίσκεψη Ερντογάν και η Λωζάνη

  Ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν βρέθηκε στις 7 Δεκεμβρίου στην Αθήνα, πραγματοποιώντας την πρώτη επίσημη επίσκεψη τούρκου Προέδρου μετά από 65 χρόνια. Ο Ερντογάν, ήδη μια μέρα πριν την άφιξή του είχε δείξει τις προθέσεις του με τηλεοπτική του συνέντευξη, στην οποία για άλλη μία φορά έθεσε ζήτημα αναθεώρησης της Συνθήκης της Λωζάνης. Ιστορικός χαρακτηρίζεται ο διάλογός του με τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας μπροστά στις κάμερες, όπου ο Προκόπης Παυλόπουλος έσπασε το πολύ αυστηρό προεδρικό πρωτόκολλο, προκειμένου να απαντήσει στις αξιώσεις του τούρκου ομολόγου του, ενώ σε “τεταμένο” κλίμα ήταν και η συνέντευξη Τύπου του Αλέξη Τσίπρα με τον τούρκο Πρόεδρο στο Μέγαρο Μαξίμου.Ο Ερντογάν αναχώρησε για την Τουρκία την επόμενη μέρα, αφού πραγματοποίησε επίσκεψη στην Κομοτηνή, όπου επανέφερε το ζήτημα της Λωζάνης σε δημόσια ομιλία του.

Κυριακάτικο σινεμά: "Ελ Σιντ" (1961)

Μια ιταλοαμερικάνικη υπερπαραγωγή του 1961 είναι η σημερινή προβολή του "Κυριακάτικου σινεμά". Πρόκειται για την ιστορική ταινία "Ελ Σιντ", σε σκηνοθεσία του Άντονι Μαν με τους Τσάρλτον Ίστον, Σοφία Λόρεν. Η ταινία παρουσιάζει την ιστορία του φημισμένου ήρωα της Ισπανίας, Ροντρίνγκο Ντίαζ, γνωστού ως Ελ Σιντ, ο οποίος κατάφερε να ενώσει ολόκληρη τη χώρα, προκειμένου να πολεμήσει εναντίον των Μαυριτανών.
Μια πανάκριβη υπερπαραγωγή, γυρισμένη σε φυσικούς, κυρίως, χώρους, με τις εξαιρετικές ερμηνείες την Σοφία Λόρεν και του Τσάρλτον Ίστον.

ΚΑΛΗ ΚΥΡΙΑΚΗ! 

 

Ο διάβολος (των παιδιών) δεν κρύβεται στο Internet...

 
Από τη Λίζα Τσαλίκη*, αναπληρώτρια καθηγήτρια στο τμήμα Κοινωνικής και Πολιτικής Ανάλυσης της Επικοινωνίας, στο τμήμα Επικοινωνίας και ΜΜΕ. 
Από συνέντευξη στο 24media group


Ήταν η επιστήμονας που ανέλαβε να διενεργήσει για την Ελλάδα χρηματοδοτούμενη από την Ευρωπαϊκή Ένωση έρευνα που διενεργήθηκε σε 33 χώρες (www.eukidsonline.net) για τη χρήση των νέων τεχνολογιών από παιδιά 9-16 ετών “EU Kids Online”.
Επικοινωνήσαμε μαζί της και δέχθηκε να μας συναντήσει. Πήγαμε στο γραφείο της, στο κέντρο της Αθήνας και πολύ σύντομα... αλλάξαμε προτεραιότητα. Ήταν όταν μας ενημέρωσε πως “στην Ελλάδα δεν υπάρχει δείγμα του τι συμβαίνει από τις ηλικίες 0-8 χρόνων, γιατί δεν υπάρχουν οι χρηματοδοτήσεις, ώστε να διενεργηθεί σχετική έρευνα”.
Κάπου εκεί καταλάβαμε πως πρώτα ενημερώνεσαι επί ενός θέματος, ώστε να το κατανοήσεις και να μη γίνει πρόβλημα και αν τυχόν έχει χαθεί αυτό το τρένο, μετά περνάς στις λύσεις. Στο πρώτο μέρος λοιπόν, της έρευνας επικεντρωθήκαμε στο να διαπιστώσουμε αν όντως υπάρχει πρόβλημα και αν ναι, ποιο είναι.
Στην ώρα που ακολούθησε είπαμε πολλά. Επί της ουσίας, διότι η κ. Τσαλίκη ήταν πρόθυμη να μας δώσει να καταλάβουμε πως ό,τι ζούμε τώρα με τα παιδιά και το internet, το ζούσε ο πλανήτης από την πρώτη τεχνολογική εξέλιξη. "Όσα ακούτε τώρα (για φόβους, κινδύνους κλπ) υπήρχαν από το 19ο αιώνα".
Όσοι προχωρήσετε στην ανάγνωση και είστε γονείς, θα προβληματιστείτε. Όχι όμως, για τους λόγους που περιμένετε. Ελάτε μαζί μας.

Ό,τι είναι σήμερα το internet, ήταν οι φθηνές αστυνομικές ιστορίες -για τα έφηβα αγόρια

“Αν γυρίσουμε προς τα πίσω το χρόνο, κάποιες από τις σημερινές ανησυχίες αντανακλούν κάποιες από τις παλαιότερες ανησυχίες για τα ΜΜΕ και τη δημοφιλή κουλτούρα. Αντίστοιχες ανησυχίες στα τέλη του 19ου αιώνα ήταν το θέατρο, το Burlesque και τα “Penny Dreadfulls”. Mια στάση εδώ, αρχικά για να εξηγήσουμε πως “η τεχνολογία λαμβάνει υπ' όψιν ό,τι είναι κομμάτι της pop κουλτούρας. Άρα ό,τι απευθύνεται σε όλους”.
Πώς προσδιορίζεται όμως, η pop κουλτούρα; “Πρόκειται για ό,τι δεν είναι high culture. Υπάρχει αντιπαράθεση της υψηλής κουλτούρας με την ποπ κουλτούρα που πολλές φορές εξισώνεται με τη μαζική κουλτούρα και άρα γίνεται αντιληπτό ως κάτι ‘ευτελές’. Δεν είναι κλασική μουσική, μπαλέτο, όπερα, γενικά αυτό που στερεοτυπικά ορίζεται ως υψηλή τέχνη. Η pop κουλτούρα είναι η τηλεόραση, τα ‘trashy’ βιβλία (π.χ. τα κόμικς, η κουλτούρα του δρόμου (street culture)) τα videogames”.

"Τα “Penny Dreadfulls” ήταν ένα εκδοτικό φαινόμενο της βικτοριανής εποχής, που κόστιζαν μόλις 1 cent (1 μια πένα) και άρα όλοι είχαν πρόσβαση σε αυτά. Eπρόκειτο για φτηνές, συγκλονιστικές και εξαιρετικά εικονογραφημένες ιστορίες. Είχαν χαρακτηριστεί ως “φθηνής φαντασίας”, καθώς είχαν κάνει θραύση στην εργατική τάξη, που έως τότε δεν μπορούσε να αντέξει οικονομικά, κάποια μορφή της θεωρούμενης ως ‘υψηλής’ τέχνης -όλες προορίζονταν για τους έχοντες.
Αρχικά αφηγούνταν ιστορίες περιπέτειας (πειρατών και αυτοκρατόρων) και μεταγενέστερα είχαν ως κύριο θέμα το έγκλημα και την έρευνα εντοπισμού του θύτη. Κυκλοφορούσαν μια φορά την εβδομάδα και είχαν τεράστιο αναγνωστικό κοινό. Μεταξύ του 1830 και του 1850 υπήρχαν μέχρι και 100 εκδότες πεντάφυλλων μυθοπλασίας.
"Τα διάβαζαν νεαρά, έφηβα αγόρια και υπήρχε διάχυτη κοινωνική ανησυχία γύρω από τις (υποτιθέμενες) επιπτώσεις παρόμοιας κουλτούρας στις ‘αγνές παιδικές ψυχές’ – και ένας φοβος ότι αυτά τα αναγνώσματα θα παρακινουσαν τα νεαρά αγόρια (εργατικής τάξης) σε παραβατική ή εγληματική συμπεριφορά. Αποτέλεσμα ήταν η δημιουργία πλήθους σωματείων και λεσχών (κυρίως χριστιανικής φύσης) που σκοπό είχαν να ‘σώσουν’ τα παιδιά από τις βλαβερές συνέπειες της (ελαττωματικής) ανάγνωσης.
Προκλήθηκε, λοιπόν, ένας από τους πρώτους ηθικούς πανικούς στην ιστορία της νεωτερικότητας. Η λογική ήταν πως “αν διαβάσουν τις ιστορίες εγκλήματος παιδιά, θα πάνε να κάνουν τα ίδια” και άρα με κάποιο τρόπο η πολιτεία και η κοινωνία έπρεπε να ρυθμίσει την ‘ελατωματική’ κατανάλωση των νεαρών.

Μετά ήλθαν τα comics

Ένας αντίστοιχος πανικός προκλήθηκε στη δεκαετία του '50, με τα comics. Πάλι, η λογική ήταν “τα comics που τα διαβάζουν κάποια νεαρά άτομα, συνήθως αγόρια, από χαμηλή κοινωνική τάξη, επηρεάζουν (αρνητικά) την ανθρώπινη συμπεριφορά – κατά συνέπεια, είχαμε εκ νέου κινητοποίηση αυτών των κοινωνικών στρωμάτων και φορέων που έχουν κατά νου τη διατήρηση του status quo  και της τάξης.
Οτιδήποτε έρχεται ως αποτέλεσμα κάποιων τεχνολογιών-καινοτομιών αλλάζει τα μέχρι τότε δεδομένα. Συνήθως κάποια τεχνολογική καινοτομία διευκολύνει την πρόσβαση σε περιεχόμενο που έως εκείνη τη στιγμή ήταν πιο ρυθμισμένο και περιορισμένο”.
Έδωσε και ένα ακόμα παράδειγμα. Για την ακρίβεια, έδωσε πολλά. Τόσα που από ένα σημείο και έπειτα γίνεται ξεκάθαρο ότι ο πανικός για τη χρήση του Internet από παιδιά είναι έως και αχρείαστος. Σίγουρα δεν είναι πρωτότυπος και ακόμα πιο σίγουρα δεν είναι φαινόμενο που δεν έχει αντιμετωπίσει ξανά ο πλανήτης.

  “Ο ερχομός του τηλεφώνου και του τηλέγραφου (1876), συνοδεύτηκε με παρόμοιες ανησυχίες και διστακτικότητα.  Αν ψάξετε ιστορικά και βρείτε τις συζητήσεις που γίνονταν τότε, θα διαπιστώσετε πως η βάση ήταν η ίδια, με τις σημερινές ανησυχίες. Το σοκ που πέρασε η κοινωνία στη Βρετανία και την Αμερική ήταν τεράστιο. Ο κόσμος ανησυχούσε για πολλά πράγματα, για παράδειγμα για τις ασυμμετρίες των φύλων που ξαφνικά προέκυπταν.  Βλέπετε, έως τότε ήξεραν ποιος μιλάει με ποιον, σε σχέση με την κοινωνική τάξη και το φύλο. Άρα, υπήρχε κοινωνική ετικέτα που όριζε σαφέστατα και με διακριτά όρια τη θέση της κυρίας του καλού κόσμου σε σχέση με τα κατώτερα κοινωνικά στρώματα. Άνδρες με γυναίκες, πώς θα μιλούσαν οι μεν στους δε. Όλα αυτά συζητιόντουσαν εκτενώς στον βιομηχανικό Τύπο της εποχής". Όλα αυτά είχαν διατυπωθεί στον Τύπο της εποχής.
Για παράδειγμα, "είχε εκφραστεί η ανησυχία για την αδυναμία ελέγχου στους τρόπους απεύθυνσης. Όταν δηλαδή, ένας άνδρας θα πάρει τηλέφωνο την ανύπαντρη κυρία. Και αν αυτός ο άνδρας είναι από εργατική τάξη και της μιλήσει, όχι με τον τρόπο που “πρέπει”; Και αν είναι νέγρος -γιατί τότε είχαμε ‘νέγρους’ και όχι μαύρους; Ουσιαστικά τότε θολωσαν τα όρια μεταξύ ιδιωτικού και δημόσιου, πράγμα που επέφερε τεράστιους κλυδωνισμούς.
Μιλάμε για μια εποχή που οι γυναίκες της καλής κοινωνίας κυκλοφορούσαν με chaperones και όποιος ήθελε να τους μιλήσει, περνούσε πρώτα από τις συνοδούς. Επίσης, Υπήρχαν πολύ συγκεκριμένοι κανόνες συμπεριφοράς μέσα στην οικογένεια -μεταξύ συζύγων, μεταξύ γονιών και παιδιών κλπ.
Ένας από τους φόβους, λοιπόν, ήταν και ότι θα πάρουν κάποιοι άνδρες τηλέφωνο τις νεαρές γυναίκες, θα τις φλερτάρουν και... σοκ. Υπήρχε ολόκληρη συζήτηση, για προτάσεις γάμου που έγιναν μέσω του τηλεφώνου (άλλο σοκ), ή για το πώς  θα κάμπτονταν η πατρική εξουσία και η εξουσία των γονέων μέσα στο σπίτι, μέσα από το τηλέφωνο.
Eπί παραδείγματι, κυκλοφορούσαν ιστορίες για το πώς κάποιες νεαρές γυναίκες παράκουσαν τον πατέρα τους και δέχτηκαν να συναντηθούν –και να τις φλερτάρει- κάποιος άνδρας που της πήρε τηλέφωνο, κάποιες μάλιστα ‘κλέφτηκαν’ κάτω από την μύτη του πατέρα, έχοντας συνεννοηθεί μέσω τηλεφώνου (…)  Υπήρχε επίσης συζήτηση και για το πώς θα έπρεπε να είσαι ντυμένος, όταν απαντάς στην τηλεφωνική κλήση. Π.χ. Μπορούσες να απαντήσεις με το νυχτικό; Όχι. Έπρεπε να ντυθείς. Μια κυρία μπορούσε να απαντήσει από το δωμάτιο της; Αυτά τα διαβάζουμε σήμερα και μας φαίνονται αστεία, αλλά τότε ήταν τεράστια κοινωνικά ζητήματα”.

Ανέκαθεν όταν “χαλούσαν” τα κοινωνικά “κουτάκια” υπήρχε κοινωνική ανησυχία

Η κοινωνία δηλαδή, ένιωσε να αναδομείται με τρόπους που δεν γνώριζε μέχρι τότε, και δεν ήθελε, διότι ήταν ανεξέλεγκτοι. Και έως τότε υπήρχε πλήρης έλεγχος. “Όλες οι τεχνολογικές εξελίξεις άλλαζαν και συνεχίζουν να αλλάζουν ένα modus vivendi (τον τρόπο ζωής). Αμφισβητούσαν και αμφισβητούν κάποιες συμπεριφορές, που μέχρι τότε ήταν σε συγκεκριμένα “κουτάκια”. Όταν χαλούν τα “κουτάκια” υπάρχει μια ευρύτερη κοινωνική ανησυχία”.
Και για αυτό αντιμετωπίζουμε με επιφυλακτικότητα και συνάμα με εχθρικότητα την όποια εξέλιξη διαταράσσει τον τρόπο που ξέραμε έως τότε. “Μετά έχεις και τον ηθικό πανικό, πολλές φορές. Η συζήτηση -ας πούμε- για το πορνογραφικό περιεχόμενο, η οποία είναι βαθιά ιστορική συζήτηση και πάλι ξεκινάει εκείνη την εποχή και πάλι τα ίδια πράγματα έγιναν”.

Έργο του Raimonti Ένα κομμάτι της δουλειάς της είναι και η κουλτούρα της πορνογραφίας “όπου  κοιτώ και το ιστορικό κομμάτι. Υπήρχε πορνογραφική κουλτούρα, για πάρα πολλά χρόνια στην Ευρώπη της πρώιμης νεωτερικότητας  -δεν προχωρώ στο τι συνέβαινε σε άλλες ηπείρους, με το kama sutra κλπ, γιατί είναι άλλη κουβέντα. Στον 13ο αιώνα, για παράδειγμα, υπήρχαν οι πόζες του Aretino”. Ο Pietro Aretino ήταν λογοτέχνης, ο οποίος έγραψε 16 σονέτα -ποιητικό είδος με σταθερή στιχουργική μορφή-, ένα για κάθε σκίτσο του Marcantonio Raimonti, Ιταλού χαράκτη, που είχε φυλακιστεί για χαράξεις άσεμνων παραστάσεων. Ο Aretino ανέλαβε να τον αθωώσει, πείθοντας τον Πάπα και στη συνέχεια εξέδωσε τη συλλογή που έγινε bestseller σε όλη την Ευρώπη.

Χωρίς πορνογραφική κουλτούρα, δεν θα υπήρχε Γαλλική Επανάσταση

Θα σκέφτεστε τι δουλειά έχει η πορνογραφία με το θέμα μας. Θα χρειαστεί να σκεφτείτε τα sexting (ανταλλαγή μηνυμάτων με σεξουαλικό περιεχόμενο, μεταξύ των νέων της σύγχρονης εποχής), αλλά και το γεγονός ότι όλα όσα διαβάζετε σε αυτό το κείμενο, είναι παράμετροι της ίδιας συζήτης που καταλήγουμε να κάνουμε στη δεκαετία 2000 για τα παιδιά.
“Αντίστοιχα πορνογραφικά έργα κυκλοφορούσαν τον 14ο, τον 15ο, τον 16ο αιώνα, σε Ολλανδία, Γερμανία, Γαλλία, Αγγλία. Υπήρχε λογοτεχνική πορνογραφική κουλτούρα που ήταν ευρύταταδιαδεδομένη. Κυκλοφορούσε βέβαια λίγο πιο υπόγεια -όπως έλεγαν τότε “κυκλοφορεί “παντρεμένη”. Δηλαδή, τα διέθεταν οι πλανόδιοι πωλητές που έπαιρναν το κάρο και μετέφεραν την πραμάτειά τους από τη μια περιοχή, κοινότητα στο άλλο (“δεν είχαμε τότε κράτη”). Μέσα σε βιβλία (ιατρικά, θρησκευτικά)  έκρυβαν σελίδες πορνογραφικού περιεχομένου (επρόκειτο για αφηγήματα που σκανδαλιζαν τις αισθήσεις, συχνά συνοδευόμενα και από κάποιες απεικονίσεις).
“Δεν κυκλοφορούσαν δηλαδή, κατ' ανάγκη ελεύθερα. Αυτό το περιεχόμενο το καταδίωκαν όχι γιατί ήταν πορνογραφικό, με την έννοια τη σημερινή -ως άσεμνο, με περιεχόμενο που θα έβλεπες και θα σοκαριζόσουν, γιατί ήταν ταμπού και αφού το έβλεπες θα πήγαινες να κάνεις σεξ, δεν υπήρχε αυτό το πράγμα. Το καταδίωκαν, γιατί οι πορνογράφοι θεωρούνταν  αντικαθεστωτικοί. Υπήρχαν λοιπόν ποιήματα, αλλά και πεζά με εικονογράφηση που σκοπό ειχαν καθαρά αντικαθεστωτική δράση. Χαρακτηριστικά, έχει ειπωθεί πως στη Γαλλία δεν θα υπήρχε η Γαλλική Επανάσταση, αν δεν υπήρχε και η αντίστοιχη λογοτεχνική πορνογραφική κουλτούρα. Βλέπετε, ήταν κάτι σαν τη σημερινή επιθεώρηση. Κορόιδευαν τον Λουδοβίκο, γράφοντας “το πουλί του είναι μικρό, δεν σηκώνεται και πώς να μας κυβερνήσει ηγεμόνας που δεν μπορεί να ορίσει το πουλί του”.
Όλο αυτό γνώρισε τεράστια εξάπλωση, μεταφράστηκε σε αγγλικά, γαλλικά και ολλανδικά κυρίως. "Να σκεφτείτε πως το επιχείρημα για τη Γαλλική Επανάσταση είχε εφαρμογή και στη Ρωσία, όπου δεν υπήρχε εθνική λογοτεχνική πορνογραφική κουλτούρα -υπήρχαν μόνο τα μεταφρασμένα- και για αυτό άρχισε να έλθει ο εκδημοκρατισμός και η επανάσταση”.

Ένας πίνακας από rookery Στα μέσα του 19ου αιώνα (1857), με την εξάπλωση των βικτοριανών εννοιών της ηθικής ψηφίστηκε στη Μεγάλη Βρετανία το Obscenity Act, νόμος που απαγόρευε τη δημοσίευση και τη διανομή σεξουαλικού περιεχομένου. “Ήταν η εποχή που υπήρχε σειρά τεχνολογικών εξελίξεων. Απέκτησαν για παράδειγμα, τις πρέσες που έδωσαν τη δυνατότητα να αναπαράξεις μεγάλες ποσότητες, σε χαμηλή τιμή. Άρα, μπορούσε να παραχθεί περιεχόμενο που ήταν εύκολα προσβάσιμο. Αυτό το περιεχόμενο κυκλοφορούσε στις πόλεις, που τότε αναπτύσσονταν. Ήταν στα μέσα του 19ου αιώνα που είχε γίνει η βιομηχανική επανάσταση, ο κόσμος παράτησε την ύπαιθρο και την αγροτική παραγωγή και πήγε στις πόλεις, για να δουλέψει σε εργοστάσια. Συνεπώς, αρχίσει να αναπτύσσεται η εργατική τάξη, που έμενε στις πόλεις και μάλιστα, υπό τραγικές συνθήκες. Μιλούν στη βικτωριανή Αγγλία για rookeries".
Η κυριολεκτική ερμηνεία του όρου είναι “αποικίες πιγκουίνων”, λόγω της συνήθειας που έχουν να ζουν ο ένας κολλητά στον άλλον. Μεταγενέστερα, μεταφράστηκε ως πυκνοκατοικημένη σειρά σπιτιών, σε φτωχογειτονιές, επειδή οι εργάτες ζούσαν ο ένας πάνω στον άλλον. “Θεωρείται ότι μέσα σε αυτή τη βρώμα και τη δυσωδία κυκλοφορούσε αυτό το περιεχόμενο που θα μόλυνε το σώμα και τη ψυχή τους, ήταν φθηνό και το έδινε ο ένας στον άλλον”. Σημείωση: στην πλειοψηφία οι εργάτες δεν ήξεραν γραφή και ανάγνωση.
“Παράλληλα, υπήρχε ήδη μια συζήτηση για το σεξουαλικό παιδί,  η οποία είχε ξεκινήσει στον 18ο αιώνα, αλλά στον 19ο άλλαξε κατεύθυνση, με τα μεσαία στρώματα να ανησυχούσαν για την ηθική διαφθορά των ανθρώπων και των παιδιών καθώς έβλεπαν να μεγαλώνει το κομμάτι της εργατικής τάξης, με την εισροή όλου αυτού του κόσμου που έμενε στην πόλη. Οι ανησυχίες σχετίζονταν με ερωτήσεις όπως: “πού πηγαίνουμε;” ή “τι κουλτούρα καταναλώνουν όλοι αυτοί οι άνθρωποι;” ή “τι κάνει όλος αυτός ο κόσμος; Πού μένει, τι σκέφτεται;”.
Έως τότε η πορνογραφική κουλτούρα καταναλωνόταν από άνδρες και γυναίκες, όλων των κοινωνικών στρωμάτων. “Δεν τους αποθέωνε κάποιος, αλλά έκλειναν το μάτι, γιατί όλοι ήξεραν πως υπάρχει αυτή η κουλτούρα. Δεν διώκετο όμως, κανείς. Δεν υπήρχε η κατακραυγή, το σοκαριστικό”.

Το σεξουαλικό παιδί που έγινε διαβολικό παιδί

Θα διερωτάστε πώς τον 21ο αιώνα έχουμε γίνει πιο σεμνότυφοι από ό,τι ήταν οι άνθρωποι το 19ο αιώνα. “Όλα όσα βλέπουμε σήμερα και ο τρόπος που αντιμετωπίζουμε την πορνογραφία (όπως έχει εξελιχθεί σήμερα) και φοβόμαστε για τα παιδιά ξεκίνησε τότε, οπότε είχαν τη μεσαία τάξη που εκδήλωνε ανησυχίες για την ηθική της κοινωνίας. Ένα κομμάτι της θεωρίας για το σεξουαλικό παιδί ήταν το “nature over nurture”, αν η φύση υπερισχύει του τρόπου που μεγαλώνει ένα παιδί. Αν υπήρχε δηλαδή, κάτι σεξουαλικό που ήταν έμφυτο στο παιδί. Αν αυτό ήταν καλό ή κακό ή ήταν κάτι που με τη σωστή διαπαιδαγώγηση θα μπορούσες να διαμορφώσεις;”.
Πιο πριν, στην εποχή του Διαφωτισμού (αρχές 18ου αιώνα) υπήρχε μεγαλύτερη ανεκτικότητα και απελευθέρωση στη σχέση του νεαρού ανθρώπου, του παιδιού, σε σχέση με τη φύση, την έννοια της σάρκας και του πειρασμού “το 19ο αιώνα υπήρχαν εκστρατείες για την ηθική, που είχαν ως βάση το εξής: το παιδί, από τη γέννησή του ήταν διαβολικό”.
Βάσει της εκκλησίας, είχε μέσα του την προπατορική αμαρτία, από τη βρώση του απαγορευμένου καρπού και την πτώση του πρώτου ανθρώπου “ως εκ τούτου, ό,τι είχε να κάνει με σαρκική επιθυμία, ορμή, σκέψη είναι κατακριτέο και πρέπει να τιθασευτεί. Υπήρχε η φοβία του αυνανισμού και κλινικοί γιατροί έβγαζαν βιβλία εκλαϊκευμένα, που διαπαιδαγωγούσαν τους γονείς, ως προς τη σωστή ανατροφή των παιδιών τους”.
Η διάχυτη κουλτούρα του 19ου αιώνα έλεγε πως για να αποφευχθούν τα... χειρότερα, οι γονείς έπρεπε να κάνουν στα παιδιά κρύα ντους, να τα έχουν νηστικά, να μην τους δίνουν κρέας ή νερό και αν χρειαζόταν να τους δένουν τα χέρια και τα πόδια με λουριά, το βράδυ που κοιμούνταν για να μην εκδηλωθεί η επιθυμία για αυνανισμό. “Όλα αυτά είχαν ως στόχο το ξερίζωμα της σεξουαλικής επιθυμίας που ήταν κάτι κακό και δεν έπρεπε να υπάρχει”.

Η γυναίκα και το παιδί δεν είχαν λογική σκέψη και άρα χρέος της κοινωνίας ήταν να... τους φροντίσει -αποφασίζοντας για αυτούς

Σε αυτήν την ατμόσφαιρα προέκυψε η τεχνολογική εξέλιξη που επέτρεπε την κυκλοφορία... ύποπτου περιεχομένου που διαμοιραζόταν μεταξύ των μελών της εργατικής τάξης. “Σκεφτείτε λοιπόν, την εποχή εκείνη που υπήρχε χριστιανική ηθική ως προς την τέχνη του ενάρετου βίου στη μεσαία τάξη -αυτή που καθόριζε ποια είναι η σωστή συμπεριφορά, η σωστή θηλυκότητα, η σωστή σεξουαλικότητα-, να προκύπτει το -φθηνό- πορνογραφικό υλικό, που συνέπεσε και με τον καθορισμό των δυο φύλων, αλλά και με μια σειρά από επιχειρήματα επιστημόνων (κρανιολόγων, φρενολόγων κλπ) που μελετούσαν τα κρανία και τους σκελετούς λευκών και μαύρων -των ‘νέγρων’ τότε -και γενικώς των ‘βαρβάρων’-, για να καταλάβει τη ‘θέση’ των ανθρώπων”. Σε κάθε περίπτωση ο λευκός άνδρας θεωρούνταν ο ανώτερος όλων.
"Έχεις λοιπόν, μια ευρύτερη συζήτηση που βάζει τις γυναίκες στο κατώτατο επίπεδο κοινωνικής διαστρωμάτωσης, δίπλα στους μαύρους –που τους είχαν σχεδόν εξισώσει με την έννοια του ζώου-, δίπλα στα παιδιά και στους εγκληματίες".
Έως τότε το παιδί δεν αναγνωριζόταν ως πολίτης -δεν είχε δικαιώματα. “Στο μυαλό λοιπόν, των γιατρών, των διανοούμενων και των πολιτικών ελίτ, όλοι αυτοί συγκροτούσαν μια ‘μάζα’ που ‘κινδύνευε’ από πολλά πράγματα. Κατ' αρχάς από τον εαυτό τους, καθώς έκριναν πως δεν είχαν τη λογική σκέψη και άρα τη δυνατότητα να ελέγξουν τις επιθυμίες τους και να αναγνωρίσουν τι είναι καλό γι’ αυτούς.
Άρα θεωρούνταν χρέος της υπόλοιπης κοινωνίας να τους φροντίσει, ώστε να λάβουν τη σωστή παιδεία που θα τους κάνει σωστούς πολίτες, οι οποίοι θα ξέρουν ποια είναι η θέση τους μέσα στο κοινωνικό σύνολο”. Μεταξύ όλων αυτών των συζητήσεων περί ηθικής ήταν το “αν οι γυναίκες έχουν σεξουαλική επιθυμία ή όχι. Επικράτησε πως δεν έχουν, διότι ο ρόλος τους είναι καθαρά αναπαραγωγικός”.
Κατ' αναλογία “υπήρχαν φόβοι πως τα παιδιά της εργατικής τάξης κατανάλωναν τα προϊόντα μιας κουλτούρας που τα έθετε σε κίνδυνο’’. Πώς; Όπως έλεγαν, ‘είχαν ήδη δει πως αυτά τα παιδιά δεν έχουν κρίση, κυριεύονται από τη φύση τους και όχι τη λογική και άρα κινδυνεύουν περισσότερο’. Κατά συνέπεια, θεωρούνταν χρέος της ευρύτερης κοινωνίας να τους μάθει «ποια είναι τα αποδεκτά προϊόντα κουλτούρας (η ‘υψηλή κουλτούρα’)  και να τους βάλει στο σωστό δρόμο".
Και τότε ήταν που η πορνογραφία απέκτησε την έννοια που έχει σήμερα: του άσεμνου περιεχομένου που διεγείρει τη σεξουαλική επιθυμία. Όπως διαβεβαίωσε η κ. Τσαλίκη η λογική αυτή επικρατεί και σήμερα, εξ ου και υπάρχουν πολλοί έλεγχοι ως προς το πώς διατυπώνονται σχετικές ερωτήσεις στα ερωτηματολόγια των ερευνών. Κατά τρόπο... που να μη βάλει σε σκέψεις το παιδί να κάνει αυτά, για τα οποία του μιλούν. Πόσο δίκαιο είναι να αντιμετωπίζετε κατ' αυτόν τον τρόπο το παιδί σας;

Από τον 19ο αιώνα υπήρχε φόβος πώς θα αντιδράσουν τα παιδιά, όταν εκτεθούν σε ακατάλληλο περιεχόμενο

“Για ένα μεγάλο διάστημα μεταξύ 13ου και 17ου αιώνα, ειδικά στην Ευρώπη, ο κόσμος δεν ζούσε σε σπίτια με δωμάτιο γονιών, δωμάτιο παιδιών, κλειστές πόρτες κλπ. Ο χώρος ήταν ένας και ενιαίος για όλους. Άρα τα παιδιά έβλεπαν σεξ, ενώ όταν έβγαιναν από το σπίτι έβλεπαν βία, βασανιστήρια, εκτελέσεις, εμπειρίες που αποτελούσαν την καθημερινότητά τους, είχαν μια κανονικότητα. Για πάρα πολλά χρόνια, δεν υπήρχε περιεχόμενο κατάλληλο για παιδιά, όπως υπάρχει σήμερα, γιατί δεν υπήρχε η έννοια του παιδιού”.
Για πολλούς αιώνες τα παιδιά, από την ηλικία των 7 χρόνων “θεωρούνταν μικροί άνθρωποι. Έμπαιναν στη δουλειά, πήγαιναν στους αγρούς, έσκαβαν στα ορυχεία. Ήταν αναλώσιμοι. Δεν υπήρχε καν η έννοια “παιδικό βιβλίο” ή “παιδικό ρούχο”. Αυτά προέκυψαν από τον 18ο  αιώνα και μετά, από όταν προέκυψε η κατασκευή και η διαμόρφωση των δυο φύλων. Οι γυναίκες στην ιδιωτική σφαίρα, οι άνδρες στη δημόσια σφαίρα. Η ενάρετη, ηθική γυναίκα έπρεπε να έχει συγκεκριμένη συμπεριφορά, η γυναίκα που κυκλοφορούσε στο δρόμο -και δεν συνοδευόταν από κάποιον- ήταν η γυναίκα ‘του δρόμου’”.
Συνεπώς, ο τρόπος που μιλούν οι επιστήμονες σήμερα για τα παιδιά και τη γυναίκα έχουν τις ρίζες τους στα μέσα του 18ου αιώνα και “είναι απόρροια της βιομηχανικής επανάστασης και των θεσμών που δημιουργήθηκαν τότε. Ένας ήταν και αυτός της οικογένειας”.
Άπαξ λοιπόν, και προέκυψε ο θεσμός της οικογένειας, οι ειδικοί (οι κοινωνικές, πολιτικές και οικονομικές ελίτ που έπαιρναν τις αποφάσεις) εστίασαν στη ρυθμιστικά μέτρα που θα διαμόρφωναν την ‘ιδανική’, ενάρετη οικογένεια. Το μόνο ξεκάθαρο ήταν πως “οι αξίες που θα έδιναν έπρεπε να οι σωστές, δηλαδή οι χριστιανικές αξίες”.

Η δημιουργία της έννοιας της παιδικότητας

Με τη συγκυρία της δημιουργίας του θεσμού της οικογένειας, αναδείχθηκε και η έννοια του “παιδιού” , όπως τη ξέρουμε σήμερα. “Την ίδια περίοδο αναδύεται η παιδική ηλικία και η έννοια της παιδικότητας. Καταργείται, σε επίπεδο κρατών, η παιδική εργασία και θεσπίζεται η υποχρεωτική σχολική εκπαίδευση. Ως εκ τούτου, ένα κομμάτι του πληθυσμού θα είχε πια πρόσβαση στη γνώση. Δηλαδή, στη γραφή και την ανάγνωση. Συνεπώς, το πολύ φθηνό περιεχόμενο που υπάρχει πλέον η τεχνολογική δυνατότητα να αναπαραχθεί εύκολα, πλέον είναι προσβάσιμο και στα παιδιά -που μπορούν να διαβάσουν. Έτσι, γίνεται προσιτό σε όλους”.
Με τη σειρά τους, η αντίδραση της μεσαίας και της ανώτερης τάξης "ήταν να εδραιώσουν την κουλτούρα των “κρυφών συλλογών’’. Έβαλαν πίσω από κλειστές πόρτες μια σειρά από καλλιτεχνήματα και αριστουργήματα, βιβλία, πίνακες, μελανόμορφα αγγεία κλπ, με ερωτικές αναπαραστάσεις -και έως τότε δεν υπήρχε άγχος ως προς το ποιοι έχουν πρόσβαση σε αυτά, γιατί ήταν οι λίγοι- σε αίθουσες. Εξηγούσαν πως επειδή εκείνοι είχαν την παιδεία να καταναλώνουν το εν λόγω υλικό, όφειλαν να το κρύψουν από όσους δεν γνώριζαν πώς να το διαχειριστούν... για να τους προφυλάξουν. Πρόσβαση είχαν μόνο οι αριστοκράτες, μόνο όσοι ‘ήξεραν'. Και στο Λούβρο και στο Βρετανικό Μουσείο υπάρχουν σχετικές συλλογές".
Από τότε τι νομίζετε πως άλλαξε; Μόνο ο αριθμός των τεχνολογικών ανακαλύψεων “που έδιναν περισσότερο περιεχόμενο. Για παράδειγμα, το ραδιόφωνο”.

Τα προβλήματα που προέκυψαν ήταν τα ίδια: πώς θα χρησιμοποιείτο το ραδιόφωνο, ποιος θα το άκουγε. “Στην αρχή, τη δεκαετία του '20, υπήρχε λίγο περιεχόμενο. Υπήρχε ας πούμε, το BBC. Στα “πρέπει” ήταν οι σιωπές -οι ώρες που δεν ακούγεται τίποτα, γιατί είναι η στιγμή που ο γονιός πάει το παιδί του να κοιμηθεί και άρα δεν πρέπει να υπάρχει κάτι που να του αποσπά την προσοχή προς το παιδί. Η μουσική που ακουγόταν έπρεπε να εξυπηρετεί κάποιους συγκεκριμένους σκοπούς. Άρα έπρεπε να είναι κλασική μουσική και όχι jazz που ήταν των νέγρων, των χιμπατζήδων, των ουραγκοτάγκων (όπως έλεγαν) που προκαλούσε, με το σώμα να λικνίζεται αισθησιακά στο ρυθμό”.

Η jazz μουσική ήταν επίσης, κουλτούρα γύρω από την οποία υπήρξε τεράστια κοινωνική ανησυχία

“Τα ίδια ερωτήματα με τις υπόλοιπες πτυχές της κουλτούρας είχαν προκύψει από τη μεσαία και υψηλή τάξη για τη jazz: ποιος την ακούει; Τι σημαίνει; Ποια μηνύματα περνά; Κουνιέσαι; Άρα εκφράζεις ερωτική επιθυμία και γίνεσαι επιθυμητός από τους άλλους. Επίσης, υπήρχε η άποψη πως οι ‘νέγροι’ -όπως αναφέρονταν τότε οι μαύροι- ήταν σεξουαλικά ‘ζώα’ και είχαν αυτή τη γρήγορη μουσική, μέσω της οποία θα μετέδιδαν τις δικές τους αξίες στο δικό μας πολιτισμό, με συνέπεια να διαφθείρουν τις αξίες των λευκών. Είχαν γίνει τεράστιες κουβέντες, στην Αγγλία, στην Ολλανδία και αλλού”.
Κάπως έτσι, αποκλείστηκε το συγκεκριμένο είδος μουσικής από το πρώτο ραδιόφωνο “καθώς είχαν κρίνει πως ο κόσμος, οι μάζες που δεν ήξεραν τι έπρεπε να ακούσουν, έπρεπε να εκπαιδευτούν στο να ακούν κλασική μουσική”. Έτσι ξεκίνησε το εκπαιδευτικό περιεχόμενο των Μέσων.

Οι σαπουνόπερες δημιουργήθηκαν για να εκπαιδεύουν τα Μέσα τον κόσμο -που δεν ήξερε τι έπρεπε να κάνει

“Οι πρώτες σαπουνόπερες (1920) προέκυψαν στην Αμερική και είχαν ως στόχο να εκπαιδεύσουν τις γυναίκες-νοικοκυρές στην καινούργια καταναλωτική κοινωνία που αφορούσε και άλλες εξελίξεις της τεχνολογίας. Είχαν πια σαπούνια, υφάσματα, μπάνια, θερμοσίφωνες, κεντρικό υδραυλικό σύστημα κλπ.”. Για να γίνουν μοντέρνοι πολίτες έπρεπε να αγοράσουν όλα τα παραπάνω.
Αλλά επειδή δεν ήξεραν πώς να τα χρησιμοποιούν -ώστε να 'χουν και τα παιδιά τους καθαρά, να είναι ‘όπως όφειλαν να είναι’ γιατί διαφορετικά η κοινωνία θα τους κατέκρινε- έπαιρναν τη βοήθεια του ραδιοφώνου. Εκεί παρείχαν οι πολυεθνικές εταιρίες στις οποίες ανήκαν τα νέα προϊόντα, τις σαπουνόπερες, που είχαν ως στόχο να δημιουργήσουν νέες ανάγκες και να παρέχουν χρηστικές οδηγίες. Μετά αυτό μεταφέρθηκε και στην τηλεόραση και τελικά, οι σαπουνόπερες έγιναν ξεχωριστό είδος, αυτό που ξέρουμε από τη δεκαετία του '50 και μετά”.

Τη δεκαετία του '60 εμφανίστηκε η τηλεόραση και για να μην σας κουράζω, πάλι διατυπώθηκαν τα γνωστά ερωτήματα. “Τα περιοδικά που κυκλοφορούσαν για να σε ενημερώνουν πώς είναι ο σωστός κήπος, το σωστό, λαμπερό, ντιζαϊνάτο σπίτι κλπ, άρχισαν να ενσωματώνουν την ευρύτερα ανησυχία για το τεράστιο κουτί που είχε μπει στα σπίτια... για να κάνει τι; Πώς άλλαζε το σπίτι και δεδομένου ότι έως τότε ο κόσμος πήγαινε στον κινηματογράφο; Ποιος μπορούσε να ελέγξει την ανάπτυξη του -φθηνού- περιεχομένου της τηλεόρασης και πού θα απευθυνόταν αυτό; Και εν πάση περιπτώσει... πού θα έμπαινε στο σπίτι; Σε ποιο σημείο; Θα φαινόταν;”, γιατί δεν ήταν πρέπον να φαίνεται παρουσία καλεσμένων και για αυτό κυκλοφορούσε σε συσκευασία ντουλάπας.

Το άγριο θηρίο που έπρεπε να εξημερωθεί και η σχολή των επιδράσεων

Η  βιβλιογραφία εκείνης της εποχής εστίασε στις οδηγίες προς τις νοικοκυρές, για το πώς θα διαχειρίζονταν το μεγάλο κουτί που είχε προστεθεί στα σπίτια και φάνταζε ως ‘θηρίο’. “Στις πρώτες ανησυχίες άνηκε και το αν έπρεπε τα παιδιά να βλέπουν τηλεόραση, αλλά και πώς θα τους επηρέαζε το περιεχόμενο”.
Είμαστε σε εποχή που το παιδί έχει αναγνωριστεί ως ξεχωριστή οντότητα. Στη δεκαετία του '60 υπήρξε για πρώτη φορά, η επιστημονική ενασχόληση με το “τι είναι η τηλεόραση και τι κάνει σε αυτούς που την παρακολουθούν”.

Η σχολή των επιδράσεων που κρατά μέχρι σήμερα

Τότε έγιναν οι πρώτες μελέτες, από τη σχολή σκέψης για τις επιδράσεις των ΜΜΕ, η οποία είχε ξεκινήσει από το 1920, από τη σχολή της Φρανκφούρτης. “Ήταν κάποιοι Γερμανοί διανοητές που είχαν φύγει από την ανερχόμενη ναζιστική Γερμανία και βρήκαν άσυλο στις ΗΠΑ και παρατηρούσαν πώς λειτουργεί το ραδιόφωνο ως εργαλείο προπαγάνδας.
Προέτασσαν τη σχολή της μαζικής κοινωνίας όπου ο κόσμος είναι απαξιωμένος, απαλλοτριωμένος, ο ρόλος χειραγώγησης που διαδραματίζουν οι πολιτιστικές βιομηχανίες -κυρίως αναφέρονταν στο ραδιόφωνο και στον κινηματογράφο που ήταν στις αρχές του δημιουργούσαν μια μαζική κουλτούρα που ισοπέδωνε και ομογενοποιούσε τον κόσμο και τον έκανε υποχείριο συγκεκριμένων πολιτικών και οικονομικών ελίτ".

Η pop κουλτούρα... κατέστρεφε το κράτος

Αυτή η αντίληψη αφορούσε τα παιδιά, για ένα διάστημα τις γυναίκες και, ακόμα και σήμερα, τα χαμηλά κοινωνικά στρώματα. Η σχολή σκέψης για τις επιδράσεις των ΜΜΕ άρχισε να κατακρίνεται τη δεκαετία του '90, αλλά κάποιες θέσεις της έχουν ισχύ έως σήμερα. “Κάποιοι από τους ακαδημαϊκούς κοιτάμε πιο πίσω από το σημείο που ξεκινά η Σχολή των Επιδράσεων. Φτάνουμε έως το 1870, ενσωματώνοντας το θέατρο, το burlesque, τα ρομαντικά μυθιστορήματα”. Ναι, και για αυτά υπήρχαν αντιδράσεις. “Ήταν η pop κουλτούρα της εποχής, που εμπεριείχε μηνύματα που θεωρούνταν κακά και καταστροφικά για εκείνους που τα διάβαζαν”.
Τα ρομαντικά μυθιστορήματα λοιπόν “διώκονταν ως πορνογραφικά και ήταν κατακριτέα, γιατί εξωθούσαν τις γυναίκες σε ερωτικές σκέψεις και άρα σε σχέσεις εκτός γάμου και πιθανότατα στο διαζύγιο. Εφόσον συνέβαινε αυτό, θεωρείτο ότι καταστρεφόταν ο θεσμός της οικογένειας, άρα η κοινωνία και τελικά το κράτος. Αυτή ήταν η ρητορική της εποχής όταν πλέον είχε αρχίσει και η συζήτηση για την αντισύλληψη και το διαζύγιο, πράγματα σοκαριστικά για την εποχή”.
Πλέον οι θεωρίες της Σχολής των Επιδράσεων, κρίνονται ως ξεπερασμένες, με πρώτη αυτή της καλλιέργειας προτύπων. Δηλαδή “παρακολουθείς μεγάλους πληθυσμούς, για μεγάλο χρονικό διάστημα και παρατηρείς πώς αλλάζει η συμπεριφορά τους, αν παρακολουθούν δυο περιεχόμενα στην τηλεόραση. Τόσος κόσμος που βλέπει τηλεόραση, τι βλέπει; Και αν υπάρχει βία στην τηλεόραση, αναπαράγεται; Είχε ήδη αρχίσει να συζητιέται από τα μέσα του '50 τι συμβαίνει όταν τα παιδιά βλέπουν τηλεόραση και... πού μπαίνει η συσκευή στο σπίτι, όπως διαμορφώνονται οι σχέσεις και ποιος θα 'χει προτεραιότητα. Και αν ο άνδρας θέλει να δει το τάδε πρόγραμμα και η γυναίκα το δείνα; Είχαν γίνει πολύ μεγάλες κουβέντες, για την αρμονία της οικογένειας, σε σχέση με την τηλεόραση”.

Όλα αυτά διήρκεσαν δυο δεκαετίες, έως τη δεκαετία του '80, όταν ο κόσμος απέκτησε το video, τις βιντεοκασέτες και τα βιντεοπαιχνίδια. Που απευθύνονται σε παιδιά. “Tότε στη Βρετανία είχε προκύψει η ιστορία του James Bulger”, ενός παιδιού από το Merseyside, ο οποίος είχε απαχθεί, βασανιστεί και χτυπηθεί μέχρι θανάτου, όταν ήταν 2 χρόνων, από δυο 10χρονα αγόρια.
"Είχαν γίνει τεράστιες συζητήσεις, ως προς το κατά πόσο τα παιδιά που έκαναν το έγκλημα είχαν επηρεαστεί από το Child's Play”, κινηματογραφική τριλογία, γνωστή στη χώρα μας ως “Η Κούκλα του Σατανά”. Ο τρόπος που είχε δολοφονηθεί ο Bulger παρέπεμπε σε σκηνές της ταινίας. “Αυτό έγινε επί εποχής Margaret Thatcher. Σε ένα πλαίσιο law and order, της ασφάλειας και της τάξης στο κράτος της κυβέρνησης της, η Elisabeth Wilson έθεσε θέμα στο βρετανικό κοινοβούλιο για τους λόγους που σκοτώθηκε το αγοράκι, καταλήγοντας στο ότι έφταιγε η τηλεόραση”.

Τα παιδιά εκλαμβάνονταν ως αμοιβάδα, ανόητα, χωρίς κρίση

Ακολούθησε τεράστια ακαδημαϊκή συζήτηση “και στη δεκαετία του '90 προέκυψε ο αντίλογος στη Σχολή των Επιδράσεων – που υποστήριζαν ότι αναπαράγουμε αυτό που βλέπουμε στην οθόνη. Το μεγαλύτερο πρόβλημα σε αυτές τις τοποθετήσεις ήταν η μονοδιάστατη αντίληψη της κατάστασης. Βλέπουν τα πάντα με σχήμα “αίτιο- αιτιατό”. Δηλαδή, επειδή βλέπεις τηλεόραση, τότε θα κάνεις αυτό που βλέπεις. Αυτό ωστόσο, σημαίνει πως οι αποδέκτες -στη δική μας περίπτωση τα παιδιά- δεν έχουν κριτική σκέψη. Είναι α-νόητα, δεν έχουν κρίση και είναι παθητικοί δέκτες του μηνύματος, χωρίς να προβάλλουν κάποια αντίσταση”.

Το '90 ζητήθηκε -επιτέλους- η γνώμη του κοινού

Τη δεκαετία του '90 ήταν που δημιουργήθηκε η σχολή σκέψης των Πολιτισμικών Σπουδών, αυτό που στα αγγλικά αποκαλούμε Cultural Studies “μια νεομαρξιστική σχολή που έστρεψε την προσοχή στη μελέτη των ακροατηρίων. Μελέτησε την pop κουλτούρα, την κουλτούρα της καθημερινότητας, συζήτησε την ιδεολογία που ενυπάρχει στο περιεχόμενο των ΜΜΕ. Στις αρχές όμως του '90 οι πρώτοι υποστηρικτές αυτής της σχολής είπαν πως για να καταλάβουν πώς λειτουργεί η τεχνολογία και η pop κουλτούρα, θα ήταν χρήσιμο να μιλήσουμε με τα ακροατήρια. Αλλιώς τα συμπεράσματα θα ήταν αυθαίρετα. Σκέφτονταν πως “εμείς οι αυθεντίες, οι καθηγητές δεν μπορούμε να ξέρουμε την επίδραση της τηλεόρασης στα ακροατήρια, αν δεν ρωτήσουμε. Αυτή ήταν η πρώτη αντίθεση και η πρώτη κριτική στην παντοδύναμη, έως τότε, Σχολή των Επιδράσεων”... που κυριαρχούσε για διάστημα μεγαλύτερο του αιώνα.
“Έγιναν οι πρώτες προσπάθειες συζητήσεων με ακροατήρια. Άλλοτε έμπαιναν στα σπίτια των ανθρώπων και μελετούσαν πώς παρακολουθούσαν το τηλεοπτικό περιεχόμενο, τι συμβαίνει μέσα στην οικογένεια, τη δυναμική της οικογένειας, το ρόλο της γυναίκας, καθώς και ποιος χάνει την παρακολούθηση τηλεόρασης, που συνήθως ήταν η μαμά που πρέπει να μαγειρέψει το βράδυ και να κοιμίσει τα παιδιά. Έτσι είδαν πως δεν είναι το περιεχόμενο κάτι που λειτουργεί μονοσήμαντα. Δεν ερχόταν δηλαδή, το περιεχόμενο να μπει στο κεφάλι σου, να σε κατακυριεύσει και να κάνεις ό,τι έχεις δει, όντας ανήμπορος να αντιδράσεις. Ό,τι δλδ σε κάνει ζόμπι, αντίληψη που επίσης, κυκλοφορούσε από τη Σχολή των Επιδράσεων (zombie hypothesis)”.
Η Σχολή των Πολιτισμικών Σπουδών αγκάλιασε τις επόμενες τεχνολογίες. “Στις αρχές του '90 συζητάμε για το video. Μετά αναλύουμε τα ακροατήρια (άνδρες, γυναίκες, ηλικιωμένους), ακολουθεί το συγκεκριμένο εθνικό περιεχόμενο-η εξειδίκευση- και κοντά στις αρχές του 2000 μπαίνουν και τα νέα άτομα. Αυτό συμβαίνει παράλληλα και με την εμφάνιση του υπολογιστή”.

Οι πρώτες συζητήσεις αφορούσαν το “πού βρίσκεται ο υπολογιστής μέσα στο σπίτι, σε ποιο σημείο μπαίνει -όταν ήταν ένας. Ειδικά στα βρετανικά σπίτια, όπου γίνονταν οι έρευνες, ήταν κάτω από τη σκάλα, ένα μικρό γραφείο που χρησιμοποιούσε όλη η οικογένεια. Είχε προκύψει ότι περισσότερο το χρησιμοποιούσαν οι άνδρες από ότι τις γυναίκες. Τα αγόρια από ότι τα κορίτσια. Είχαν βγει και τα πρώτα videogames σε κονσόλες. Όλα αυτά είναι στη δεκαετία του '90.
Ο χώρος των πολιτισμικών σπουδών αγκάλιασε την τεχνολογία, προσδιόρισε τι είναι, το πώς τη χρησιμοποιούσε ο κόσμος. Οι ερευνητές μιλούσαν με τα ακροατήρια για να δουν τι ευχαρίστηση παίρνουν οι άνθρωποι από αυτήν την ενασχόληση. Τι νόημα του δίνουν. Ένα μεγάλο κομμάτι ήταν η νοηματοδότηση του περιεχομένου και της τεχνολογίας”. Τι αγαπάς, γιατί το αγαπάς, τι σου προσφέρει κλπ.

Υπάρχει προκατάληψη από συγκεκριμένες κοινωνικές τάξεις, με κλινικο-ιατρικό περίβλημα για το πώς και το πόσο πρέπει να χρησιμοποιείς τις τεχνολογίες

Το 2000 φτάνει και το διαδίκτυο. Από όσα είχα ακούσει, είχα καταλήξει στο ότι αυτό που ζούμε τη σήμερον ημέρα είναι κάτι που ζει ο πλανήτης από την πρώτη τεχνολογική εξέλιξη. Πάντα η αρχική αντίδραση σε οτιδήποτε νέο που ήταν διαθέσιμο σε όλους, ήταν το σοκ. Αυτό εκφραζόταν κατ' αρχάς με ακραία μέτρα και μετά το όποιο στοιχείο ενσωματωνόταν στην καθημερινότητα, για να προκύψει κάτι νέο, νέο σοκ και ούτω καθ' εξής.
"Πάντα υπήρχε προκατάληψη απέναντι στις νέες τεχνολογίες και την pop κουλτούρα. Προκατάληψη που έχουν κάποιες κοινωνικές τάξεις, συνήθως αυτοί που παίρνουν τις αποφάσεις, που πιστεύουν ότι είναι καλύτεροι από κάποιους άλλους, οι οποίοι μάλιστα συνήθως έχουν και ένα κλινικό-ιατρικό στάτους (το “να ορίστε, το λένε και οι γιατροί”) που δείχνει ότι κάποιες ενασχολήσεις είναι καθόλα πιο άξιες και ποιοτικές, από κάποιες άλλες. Το να περνάς κάποιες ώρες –ή πόσες ώρες- στον υπολογιστή ή στο κινητό, είναι κατακριτέο γιατί θεωρείται πως χάνεις τον έλεγχο, ότι εξαρτάσαι από αυτό και άρα πρέπει να πας σε κλινική απεξάρτησης”.

Έχετε ακούσει γονιό να πηγαίνει το παιδί για αποτοξίνωση απο το σκάκι;

Όλα αυτά σημαίνουν πως οι λεγόμενοι ‘ειδικοί’ έχουν παθολογικοποιήσει μια συγκεκριμένη κατανάλωση του χρόνου που καταναλώνει κανείς ένα προϊόν της κουλτούρας. “Έχετε ακούσει να πηγαίνει γονιός το παιδί του σε κλινική αποτοξίνωσης από το πιάνο; Ή από το σκάκι; Όχι. Το να παίζεις ώρες πιάνο και να διαβάζεις για το πιάνο είναι μια καθ' όλα άξια ασχολία. Αν είσαι όμως, πέντε ώρες στο κινητό, ο γονιός αναρωτιέται τι συμβαίνει. Θα σας πω το εξής: μπορεί να είναι όντως, πέντε ώρες στο κινητό και να μιλά με 50 διαφορετικά άτομα, επειδή δεν προλαβαίνει να βγει έξω.
Το κομμάτι της κοινωνικότητας το ζει μέσω του κινητού. Μπορεί ταυτόχρονα να βοηθά κάποιους συμμαθητές, κάποιους που είναι σε άσχημη ψυχολογική κατάσταση -τα λέω όπως είναι βγαλμένα από το σπίτι μου-, μπορεί να είναι στο διαδικτυακό σχολικό βιβλίο και να “κατεβάζει” ασκήσεις. Να του έχουν στείλει ασκήσεις ή σημειώσεις, σε περίπτωση που έλειπε, να ψάχνει στο λεξικό κάτι στα γαλλικά, να “κατεβάζει” φωτογραφίες για τη βιολογία που θα εκτυπώσει αργότερα, να ακούει μουσική. Όλα αυτά μπορεί να τα κάνει μαζί”.

Η παιδεία έχει να κάνει με το πώς χρησιμοποιείς το μέσο και το περιεχόμενο που μπορείς να “ανεβάσεις” σε αυτό

Ρώτησα αν τελικά, όλα εξαρτώνται από τον τρόπο που ο γονιός διαχειρίζεται την κάθε νέα τεχνολογία, σε επίπεδο ενημέρωσης των υπέρ και των κατά: αν πρέπει να απενοχοποιήσουμε τα Μέσα και να δημιουργήσουμε παράλληλα μια ειλικρινή σχέση με το παιδί. Τη ρώτησα αν κατάλαβα καλά πως όλα ξεκινούν από το σπίτι. “Και το σχολείο” πρόσθεσε, πριν καταλήξει στο ότι καλό είναι να ενημερώσει ο γονιός πως “στη σημερινή κοινωνία, αν, για παράδειγμα, ανεβάσεις φωτογραφία με το στήθος έκθετο, αυτό θα σε συνοδεύει για όλη σου τη ζωή.
Δεύτερον, μπορεί να χρησιμοποιηθεί από κάποιον κακόβουλα, να εξευτελιστείς στο σχολείο ή αλλού, τρίτον αν είσαι μέσα σε σχέση και σου ζητούν τέτοιο υλικό, φρόντισε να προσέξεις τον εαυτό σου. Περισσότερο έχει να κάνει με το πώς η οικογένεια και το σχολείο μαθαίνει στο παιδί αξίες, όπως το να σέβεται τον εαυτό του και τον διπλανό του, να μην κάνει bullying: είναι διαφορετικό να εκφραστεί κάποιος με μια πιο απελευθερωμένη φωτογραφία, και αναφέρομαι στο sexting, και άλλο να γυρίσει μπούμερανγκ εναντίον σου’.
Καλό είναι οι γονείς και το σχολείο να τονίσουν πως ’’δεν είναι απαραίτητα κάτι κακό, αλλά οφείλεις  ασκήσεις αυτολογοκρισία, για να προστατέψεις τον εαυτό σου. Οπότε, καλύτερο είναι να μάθεις στο παιδί σου τις συνέπειες κάθε πράξης και πως ζητούμενο είναι να προστατεύσεις την ιδιωτικότητα σου και την αξιοπρέπεια σου, όπως και να μην κάνεις κακό σε κάποιον άλλον. Η παιδεία έχει να κάνει με το πώς χρησιμοποιείς το Μέσο και το περιεχόμενο που μπορείς να “ανεβάσεις” σε αυτό. Να αναγνωρίσεις πως κάποια περιεχόμενα μπορεί να είναι επιτρεπτά, αρκεί να σέβεσαι τον εαυτό σου και την ιδιωτικότητα σου. Δηλαδή, ως γονείς οφείλουμε να προετοιμάσουμε τα παιδιά μας, να τα ενημερώσουμε για ό,τι αφορά την όποια νέα τεχνολογία, να τα εκπαιδεύεις από μικρή ηλικία’’ και όχι να διαπιστώνεις πως υπάρχει πρόβλημα (πολλώ δε, εθισμός) στα 15.

*Η Λίζα Τσαλίκη είναι απόφοιτος του Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης του Πανεπιστημίου Αθηνών. Έκανε τις μεταπτυχιακές της σπουδές (M.A. και D.Phil) ως κρατική υπότροφος στο Πανεπιστήμιο του Sussex. Στο διδακτορικό της μελέτησε το ρόλο της ελληνικής τηλεόρασης στην κατασκευή εθνικής ταυτότητας. Από το 2000 έως το 2002 ήταν Marie Curie Post Doctoral Fellow στο Radboud University της Nijmegen στην Ολλανδία ερευνώντας την ψηφιακή κοινωνία πολιτών στην Ευρωπαϊκή Ένωση.