77 χρόνια από την ίδρυση του ΕΑΜ (27 Σεπτεμβρίου 1941)...

Σημαντική επέτειος η χθεσινή, καθώς συμπληρώνονται 77 χρόνια από την ίδρυση του ΕΑΜ, του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου, που από την ίδρυσή του, στις 27 Σεπτεμβρίου 1941, συσπείρωσε στα μαύρα χρόνια της τριπλής κατοχής 1941-1944, ως νέα Φιλική Εταιρεία, τη μεγάλη πλειοψηφία του ελληνικού λαού και οργάνωσε την αντίστασή του ενάντια στο γερμανικό ναζισμό και τον ιταλικό και βουλγαρικό  φασισμό.

Το ΕΑΜ οργάνωσε  και καθοδήγησε  την πάλη του ελληνικού λαού κατά τη διάρκεια της Κατοχής, μπολιάζοντας τη συλλογική μνήμη των κοινωνικών αγώνων με τις αξίες της ελευθερίας, της εθνικής ανεξαρτησίας και της κοινωνικής δικαιοσύνης.

Η ίδρυση και η δράση του ΕΑΜ στάθηκε από τα μεγαλύτερα επιτεύγματα στην ιστορία της νεότερης Ελλάδας. Για πρώτη φορά στην Ελλάδα ενώθηκαν και πάλεψαν πλάι – πλάι, κάτω από τις δοξασμένες σημαίες μιας ενιαίας πατριωτικής απελευθερωτικής οργάνωσης, τόσο τεράστια πλήθη, που μετριούνταν σε εκατοντάδες χιλιάδες και εκατομμύρια αγωνιστές και αγωνίστριες.

Το ΕΑΜ και ο στρατός του, ο δοξασμένος ΕΛΑΣ, έγραψαν ένα «νέο ’21». Ταυτόχρονα, ήταν η αφετηρία ενός μεγάλου κοινωνικού παραδείγματος όχι μόνο εθνικής απελευθέρωσης και πατριωτικού αγώνα, αλλά την ίδια στιγμή ένα φωτεινό παράδειγμα λαϊκής αυτενέργειας, μαζικής πολιτικής χειραφέτησης και κοινωνικής αλληλεγγύης, που το επωμίσθηκαν χιλιάδες καθημερινοί άνθρωποι σε κάθε γωνιά της χώρας.
Είναι δεδομένο ότι η αντίσταση του λαού όπως συγκροτήθηκε μέσα από το ΕΑΜ συνεχίζει να εμπνέει και να μας δίνει μαθήματα και για τους αγώνες και τα μέτωπα που ανοίγονται σήμερα.

Οι αξίες του αγώνα, της λαϊκής συμμετοχής, της κοινωνικής αλληλεγγύης και της πολιτικής χειραφέτησης είναι σήμερα το ίδιο πολύτιμες όπως τότε.

«Μαγιά» του ΕΑΜ η οργάνωση «Ελευθερία»

Όταν τα στρατεύματα της Γερμανίας, της Ιταλίας και της Βουλγαρίας κατέκτησαν την Ελλάδα και οι Γερμανοί μπήκαν στη Θεσσαλονίκη στις 9 Απριλίου 1941 και στην Αθήνα, στις 27 Απρίλη 1941, οι κομμουνιστές που δραπέτευσαν από τους τόπους εξορίας, όπου τους κρατούσε η κυβέρνηση Μεταξά, καθώς και άλλοι, που δρούσαν στην παρανομία, έσπευσαν να ανασυγκροτήσουν το ΚΚΕ και να οργανώσουν την Αντίσταση κατά των κατακτητών.

Το προζύμι για την ανάπτυξη του εθνικοαπελευθερωτικού κινήματος, αποτέλεσε η οργάνωση «Ελευθερία»,  που ιδρύθηκε στις 15 Μαίου στη Θεσσαλονίκη με πρωτοβουλία του Μακεδονικού Γραφείου του ΚΚΕ και αποτέλεσε την πρώτη αντιστασιακή οργάνωση στην Ελλάδα.

Οι συζητήσεις για την ίδρυση της οργάνωσης άρχισαν, λίγο μετά την είσοδο των Ναζί στη Θεσσαλονίκη και κορυφώθηκαν στα τέλη Απριλίου του 1941, με πρωτοβουλία του Μακεδονικού Γραφείου και συγκεκριμένα του γραμματέα του,  Απόστολου Τζανή και του Σίμου Κερασίδη και τη συμμετοχή ορισμένων δημοκρατικών αξιωματικών με επικεφαλής το υνταγματάρχη Δημήτριο Ψαρρό.

Το ιδρυτικό της πρωτόκολλο της «Ελευθερίας», υπέγραψαν στις 15 Μαΐου 1941, οι Απόστολος Τζανής εκ μέρους του ΚΚΕ, Γιάννης Πασαλίδης, μέλος του Σοσιαλιστικού Κόμματος και αργότερα πρόεδρος του αριστερού κόμματος της ΕΔΑ,  Σίμος Κερασίδης, γραμματέας της Ομοσπονδίας Κομμουνιστικών Νεολαιών Μακεδονίας, Θανάσης Φείδας εκ μέρους του Αγροτικού Κόμματος, Γιάννης Ευθυμιάδης εκ μέρους της Δημοκρατικής Ένωσης και Δημήτρης Ψαρρός.

Η οργάνωση «Ελευθερία» ανέπτυξε σοβαρή οργανωτική δράση και ίδρυσε «δεκαρχίες» στην ύπαιθρο. Ορισμένες ομάδες της οργάνωσης εμφανίστηκαν σε διάφορα κέντρα και χωριά της Μακεδονίας.

Τον Ιούλιο του 1941, η οργάνωση άρχισε να προσανατολίζεται σε δυναμικές μορφές αντίστασης, δηλαδή στο σχηματισμό αντάρτικων ομάδων. Ένα μήνα μετά την ίδρυσή της, εξέδωσε και την ομώνυμη εφημερίδα «Ελευθερία», που υπήρξε η πρώτη αντιστασιακή εφημερίδα στην κατεχόμενη Ελλάδα. Ο άνθρωπος που πρωτοστάτησε στην έκδοσή της ήταν ο φοιτητής της νομικής Γιάννης Κανάκης.

Μερικά από τα πιο γνωστά στελέχη της οργάνωσης ήταν ο μηχανικός Νίκος Δηλαβέρης (μετέπειτα γραμματέας του ΕΑΜ Μακεδονίας) και ο κομμουνιστής Αναστάσιος Αναγνωστόπουλος που είχε αποδράσει από το Σανατόριο Ασβεστοχωρίου. Ο Αναγνωστόπουλος μαζί με το Χατζηθωμά Χορμούζη είχε πραγματοποιήσει στις 20 Μαΐου 1941 το πρώτο σαμποτάζ κατά των κατακτητών στην Ελλάδα, καταστρέφοντας τις μηχανές πολλών φορτηγών των Γερμανών στο Κορδελιό και ανατινάζοντας τις εγκαταστάσεις καυσίμων της Βέρμαχτ κοντά στο σιδηροδρομικό σταθμό. Αργότερα, ο Αναγνωστόπουλος συνελήφθη και στις 31 Δεκεμβρίου 1941 εκτελέστηκε από τους Γερμανούς. Λίγο καιρό νωρίτερα, το Νοέμβριο του 1941 είχαν εκτελεστεί οι φοιτητές Ηλίας Καπέσης και Σωκράτης Διορινός που δραστηριοποιούνταν στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.

Ο Ψαρρός καταδιώχθηκε από τα κατοχικά στρατεύματα και αναγκάστηκε να καταφύγει μεταμφιεσμένος στην Αθήνα, όπου μαζί με άλλες προσωπικότητες (όπως π.χ. ο κεντροαριστερός Γεώργιος Καρτάλης) ίδρυσε την αντιστασιακή οργάνωση Ε.Κ.Κ.Α. (Εθνική Και Κοινωνική Απελευθέρωση).

Της ίδρυσης του ΕΑΜ, είχε προηγηθεί επίσης η δημιουργία του Εργατικού Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου (ΕΕΑΜ) στις 16 Αυγούστου 1941.

Η ιδρυτική σύσκεψη του ΕΑΜ

Στις 27 Σεπτέμβρη του 1941 πραγματοποιήθηκε η ιδρυτική σύσκεψη του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου με τη συμμετοχή του ΚΚΕ, του Σοσιαλιστικού Κόμματος Ελλάδας (ΣΚΕ), του κόμματος της Ενωσης Λαϊκής Δημοκρατίας (ΕΛΔ), του Αγροτικού Κόμματος Ελλάδας (ΑΚΕ). Σε μια μικρή οικία, λίγο πιο πάνω από το τέρμα της οδού Ιπποκράτους της Αθήνας, οι τέσσερις αντιπρόσωποι συναντήθηκαν μυστικά και υπέγραψαν το Ιδρυτικό της οργάνωσης. Οι υπογράψαντες το Ιδρυτικό ήταν οι: Λευτέρης Αποστόλου εκ μέρους του ΚΚΕ, Χρήστος Χωμενίδης εκ μέρους του Σοσιαλιστικού Κόμματος Ελλάδος, Ηλίας Τσιριμώκος εκ μέρους της Ένωσης Λαϊκής Δημοκρατίας και Απόστολος Βογιατζής εκ μέρους του Αγροτικού Κόμματος Ελλάδος.

Όπως αναφέρεται στο ιδρυτικό κειμενο, σκοπός του ΕΑΜ ήταν «…η απελευθέρωση του Έθνους από τον ξένο ζυγό…» και«…η κατοχύρωση του κυριαρχικού δικαιώματος του ελληνικού λαού, όπως αποφανθεί περί του τρόπου της διακυβερνήσεώς του…». Στο Ιδρυτικό επίσης αναφερόταν ότι «…το ΕΑΜ θα ασχοληθεί με την διατήρηση ακμαίου του απελευθερωτικού πνεύματος του ελληνικού λαού […] με την εξασφάλιση κατά το δυνατόν μιας συνεργασίας με τους άλλους λαούς οι οποίοι αγωνίζονται κατά των δυνάμεων του Άξονος…».

Επίσης, μέσα από το Ιδρυτικό, οι ηγέτες του ΕΑΜ δήλωναν ότι «Εις το ΕΑΜ γίνεται ισοτίμως δεκτόν παν άλλο κόμμα ή Οργάνωση που δέχεται τας αρχάς του παρόντος Ιδρυτικού, ως και να εργασθεί διά την επιτυχίαν των σκοπών του ΕΑΜ…».

Η δημιουργία του ΕΛΑΣ

Το Νοέμβρη του 1941, ο Θανάσης Κλάρας (μετέπειτα Αρης Βελουχιώτης) φεύγει από την Αθήνα για τη Ρούμελη με αποστολή της ΚΕ του ΚΚΕ να ερευνήσει τις δυνατότητες οργάνωσης του ένοπλου αγώνα. Το Δεκέμβρη ο Κλάρας επέστρεψε και κατέθεσε θετική, ως προς το θέμα, έκθεση στην ΚΕ. Στις αρχές Γενάρη του 1942, συνήλθε η ΚΕ του ΚΚΕ και αποφάσισε την ίδρυση πανελλαδικού απελευθερωτικού στρατού.
Στο πλαίσιο αυτής της απόφασης, στις 2 Φλεβάρη του 1942, πραγματοποιήθηκε η ιδρυτική σύσκεψη του ΕΛΑΣ.

Στις 16 Φλεβάρη του 1942 ιδρύεται ο Ελληνικός Λαϊκός Απελευθερωτικός Στρατός (ΕΛΑΣ), το ένοπλο τμήμα του ΕΑΜ. Ηδη, από το καλοκαίρι του ’41, κομμουνιστές και άλλοι πατριώτες συγκροτούν ένοπλες αντιστασιακές ομάδες και αντάρτικα τμήματα σε διάφορα μέρη της χώρας με απόφαση του Κόμματος, αλλά η ενοποίησή τους ήταν βασικό ζήτημα για τη συγκρότηση λαϊκού στρατού ικανού να κατευθύνει ενιαία την ένοπλη πάλη κατά των Γερμανών κατακτητών και του ντόπιου σάπιου καθεστώτος της άρχουσας τάξης. Διαφωτιστικό για τις χρυσές σελίδες της Αντίστασης το παρακάτω οπτικό αρχείο: