Πώς και γιατί η Γεωγραφία μάς κάνει πιο σοφούς...

 

 

(από επιστολή αναγνώστη)

Η πρωτοτυπία της Γεωγραφίας είναι ο δισυπόστατος χαρακτήρας της, αφού ανήκει ταυτόχρονα και στις φυσικές επιστήμες και στις κοινωνικές.

Ως φυσική επιστήμη, η (Φυσική) Γεωγραφία ξεκινάει μελετώντας το περιβάλλον μέσα από την εναλλασσόμενη μορφολογία του εδάφους. Αναρριχάται σε λόφους, όρη και κρημνούς. Χαράσσει ακτογραμμές, χερσονήσους, ακρωτήρια και διώρυγες. ∆ιαπλέει θάλασσες και πελάγη, καταδύεται σε αβυσσικές πεδιάδες και ωκεάνιες τάφρους.

Περιπλανιέται σε ζούγκλες, παγετώνες και άνυδρες ερήμους επαληθεύοντας τα βήματα των παλιών ταξιδευτάδων. Μέσω της Μετεωρολογίας αφουγκράζεται τις ανάσες τ’ ουρανού, καταγράφοντας θερμοκρασίες, βροχοπτώσεις και ανέμους. Παράλληλα, η Περιβαλλοντική Γεωγραφία σπουδάζει τη βιόσφαιρα, ξεφυλλίζοντας αδιάκοπα οικοσυστήματα, χλωρίδες και πανίδες.

Η Γεωγραφία, μαζί με τη «δίδυμη αδερφή» της τη Γεωλογία, παρατηρούν τη δομή και «συμπεριφορά» του αεικίνητου και ζωντανού πλανήτη που μας φιλοξενεί. Εξετάζουν ιλιγγιώδη φαινόμενα που ξεσπούν ακαριαία, όπως οι σεισμοί και οι ηφαιστειακές εκρήξεις ή από την άλλη μελετούν την αργόσυρτη ορογένεση που, σαν τεκτονικός τοκετός, εκδηλώνεται στο βάθος του δυσθεώρητου, για τα ανθρώπινα μέτρα, γεωλογικού χρόνου…

Ως κοινωνική επιστήμη, η (Ανθρωπο)γεωγραφία έρχεται να διερευνήσει τη χωρική κατανομή των ανθρώπινων δραστηριοτήτων, σε τοπικό και παγκόσμιο επίπεδο.

Χαρακτηριστικά αναφέρεται ότι εντός των κόλπων της Ανθρωπογεωγραφίας εξηγούνται διεξοδικά: τα «πώς;» και τα «γιατί;» των αραιοκατοικημένων αλλά και των πυκνοκατοικημένων περιοχών, τα κίνητρα πίσω από τις μεταναστεύσεις πληθυσμών, η χωροθέτηση των οικονομικών δραστηριοτήτων καθώς και τα σύνθετα δημογραφικά θέματα. Επίσης, καλό είναι να μη μας διαφεύγουν και κάποιοι ακόμα «τομείς αιχμής» που εμπίπτουν στο ευρύτερο φάσμα της (Ανθρωπο)γεωγραφίας, όπως η γεωπολιτική, ο τουρισμός, οι μεταφορές, οι κουλτούρες και η κοινωνική γεωγραφία των πόλεων.

Η «μαγεία» της σύγχρονης Γεωγραφίας έγκειται σε αυτήν ακριβώς τη δημιουργική σύνθεση αλληλοεπιδρώντων παραγόντων, όπως οι ανωτέρω. Μέσα σε δυναμικά εξελισσόμενα περιβάλλοντα (φυσικά και ανθρωπογενή), όπου τα πάντα ρει, η Γεωγραφία δεν έρχεται απλά να απαριθμήσει και να στοιβάξει επιστημονικά δεδομένα από διάφορους όμορους κλάδους. Αντίθετα, το «∆έκαθλο» της Γεωγραφίας αποδίδει διακριτή και σημαντική προστιθέμενη αξία, αφού συνδυάζει εποικοδομητικά φιλοσοφίες, οπτικές γωνίες και πρακτικές. Αναζητά αιτιώδεις σχέσεις, αφανείς αρμονίες και ερμηνείες, με σκοπό τον εντοπισμό και την ανάδειξη της αλήθειας η οποία, ενίοτε επιμόνως, «κρύπτεσθαι φιλεί»…

εφημ. ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, Ιωάννης Μ. Μιχαλακόπουλος

Μηνολόγιο Μαρτίου 2025...

 

 

 Σήμερα υποδεχτήκαμε τον τρίτο μήνα του χρόνου, τον πρώτο μήνα της άνοιξης. Τον Μάρτη, που ήταν αρχικά ο πρώτος μήνας του παλιού ρωμαϊκού ημερολογίου. Ήταν αφιερωμένος στον θεό Άρη (Mars), όπως διαβάζουμε από τον Νίκο Σαραντάκο και το εξαίσιο sarantakos.wordpress.com. Κάτι που ταίριαζε αφού τα χρόνια εκείνα οι εκστρατείες ξεκινούσαν την άνοιξη. 

 Ο Μάρτης είναι ο πρώτος μήνας της άνοιξης, αλλά κάνει και τα τελευταία κρύα. Η γνωστή παροιμία λέει: Μάρτης, γδάρτης, παλουκοκάφτης, ενώ μια άλλη συμβουλεύει «Φύλα ξύλα για το Μάρτη να μην κάψεις τα παλούκια». Βέβαια, να θυμηθούμε πως τον καιρό που φτιάχτηκαν οι παροιμίες είχαμε το παλιό ημερολόγιο, άρα πρέπει να πάμε 10-12 μέρες πιο μπροστά: ο τότε Μάρτης είναι σημερινός Απρίλης ενμέρει. Ξέρουμε άλλωστε ότι “από Μάρτη καλοκαίρι κι από Αύγουστο χειμώνα”, εξίσου όπως και “μήτε ο Μάρτης καλοκαίρι, μήτε ο Αύγουστος χειμώνας”. Σε μια συλλογή κεφαλονίτικων γνωμικών του Δημ. Λουκάτου βρίσκουμε και μιαν άλλη παραλλαγή: Από Μαρτιού ποκάμισο κι απ’ Αύγουστο σεγκούνι.

 Άστατος λοιπόν ο μαρτιάτικος καιρός. Από την ίδια συλλογή, «Μάρτης είναι νάζια κάνει, πότε κλαίει, πότε γελάει». Για να εξηγήσουν αυτή τη μετεωρολογική διπροσωπία του Μάρτη, οι παλιοί είχαν φτιάξει μια παράδοση, ότι ο Μάρτης έχει γυναίκα πανέμορφη, αλλά κουτσή. Όποτε τη βλέπει καθιστή, χαίρεται και κάνει τον λαμπρό μαρτιάτικον ήλιο. Όποτε όμως η γυναίκα σηκώνεται, ο Μάρτης θυμάται το κουσούρι της και κατσουφιάζει. Σε μιαν άλλη παραλλαγή, ο Μάρτης έχει δυο γυναίκες, τη μια πάμφτωχη και πανέμορφη, την άλλη πάμπλουτη και άσκημη. Όποτε πηγαίνει με την όμορφη, ο καιρός είναι καλός. Γενικά, και για την αστασία του καιρού οι γυναίκες φταίνε. Ωστόσο, ανάμεσα στα δυο ενδεχόμενα, το να είναι ο καιρός του Μάρτη βροχερός ή αίθριος, η λαϊκή σοφία προτιμά το πρώτο, αφού έχουμε την παροιμία «Κάλλιο Μάρτη στις γωνιές, παρά Μάρτη στις αυλές». (Καλύτερα να κάνει ο Μάρτης βροχές, κρύο και να είμαστε στη γωνιά, παρά ήλιο και να είμαστε στις αυλές)

 Πάντως, κατά τη λαϊκή αντίληψη ο ήλιος του Μάρτη καίει, οπότε κάθε πρωτομηνιά, σαν σήμερα, οι μανάδες φορούσαν στα παιδιά (ή μόνο στα κορίτσια) ένα βραχιολάκι από στριμμένες κλωστές, κόκκινη σίγουρα, ίσως και άσπρη ή άλλα χρώματα -το έθιμο ακόμα βαστάει νομίζω. Τα βραχιολάκια αυτά τα λέμε Μάρτηδες ή Μαρτάκια. Στην Ήπειρο, έχουν «το μαρτίτσι». Λέει κι η παροιμία, οπούχει κόρην ακριβή, του Μάρτη ο ήλιος μην τη δει. Το έθιμο αυτό είναι κληροδότημα των αρχαίων, αν και σε εκείνους δεν συνδεόταν με συγκεκριμένη ημερομηνία. Σε πολυπληθείς αγγειογραφίες υπάρχουν παραστάσεις παιδιών ή αντρών που έχουν στον καρπό του χεριού κλωστές ή ταινίες ενώ γυναίκες έχουν δεμένες κλωστές στα πόδια,στον βραχίονα, στον τράχηλο. Οι κλωστές αυτές δεν είχαν κάποιον διακοσμητικό ή πρακτικό χαρακτήρα, αλλά προέρχονταν από κάποια δεισιδαίμονα συνήθεια που απομεινάρι είναι ο δικός μας μάρτης. Να και το μηνολόγιο με τα (αρκετά υποκειμενικά) γεγονότα του μήνα...

Σα  1	Ανακάλυψις της ραδιενεργείας υπό Ερρίκου Μπεκερέλ και γενέσιον Φρειδερίκου Σοπέν και Μποττιτσέλη Αλεξάνδρου του Φλωρεντινού
Κυ 2	Γενέσιον Αντωνίου Βιβάλντι
Δε  3	† Νικολάου Γκόγκολ
Τρ 4	Γενέσιον Αλεξάνδρου Παπαδιαμάντη
Τε 5	† Ούγου Τσάβες του επαναστάτου, Λαπλάς  και Βόλτα των επιστημόνων
Πε 6	Μιχαήλ Αγγέλου γενέσιον. Και του Κιλελέρ.
Πα 7	Αριστοτέλους του Σταγειρίτου θανή
Σα 8	Παγκόσμια ημέρα των δικαιωμάτων της γυναίκας
Κυ  9	Αναξαγόρου του φιλοσόφου
Δε 10	† Γεωργίου Ζαμπέτα και Παγκόσμια ημέρα ασκαύλου
Τρ 11	Ρωμαίου και Ιουλιέτας
Τε 12	Άννας Φρανκ τελευτή εν τω στρατοπέδω και Σταύρου Κουγιουμτζή θανή
Πε 13	† Ίβο Άντριτς. Και λοκντάουν επέτειος.
Πα 14	Κοίμησις Καρόλου Μαρξ και Στεφάνου Χώκινγκ του ηλεκτρόμυθου. Και ημέρα του πι.
Σα 15	Γενέσιον Αγγέλου Σικελιανού, του υψιπετούς
Κυ 16	† Μοδέστου Μουσόργκσκι του μουσουργού
Δε 17	Του Εθνικού Θεάτρου
Τρ 18	† Οδυσσέως Ελύτη
Τε 19	Ταφή Ανδρέου Κάλβου  «είναι γλυκύς ο θάνατος μόνον όταν κοιμώμεθα εις την πατρίδα»
Πε 20	†Κοίμησις Ισαάκ Νεύτωνος
Πα 21	Παγκόσμια ημέρα ποιήσεως αλλά και εαρινή ισημερία.
Σα 22	† Ιωάννη Βόλφγκανγκ Γκαίτε
Κυ 23	Άχθου Αρούρη, του αγνώστου ποιητού
Δε 24	† Αδαμαντίου Κοραή. Και θανή Ιωάννη Ιατρού του Καλόψυχου.
Τρ 25	Της Ελληνικής Επαναστάσεως
Τε 26	† Λουδοβίκου φαν Μπετόβεν
Πε 27	Παγκόσμια ημέρα θεάτρου
Πα 28	Δημώνακτος του φιλοσόφου, παλλαϊκού ξεσηκωμού για δικαιοσύνη
Σα 29	Μαρτύριον Χαραλάμπους Κανόνη εν Χίω
Κυ 30	Νικολάου Μπελογιάννη και των συν αυτώ τυφεκισθέντων
Δε 31	Των εν Χίω υπό του Καραλή σφαγιασθέντων μυρίων

 Για να προϋπαντήσουμε τον μήνα που σήμερα μπήκε, να ένα τραγούδι, από τα διαμαντάκια της ελληνικής σύνθεσης με πολύ δροσερή εκτέλεση της Ρένας Μόρφη. Μουσική έχει γράψει ο Λουκιανός Κηλαηδόνης και λόγια ο Νίκος Γκάτσος: "Μια Κυριακή του Μάρτη"

Καλό μήνα!