Ο άνθρωπος είναι το κλειδί...

Ζούμε σε μια εποχή όπου κανένας δεν είναι ευχαριστημένος από την κοινωνική και τη διεθνή οργάνωση· μια εποχή γεμάτη αναταραχή, οικονομικής ανέχειας, οδυνηρών συμβάντων και απαισιοδοξίας. Ωστόσο, στις παρυφές της σκέψης μας υπάρχει η ελπίδα πως η κατάσταση αυτή θ’αλλάξει, περιμένοντας γεμάτοι ανησυχία αυτή που θα τη διαδεχθεί. Στο μεταξύ ο καθένας φτιάχνει με τη σκέψη του, κατά τα γούστα του, τα σχέδια της διάδοχης κατάστασης, δηλαδή μια ουτοπία. Μα όσο κι αν υποστηρίζεται πως η κοινωνία μοιραία προχωρεί σε ανώτερες συνθέσεις, καμιά βελτιωτική τάση δεν ντύθηκε την πραγματικότητα χωρίς την ανθρώπινη δυναμική· τη δυναμική, όμως, που δεν επηρεάζεται, δεν εξαρτάται και διαφοροποιείται από τα κακώς κείμενα, και δεν ζυγίζεται στη λιποβαρή ζυγαριά των προκαταλήψεων, δηλ. την προσαρμογή της σκέψης σύμφωνα με τ’ανθρώπινα ιδανικά.

Ένα μέρος της ουσιαστικής αξίας των ιδανικών της κοινωνίας των ανθρώπων βρίσκεται σ’αυτήν την υπόθεση της απελευθέρωσης, σ’αυτόν το σεβασμό της ανθρώπινης ελευθερίας, σ’αυτήν την αδιάκοπη ανάγκη της φύσης μας να λύνει τα δεσμά της, σ’αυτήν την ιδιότητα ν’αντιστέκεται – να επιχειρεί, να επιμένει, να νικά. Άλλωστε, η δυναμική της προόδου ξεπηδά απ’τις κοινωνίες όταν τα άτομα ελευθερώνονται από κάθε εμπόδιο και παρακινούνται στη σκέψη και στη δράση απ’τις σχέσεις τους με άλλα άτομα. Έτσι ξεπήδησαν τα ελεύθερα πνεύματα, που δημιούργησαν τον αρχαίο ελληνικό και σύγχρονο πολιτισμό.

Οι άνθρωποι φροντίζουν πρώτα – πρώτα να ικανοποιήσουν τις ζωικές τους ανάγκες, ενώ όμως η φροντίδα για την τροφή σου είναι μια ασχολία υλική, η φροντίδα για την τροφή του άλλου είναι μια ασχολία πνευματική. Ας γυρίσουμε, μαζί με τον Ουέλς, τη ράχη στην καταθλιπτική ατομική μας ζωική ανάγκη, κι ας ρίξουμε το βλέμμα στον πιο καθαρό ορίζοντα, στις πιο καθαρές εκτάσεις αυτού που μπορεί να είναι, στην αντίληψη ενός κράτους – μιας κοινωνίας που αξίζει τον κόπο, στην προβολή επάνω στο τελάρο των ιδανικών μας την εικόνα μιας ζωής που μπορεί να υπάρξει και που αξίζει να τη ζήσει κανείς.

Οι σοφοί των παλιών καιρών ζητούσαν την ευτυχία. Όχι την ευτυχία του γείτονα, μα τη δική τους ευτυχία. Οι οραματιστές της εποχής μας πιστεύουν πως η ευτυχία όλων είναι η πηγή και της ατομικής ευτυχίας.

Η σύνθεση του εγωισμού και του αλτρουισμού δεν είναι μόνο το ζητούμενο των οραματιστών. Αποτελεί εσωτερική ανάγκη το ξεχείλισμα του ατομισμού στους άλλους. Μπορεί κάποιοι να σταματούν μπροστά στην αιώνια αντίθεση του εγώ και του εσύ, του δικού μου και του δικού σου, του ατομικού και του γενικού συμφέροντος. Μα η ζωντανή φύση δεν σταματά σ’αυτήν την ξεκομμένη διαίρεση. Η ατομική ζωή απλώνεται στους άλλους, γιατί είναι γόνιμη. Είναι ανάγκη του ατόμου να συνδεθεί μ’ένα άλλο άτομο, έτσι που αυτό το άλλο να γίνει μια κατάσταση της ύπαρξής του. Η ζωή, όπως και η φωτιά, διατηρείται μόνο όσο απλώνεται. Είναι αδύνατον να κλείσεις μέσα σου τη ζωή, όπως και τη φωτιά. Έγινε για ν’ακτινοβολεί.

Η επιδίωξη του προσωπικού κέρδους είναι ένα ουσιαστικό αντικείμενο της ανθρώπινης ύπαρξης, μα η ζωή μπορεί ν’απλωθεί πολύ πλατύτερα. Κάθε άνθρωπος κρύβει μέσα του δυνατότητες που ξεπερνούν πολύ τις απόλυτες ανάγκες του. Είναι άξιος για αίσθημα και για δράση χωρίς συμφέρον, που συχνά εκδηλώνεται για μια πατρίδα, για μια τέχνη κ.λπ. Όσο λοιπόν η συμφωνία των θελήσεων καταστρέφει την ατομική αιτίαση και καταργεί κάθε επιφανειακή τάση των επιθυμιών, η ιστορία της ζωής πηδά σε μια καινούρια φάση, τη φάση μιας κοινής ανθρώπινης συνείδησης και μιας κοινής θέλησης.

Βέβαια το ιδανικό της αποχής από την άλογη σύγκρουση των ατομικών συμφερόντων και της τυχαίας κατανάλωσης της ατομικής προσπάθειας χρειάζεται και το κατάλληλο ηθικό κλίμα. Και δεν υπάρχει αμφιβολία πως ο άνθρωπος δεν μπορεί να καλυτερέψει, αν το κράτος και η κοινωνία δεν επιδιώκουν ηθικούς σκοπούς.

Είναι αλήθεια πως η πλειονότητα των πολιτικών ακολουθεί τη σχολή του Θρασύμαχου και νομίζει πως η άσκηση της εξουσίας σημαίνει εξασφάλιση πλεονεκτημάτων γι’αυτόν που την ασκεί, επομένως και καταπίεση γι’αυτούς που εξουσιάζει· αποβλέπουν στην άμεση πολιτική επικράτησή τους, συνήθως σύμφωνα με τα συμφέροντα που αντιπροσωπεύουν ή που επικρατούν στα παρασκήνια. Την τάση αυτή των πολιτικών δέχεται κι ένα μεγάλο μέρος των πολιτών· γιατί έτσι βρίσκουν αφορμή να ξεφύγουν από την ανία της μετριότητάς τους, κι ακόμα να παίξουν κάποιο ρόλο, ανάλογο μ’εκείνον που θυμούνται από τις οικογενειακές τους παραδόσεις… Παρατηρώντας τη σημερινή κατάσταση του πολιτισμού μας διακρίνουμε αυτή τη μετριότητα, διότι μια κοινωνία απ’όπου λείπει η ηθική δημιουργεί ανθρώπους χωρίς προσωπικότητα και επομένως χωρίς χαραχτήρα.

Η σημασία της ιδέας του ανθρώπου ως κοινωνία μεγαλώνει σε κάθε ανάπτυξη της σύγχρονης σκέψης, η οποία επιμένοντας πιο ενεργητικά πάνω στη σημασία του μοναδικού της χαρακτήρα, κάνει αδιάκοπα πιο εντατική την αξία της ελευθερίας, ώσπου τελικά ν’αρχίζουμε να βλέπουμε πως  η ατομικότητα που απλώνεται στους άλλους είναι η ουσία της ζωής, πως είναι πραγματικά η ζωή και πως μόνο τ’άψυχα πράγματα, αυτά που δεν έχουν να διαλέξουν, ζουν σε μια απόλυτη υποταγή. Να έχεις ελευθερία ζώντας ως κοινωνία είναι ο θρίαμβος της ύπαρξης· διότι ο άνθρωπος δεν είναι το πρόσωπο, είναι το γεγονός πριν απ’αυτό και μετά τούτο…