Tα πολύ μικρά παιδιά μαθαίνουν Ιστορία; Ποια Ιστορία και κυρίως, πώς;
Όταν αναφερόμαστε στην Ιστορία μιλάμε για το παρελθόν, για μνήμες, γεγονότα, καταστάσεις, κοινωνικούς σχηματισμούς. Παρελθόν σημαίνει ξεκαθάρισμα της έννοιας ‘χρόνος’. Τα πολύ μικρά παιδιά έχουν διαφορετική αντίληψη του χρόνου από τα μεγαλύτερα αδέλφια τους και από εμάς τους ενηλίκους. Ζουν στο σήμερα και οι έννοιες ‘στην ΧΨΖ εποχή’, ‘αιώνες’, ‘π. Χ’ και ‘μ. Χ.’ τους είναι εξαιρετικά νεφελώδεις .
Γι’ αυτό το λόγο το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο όρισε την έναρξη της διδασκαλίας της Ιστορίας στην Γ’ δημοτικού (8-9 ετών) και μάλιστα από την μυθολογία και τα ομηρικά έπη, δηλαδή από κάτι ‘σαν παραμύθι’ και μόνο στο β’ εξάμηνο της τάξης εισάγεται η Ιστορία με τη διδασκαλία της ελληνικής προϊστορίας (νεολιθικός, μινωικός, μυκηναϊκός πολιτισμός).
Μέρες που έρχονται διαβάσαμε δύο από τους τίτλους της σειράς Η πρώτη μου Ιστορία (Φ. Μανδηλαράς, εικ. Ναταλία Καπατσούλια εκδ. Παπαδόπουλος) με θέμα τις εθνικές επετείους, Το έπος του ’40 και την Εξέγερση του Πολυτεχνείου, τα οποία απευθύνονται σε παιδιά προσχολικής ηλικίας και των πρώτων τάξεων του δημοτικού.
Για να έχουμε κάποια σταθερή αναφορά, ανατρέξαμε στα προγράμματα σπουδών του νηπιαγωγείου και των τάξεων Α’ και Β’ δημοτικού όπου συστήνεται στους εκπαιδευτικούς να δώσουν έμφαση στις αξίες ελευθερία, ειρήνη, δημοκρατία και όχι στα μπαμ μπουμ.
Ο Φ. Μανδηλαράς έγραψε βιβλία για τα ορόσημα της εθνικής και της παγκόσμιας Ιστορίας και μάλιστα έμμετρη με ζευγαρωτή ομοιοκαταληξία.
Παραδείγματα από το Έπος του ’40.
Διαβάσαμε για τον τορπιλισμό της ΈΛΛΗΣ, για τους Έλληνες που φώναξαν ΑΕΡΑΑΑΑ και πήραν το Πόγραδετς, το Αργυρόκαστρο, την Κορυτσά και τραγούδησαν Κορόιδο Μουσολίνι και κορόιδεψαν τον φουκαρά τον Ντούτσε που έβαλε τη στολή του.
Και όταν έφτασαν οι Γερμανοί…
… Όμως αυτή η άνοιξη χαρά δεν πρόκειται να φέρει
στους Έλληνες ο πόλεμος στήνει απαίσιο καρτέρι.
Οι Γερμανοί θα επιτεθούν πριν τη Μεγαλοβδομάδα,
να κατακτήσουν θέλουν όλη την Ελλάδα.
Όσο κι αν αντιστάθηκε ο στρατός
όσο κι αν τρόμαξε ο εχθρός,
την Ελλάδα οι Γερμανοί την κατακτήσαν
και τα όπλα τους παντού τα στήσαν.
Μερικά στιχάκια από την Εξέγερση του Πολυτεχνείου, όπου παρουσιάζονται χρονολογικά οι δεκαετίες μέχρι τις ημέρες του Νοεμβρίου του 1973.
1946-49 Εμφύλιος πόλεμος
Τελειώνει ο πόλεμος, φεύγουν οι Γερμανοί
μα οι Έλληνες για ειρήνη δεν είναι ικανοί.
Τα μίση πιάνουν, σκοτώνει αδελφός τον αδελφό,
στη φυλακή τον στέλνει, σε τόπο ερημικό.
1967 Τότε, τρεις μαριονέτες, που όταν τις έβλεπες σε έπιανε ναυτία,
αποφάσισαν μεμιάς να καταργήσουν τη δημοκρατία.
Στρατιωτικές στολές φορέσανε καλοσιδερωμένες
και οι φαλάκρες φρόντισαν να είναι γυαλισμένες.
Αυτά τα βιβλία για τα μικρά παιδιά, τα περιέχουν όλα. Και γεγονότα και πρόσωπα- Μεταξάς-Μουσολίνι-Χίτλερ, και το τρίο των συνταγματαρχών μαζί με τον Παντοδύναμο Δημήτριο Ιωαννίδη, τον αρχηγό της Στρατιωτικής Αστυνομίας- και μια ιδέα αντάρτη στα βουνά και ημερομηνίες και γνωστά συνθήματα –Πότε θα κάνει ξαστεριά, ΕΞΩ ΑΠΟ ΤΟ ΝΑΤΟ, Με το χαμόγελο στα χείλη, Πολεμήστε υπέρ βωμών και εστιών …
Το λεξιλόγιο, δύσκολο και ειδικό, όπως Άξονας, εισβολή, Νέα Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, τελεσίγραφο, εξουδετέρωση, κατοχή, Χούντα (σε υποσημείωση: απόλυτη εξουσία…), Δημοκρατία (σε υποσημείωση: το πολίτευμα που πηγάζει από το λαό, ασκείται από το λαό…), Εμφύλιος πόλεμος, ισονομία, το κίνημα κατά της χούντας, ανομία, δικτάτορες, …
Πλήθος τα ιδεολογικά κλισέ: οι κακοί εχθροί, ο καλός λαός, η ομοψυχία, τα πάθη και τα μίση ως χαρακτηριστικά της φυλής μας. Όσον δε αφορά την κακή αστυνομία στην εποχή της χούντας, άντε να εξηγήσεις γιατί συνέβαινε αυτό, ενώ όλοι θέλουμε την προστασία της.
Η εικονογράφηση ακολούθησε τη γραμμή του κειμένου με αστοχίες όπως στο απόσπασμα για τη δεκαετία του ’60. Η εικόνα που συνοδεύει το τετράστιχο
Η Ελλάδα είναι ακόμα διαιρεμένη,
όποιος μιλά ελεύθερα σπίτι του δεν μένει.
Δολοφονίες, ταραχές, ακυβερνησία,
στη χώρα βασιλεύει η ασυνεννοησία.
δείχνει να σκίζεται το πανό με το σήμα της Ειρήνης και τα χαρακτηριστικά γράμματα ΕΛΛΑΣ. Εμείς οι ενήλικοι αναγνωρίζουμε ότι αναφέρεται στο Κίνημα της Ειρήνης και στον Γρηγόρη Λαμπράκη. Τα παιδιά όμως; Ακατανόητο κείμενο, ακατανόητη εικόνα.
Έστω ότι τα συγκεκριμένα βιβλία ανήκουν στην κατηγορία ‘βιβλία γνώσεων’. Για το λόγο αυτό στο τέλος υπάρχουν δυο σελίδες με τίτλο Μαθαίνω περισσότερα ώστε να συμπληρωθούν οι γνώσεις των αναγνωστών.
Σταχυολογούμε:
Η περίοδος πριν τη Δικτατορία
Η Δικτατορία της 21ης Απριλίου 1967 … είναι ένα από τα επιμέρους αποτελέσματα του Ψυχρού πολέμου (σε υποσημείωση: ονομάζουμε τον ακήρυχτο πόλεμο μεταξύ των ΗΠΑ και της ΕΣΣΔ…) και εντάσσεται στα πλαίσια της προσπάθειας των ΗΠΑ να περιορίσουν την ανάμειξη των φιλοσοβιετικών (οπαδών του παράνομου τότε Κομμουνιστικού Κόμματος) αλλά και των προοδευτικών ελληνικών δυνάμεων στα κοινά…
Υποθετικές ερωτήσεις μικρών παιδιών στις οποίες πρέπει να απαντήσει ο ενήλικος: Τι θα πει ακήρυχτος; Και γιατί ένας πόλεμος είναι ψυχρός, δηλαδή κρύος; Ποια είναι αυτή η ΕΣΣΔ; Τι θα πει φιλοσοβιετικός; Τι είναι το παράνομο κόμμα; Τι θα πει Κομμουνιστικό Κόμμα; Τι θα πει προοδευτικές δυνάμεις;
Β’ Παγκόσμιος πόλεμος στην Ελλάδα
… Η αντίσταση που πρόβαλε ο ελληνικός στρατός αλλά και ο απλός λαός στον κατακτητή θεωρείται από πολλούς ιστορικούς πολύ μεγάλης σημασίας για την εξέλιξη του πολέμου, καθώς υποχρέωσε τους Γερμανούς να καθυστερήσουν την επίθεσή τους στη Σοβιετική Ένωση, με αποτέλεσμα να τους πιάσει ο χειμώνας και τελικά να ηττηθούν…
… Μετά τη συνθηκολόγηση της Ελλάδας η χώρα χωρίστηκε σε τρεις ζώνες κατοχής: την ιταλική, τη γερμανική και τη βουλγάρικη…
…Αυτό πυροδότησε το θυμό του Μουσολίνι, που διέταξε την κατάληψη της Ελλάδας, μόνο που τα σχέδιά του σκόνταψαν στην αποφασιστικότητα των Ελλήνων και στον καλό αμυντικό σχεδιασμό της χώρας…
Και άλλες ερωτήσεις να απαντηθούν: Αυτή η Σοβιετική Ένωση, τι είναι; Τι θα πει συνθηκολόγηση; Τι σημαίνει ζώνες κατοχής; Έγινε η Ελλάδα Γερμανία, Ιταλία, Βουλγαρία; Όποιος θυμώνει μπορεί να κάνει πόλεμο; Τι είναι ο αμυντικός σχεδιασμός;
Αφού έτσι κι αλλιώς τα παραπάνω δεν είναι γραμμένα για να τα καταλάβουν παιδιά, μήπως θα ήταν πιο σωστό αυτά τα κείμενα να απευθύνονται στους γονείς και τους εκπαιδευτικούς, όπως το εκπαιδευτικό σημείωμα στο τέλος του βιβλίου, στο οποίο τίθενται ζητήματα όπως πώς αφηγούμαστε το παρελθόν, πώς αιτιολογούνται πράξεις βίας, πώς να ερμηνεύσουμε συμπεριφορές, τι θα πει καλός και κακός…; Θα μπορούσε ακόμα να υπάρχει σχετική βιβλιογραφία για ενηλίκους ώστε να διευρύνουν το πεδίο των γνώσεών τους και να μην πελαγώνουν, οι ενήλικοι και τα παιδιά τους.
Αντίθετα, βιβλία με παρόμοιο θέμα, όπως Ο Μικρός στρατιώτης του Πάουλ Φέυρεπ (εκδ. Σύγχρονοι Ορίζοντες) και Ο Εχθρός του Ντάβιντε Καλί (εκδ. Πατάκη) διαβάζονται από κάθε ηλικία επειδή παρουσιάζουν την έννοια του πολέμου και του εχθρού χωρίς να αναφέρονται σε κάποιο συγκεκριμένο γεγονός.
Το ζητούμενο λοιπόν στις μικρές ηλικίες είναι να γίνουν κατ’ αρχήν κατανοητές έννοιες όπως ο πόλεμος, η αξία της ειρήνης και της ελευθερίας και όχι να μάθουν πρόσωπα και πράγματα, που δεν σημαίνουν τίποτα γι’ αυτά, ούτε να παπαγαλίσουν το τραγούδι της Βέμπο ή τα συνθήματα του Πολυτεχνείου.
Είναι επίσης προφανές ότι σήμερα, 70 χρόνια μετά από τη λήξη του πολέμου που σχεδόν εκλείπουν οι ζώντες φορείς των αναμνήσεων, κάθε ενήλικος βρίσκει τρόπους για να μιλήσει για αυτά τα ζητήματα στα παιδιά του.
Ως προς την παιδαγωγική που απορρέει από τα δύο βιβλία της σειράς Η πρώτη μου Ιστορία διακρίνουμε ότι βασίζεται σε μια παρωχημένη άποψη για τις εθνικές επετείους, δηλαδή μια στερεοτυπική αφήγηση των γεγονότων επενδυμένη με πολύ πατροπαράδοτο ελληνικό πατριωτισμό. Και μάλιστα σήμερα που το τι και πώς της Ιστορίας απασχολεί όχι μόνο τους ιστορικούς και τους εκπαιδευτικούς αλλά και το ευρύ κοινό.
Ως προς την ιστορική άποψη που παρουσιάζει Το Έπος του ’40, η παγκοσμιότητα του Β’ Παγκοσμίου πολέμου επισκιάζεται, παρά τις επιμέρους αναφορές ότι ο πόλεμος αφορούσε κυρίως την Ευρώπη και δευτερευόντως την Ασία αν
θέλαμε να είμαστε ακριβείς έπρεπε να αναφέρονται οι συγκρούσεις στη
βόρεια Αφρική και η εμπλοκή των ΗΠΑ στο πλευρό των συμμάχων), από τον
τοπικό χαρακτήρα της σύγκρουσης ‘Γερμανοί και Ιταλοί εναντίον Ελλήνων’.Δεν είναι άλλωστε τυχαίο ότι τις μέρες της επετείου μικροί μαθητές εκδηλώνουν αντιγερμανικά και αντιιταλικά αισθήματα ακριβώς επειδή δημιουργούνται ανόητες ταυτίσεις.
Όσον αφορά δε την Εξέγερση του Πολυτεχνείου η αφήγηση των γεγονότων που οδήγησαν στη χούντα και στο Πολυτεχνείο είναι εντελώς ανεπιτυχής και δυσνόητη, ενώ εύκολα διαβάζεται το παρακάτω όπου παρουσιάζονται τα περιστατικά της κάθε ημέρας.
Το βιβλίο Η κυρά Δημοκρατία (Κωνσταντίνα Αρμενιάκου, εκδ. Κέδρος, 2006) είναι ένα παραμύθι με στόχο να μάθουν τα παιδιά, όπως δηλώνεται, τι γιορτάζουμε στις 17 Νοεμβρίου και να βοηθηθούν οι μεγάλοι να τους το εξηγήσουν.
Η συγγραφέας σκέφτηκε να ακολουθήσει την τυπολογία των κλασικών παραμυθιών ώστε να μην απομακρύνει τα μικρά από έναν τύπο διήγησης που τους είναι οικείος.
Η δράση τοποθετείται σε κλειστό περιβάλλον, κι επιλέγεται το ιδεατό χωριό της ελληνικής επαρχίας των περασμένων δεκαετιών.
Οι ήρωες σχεδιάζονται με γκροτέσκα σαφήνεια. Έχουμε τους καλούς ήρωες και τους κακούς. Οι καλοί είναι όλοι αυτοί που κινούνται στο άμεσο περιβάλλον των παιδιών, οι γονείς, οι γείτονες, οι φίλοι. Οι κακοί είναι η μάγισσα Ρία Δικτατορία και οι βοηθοί της, κάποιες φιγούρες γκρίζες και άβουλες με στολές, χρυσά κουμπιά, μαύρες ζώνες και πιστόλια.
Η σκιαγράφηση των ηρώων δεν αφήνει αμφιβολίες για τις προθέσεις τους: η καλή κυρά Δημοκρατία, που δε θέλει να είναι αρχηγός και να διατάζει, ακούει όλους γιατί, όπως λέει, «Όλοι μαζί είμαστε πάντα πιο δυνατοί» και…. είναι φυσικά η αρχηγός. Η κακιά κυρία Ρία Δικτατορία, φωνάζει θυμωμένα σαν τη μητριά της Χιονάτης: Γιατί αυτή κι όχι εγώ; (Σημειώνουμε τη χρήση των λέξεων «κυρά» και «κυρία», όπου η πρώτη παραπέμπει σε κάτι οικείο, ενώ η δεύτερη εμπεριέχει κάποια υποτυπώδη ειρωνεία). Η Δημοκρατία φυλακίζεται, η Ρία βασιλεύει, κόσμος εξορίζεται, απαγορεύονται οι συγκεντρώσεις και οι γνώμες. Όμως όπως είθισται, όλα τα καλά ξεκινούν από τα παιδιά: ένα παιδί θυμάται το τραγούδι της αγαπημένης αρχηγού, το τραγούδι ταξιδεύει, όλοι ξυπνούν και φωνάζουν συνθήματα, οι άβουλοι στρατιωτικοί αλλάζουν στρατόπεδο, οι τοίχοι της φυλακής πέφτουν, από τα ερείπια ξεπροβάλει σκονισμένη… η αγαπημένη κυρά του χωριού και η Ρία Δικτατορία το σκάει μακριά.
Το γνωστό σύνθημα του Πολυτεχνείου, το «Ψωμί, Παιδεία, Ελευθερία», εκφράζεται από τον φούρναρη (ψωμί) που βαρέθηκε να εκτελεί εντολές, τον δάσκαλο (παιδεία) που δεν του άρεσε να του υποδεικνύουν πώς να μιλάει στα παιδιά, τον λαό (ελευθερία) που είχε υποφέρει από τα μη και τα πρέπει. Τέλος καλό…
…στο μικρό χωριό,
τώρα που σώθηκαν από το κακό, μεγάλο στήνουνε χορό.
Έμαθαν και κατάλαβαν τα παιδιά τι συνέβηκε τότε, ή κάτι για τις έννοιες δημοκρατία, δικτατορία, εξορία, αρχηγός, εξουσία, λογοκρισία, περιορισμός, φυλακή; Πολύ αμφιβάλουμε!
Για να γελάσει λίγο το χείλι μας προτείνουμε την ξεκαρδιστική Παράσταση για κλάματα, του Γιώργου Παναγιωτάκη (εκδ. Κέδρος) με θέμα την προετοιμασία της σχολικής γιορτής της 28ης σ’ ένα δημοτικό σχολείο. Μεταξύ αστείου και σοβαρού, και μέσα από τα κωμικά περιστατικά του μυθιστορήματος, οι ενήλικοι θα δουν πώς αντιλαμβάνονται τα παιδιά την έννοια της επετείου. Αντίστοιχο χιουμοριστικό κεφάλαιο και στο Ο Ναβίντ δεν ήρθε για διακοπές, του Πάνου Χριστοδούλου (επίσης στον Κέδρο).
Οι εθνικές επέτειοι είναι για τα παιδιά ημέρες διακοπών. Δεν έχουν ουδεμία σχέση με την αγάπη προς την πατρίδα και την Ιστορία.
Θα μπορούσαμε να δώσουμε άλλο περιεχόμενο και στα βιβλία και στις επετείους!
Μαρίζα Nτεκάστρο / oanagnostis.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου