Εδώ σε αυτό το κείμενο θα προσπαθήσουμε να να δούμε τα γεγονότα που
συνέβησαν κατά την επίθεση των Ιταλών φασιστών εναντίον της χώρας μας το
1940.Θα δούμε τους πραγματικούς πρωταγωνιστές, βέβαια δεν είναι δυνατόν
σε ενα μικρό κείμενο να συμπεριλάβεις όλα τα γεγονότα και τα πρόσωπα
της ηρωικής εκείνης αναμέτρησης. Θα ασχοληθούμε με αυτούς που είχαν το
γενικό πρόσταγμα στο πεδίο της μάχης και γνώριζαν απο πρώτο χέρι τις
συνθήκες της περιοχής.Είναι σίγουρο οτι όσο καλή και ικανή να είναι η
κεντρική εξουσία που στην προκειμένη περίπτωση ήταν στην Αθήνα,δεν παύει
να είναι μακριά απο το πεδίο της μάχης.Μόνο όσοι είναι μέσα στο χώρο
που έχουν αναλάβει να υπερασπιστούν ,γνωρίζουν καλύτερα που και πώς θα δώσουν την μεγάλη μάχη.
Βεβαίως δεν πρέπει να ξεχνάμε τους απλούς στρατιώτες ,τους κατοίκους
της περιοχής, γυναίκες και άνδρες.Ακόμα και τα ζώα,άλογα και μουλάρια ,
πόσο σημαντική ήταν η συμβολή τους σε αυτή την τιτάνια προσπάθεια.
Αυτούς τους απλούς ανθρώπους που στο τέλος η επίσημη πολιτεία μπορεί να
τους ξέχασε,αλλά αυτοί δεν παραπονέθηκαν ποτέ . Από τα πικραμένα χείλη
όμως όλων ένιωθες να βγαίνουν τα λόγια «πολύ γλυκιά η ανηφοριά σαν οδηγάει στη λευτεριά». . Όλους αυτούς τους αφανείς Ήρωες που έπαιξαν πρωταγωνιστικό ρόλο στην μεγάλη εποποιία του 1940.
Κάποιοι απο τους πρωταγωνιστές αργότερα έκαναν κάποιες επιλογές που
τις πλήρωσαν μετά την απελευθέρωση.Για αυτές τις επιλογές τους
δικάστηκαν και πλήρωσαν το τίμημα της πράξης τους.Αυτό βέβαια δεν
αναιρεί την αποφασιστικότητα και τον ηρωισμό που έδειξαν την πιο κρίσιμη
στιγμή και αυτόν τον ηρωισμό τους θα προσπαθήσουμε να φωτίσουμε σε αυτό
εδω το αφιέρωμα.Τα υπόλοιπα ας τα κρίνει η ιστορία……
Εδώ θα πρέπει να πούμε όμως οτι αυτό το κράτος δεν αναγνώρισε τον
αγώνα τους,βρίσκοντας σαν αφορμή αυτή την λάθος επιλογή. Εξάλλου και οι
άλλοι πρωταγωνιστές που δεν έκαναν λάθος στην αφάνεια είναι...Αν
υποθέσουμε οτι τα γεγονότα του 1940 είναι μακριά, βλέπουμε και στα
γεγονότα της Κύπρου ,που λίγο πολύ τα ζήσαμε,οτι το επίσημο κράτος δεν
έχει αναγνωρίσει ΑΚΟΜΑ όλους αυτούς τους Ήρωες που πολέμησαν και κάποιοι
έχασαν και την ζωή τους.Πάντα η κεντρική εξουσία είναι μακριά απο τα
πραγματικά γεγονότα..
Ας περάσουμε όμως στο πεδίο της μάχης και να προσπαθήσουμε να
φωτίσουμε οσο μπορούμε τους άγνωστους αυτούς Ήρωες..τους οφείλουμε πολλά
,ας τους δώσουμε έστω το ελάχιστο γιατί αυτοί ποτέ δεν ζήτησαν τίποτα
απο κανέναν μας.Τουλάχιστον να μην τους ξεχάσουμε..........
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
ΤΟ ΠΕΔΙΟ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ
Στοίχιση της Γενικής Αμυντικής Τοποθεσίας
Η αμυντική τοποθεσία Πίνδος – Έλαία – Καλαμάς αρχίζει
από το Ιόνιο πέλαγος, όπου στηρίζει το ΝΔ πλευρό της, ακολουθεί την
υδάτινη γραμμή του Καλαμά μέχρι τις πηγές του (περιοχή Ελαίας) με τα
νώτα στηριγμένα στις Β και ΒΔ καταπτώσεις των
ορέων Παραμυθιάς, Κουρέντων και Μιτσικελίου και στη συνέχεια στηρίζεται
στις ΒΔ καταπτώσεις της Τύρφης (Γκαμήλα) και του Σμόλικα (Κλέφτης) για
να καταλήξει στον επικρατέστερο όγκο της Πίνδου, τον Γράμμο, που
στηρίζει το ΒΑ πλευρό της. Η αμυντική αυτή τοποθεσία βρίσκεται 5-20
χιλιόμετρα μακριά από την Ελληνοαλβανική μεθόριο, μέσα στο Ελληνικό
έδαφος. Έχει ανάπτυγμα 100 περίπου χιλιομέτρων σε ευθεία γραμμή επί
συνόλου240 χιλιομέτρων Ελληνο-Αλβανικής μεθορίου.
Το έδαφος και από τις δύο πλευρές των Ελληνο-Αλβανικών συνόρων είναι γενικά ορεινό, με απότομες χαραδρώσεις και στενές κοιλάδες, ιδιαίτερα μέσα στο Ελληνικό έδαφος.
Από
τη γενική εξέταση του χώρου γίνεται φανερό ότι οι δρόμοι που υπάρχουν
σε συνδυασμό με την ορεινή διαμερισμάτωση καθορίζουν τρεις άξονες
επίθεσης από την Αλβανία προς την Ήπειρο:
- Τον Κεντρικό: Αργυρόκαστρο ή Πρεμετή – Ελαία(Καλπάκι) – Ιωάννινα.
- Τον Ανατολικό: Υψίπεδο Κολωνίας – Σαμαρίνα – Μέτσοβο (Ορεινός).
- Δυτικό: Αυλώνα – Κονίσπολη – Φιλιάτες – Φιλιππιάδα (Παραλιακός).
- Εδώ πρέπει να εξηγήσουμε οτι οι επικεφαλείς του στρατού μας θεωρούσαν οτι η κύρια επίθεση των Ιταλών θα ηταν στο Καλπάκι.Αν ένας απο τους τομείς άμυνας έχανε τις θέσεις του τότε θα κυκλώνονταν ο Ελληνικός στρατός και θα είχε καταστροφικά αποτελέσματα...Έπρεπε ολη η γραμμή άμυνας να αντέξει στις επιθέσεις των Ιταλών.Ενα άλλο σημαντικό σε εναν στρατό είναι να μην χάσουν τα τμήματα μεταξύ τους την επικοινωνία.Να γνωρίζει η καθε μονάδα πως ακριβώς είναι η κατάσταση σε ολο το μήκος του μετώπου για να μπορεί ο επικεφαλής να στέλνει εφεδρείες για βοήθεια σε όποιο σημείο υπάρχει ανάγκη.
Τα Πεδία της Μάχnς
Ολόκληρη η περιοχή Βόρεια του Αμβρακικού – Μαλιακού κόλπου θεωρείται
ως ένα ενιαίο Θέατρο Πολέμου. Αυτό χωρίσθηκε νοητά από τον Αξιό ποταμό
σε δύο Θέατρα Επιχειρήσεων (ΘΕ). Το ΘΕ Αλβανίας και το ΘΕ Βουλγαρίας. Το
ΘΕ Αλβανίας υποδιαιρέθηκε σε δύο τμήματα Θεάτρου Επιχειρήσεων (ΤΘΕ).
Το ΤΘΕ Ηπείρου και το ΤΘΕ Δυτικής Μακεδονίας που συνδεόταν μεταξύ τους
με τον αποκαλούμενο Τομέα Πίνδου.
Αμυντική Οργάνωση των Πεδίων της Μάχης
Η αμυντική ισχύς της τοποθεσίας Πίνδος – Ελαία – Καλαμάς είχε
αυξηθεί από τα έργα αμυντικής οργάνωσης του εδάφους που είχαν γίνει,
χάρη στις εργώδεις προσπάθειες του διοικητού πυροβολικού της
8ης μεραρχίας πεζικού, συνταγματάρχη πυροβολικού Μαυρογιάνη Παναγιώτη και
στην εντατική εργασία των στρατιωτών και των κατοίκων της περιοχής. Με
τα λίγα σχετικώς χρήματα (1.000.000 δρχ.) που διατέθηκαν το 1939
κατασκευάσθηκαν έργα εκστρατείας, χαρακώματα «ορθίως βάλλοντας»
προστατευόμενα και με συρματοπλέγματα, αντιαρματικές τάφροι και
αντιαρματικά φράγματα από σιδηροτροχιές, υπονομεύσεις γεφυρών και
αμαξιτών οδών, αριστοτεχνικές θέσεις πυροβόλων, ενισχυμένα πολυβολεία ή
τοποθετήσεις πολυβολείων μέσα σε βράχους, σκέπαστρα πεζικού και
πυροβολικού και άλλα έργα. Κύριο βάρος των έργων δόθηκε στην Ελαία, κατά
δεύτερο στους άξονες ελιγμού – επιβραδύνσεως από τα σύνορα προς την
κύρια Αμυντική τοποθεσία (για την προστασία των υποχωρητικών κινήσεων
των Τμημάτων Προκαλύψεως) και κατά τρίτο στις τοποθεσίες Καλαμά –
Θεσπρωτίας και Πίνδου. (Υπονόμευση γεφυρών Σαρανταπόρου κ.λ.π.)
ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΑΝΤΙΠΑΛΩΝ – ΔΙΑΤΑΞΗ
Η Μεραρχία όφειλε να αµυνθεί σε ενα μέτωπο µήκους 100χλµ.
µε 15 τάγµατα πεζικού, 2 τάγµατα πολυβόλων, 66 πυροβόλα
-ορειβατικά,πεδινά και συνοδείας πεζικού– τη μεραρχιακή οµάδα
αναγνώρισης, µία αντιαεροπορική πυροβολαρχία των 37 χιλ.(4 πυροβόλα),
µία αντιαεροπορική πυροβολαρχία των 20 χιλ. (6 πυροβόλα),µία
αντιαρματική πυροβολαρχία των 37χιλ. (4 πυροβόλα), µία αντιαεροπορική
πυροβολαρχία των 88 χιλ. (3 πυροβόλα), η οποία κάλυπτε την πόλη
των Ιωαννίνων, 2 λόχους Μηχανικού και 3 λόχους ∆ιαβιβάσεων.
Η συμβολή της αεροπορίας κατά την εισβολή των Ιταλών……
Κατά την έναρξη των επιχειρήσεων, υπήρχαν 158 πολεμικά αεροσκάφη,
όλων των τύπων, ενταγμένα στις παραπάνω Μονάδες, από τα οποία φέρονται
να ήταν εν ενεργεία τα 128. Από αυτά μόλις τα 79 (εν ενεργεία τα 59)
ήταν καταδιωκτικά και βομβαρδιστικά. Επίσης, υπήρχαν ακόμα 63
εκπαιδευτικά και βοηθητικά αεροσκάφη.
Κατά
τις επιχειρήσεις που ακολούθησαν, η Αεροπορία κλήθηκε να αντιμετωπίσει
αρχικά την Ιταλική Αεροπορία, η οποία παρέτασσε 463 αεροσκάφη πρώτης
γραμμής και γενικά καλύτερων επιδόσεων. Ωστόσο, η Αεροπορία, από την
αρχή αντιμετώπισε αποφασιστικά τους Ιταλούς σε όλο το φάσμα των
αποστολών και σε όλο το μήκος του μετώπου, αλλά και των μετόπισθεν. Κατά
τη διάρκεια του εξάμηνου πολέμου σημειώθηκαν αναρίθμητα περιστατικά,
που έδειξαν τόσο την αποφασιστικότητα, όσο και την αποτελεσματικότητα
του προσωπικού, παρά τη συντριπτική υπεροχή των Ιταλών. Αξιομνημόνευτη
είναι η περίπτωση που σημειώθηκε την 2α Νοεμβρίου, κατά την οποία ένα
Breguet Bre 19, εκτελώντας χαμηλή πτήση κατά μήκος των αλβανικών
συνόρων, εντόπισε την ιταλική Μεραρχία Αλπινιστών, "Julia", τη στιγμή
ακριβώς που είχε εισδύσει στην Πίνδο και κινούνταν προς κατάληψη του
Μετσόβου. Το γεγονός αυτό, μετέβαλε ριζικά την κατάσταση του μετώπου
υπέρ των Ελλήνων. Την ίδια μέρα ο Υποσμηναγός Μαρίνος Μητραλέξης
πετώντας με αεροσκάφη PZL, κατά τη διάρκεια αερομαχίας, αφού εξάντλησε
τα πυρομαχικά του, "έκρουσε" με την έλικα του αεροσκάφους του, το
πηδάλιο ενός ιταλικού βομβαρδιστικού CANT Z.1007 Alcione, με αποτέλεσμα
αυτό να συντριβεί στο έδαφος.
Κατά τις επιχειρήσεις εναντίον της Ιταλικής Αεροπορίας, οι Έλληνες
Αεροπόροι πέτυχαν 64 επιβεβαιωμένες καταρρίψεις και διεκδίκησαν ακόμα 20
πιθανές, έναντι 24 επιτυχιών των Ιταλών. Οι Μοίρες Δίωξης έχασαν
συνολικά 14 αεροπλάνα σε αερομαχίες ή λόγω αναγκαστικών προσγειώσεων.
Επιπλέον, 28 Ιταλικά αεροσκάφη καταστράφηκαν από τα ελληνικά
βομβαρδιστικά και άλλα 23 από τα αντιαεροπορικά όπλα, όταν οι απώλειες
τις Αεροπορίας από ανάλογη δράση των Ιταλών ανήλθαν σε 8 και 5
αεροσκάφη, αντίστοιχα. Συνολικά, η Αεροπορία είχε 49 νεκρούς και 22
τραυματίες στον αγώνα εναντίον των Ιταλών.
Η συμβολή του Ναυτικού κατά την εισβολή των Ιταλών
Το Πολεμικό μας Ναυτικό το 1940, που αριθμούσε 6.500 περίπου άνδρες και περί τα 34 μάχιμα Πλοία, κλήθηκε να αντιμετωπίσει τον πολλές φορές
μεγαλύτερο, πανίσχυρο και σύγχρονο Ιταλικό Στόλο. Κατά τις αρχές του
1944 το ανθρώπινο δυναμικό του Πολεμικού μας Ναυτικού είχε ανέλθη στη
Μ.Α. στους 8.500 περίπου άνδρες. Οι κύριες μονάδες του Στόλου μας στο τέλος του Β΄ΠΠ είχαν αυξηθεί σε 43 μάχιμα Πλοία, υπερκαλύπτοντας τις απώλειες, που στην περίοδο 1940-44, που ανήλθαν σε 29 μάχιμες μονάδες.
Κυρία αποστολή του Πολεμικού μας Ναυτικού στη Μάχη της Ελλάδας ήταν
η συνοδεία νηοπομπών που μετέφεραν προσωπικό και εφόδια δια θαλάσσης
προς τους μαχόμενους στα βόρεια σύνορά μας. Αυτή η αποστολή εκτελέστηκε
με απόλυτη επιτυχία και χωρίς απώλειες.Από τη δεύτερη
ημέρα της Ιταλικής επιθέσεως δύο Αντιτορπιλλικά μας έκαναν βομβαρδισμούς
με τα πυροβόλα τους κατά εχθρικών θέσεων απέναντι από την Κέρκυρα.
Αργότερα, μοίρες Αντιτορπιλλικών, έκαναν τρεις φορές επιδρομές στην
Αδριατική, παρά την εκεί κοντά ισχυρότατη παρουσία του Ιταλικού Στόλου.
Τα Υποβρύχιά μας είχαν αναλάβει επίσης συστηματικές και επιτυχείς
προσβολές κατά εχθρικών πλοίων, που μετέφεραν εφόδια στον Ιταλικό Στρατό
στην Αλβανία.
ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΙΤΑΛΩΝ....
Εδώ να δούμε την κατάσταση των Ιταλών μέσα απο τα δικά τους
έγραφα....Δώδεκα μέρες πριν από τη νύχτα της εισβολής, στο άντρο του Μουσολίνι, στο Παλάτσο Βενέτσια μιας
ανυποψίαστης Ρώμης, συγκεντρώθηκαν μερικοί ανώτατοι αξιωματούχοι που
ανήκαν στην πολιτικοστρατιωτική ηγεσία της φασιστικής Ιταλίας. Σκοπός
της συσκέψεως ήταν η τελική εκτίμηση των δυνάμεων στην Αλβανία, οι
στρατιωτικές και πολιτικές δυνατότητες για την εισβολή, ο καθορισμός της
ημερομηνίας επιθέσεως και η αδρά διαγραφή των επιχειρήσεων. Μεταξύ
των παρευρεθέντων βρίσκονταν ο Τσιάνο, οστρατάρχης Μπαντόλιο, ο τοποτηρητής στην Αλβανία Τζακομόνι και ο στρατηγός Βισκόντι Πράσκα.Το
επίκεντρο της συσκέψεως, που κράτησε ακριβώς 1 1/2 ώρα ήταν φυσικά η
στρατιωτική πλευρά. Ο Μουσολίνι εξήγησε, ότι επειδή έφερε ακέραιη την
ευθύνη, ήθελε να γνωρίζει επακριβώς τις εκατέρωθεν δυνάμεις. Ο Βισκόντι - Πράσκα του ανέφερε, ότι σε πρώτη φάση θα επιτεθούν 70.000 άνδρες,
χωρίς να υπολογίζονται τα ειδικά τάγματα που πλαισίωναν τις μεραρχίες
εισβολής. Δεδομένου ότι οι Έλληνες έχουν παρατάξει περίπου 30.000 άνδρες και μόνο η αριθμητική υπεροχή θα είναι δύο προς ένα. Κι
όταν ο Μουσολίνι ρώτησε αν πέραν του πεζικού οι Έλληνες διέθεταν άλλα
αμυντικά μέσα, άρματα, αεροπλάνα, ο Ιταλός στρατηγός του απάντησε ότι η ελληνική αεροπορία είναι ανύπαρκτη...
Ωστόσο ο Τζακομόνι σε άλλο σημείο της συσκέψεως διευκρίνισε ότι οι
Έλληνες διαθέτουν περίπου 144 αεροπλάνα. Όλοι συμφώνησαν όμως, ότι ο
κύριος κίνδυνος θα ήταν η ενδεχόμενη εμφάνιση βρετανικών αεροσκαφών. Γι'
αυτό, καλού-κακού ο Μουσολίνι δήλωσε, ότι θα διαθέσει 400 αεροπλάνα στην εκστρατεία! Κατά τους υπολογισμούς του Βισκόντι Πράσκα οι
ελληνικές δυνάμεις στην Ήπειρο, μη έχοντας δυνατότητες ενισχύσεως από
θαλάσσης ή από ξηράς, λόγω του ορεινού εδάφους, θα εξοντώνονταν σε 10 -
15 μέρες... Και διαβεβαίωσε τον Μουσολίνι, ότι δεν θα φεισθεί ανθρωπίνων
απωλειών. «Έδωσα», είπε υπερήφανα, «διαταγή τα τάγματα μας να επιτίθενται συνεχώς ακόμα και εναντίον μιας μεραρχίας...»Ανακεφαλαιώνοντας τα συμπεράσματα της συσκέψεως ο Ντούτσε έκλεισε τη συζήτηση διαγράφοντας τους στόχους της εισβολής: «Επίθεση στην Ήπειρο, παρατήρηση και πίεση επί της Θεσσαλονίκης και, σε δεύτερο χρόνο, προέλαση προς Αθήνας! »Η
μεραρχία εισβολής ήταν πανίσχυρη. Διότι δεν πορευόταν μόνη. Το επίσημο
όνομα της ήταν 51η Μεραρχία Πεζικού και είχε ενισχυθεί με το 3ο Σύνταγμα Γρεναδιέρων (ο Παπάγος αναφέρει ως ενίσχυση και ένα σύνταγμα ιππικού, το 6ο), τάγματα φανατικών φασιστών μελανοχιτώνων και τμήματα «εθελοντών» Αλβανών, ουσιαστικά ημιατάκτων. Κι
ακολουθούσαν πελώρια φορτηγά που έσυραν βαρύ πυροβολικό. Θα µπορούσε
να τους αδικήσει κανείς για τη βεβαιότητα που είχαν για τη νίκη;
Χαράλαμπος Κατσιμήτρος.....
Ο Στρατηγός Κατσιμήτρος γεννήθηκε στον Κλειτσό Ευρυτανίας το 1886
και μετά την επιτυχή αποφοίτηση του από την Σχολή Εφαρμογής Αξιωματικών,
πήρε μέρος σ’όλους τους πολέμους απ’το 1912 έως το 1941 με άριστα
πάντοτε αποτελέσματα. Κατά τη διάρκεια του μεσοπολέμου υπηρέτησε σε
διάφορες επιτελικές θέσεις του Υπουργείου Στρατιωτικών και του Γενικού
Στρατηγείου, συμπλήρωσε δε τη στρατιωτική του κατάρτιση φοιτώντας στην
Ανωτέρα Σχολή Πολέμου το έτος 1925.
Προήχθη
στο βαθμό του Υποστράτηγου την 11 – 1 – 37 και διετέλεσε Διοικητής της
7ης Μεραρχίας Δράμας, της 9ης Μεραρχίας Κοζάνης και από της 9ης
Φεβρουαρίου του 1938 έως και την 30η Απριλίου του 1941 ήταν Διοικητής
της 8ης Μεραρχίας Ηπείρου με έδρα τα Ιωάννινα.
Ο Κατσιμήτρος δεν ήταν απλώς ένας άξιος ηγήτορας. Ήταν δεμένος με τη
μεραρχία του αλλά και με τη γη της Ηπείρου, σαν ένα σώμα. Από το 1938,
όταν ανέλαβε τη διοίκηση τηςVIII Μεραρχίας, αδιαφορώντας
για τις εξελίξεις της διεθνούς πολιτικής, είχε αφιερωθεί στο να
καταστήσει την Ήπειρο αληθινό προμαχώνα. Και όταν κατέστη φανερό, ότι η
περιοχή του θα ήταν ο πιθανότερος στόχος μιας εισβολής, κινητοποίησε
ολόκληρο τον άμαχο πληθυσμό. Με τις πενιχρές πιστώσεις που του δόθηκαν
από τον Απρίλιο του '39 και με την εθελοντική προσφορά των πατριωτών
κατοίκων της Ηπείρου ανέσκαψε όλα τα σημεία από όπου περίμενε επιθέσεις.
Έστησε πρόχειρα αντιαρματικά εμπόδια, έφτιαξε πολυβολεία σε
σταυροδρόμια κι έκρυψε τα λίγα πυροβόλα που του δόθηκαν ακόμα και σε
ορεινές σπηλιές! Όλοι οι αξιωματικοί του είχαν επανειλημμένα αναγνωρίσει
το έδαφος και γνώριζαν τυφλά ο καθένας τον τομέα του. Η Ήπειρος ήταν
η μόνη περιοχή της χώρας που βρισκόταν από καιρό σε πολεμικό οργασμό.
Κι επιπλέον, η μεραρχία της είχε ζήσει δύο επιστρατεύσεις, μια τον
Αύγουστο του '39, όταν επισημάνθηκαν οι ελλείψεις και μια δεύτερη,
τελική, από τις 23 Αυγούστου του '40. Στις 5 Οκτωβρίου η VIII Μεραρχία
βρίσκεται πλήρως επιστρατευμένη στις θέσεις της, ενισχυμένη με ένα
σύνταγμα ευζωνικό, το 42 της Λαμίας, που έφερε τη δόξα της Μικρασιατικής
εκστρατείας στη σημαία του, ένα σύνταγμα ορειβατικού πυροβολικού και
μια μοίρα βαρέως πυροβολικού.Το πρόβλημα όμως για τον Κατσιμήτρο ήταν
πώς να διαθέσει τις δυνάμεις του. Το μέτωπο που ήταν υποχρεωμένος να
υπερασπίσει εκτεινόταν από την Ηγουμενίτσα μέχρι τις δυτικές υπώρειες
της Πίνδου και συγκεκριμένα την περιοχή της ακριτικής Κόνιτσας. Σε
αδρές γραμμές το μέτωπο αυτό στηριζόταν στον ρου του ποταμού Καλαμά, με
φορά κάπως λοξή από τα νοτιοδυτικά προς τα βορειοανατολικά. Η
διαμόρφωση του εδάφους έδειχνε ότι το ισχυρότερο σημείο του μετώπου
βρισκόταν στη φυσική στενωπό του Καλπακίου (Ελαία).
Ο Κατσιμήτρος είχε μελετήσει τα πάντα. Κι αποφάσισε να τα παίξει όλα
για όλα. θα συγκέντρωνε τον κύριο όγκο των δυνάμεων του στο Καλπάκι κι
εκεί θα έδινε την αποφασιστική μάχη. Πίστευε, ότι εκεί θα στρεφόταν η
κύρια επίθεση των Ιταλών, διότι το Καλπάκι αποτελούσε την κύρια διάβαση προς τα Γιάννενα. Και δεδομένου, ότι οι ιταλικές μεραρχίες ήταν πεδινής συνθέσεως —πλην της ΤΖΟΥΛΙΑ, η οποία όμως είχε προσανατολιστεί στον τομέα της Πίνδου—
αναγκαστικά θα πορεύονταν προς το Καλπάκι. Η απόφαση του Κατσιμήτρου να
τα δώσει όλα για όλα στο Καλπάκι είχε όχι μόνο τα χαρακτηριστικά μιας
ακλόνητης πίστεως στο σχέδιο του αλλά κι ενός προσωπικού πείσματος, που
τον έκανε να έρθει σχεδόν σε ρήξη με το Γενικό Επιτελείο.
Ο Κατσιμήτρος είχε βεβαίως υπόψη του, ότι όταν θ' άρχιζε η ιταλική
επίθεση τα ισχνά τμήματα προκαλύψεως που είχαν παραταχτεί στα αλβανικά
σύνορα θα υποχωρούσαν μέχρι τον Καλαμά και το Καλπάκι, δίνοντας μάχες
επιβραδυντικές τμήματα προκαλύψεως είναι μικρές στρατιωτικές μονάδες που
δέχονται τις πρώτες επιθέσεις του εχθρού και οπισθοχωρούν προς την
κύρια γραμμή άμυνας.Σκοπός τους είναι να επιβραδύνουν την γρήγορη
επίθεση του εχθρού προς την κεντρική γραμμή άμυνας.Είναι και τα τμήματα
που έχουν και τις μεγαλύτερες απώλειες και στις μάχες του 1940 έδειξαν
έναν ηρωισμό αντάξιο της Ιστορίας μας..
Αλλά εκεί και ιδιαίτερα στο Καλπάκι, όπως αργότερα έγραψε ο ίδιος θα αντέτασσαν «...σταθεράν άμυναν, άνευ ιδέας υποχωρήσεως...» Το Γ.Ε.Σ. όμως έβλεπε την κατάσταση πιο «σφαιρικά». Από τις αρχές Αυγούστου τον '40,
υπενθύμιζε με αλλεπάλληλες διαταγές στον Κατσιμήτρο, ότι η κύρια
αποστολή της μεραρχίας του ήταν να καλύψει το δυτικό πλευρό του «θεάτρου πολέμου τηςΔυτικής Μακεδονίας» και να αποφράξει τις οδεύσεις προς την Αιτωλοακαρνανία, μέχρις ότου συμπληρωθεί η γενική επιστράτευση.
Ο Παπάγος , γνωρίζοντας, ότι ο Κατσιμήτρος δεν ήταν διατεθειμένος να
παραχωρήσει ούτε σπιθαμή γης στο Καλπάκι του έστειλε μάλιστα, στα τέλη
Αυγούστου του '40, προσωπική επιστολή δια χειρός του τότε ταγματάρχη
Γεωργίου Γρίβα. Η επιστολή του Παπάγου προς τον Κατσιμήτρο μετά τις
συστάσεις να μη εξαντλήσει τις δυνάμεις του σε μεμονωμένες μάχες
κατέληγε με την εγκάρδια φράση:
«Πιστεύω
ακραδάντως, ότι η τιμή των Ελληνικών όπλων δεν θα ήτο δυνατόν να είναι
εμπεπιστευμένη εις καλλίτερος χείρας από τάς ιδικάς σου.Σε ασπάζομαι
εγκαρδίως.ΑΛ. ΠΑΠΑΓΟΣ Αντιστράτηγος»
Το ΓΕΣ καλούσε μάλιστα την Όγδοη Μεραρχία να υποχωρήσει σε δεύτερη γραμμή άμυνας και να πολεμήσει, αν ήθελε να πολεμήσει,
τους Ιταλούς πολύ πιο πίσω από την αμυντική γραμμή Ελαίας(Καλπάκι) -
Καλαμά, εκεί που γράφτηκαν τελικά οι πρώτες, οι πιο μεγάλες σελίδες του
Έπους του ’40.
Τότε, ένας άνθρωπος, ένας σύγχρονος Λεωνίδας, πέταξε αυτές τις
διαταγές στα σκουπίδια. Όπως ακριβώς και ο Σπαρτιάτης βασιλιάς είχε
παρακάμψει κάποτε τους νόμους της Σπάρτης. Ηταν ο υποστράτηγος Χαράλαμπος Κατσιμήτρος που, σήμερα, κανείς δεν τον θυμάται, κανείς δεν τον γνωρίζει.
Ήταν
ο άνθρωπος που αψήφησε τις διαταγές της Αθήνας, όταν η ηττοπάθεια είχε
καταλάβει την πολιτική και στρατιωτική ηγεσία των Αθηνών στα υπόγεια του
ξενοδοχείου της«Μεγάλης Βρετανίας» -από εκεί διηύθυναν
τον πόλεμο! ,που οργάνωσε την άμυνα στην πρώτη γραμμή και εξέδωσε τη
δική του διαταγή προς τους άνδρες της Ογδοης Μεραρχίας: ουδεμία σκέψη διά υποχώρησιν, η
τελευταία γραμμή αμύνης είναι εδώ, μέχρις εσχάτων. Ο Κατσιμήτρος μόνος,
χωρίς καμιά βοήθεια από το ΓΕΣ και χωρίς κανείς στην Αθήνα να πιστεύει
ούτε στιγμή στον αγώνα του, στάθηκε στην πρώτη γραμμή, πολέμησε και
νίκησε! Ο Χ. Κατσιμήτρος υπήρξε από τους λίγους ανώτατους αξιωματικούς
του στρατού που πολέμησε συνειδητά για τη νίκη κι όχι για την «τιμή των
όπλων» το 1940-41.
Η Ιταλία είχε καταλάβει την γειτονική Αλβανία και συγκέντρωνε
δυνάμεις στην ελληνοαλβανική μεθόριο. Μήνες πριν οι ιταλικές δυνάμεις
προκαλούσαν επεισόδια στα σύνορα,θα περίμενε κανείς ότι η ελληνική
πλευρά θα ενίσχυε τα φυλάκια της και θα προετοιμαζόταν για την επίθεση. Τι συνέβη όμως στην πραγματικότητα;
Το
Γενικό Επιτελείο είχε σαν δεδομένη την επίθεση και την προέλαση του
ιταλικού στρατού μέχρι τα Γιάννενα και έθετε γραμμή άμυνας τον ποταμό
Άραχθο (γραμμή Ιωάννινα-Ζυγός Μετσόβου) με στόχο να μην περάσει ο εχθρός αφ' ενός στην Θεσσαλία και αφ΄ετέρου στην Αιτωλοακαρνανία, αφήνοντας στα χέρια των εχθρών την Ήπειρο.
Έτσι δικαιολογείται και η πεποίθηση των Ιταλών ότι θα κάνουν βόλτα
και θα πιουν τον καφέ τους στα Γιάννενα. Όλα θα " πήγαιναν ρολόι" αν δεν
υπήρχε ο Κατσιμήτρος και ο Δαβάκης. Ο πρώτος γιατί
έκρινε ότι, αν οι Ιταλοί περνούσαν το Καλπάκι (επίσημη ονομασία τότε
Ελαία) δεν υπήρχε περίπτωση να τους σταματήσουν πουθενά, (δεν χρειάζεται
γνώσεις στρατηγικής για να το διαπιστώσει ο καθένας που θα κοιτάξει
έναν γεωφυσικό χάρτη της περιοχής), και ο δεύτερος γιατί ξεκίνησε την
επίθεση κατά των Ιταλών (σαν διοικητής του αποσπάσματος Πίνδου), κάτι
που κανείς επιτελικός "δεν το είχε φανταστεί" ούτε στον ύπνο του.
Όπως προκύπτει από παντού και δέχονται όλοι οι έγκυροι ιστορικοί και στρατιωτικοί, σε αντίθεση με τις κατευθύνσεις του Γενικού Επιτελείου Στρατού, ο ίδιος και το επιτελείο του, αντί να οπισθοχωρήσουν 200-250 χλμ., διατήρησαν τη γραμμή άμυνας στην περιοχήΕλαίας (Καλπάκι) - ποταμού Καλαμά και των γύρω υψωμάτων. Οι στρατιώτες του έδωσαν τις πρώτες αποφασιστικές μάχες στο Καλπάκι από 2 μέχρι 8 Νοεμβρίου 1940.
Η μάχη στο Καλπάκι...
Τις πρώτες ημέρες του πολέμου οι Ιταλοί είχαν μερικές επιτυχίες, πολύ
μικρές είναι αλήθεια σε σχέση με την ετοιμοπόλεμη υπεροχή τους έναντι
των Ελλήνων. Το μέτωπο άνοιξε από τον Γράμμο ως το Ιόνιο. Το σχέδιο του
στρατηγού Σεμπαστιάνο Βισκόντι Πράσκα, ανωτάτου διοικητή των
στρατευμάτων στην Αλβανία, ήταν σχετικά απλό: στο μισό μέτωπο, από το
Λεσκοβίκι ως τα γιουγκοσλαβικά σύνορα, οι μεραρχίες «Πάρμα», «Βενέτσια»,
«Πιεμόντε» και «Αρέτσο» θα κρατούσαν την άμυνα. Στο άλλο μισό του
μετώπου, από το Λεσκοβίκι ως τη θάλασσα, θα γινόταν η επίθεση με τις
μεραρχίες «Τζούλια», «Φεράρα», «Κένταυροι» και «Σιένα». Η μεραρχία
«Τζούλια», αφού θα κατελάμβανε την Πίνδο και θα έκοβε την επικοινωνία
ανάμεσα στη Μακεδονία και στην Ήπειρο, θα έφθανε στο Μέτσοβο και θα
προχωρούσε για να καταλάβει τα Γιάννενα.
Έτσι το μέτωπο που έπρεπε να υπερασπιστεί η μεραρχία του Κατσιμήτρου
εκτεινόταν από την Ηγουμενίτσα ως τις δυτικές πλαγιές της Πίνδου. Με
διορατικότητα ο στρατηγός αποφάσισε ότι η αποφασιστική μάχη εναντίον της
προέλασης των Ιταλών θα έπρεπε να δοθεί στα στενά του Καλπακίου
(Ελαίας). Πίστευε ότι εκεί θα στρεφόταν η κύρια επίθεση των Ιταλών,
δεδομένου ότι το Καλπάκι ήταν η κυριότερη δίοδος προς τα Γιάννενα.
Στις 5.30 το πρωί της 28ης Οκτωβρίου, σκοτάδι ακόμη, οι άνδρες
τμημάτων της VIII Μεραρχίας είδαν απέναντί τους να ανάβουν χιλιάδες
φλογίτσες και αμέσως μετά να σκάνε οβίδες που τίναζαν στον αέρα τα
οχυρωματικά έργα του στρατηγού. Οι Ιταλοί είχαν ξεκινήσει με τον
«φραγμόν πυρός» ο οποίος προηγείται της επίθεσης. Αμέσως μετά ακούστηκαν
οι ερπύστριες των τεθωρακισμένων αρμάτων, των «Κενταύρων», το
κροτάλισμα των πυροβόλων και οι πεζικάριοι της «Σιένα» και της «Φεράρα»
ξεχύθηκαν σε πυκνούς σχηματισμούς. Με το χάραμα της πρώτης ημέρας του
πολέμου από τις βάσεις στην Αλβανία άρχισαν να απογειώνονται τα ιταλικά
αεροπλάνα και να βομβαρδίζουν την Ήπειρο. Μπροστά σε αυτή την τρομερή
επίθεση οι άνδρες του Κατσιμήτρου αναγκάστηκαν να υποχωρήσουν προς την
κύρια γραμμή άμυνας, δηλαδή το Καλπάκι.
Την 1η και στις 2 Νοεμβρίου οι Ιταλοί επιχείρησαν να μπουν στα στενά
του Καλπακίου. Οι Έλληνες όμως ήταν αποφασισμένοι να μην τους αφήσουν να
περάσουν. Το πρωί της 2ας Νοεμβρίου τα ιταλικά βομβαρδιστικά εξαπέλυσαν
σφοδρή επίθεση. Βομβάρδισαν ακόμη και τα Γιάννενα σκοτώνοντας αμάχους.
Το μεσημέρι με έναν «φραγμό πυροβολικού» οι Ιταλοί επιτίθενται με
μεγάλες δυνάμεις στο Καλπάκι. Ο Κατσιμήτρος όμως με τους άνδρες του τούς
περιμένει.
Η ιταλική επίθεση καθηλώθηκε από τα πυρά του ελληνικού πυροβολικού
και πεζικού. Ωστόσο οι Ιταλοί με τη βοήθεια ενός τάγματος
Αλβανών κατέλαβαν το ύψωμα της Γκραμπάλας, το οποίο, μολονότι βρισκόταν
εκτός της αμυντικής περιμέτρου του Καλπακίου, ήταν στρατηγικά απαραίτητο
για την έκβαση των επιχειρήσεων γιατί δέσποζε των στενών. Τα ξημερώματα
της επομένης το ύψωμα ανακαταλήφθηκε από τους Ελληνες, αλλά μετά από
λίγο το ξαναπήραν οι Ιταλοί και μετά πάλι το κατέκτησαν οι Έλληνες.
Αυτές οι «καντρίλιες» Ελλήνων και Ιταλών στην Γκραμπάλα συνεχίστηκαν
ώσπου έληξε η μεγάλη μάχη στο Καλπάκι.
Στις 3 Νοεμβρίου από τα προκεχωρημένα παρατηρητήρια της VIII
Μεραρχίας στάλθηκε στον Σταθμό Διοικήσεως το μήνυμα ότι «εχθρική φάλαγξ
αρμάτων εκκινείτο επί της οδού από Δολιανά προς Καλπάκι». Πράγματι,
μοιρασμένοι σε δύο φάλαγγες, 30 αρμάτων η μία και 50 αρμάτων η άλλη, οι
«Κένταυροι» εφόρμησαν πλησιάζοντας σε απόσταση βολής από τους
ταμπουρωμένους Έλληνες που τους περίμεναν.
Οι πρώτες ομοβροντίες από τα ελληνικά πυροβόλα αιφνιδίασαν τους
Ιταλούς, οι οποίοι στη συνέχεια δέχθηκαν την επίθεση του «αντιαρματικού
συγκροτήματος», το οποίο αποτελείτο από τέσσερα αντιαρματικά όλα κι όλα.
Εννέα τεθωρακισμένα άρματα των «Κενταύρων» αχρηστεύονται. Όρθιοι έξω
από τα χαρακώματα οι έλληνες στρατιώτες αλάλαζαν «Αέρααα!», ιαχή που
πρωτακούστηκε στο Καλπάκι και έμελλε να τρομοκρατεί τους αντιπάλους καθ'
όλη τη διάρκεια του ελληνοϊταλικού πολέμου.
Ως
τις 8 Νοεμβρίου οι Ιταλοί έκαναν πολλές σφοδρές προσπάθειες να
καταλάβουν το Καλπάκι και να περάσουν από εκεί. Δεν τα κατάφεραν όμως
και στις 9 Νοεμβρίου το πήραν απόφαση ότι το μέτωπο στο Καλπάκι δεν
σπάει και υποχώρησαν. Η άρτια σχεδιασμένη επίθεση των Ιταλών εναντίον
της Ηπείρου είχε αποτύχει εντελώς.
Η απόκρουση της εισβολής αποτέλεσε την αφετηρία της μεγάλης αντεπίθεσης του Ελληνικού Στρατού. Τα υψώματα της Γκραμπάλας, της Ασόνισσας, των Γρεμμισιών και της Βελλάς ήταν εκείνα που σήκωσαν το βάρος των επιθέσεων και σ' αυτά οι στρατιώτες, με τον λαό της περιοχής, έγραψαν το ΟΧΙ.
Στις 1 και 2 Νοεμβρίου έλαβε αργοπορημένα δύο εντολές του Στρατηγείου. Με την πρώτηεντέλλετο να μη διεκδικεί έδαφος αλλά
να προσέχει στ' ανατολικά του το Μέτσοβο και προς νότο την
Αιτωλοακαρνανία, και στη δεύτερη (υπ' αρ. 131681/31.10.40): «...να μην αγκιστρωθεί στο Καλπάκι... και να συμπτυχθεί στο Μέτσοβο...» Αλλά ήταν πια αργά. Η μάχη είχε αρχίσει. Και ο πεισματάρης Κατσιμήτρος θα παράκουε άλλη μια φορά.
Κατά τον διευθυντή του ΙΙΙ Γραφείου της VIII Μεραρχίας Παναγιώτη Πετρουτσόπουλο ,στις 9 το βράδυ της 2.11.40, ο Κατσιμήτρος κάλεσε σε σύσκεψη τους επιτελείς του. Η διαταγή του Στρατηγείου είχε
προκαλέσει σύγχυση και απογοήτευση σε όλους. Η σύσκεψη ήταν δραματική.
Κατά τον Πετρουτσόπουλο, ο διοικητής του είχε κλονιστεί. Παρόλο ότι
οσφραίνετο τη νίκη του Καλπακίου, δεν μπορούσε να παρακούει συνέχεια τις εντολές του Στρατηγείου. Ο
Πετρουτσόπουλος υποστηρίζει, ότι γύρω στις 3:30 τη νύχτα της 2 προς 3
Νοεμβρίου κατάφερε να μεταπείσει τον ταλαντευόμενο Κατσιμήτρο, που
άλλωστε δεν χρειαζόταν και πολλή πίεση για να εμμείνει στην αρχική του
απόφαση να αγκιστρωθεί στο Καλπάκι. Κι έτσι κι έγινε.
Εκ των υστέρων οι διαταγές του ΓΕΣ προς τον Κατσιμήτρο για οπισθοχώρηση και στην ουσία εγκατάλειψη της Ηπείρου «διορθώθηκαν» προς... δόξα του Μεταξά και κυρίως του τότε αρχιστρατήγου Παπάγου. Στον κατοπινό στρατάρχη και πρωθυπουργό ανήκαν όλες οι δάφνες!
Οχι
μόνον κράτησε τα σύνορα, αλλά μέσα σε λίγες εβδομάδες άρχισε να
προελαύνει επιθετικά εναντίον των εισβολέων μέσα στην Αλβανία.
Η επίσημη εκδοχή..
Υποτίθεται ότι οι εντολές ήταν «ελαστικές» και μπορούσε να επιλέξει ο
ίδιος γραμμή άμυνας. Αυτή είναι ακόμη και σήμερα η επίσημη εκδοχή.
Από τα αρχεία και τις μαρτυρίες των ηγητόρων της VIII Μεραρχίας
προκύπτει σαφέστατα ότι το ΓΕΣ δεν προόριζε τη μεραρχία για την
υπεράσπιση της Ηπείρου. Τα Γιάννενα και η περιοχή δυτικά του ποταμού
Αράχθου θα προσφέρονταν στον Μουσολίνι! Αποστολή της μεραρχίας στα
σχέδια επί χάρτου ήταν η εξασφάλιση των διόδων στην Αμφιλοχία. Για να μη
φθάσουν εκεί οι εισβολείς και ανοίξει ο δρόμος προς την Αθήνα.
«Κολοκύθια»,
όπως έγραφε ο αντιστράτηγος Δ. Καθενιώτης στη γνωστή έκθεσή του για την
ανικανότητα των στρατηγών του Μεταξά και το «απαράσκευον» του πολέμου.
Υποχωρώντας από τα πάτρια εδάφη (η συντριπτική πλειονότητα των στρατιωτών ήταν Ηπειρώτες), με τα ιταλικά στρατεύματα να την καταδιώκουν, η μεραρχία θα διαλυόταν περίπου στον δρόμο..
Ο Κατσιμήτρος και οι άνδρες του όχι μόνο φύλαξαν τις σύγχρονες Θερμοπύλες,
αλλά έτρεψαν τον εισβολέα σε υποχώρηση. Κι όμως, αυτός ο άνθρωπος, ο
σύγχρονος Λεωνίδας, χάθηκε στη λήθη – η μνήμη του δεν βόλευε κανέναν.
Πέθανε μόνος και ξεχασμένος από όλους στα 1962.
Να το πούμε λοιπόν επίμονα, ξανά και ξανά: ότι αν είχε ζήσει να τα δει αυτά οΚωνσταντίνος Καβάφης θα έγραφε για τον Κατσιμήτρο και τους άνδρες της Ογδοης Μεραρχίας ό,τι ακριβώς έγραψε για τον Λεωνίδα και τους 300: πώς
περισσότερη τιμή τους όταν προβλέπουν (και πολλοί προβλέπουν) πως ο
Εφιάλτης θα φανεί στο τέλος κι οι Μήδοι επιτέλους θα διαβούνε.
ΠΗΓΕΣ
http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_columns_3_24/03/2007_220703
http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A7%CE%B1%CF%81%CE%AC%CE%BB%CE%B1%CE%BC%CF%80%CE%
http://stratistoria.wordpress.com/ellinoitalikos-polemos/mahi-pindos-1940/http://www.scribd.com/doc/129383809/%CE%9A%CE%91%CE%9B%CE%A0%CE%91%CE%9A%CE%99-1940-http://www.sa-snd.gr/h03-epopiia40.htmhttp://dim-sapon.rod.sch.gr/palia/diafora/Gegonota/28_1940_pindos.htm
http://892fm.blogspot.gr/2009/10/28-1940.html
http://www.greece.org/main/index.php?option=com_content&view=article&id=487&Itemid=441
ΔΗΜΑΚΗΣ ΓΙΑΝΝΗΣ / homouniversalisgr.blogspot.gr/
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου