Πώς η τεχνητή νοημοσύνη μετέτρεψε το σκάκι σε τζόγο...

 

Το σκάνδαλο με τον 19χρονο σκακιστή που φέρεται να έκλεψε στον αγώνα κόντρα στον πρωταθλητή, Magnus Carlsen, είναι απλά η κορυφή του παγόβουνου. Οι μηχανές αλλάζουν πια με δραματικό τρόπο τους όρους ενός από τα πιο παλιά παιχνίδια στον κόσμο.

Στο φημισμένο Sinquefield Cup του Σεντ Λούις, στις αρχές Οκτωβρίου, ένας πρωτοεμφανιζόμενος Αμερικανός σκακιστής, ονόματι Hans Niemann, έσπασε το αήττητο σερί 53 αγώνων του παγκόσμιου πρωταθλητή Magnus Carlsen, ο οποίος θεωρείται ένας από τους καλύτερους παίκτες όλων των εποχών. Την επόμενη μέρα, όμως, ο ηττημένος δημοσίευσε ένα video στους προσωπικούς του λογαριασμούς στα social media, αναπαράγοντας την ξακουστή φράση του Jose Mourinho: «Προτιμώ να μη μιλήσω. Γιατί αν μιλήσω, θα έχω μεγάλο πρόβλημα». 

Το tweet αυτό προκάλεσε μεγάλες αντιδράσεις στο παγκόσμιο σκάκι. Μερικά από τα μεγαλύτερα ονόματα παικτών εξαπέλυσαν επιθέσεις κατά του Hans Niemman, κατηγορώντας τον πως κλέβει, λαμβάνοντας κωδικοποιημένα μηνύματα μέσω δονήσεων από μια συσκευή που είχε κρύψει στο σώμα του. Μέχρι στιγμής δεν έχουν προκύψει συγκεκριμένα στοιχεία που να αποδεικνύουν την εξαπάτηση από τον 19χρονο σκακιστή, ο οποίος υποστηρίζει πως είναι αθώος.

Σε κάθε περίπτωση, όμως, οι ειδικοί επισημαίνουν ότι το σκάκι πια είναι έρμαιο της τεχνολογίας. Είναι χαρακτηριστικό πως τα τελευταία 15 χρόνια έχουν εφευρεθεί ειδικά λογισμικά τεχνητής νοημοσύνης, γνωστά ως «μηχανές σκακιού», τα οποίο μπορεί να νικήσει ακόμη και τους καλύτερους σκακιστές του κόσμου.

Remaining Time -0:00

 

Το μόνο που χρειάζεται είναι να βρεθεί ένας σκακιστής που θα είναι ικανός να φέρει εις πέρας στα κρυφά τις οδηγίες της συγκεκριμένης τεχνολογίας. Το σκάκι έχει φύγει πια από τα ανθρώπινα όρια.

Οι άνθρωποι χάνουν τη σκακιστική μάχη

© 2003 / Stuart Ramson / APΗ ήττα του παγκόσμιου πρωταθλητή στο σκάκι, Garry Kasparov, από τον υπερυπολογιστή της IBM, Deep Blue, προκάλεσε μεγάλη αναταραχή παγκοσμίως πριν από 25 χρόνια. Τα άρθρα των εφημερίδων εκείνης της εποχής έκαναν λόγο, μάλιστα, ακόμη και για το «χέρι του Θεού» που κέρδισε την ανθρωπότητα. Κι αν τότε έμοιαζε με ντέρμπι, σήμερα δεν υπάρχει κανένας ανταγωνισμός μεταξύ τεχνητής νοημοσύνης και ανθρώπινου μυαλού στο σκάκι. 

Το 2006, ένα νέο λογισμικό που εισήχθη σ’ έναν επιτραπέζιο υπολογιστή κατάφερε να κερδίσει τον τότε παγκόσμιο πρωταθλητή Vladimir Kramnik. Το παγκόσμιο σκάκι ελίτ επιπέδου άλλαξε. Οι παίκτες που ήθελαν να φτάσουν στην κορυφή δεν έπρεπε να είναι απλά οξυδερκείς την κατάλληλη στιγμή αλλά να μπορούν και να απομνημονεύουν έναν τεράστιο όγκο από δεδομένα. Κάτι τέτοιο, όμως, ήταν ανθρωπίνως αδύνατον να γίνει. Κάπου εκεί ήρθαν οι μηχανές.

Το σκάκι μετατράπηκε από ένα διαισθητικό παιχνίδι σ’ ένα καθαρά υπολογιστικό παιχνίδι, έναν διαγωνισμό απομνημόνευσης. Κάπου εκεί, όμως, χάθηκε η μαγεία σύμφωνα με αρκετούς παίκτες. «Αυτό που κάνει το σκάκι να ξεχωρίζει είναι ότι μπορείς να χρησιμοποιείς το μυαλό σου δημιουργικά και να βρίσκεις μοναδικές και δύσκολες λύσεις σε στρατηγικά προβλήματα που εμφανίζονται μπροστά σου» δήλωσε ο master της σκακιέρας Wesley So. «Δεν δοκιμάζουμε ο ένας τον άλλον για να δούμε ποιος έχει το καλύτερο σχέδιο απομνημόνευσης» πρόσθεσε.

Όλα αυτά, όμως, μέχρι την 5η Δεκεμβρίου 2017, όταν οι ερευνητές τεχνητής νοημοσύνης της εταιρίας Alphabet εφηύραν έναν νέο αλγόριθμο, τον AlphaZero, ο οποίος ξεπερνούσε κατά πολύ κάθε μηχανή σκακιού που υπήρχε στο παρελθόν. Πια η μηχανή δεν απομνημόνευε απλά τις κινήσεις, αλλά μπορούσε μέσα από ένα τεχνικό νευρωνικό δίκτυο, να μιμηθεί τον ανθρώπινο εγκέφαλο και να αντιληφθεί την ψυχοσύνθεση του αντιπάλου μέσα από τις κινήσεις του στη σκακιέρα. Η μάχη είχε πια χαθεί για τα καλά.

Ένα υπεράνθρωπο λογισμικό

© Felix Mittermeier / Unsplash

Το AlphaZero συνέτριψε όλες τις μηχανές του παρελθόντος. Όπως εξήγησε ο θρύλος του σκακιού, Matthew Sadler: «άρχιζε να μοιάζει περισσότερο με έναν ανθρώπινο τρόπο παιχνιδιού. Ή ακόμη καλύτερα. με έναν υπεράνθρωπο τρόπο παιχνιδιού».

Για να καταλάβει κανείς το πόσο ανώτερες είναι οι μηχανές από τους ίδιους τους σκακιστές, μπορεί να τσεκάρει τα δεδομένα από το σύστημα αξιολόγησης Elo, το οποίο συγκρίνει τη δυναμική των παικτών. Η υψηλότερη βαθμολογία από άνθρωπο επιτεύχθηκε από τον Carlsen δύο φορές την τελευταία δεκαετία και έφτασε τους 2882 πόντους. Το DeepBlue είχε φτάσει ως τους 2853. Το 2007, μια άλλη μηχανή ξεπέρασε τους 3000 πόντους, το Stockfish, το ισχυρότερο μέχρι σήμερα λογισμικό, έχει ξεπεράσει τους 3500 πόντους. Που σημαίνει πως το Stockfish έχει περίπου 98% πιθανότητα να κερδίσει τον Carlsen σε έναν αγώνα και 2% να λήξει ισοπαλία. Η περίπτωση νίκης του ανθρώπου υπολογίζεται στο 0%.

Όλες αυτές τις δυνατότητες των υπερυπολογιστών μπορεί να τις χρησιμοποιήσει κάθε παίκτης στην προπόνησή του. Μπορεί να ζητήσει από το λογισμικό να προτείνει ένα σύνολο κινήσεων για να ταιριάζει σε μια δεδομένη κατάσταση, να επιλέξει μια κίνηση προσαρμοσμένη στις αδυναμίες ενός συγκεκριμένου αντιπάλου. Μια τέτοια εξέλιξη θα μπορούσε να μοιάζει ιδανική για την εξέλιξη του σκακιού, όμως, τα πράγματα είναι πολύ πιο περίπλοκα.

«Λόγω της κυριαρχίας της χρήσης μηχανών σήμερα, θα σταματήσουμε να καλλιεργούμε κάθε δημιουργική σκέψη και θα παίζουμε σαν bots. Κάτι το οποίο είναι πολύ βαρετό» δήλωσε ο master του επαγγελματικού σκακιού, Wesley So. «Το σκάκι της σύγχρονης εποχής κινδυνεύει να μοιάζει όλο και περισσότερο με παιχνίδι ψυχολογικού πολέμου: όχι τόσο ως ένα ορθολογιστικό παιχνίδι αλλά σαν μια παρτίδα πόκερ».

Σε αυτό το πλαίσιο, τα σκάνδαλα εξαπάτησης στο σκάκι ίσως να είναι απλά η φυσική εξέλιξή του. Το πόκερ και τα υπόλοιπα τυχερά παιχνίδια έχει ταλαιπωρηθεί από καταγγελίες για unfair παιχνίδι από παίκτες που λαμβάνουν βοήθεια από την τεχνική νοημοσύνη. Άλλωστε, εάν υπάρχει ένας σίγουρος τρόπος για να κερδίσεις τον αντίπαλό σου, γιατί να μην τον χρησιμοποιήσεις

Πηγή: oneman.gr

Η δύναμη της φύσης μέσα από βραβευμένες φωτογραφίες...

Public Favorite Winner | Jamie Russell

Μια φωτογραφία με «τερατώδη» κύματα να χτυπούν έναν φάρο κέρδισε τον διαγωνισμό Weather Photographer of the Year 2022 της Royal Meteorological Society.

Η φωτογραφία του Christopher Ison «Storm Eunice» που τραβήχτηκε πέρυσι στο Ηνωμένο Βασίλειο κρίθηκε ως η κορυφαία φωτογραφία ανάμεσα σε 22 υποψήφιες και ο Ison πήρε 500 λίρες (560 δολάρια).

«Όταν προβλέφθηκε η καταιγίδα και έφερε την πρώτη κόκκινη προειδοποίηση για τη νότια ακτή [της Αγγλίας], ήξερα ότι έπρεπε να βρω ένα σημείο για να την καταγράψω», αναφέρει.

Remaining Time-0:00

Fullscreen

Mute

Overall winner | Christopher Ison

«Έφτασα εκεί αρκετά νωρίς για να βρω πολλούς φωτογράφους ήδη μούσκεμα από τη βροχή και το θαλασσινό νερό, να στέκονται πολύ κοντά στον τοίχο του λιμανιού. Αποφάσισα να κατευθυνθώ σε ψηλό σημείο και λίγο πιο μακριά με την πλάτη μου στον καιρό. Ανταμείφθηκα με ένα σύνολο εικόνων για τις οποίες είμαι πολύ περήφανος», πρόσθεσε.

Οι κριτές σχολίασαν ότι τους άρεσε η δύναμη της φύσης στη φωτογραφία, «υπενθυμίζοντάς μας πόσο μικροί και ασήμαντοι είμαστε, καθώς μεταφέρει τη δραματική κίνηση και τη δύναμη της θάλασσας μαζί με την αντίσταση που προσφέρει ένα ανθρωπογενές κτίριο».

Δείτε τις συγκλονιστικές φωτογραφίες που ήταν υποψήφιες:

Second place. Frozen Niagra Falls | Zhenhuan Zhou

Third place. Ghost Under a Cliff. Emili Vilamala Benito

Mobile Phone Category Winner | Aung Chan Thar

Mobile Phone Category Runner Up | Vince Campbell

Public Favorite Winner | Jamie Russell

Winner of Young Weather Photographer of the Year. Eris Pil

Runner up Young Weather Photographer of the Year. Shreya Nair

Συντακτική ομάδα ert.gr/ertnews.gr

Πηγή: PetaPixel

Για τον Άνθρωπο, τον Αθλητή, τον Ολυμπιονίκη Αλέξανδρο Νικολαΐδη...

 Ο δημοσιογράφος Νίκος Παπαδογιάννης σε έναν από καρδιάς αποχαιρετισμό του υπέροχου Ανθρώπου και Αθλητή. Του Ολυμπιονίκη Αλέξανδρου Νικολαΐδη...

 

Ο ευγενής και αγαθός γίγαντας που τίμησε τον τόπο του όσο λίγοι φόρεσε το δάφνινο στεφάνι του και αποχώρησε διακριτικά από την παλαίστρα της ζωής

Ο Αλέξανδρος Νικολαΐδης ένωσε την Ελλάδα ως αθλητής και την ένωσε ακόμα περισσότερο με το φευγιό του. «Αφού το διαβάζετε αυτό, έχω φύγει για κάπου καλύτερα», έγραψε στην ανάρτηση που ετοίμαζε κάποια σκοτεινή νύχτα, που ένιωθε ακόμη δυνατός. «Ή και για το πουθενά». Δύο μέρες μετά τον θάνατό του, τα χέρια τρέμουν ακόμη. Μόνο τα δικά του έμειναν σταθερά μέχρι το τέλος.

«Τελευταία επιθυμία μου είναι, τα δύο μου Ολυμπιακά μετάλλια, να επιστρέψουν εκεί όπου ανήκουν, στις πανανθρώπινες αξίες. Να προσφέρουν ελπίδα μέσα από όσα κατάφερα στη ζωή μου, τα όμορφα και τα άσχημα. Να βγουν σε δημοπρασία και το ποσό που θα συγκεντρωθεί να δοθεί σε δομές για τα παιδιά που θα επιλέξει η οικογένειά μου. Αν σωθεί έστω ένα παιδί, θα αξίζει κάθε κλωτσιά που έχω φάει στο κεφάλι, κάθε κάταγμα στα πόδια μου. Αυτό είναι το αποτύπωμα που θέλω να αφήσω στην κοινωνία, αυτή είναι η κληρονομιά που θέλω να μείνει στα παιδιά μου».

Στα τυχερά παιδιά, που είχαν αυτόν τον άνθρωπο για πατέρα. Στα άτυχα παιδιά, που δεν πρόφτασαν να μεγαλώσουν δίπλα του…

Τον πλησίασα για πρώτη φορά στα τέλη του 2017, όταν αναζητούσα ομιλητές με άποψη και στιβαρό δημόσιο λόγο για την παρουσίαση ενός βιβλίου μου στη Θεσσαλονίκη. «Σε αγαπάει ο κόσμος και σε θέλω δίπλα μου», του είπα. Ο ευγενής Αλέξανδρος ήταν πρόθυμος να μιλήσει για το βιβλίο ενός ανθρώπου που δεν είχε συναντήσει ποτέ εκτός γηπέδων, αλλά λιγότερο πρόθυμος να δώσει τη συνέντευξη που του ζήτησα παράλληλα για το Documento. «Μα, ποιος θέλει να διαβάσει τα λόγια ενός παλαίμαχου αθλητή;»

Άλλαξε γνώμη, όταν του εξήγησα ότι σπανίζουν οι άφθαρτοι άνθρωποι με καθαρό βλέμμα και διαυγή σκέψη. «Ο Ολυμπιονίκης είναι ένας γίγαντας της κοινωνίας», του είπα. Το γιγάντιο ανάστημα του Αλέξανδρου Νικολαΐδη δεν θα το αμφισβητήσει ποτέ κανένας.

Μίλησε, τότε, για όλους και για όλα. Για τους αγώνες τα ζωής του. Για τη βασανιστική καθημερινότητα σε μία Θεσσαλονίκη που τρώγεται με τα ρούχα της. Για το χρέος του ανήσυχου πολίτη. Για την απέχθειά του προς τον νεοφασισμό. Για τους συναθλητές που του συμπαραστάθηκαν στα δύσκολα (τον Ιωάννη, το Βαλέριο) και για αυτούς που εξαφανίστηκαν μόλις τέλειωσαν τα εύκολα και έφυγαν οι κάμερες.

Τότε, βέβαια, δεν μπορούσε να υποψιαστεί τι είδους δοκιμασία του επιφύλασσε η μοίρα. Έλεγε «δύσκολα» και εννοούσε το σπασμένο πόδι του το 2000 στο Σίντνεϊ. «Να έχουμε τουλάχιστον την υγεία μας, για να χαρούμε την οικογένειά μας», έλεγε συχνά. Ο Αλέξανδρος έζησε παραπάνω από όσο του έδιναν οι γιατροί, όχι από κάποιο έμφυτο ένστικτο αυτοσυντήρησης, αλλά για να προλάβει να τον γνωρίσει η κόρη του. Η μικρούλα Ελεάννα ήταν μόλις 3,5 ετών όταν ο πατέρας της αρρώστησε. Τώρα που μεγάλωσε λίγο, θα έχει την εικόνα του στο μυαλό της. «Έστω, θολή», έγραψε ο Αλέξανδρος στο συγκινητικό κατευόδιό του. Θολή, όπως οι τελευταίοι μήνες της ζωής του. Καθάρια, όπως ο χαρακτήρας του.

«Φίλοι μου, σε αυτή τη ζωή που είμαστε όλοι περαστικοί, μεγαλύτερη σημασία έχει τι αποτύπωμα θα έχουμε αφήσει, και όχι πώς ή πότε θα φύγουμε…».

Όταν η συνέντευξη δημοσιεύτηκε, με τίτλο «Ο Έλληνας δεν έκλεισε τα σύνορα», ο Αλέξανδρος ένιωσε σαν να άναψε ένα φως μέσα στο κεφάλι του. «Σε ευχαριστώ πολύ, που μου ανοίξατε παράθυρο στην κοινωνία», μου έγραψε. «Με κάνατε να καταλάβω ότι έχω να πω πράγματα και οφείλω να μιλάω. Ότι απαγορεύεται να μένει κάποιος απαθής ή να έχει στο στόμα του κλειστό».

Λίγο καιρό αργότερα, τον καλέσαμε να έρθει από τη Θεσσαλονίκη για να μιλήσει στο συνέδριο που οργάνωσε το Documento, με θέμα την άνοδο της ακροδεξιάς. Είχε τρακ, αλλά του άρεσε. Εκείνο το βράδυ, τον πλησίασαν οι άνθρωποι του ΣυΡιζΑ. «Σε ευχαριστώ και πάλι, σε εσάς το χρωστάω», μου είπε όταν δέχθηκε το τηλεφώνημα του Αλέξη Τσίπρα, για να κατεβεί ως υποψήφιος ευρωβουλευτής. Δέχθηκε συγκινημένος και αργότερα έγινε αναπληρωτής εκπρόσωπος του κόμματος.

Ο Αλέξανδρος δεν ήταν παιδί του κομματικού σωλήνα ούτε ορκιζόταν σε λάβαρα. Τον ένοιαζε μόνο το εθνόσημο, που τόσο τίμησε. «Μικρός έπαιρνα τη στολή της Εθνικής ομάδας, που φορούσε ο πατέρας μου, τη φορούσα και καμάρωνα μπροστά στον καθρέφτη», έλεγε.

Τις καυτές μέρες των διαδηλώσεων για τις Πρέσπες, ήταν από τους λίγους επώνυμους Μακεδόνες που τόλμησαν να διαχωρίσουν τη θέση τους από το χάος της τυφλής διαμαρτυρίας. Οι φανατικοί του είχαν στήσει καρτέρι, με ύβρεις και αυγά, σε κάποια «προεκλογική» ομιλία στη Βέροια. Ο ίδιος πικράθηκε αλλά δεν πτοήθηκε. Τα «πιστεύω» του ήταν αδιαπραγμάτευτα και στέρεα. Διότι, όπως σημείωσε τη μέρα που μας αποχαιρέτησε, «η Αριστερά είναι πράξη ζωής…».

«Αν ήταν να γίνει κάτι, έπρεπε να γίνει όταν έριχναν την καυτή πατάτα ο ένας στον άλλο», έλεγε για το Μακεδονικό. «Τώρα πια, όλοι γνωρίζουν τη FYROM ως “Ματσεντόνια”. Η ζημιά έχει γίνει. Η σημερινή συμφωνία είναι το περισσότερο που μπορούμε να κερδίσουμε. Να διακοπεί ο αλυτρωτισμός, να κατεβούν τα αγάλματα, να μας επιστραφεί το κομμάτι της ιστορίας που μας αναλογεί. Για τον βορειοελλαδίτη, είναι πολύ σημαντική η εθνική ταυτότητα. Στη Φλώρινα, από όπου κατάγεται ο πατέρας μου, άκουγα από μικρός πολλούς να μιλούν τη “μακεντόνσκα” γλώσσα, όπως την έλεγαν. Σε αυτό το παιχνίδι χάνουμε με 0-1, οπότε παίζουμε για την ισοπαλία…».

Ο Αλέξανδρος δεν έπαιζε ποτέ για την ισοπαλία. Την ήττα του στον τελικό των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004 στην Αθήνα την έφερε βαρέως, επειδή ήταν το πρώτο νοκ-άουτ της ζωής του και έγινε μπροστά σε 9.000 συμπατριώτες του. «Επί μία εβδομάδα μετά, έβλεπα εφιάλτες. Σκεφτόμουν τον απλό φίλαθλο, που ήρθε να με δει να κερδίζω το χρυσό μετάλλιο και με είδε πεσμένο χάμω. “Έλα μωρέ, τον πατάτα”, θα είπαν πολλοί. Προτιμώ να βλέπω σε βίντεο τον αγώνα του Σίντνεϊ, όπου έσπασα το πόδι μου, παρά τον τελικό της Αθήνας…».

Ήμουν παρών στο Σίντνεϊ το 2000 και ακούω ακόμη στα αυτιά μου την κραυγή απελπισίας που μας τρύπησε την ψυχή. «Το έσπασα! Έσπασε! Μάναααα!» Ήμουν και στην Αθήνα, στο Τάεκβοντο, και θυμάμαι καθαρά ότι, μέσα στη σκασίλα του για την ήττα, ο Αλέξανδρος παρακαλούσε τους θεατές να σταματήσουν τις ποδοσφαιρικού τύπου αποδοκιμασίες προς τον Κορεάτη νικητή.

Το αθλητικό ήθος, ο Αλέξανδρος Νικολαΐδης το υπηρέτησε όσο καμία άλλη αρετή. Μολονότι ορκισμένος φίλος του Άρη και μέγας μπασκετόφιλος, σταμάτησε να πηγαίνει στο Αλεξάνδρειο όταν είδε τον διπλανό του να φτύνει τους αθλητές. «Γύρισε ο Σιγάλας και μας αγριοκοίταξα άγρια και παρακαλούσα να ανοίξει η γη να με καταπιεί. Σκέφτηκα ότι μπορεί να θεώρησε εμένα υπαίτιο και από τότε δεν ξαναπάτησα στο γήπεδο…».

Μετά το συναπάντημα της Θεσσαλονίκης, όπου είχα την τιμή να καθίσω δίπλα του, γίναμε στενοί φίλοι. Ο Αλέξανδρος πίστευε ότι εκείνη η συνέντευξη του άνοιξε προς την πόρτα προς την κοινωνία. Όποτε κατηφόριζε στην Αθήνα, περνούσε από τα γραφεία τού Documento για καφέ, για κουβεντούλα και για την πατροπαράδοτη σέλφι που έγινε συνήθεια. Ήταν ο πρώτος άνθρωπος που σκέφτηκα, όταν ήρθε η ώρα να παρουσιάσουμε ένα άλλο βιβλίο, με θέμα τα στρατόπεδα συγκέντρωσης των Ναζί. Η ομιλία του μέσα στην αίθουσα του Εβραϊκού Συμβουλίου στη συμπρωτεύουσα χειροκροτήθηκε θερμά: «Εάν η Ιστορία γίνει σιωπή, εάν ξεχάσουμε το χθες, θα είναι η μεγαλύτερη ήττα της ανθρωπότητας…».

Ο Αλέξανδρος δυσκολευόταν να συμβιβαστεί με την οπισθοδρόμηση της σύγχρονης Ελλάδας, απελπιζόταν με την ακροδεξιά στροφή της κοινωνίας («το φίδι βγήκε από το αυγό και οφείλουμε πια να το σκοτώσουμε»), ενώ πίστευε στις διαδηλώσεις και κατέβαινε στους δρόμους σε κάθε ευκαιρία. Έδωσε παρών στα συλλαλητήρια το 2015 για τα μνημόνια, αλλά φορούσε μάσκα, για να μη τον αναγνωρίσουν και του πουν ότι το έκανε για τη μόδα. «Ήταν το βράδυ που έσπαγαν τα ξενοδοχεία. Έφαγα και δακρυγόνα και ποδοπάτημα και κλωτσιές, το χάρηκα!»

Παράλληλα αισθανόταν υπερηφάνεια για τον τόπο του και για τον λαό που εκπροσώπησε στις παλαίστρες της Οικουμένης. «Το παράσημο της ζωής μου ήταν όταν μου έδωσαν τη σημαία, το 2012 στο Λονδίνο», έλεγε. «Ο Έλληνας της μεγάλης φτώχειας κράτησε πολύ πιο ανθρώπινη στάση στο μεταναστευτικό. Με τα πενιχρά μέσα του και με το υστέρημα που δεν έχει. Είμαστε οι ινδιάνοι της Ευρώπης, το μικρό γαλατικό χωριό της. Άλλοι λαοί φέρονται σαν γουρούνια και καταδικάζουν αθώους ανθρώπους σε θάνατο, χωρίς καμία δικαιολογία. Εμείς δεν κλείσαμε ποτέ ούτε τα σύνορα ούτε τα σπίτια μας. Βουτήξαμε στη θάλασσα για να τους σώσουμε τους μετανάστες Μετά από χρόνια, αυτή η στάση με έκανε να νιώσω υπερήφανος για την εικόνα της χώρας μου στο εξωτερικό».

Έπειτα, ήρθε η αρρώστια. Σπάνια, όσο και ο ίδιος. Την αντιμετώπισε με γενναιότητα, με θάρρος, με διακριτικότητα. Οι λίγοι που γνώριζαν για την περιπέτειά του το έμαθαν κατά τύχη. Επειδή τον είδαν κάποια μέρα σε ένα νοσοκομείο. Ή σε ένα αεροπλάνο με προορισμό την κατάλευκη και πένθιμη Αμερική.

«Δύο χρόνια δεν είπα ποτέ “Γιατί σε εμένα”; Δεν υπάρχει πιο εγωιστική σκέψη από αυτή. Σε κάποιον τυχαίνει, στον διπλανό μας, στον γείτονά μας, στον συνάνθρωπό μας. Και πλέον τυχαίνει σε πολλούς. Αν βάλω ένα πρόσημο τύχης στη ζωή μου, θα σας πω ακόμα και τώρα, ότι ήμουν τυχερός άνθρωπος. Είχα την ευλογία να κάνω τα όνειρα μου πραγματικότητα, να ανέβω στο βάθρο πολλές φορές, να δοξάσω τον αθλητισμό και την χώρα μου, να γνωρίσω ανθρώπους από όλον τον κόσμο, να μάθω το σεβασμό, την ευγενή άμιλλα, αξίες τόσο σημαντικές και να προσπαθήσω να τις κάνω πράξη και στη ζωή μου».

Ο Αλέξανδρος Νικολαΐδης, ένας άνθρωπος ακέραιος και αισιόδοξος, ήταν από τους πιο αγαπημένους μου φίλους. Θρηνώ ακατάπαυστα και γοερά και δυσκολεύομαι να λόγια παρηγοριάς για να συμπαρασταθώ στη Δώρα και στα παιδιά του. Το σβησμένο χαμόγελό του πάγωσε παντοτινά το πρωί της μαύρης Παρασκευής. Θα τον σκεπάσει χώμα ελαφρύ και η μνήμη του θα διαιωνίζεται όσο υπάρχει αθλητισμός. Εδώ, στη γη, και όχι στο πουθενά. «Θα αργήσω πολύ να ξανάρθω», ήταν τα τελευταία λόγια που άκουσα από το στόμα του». Καλό ταξίδι, ακριβέ μου γίγαντα. Ο κόσμος παραήταν μικρός για να σε χωρέσει.

Και οι αρχαίοι είχαν χρέη...

 

Αν και στην αρχαιότητα δεν υπήρχαν εισπρακτικές εταιρίες με υπαλλήλους που τηλεφωνούν επίμονα πιέζοντας τον δανειολήπτη να αποπληρώσει τα χρωστούμενα, τα δάνεια ήταν απόλυτα συνυφασμένα με την καθημερινότητα. Οι άνθρωποι που ανήκαν στα κατώτερα στρώματα δανείζονταν κυρίως για να εξασφαλίσουν την επιβίωσή τους ενώ οι αριστοκράτες για να επενδύσουν σε δούλους, γη και αγαθά προκειμένου να διασώσουν την κοινωνική τους θέση – στη Ρώμη συχνά ο δανεισμός γινόταν με στόχο τη διεκδίκηση υψηλών δημόσιων αξιωμάτων.

Ο δρ. αρχαίας ιστορίας Πέτρος Παρθένης στο βιβλίο «Ένα αλλόκοτο θηρίο – Δάνεια και χρέη στην ελληνορωμαϊκή αρχαιότητα» (Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης) ανοίγει ένα παράθυρο σε μια ελάχιστα γνωστή πτυχή της εποχής, επιλέγοντας και παρουσιάζοντας κείμενα Ελλήνων και Ρωμαίων συγγραφέων από το τέλος του 8ου π.Χ. αιώνα έως το τέλος του 4ου μ.Χ., με υλικό που έχει αντλήσει από ηθικοπλαστικές πραγματείες, ιστοριογραφικές αφηγήσεις, κρατικές επιγραφές, ιδιωτικά συμφωνητικά δανειοδοτήσεων και προσωπικές επιστολές. Όπως σημειώνει στην εισαγωγή του οι αρχαίοι ιστορικοί ενδιαφέρονταν ελάχιστα για την οικονομία αν κρίνουμε από το πόσο σπάνια αναφέρονται σε αυτή, οπότε τα στοιχεία που αντλούν οι σύγχρονοι ιστορικοί προέρχονται κατά βάση από δικανικούς λόγους, κυρίως του Λυσία και του Δημοσθένη, καθώς και από κείμενα στοχαστών όπως ο Πλάτων, ο Αριστοτέλης, ο Κικέρων, ο Σενέκας, ο Πλούταρχος, ο Βασίλειος Καισαρείας, ο Γρηγόριος Νύσσης.

Ο δανεισμός στις πρώιμες αγροτικές και κτηνοτροφικές κοινωνίες αφορούσε κυρίως εργαλεία, ζώα, οικιακά σκεύη, σπόρους και προσωπική εργασία την οποία ο οφειλέτης είχε την υποχρέωση να ανταποδώσει με την πρώτη ευκαιρία. Η έγκαιρη ανταπόδοση του δανείου –στην αρχαιότητα τα δάνεια παρέχονταν από ανεξάρτητους πιστωτές– συνέβαλλε στη δημιουργία καλής φήμης του δανειολήπτη, ενώ η καθυστέρηση και η μη αποπληρωμή ήταν συχνά λόγοι για κοινωνικό αποκλεισμό. Η αποπληρωμή ήταν τόσο σημαντική ώστε καταγραφόταν ακόμη και σε επιτάφιες επιγραφές. «Έζησα όσο μπόρεσα, δίχως δικαστική διαμάχη, δίχως φιλονικία, δίχως αντιλογία, δίχως απλήρωτο χρέος» ήταν χαραγμένο στο ταφικό μνημείο του απελεύθερου Ρωμαίου Γάιου Γαργίλιου Αίμονος (1 π.Χ. – 1 μ.Χ.). Οι πιο σκληροί όροι δανεισμού ήταν οι επί σώμασι, όταν η μη έγκαιρη ανταπόδοση σήμαινε στέρηση της ελευθερίας του οφειλέτη, ακόμη και των παιδιών του, με την υποχρέωση να εργάζονται με όρους δουλείας μέχρι τη λήξη του χρέους.

«Για φαγητό να προσκαλείς αυτόν που φίλος είναι, και τον εχθρό σου άσ’ τον. Πιότερο απ’ όλους να καλείς όποιον κοντά σου μένει […] Πληγή ο κακός ο γείτονας όση ο καλός χρυσάφι» γράφει ο Ησίοδος στο «Έργα και ημέραι» τον 8ο π.Χ. αιώνα. Αξίζει στο ίδιο κείμενο να σταθούμε στο σχόλιο του Ησιόδου για τις γυναίκες, το οποίο προφανώς αποτυπώνει ένα ολόκληρο σύστημα σκέψης: «Κι ούτε γυναίκα με γλουτούς, ωραία στολισμένους, στη σκέψη με γλυκόλογα να σε εξαπατήσει, άμα στην αποθήκη σου τη βρεις να ψαχουλεύει. Όποιος γυναίκα πίστεψε, πίστεψ’ απατεώνες».

«Μην καταδεχτείς να σε πολιορκεί δανειστής, μην ανεχτείς, σαν κάποιου είδους θήραμα, να σε ψάχνουν και να αναζητούν τα ίχνη σου. Ο δανεισμός είναι ρίζα ψεύδους, αφορμή για αχαριστία, αγνωμοσύνη, ψευδορκία» λέει τον 4ο μ.Χ. αιώνα ο Βασίλειος Καισαρείας σε ομιλία του επιρρίπτοντας την ευθύνη της ευρυθμίας της σχέσης δανειολήπτη-δανειστή στον πρώτο. Λίγα χρόνια μετά ο Γρηγόριος Νύσσης έρχεται να διαφωνήσει, επικεντρώνοντας τη σκέψη του στον δανειστή που όχι σπάνια ήταν τοκογλύφος: «Απαρνήσου μ’ αυτά τα λόγια την πλεονεξία και τους τόκους και πάρε θέση υπέρ της αγάπης για τους φτωχούς. Και μην αποστρέψεις το πρόσωπό σου από αυτόν που θέλε να δανειστεί. Εξαιτίας της ανέχειας σε ικετεύει και στήνεται μπρος στην πόρτα σου».

Το βιβλίο εντάσσεται στη σειρά «Διάλογοι με την αρχαιότητα» των Πανεπιστημιακών Εκδόσεων Κρήτης την οποία επιμελείται ο Δημήτρης Κυρτάτας. Στόχος της σειράς είναι να φέρει τον αναγνώστη σε εγγύτερη επαφή με τους θεσμούς, τις ιδέες και την καθημερινότητα μιας εποχής την οποία συχνά επικαλούμαστε αλλά τελικά μάλλον δεν γνωρίζουμε αρκετά.

Πηγή: documentonews.gr

Οι ευνούχοι, οι Έλληνες και οι Χριστιανοί...

 

Μήτε άρρεν μήτε θήλυ -Ιστορίες ευνούχων στην αρχαιότητα, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, σελ. 132 (Εισαγωγή, μετάφραση, σχόλια: Σπύρος Ράγκος)

του Χρήστου Λάσκου

Συνεπώς, εύχομαι κι εγώ στον γιο μου, αφού είναι ακόμα μικρός, να αποκτήσει όχι το μυαλό, ούτε τη γλώσσα, αλλά τον φαλλό που πρέπει στη φιλοσοφία...

Λυκίνος, ήρωας του Λουκιανού

Το παράθεμα μας εισάγει σε μια θεμελιώδη διάσταση της στάσης, που υιοθετούσε ένα μεγάλο μέρος της ύστερης αρχαιότητας απέναντι στους ευνούχους. Δεν είναι το μυαλό, που σε κάνει φιλόσοφο. Ούτε η ρητορική ικανότητα. Το πρώτο, που χρειάζεται, για να ασκείς τη φιλοσοφία είναι να διαθέτεις φαλλό. Δεν μπορεί, λοιπόν, αυτονοήτως, να φιλοσοφούν οι γυναίκες.

Ούτε, όμως, και εκείνα τα αλλόκοτα τέρατα, που αποτελούσαν ένα μήτε μήτε, ένα περίεργο μεταξύ, ένα αταξινόμητο άτοπο, μια αποτυχία.

Οι ευνούχοι ήταν άγνωστη λέξη και έννοια για τους Έλληνες μέχρι τον 6ο π.Χ. αιώνα. Η επαφή τους με την Ασσυρία είναι που τους έκανε κοινωνούς της συνθήκης αυτής, η οποία ήταν πολύ συχνή μετά την επικράτηση των Ασσυρίων στην Μέση Ανατολή. Αυτή η στρατοκρατική αυτοκρατορία εφάρμοζε σε πολύ μεγάλη κλίμακα τον ευνουχισμό ανθρώπων -ίσως, δεν είναι τυχαίο πως σοβαροί ιστορικοί της εποχής προσομοιάζουν τους Ασσυρίους με τους Ναζιστές.

Στην αρχαιότητα η έννοια ήταν περισσότερο διευρυμένη σε σχέση με σήμερα, στο μέτρο που, εκτός από τα θύματα του ευνουχισμού περιλάμβανε τον ερμαφροδιτισμό, τη συγγενή ανορχία και άλλες διαταραχές σχετικές με το φύλο.

«Ενίοτε, για να δηλωθούν αυτές οι ασθένειες, οι αρχαίοι χρησιμοποιούσαν τη λέξη ευνουχίας. Στη μεταγενέστερη ελληνική γραμματεία, χρησιμοποιούνται και άλλοι όροι με ιδιαίτερες συμπαραδηλώσεις ο καθένας:  σπάδων είναι αυτός του οποίου οι όρχεις έχουν ατροφήσει και συνεπώς αδυνατεί να τεκνοποιήσει –απόκοπος, εκτετμημένος, εκτομίας ή και τομίας είναι αυτός του οποίου τα γεννητικά όργανα έχουν αφαιρεθεί -τέλος, θλαδίας ή θλιβίας είναι ο ευνούχος του οποίου οι όρχεις έχουν συνθλιβεί» (σελ. 13).

Το μικρό βιβλίο, που έχει μεταφράσει εξαιρετικά ο Σπύρος Ράγκος -του οποίου, επιπλέον, η εισαγωγή και τα σχόλια είναι πολύ κατατοπιστικά- αποτελείται από έξι κείμενα σημαντικών αρχαίων συγγραφέων, που πραγματεύονται πλευρές της συνθήκης των ευνούχων, ανθρώπων, που μάλλον υπέστησαν τον ακρωτηριασμό αρχικά, ώστε να μην αποτελούν κίνδυνο, όταν τους ανατίθονταν η φύλαξη του γυναικωνίτη, έφτασαν, ωστόσο, κάποιες φορές σε πολύ υψηλά αξιώματα, με χαρακτηριστική περίπτωση, μεταξύ άλλων, την Ανατολική Ρωμαϊκή ευκαιρία του τέταρτου και του πέμπτου αιώνα. Κάποιοι άλλοι, όπως οι Galli -ιερείς της Κυβέλης- αυτοευνουχίζονταν, μιμούμενοι τον Άττη, νεαρό θνητό εραστή και ακόλουθο της Μητέρας Θεάς σε μια παραφορά μανίας.

Τα έξι κείμενα, που αποτελούν το κύριο μέρος του βιβλίου, είναι του Φιλόστρατου (Ο Απολλώνιος [Τυανεύς] στον βασιλιά των Πάρθων), του Επιφάνιου Κύπρου (Εναντίον των Ουαλησίων), του Βασιλείου Καισαρείας (Επιστολή προς τη Σιμπλικία την αιρετική), του Κυρίλλου Αλεξανδρείας (Λόγος στηλιτευτικός κατά ευνούχων). Και δύο του Λουκιανού (Ο ευνούχος, Η θεότης της Συρίας).

Μέσα  από συγκεκριμένες ιστορίες και περιστατικά, «πραγματικά» ή αποκυήματα της λογοτεχνικής φαντασίας ερχόμαστε σε επαφή με την κατάσταση των ευνούχων, η παρουσία των οποίων φαίνεται να σκανδάλιζε μεγάλο μέρος των ανθρώπων της εποχής. Από αυτήν την άποψη, το βιβλίο έχει μεγαλύτερο ενδιαφέρον σε ό,τι αφορά την παρουσίαση και κριτική των στάσεων απέναντι στους ευνούχους παρά από πραγματολογική άποψη.

Ένα πρώτο ενδιαφέρον σημείο είναι η αδυναμία να καταχωριστούν ο ευνούχοι στο έμφυλο δίδυμο. Άρρεν ή θήλυ; Όπως εξηγούσε ο Αριστοτέλης, ο ευνουχισμός όχι μόνο στειρώνει τα θύματα, αλλά και τα εκθηλύνει: οι ευνούχοι δεν βγάζουν γένια ή, αν έχουν, τα χάνουν, δεν χάνουν τα μαλλιά τους, η φωνή τους γίνεται ψιλή, κοριτσίστικη, και, γενικά, μικρόν ελλείπουσι του θήλεος την ιδέαν.

Την ίδια στιγμή, όμως, στο γυναικείο φαντασιακό της εύπορης τάξης, ένας ευνούχος μπορούσε να εκλαμβάνεται ως εξαίρετο σκεύος ηδονής. Γιατί ο ευνουχισμός απέκλειε την αναπαραγωγή, όχι την απόλαυση.

Γι’ αυτό ο Κύριλλος Αλεξανδρείας «θα στηλιτεύσει όχι μόνον την εξωτερική θηλυπρέπεια και αταξινόμητη εμφάνιση των ευνούχων αλλά και την έντονη ψυχική λαγνεία τους που, κατά τη γνώμη του, οδηγεί σε εξεζητημένες και αφύσικες, ενεργητικές ή παθητικές, ερωτικές περιπτύξεις με άτομα είτε του ενός είτε του άλλου φύλου» (σελ. 25).

Στο πρώτο κείμενο της συλλογής, ο Λουκιανός φτιάχνει ένα διάλογο που περιγράφει την  περίπτωση ενός ευνούχου που επιδίωξε να καταλάβει μία από τις, αδρά αμειβόμενες, οκτώ έδρες φιλοσοφίας, που ίδρυσε ο Μάρκος Αυρήλιος στην Αθήνα. Το κύριο επιχείρημα για την απόρριψή του ήταν ή έλλειψη φαλλού και μακριάς γενειάδας. Όπως λέει ο Λυκίνος, απαντώντας στον Πάμφιλο, «[δ]εν συμφωνούσαν, βέβαια, όλοι μεταξύ τους. Κάποιοι ήθελαν να τον γδύσουν και να τον εξετάσουν, όπως τους δούλους που αγοράζουμε, για να διαπιστώσουν εάν τάχα δύναται να φιλοσοφεί με αρχίδια. Και κάποιοι άλλοι -και τούτο ήταν ακόμα πιο αστείο- έστειλαν να φέρουν γυναίκες «από σπίτι» για να τον βάλουν να συνουσιαστεί: να τις πηδάει, δηλαδή, καθ’ ην στιγμήν ένας δικαστής, ο γηραιότερος και πιο αξιόπιστος από όλους, θα είναι παρών και θα κοιτά εάν πράγματι φιλοσοφεί» (σελ. 41). Στο έκτο κείμενο, που ανήκει και πάλι στον Λουκιανό, παρακολουθούμε την ιστορία του αυτοευνουχισμένου Κομβάβου, για τον οποίο στην Ιερόπολη στήθηκε λατρευτικό άγαλμα.

Το δεύτερο κεφάλαιο αναφέρεται στον Απόλλωνα από τα Τύανα, που έζησε τον πρώτο αιώνα της χρονολογίας μας, και εθεωρείτο θείος ανήρ για τον παραδοσιακό πολυθεϊσμό. Πολλοί τον έχουν χαρακτηρίσει ως Χριστό του παγανισμού. Πρόκειται για εξαιρετική μορφή και το κείμενο του Φιλόστρατου δείχνει μια διαφορετική, από την συνήθη, στάση απέναντι στους ευνούχους.

Φαίνεται, λοιπόν, πως οι Έλληνες, μ’ όλο, που -όπως σημειώνει ο Ράγκος- ίσως λόγω της σημασίας που απέδιδαν στην αρτιμέλεια και τη σωματική ομορφιά, ίσως λόγω του σεβασμού που είχαν για την φύση, ίσως και λόγω μιας αντίληψης για τον θείο που τιμωρεί τις ακρότητες δεν ένιωθαν και λίγο αμήχανοι απέναντι στους ευνούχους, παρ’ όλα αυτά δεν τους αντιμετώπιζαν ως μιάσματα.

Πράγμα που δεν ισχύει για τους Χριστιανούς. Όπως εξηγεί ο Επιφάνιος, οι ευνούχοι δεν έχουν καμιά πιθανότητα στη σωτηρία, στο μέτρο που στη Βασιλεία των Ουρανών δεν χωρά τίποτε ατελές, τίποτε ακρωτηριασμένο -για οποιονδήποτε λόγο. Στο μέτρο που η ανάσταση των νεκρών δεν αφορά μόνον τις ψυχές, αλλά και τα σώματα, κατεξοχήν, μάλιστα, τα σώματα, «όλα τα μέλη του σώματος θα αναστηθούν και κανένα δεν θα παραλειφθεί. Και γενικά, αν κάποιο μέλος δεν αναβιώσει τότε, δεν θα αναστηθεί ολόκληρο το σώμα. Και αν το μέλος που σκανδαλίζει παραλειφθεί, τότε συνολικά δεν θα αναστηθεί κανένα απολύτως μέλος, αφού όλα τα μέλη μας σκανδαλίζουν» (σελ. 60). Οι καλοί Χριστιανοί μένουν μακριά από το θανάσιμο αμάρτημα της λαγνείας όχι γιατί δεν μπορούν, αλλά γιατί το επιλέγουν συνειδητά κι ελεύθερα.

Ενδεικτική της χριστιανικής στάσης απέναντι στους ευνούχους είναι η ακόλουθη παράγραφος από επιστολή, που απέστειλε ο Βασίλειος στη Σιμπλικία, με την οποία βρίσκονταν σε διαμάχη.

«Και αν υπάρξει ανάγκη μαρτύρων, δεν είναι οι δούλοι αυτοί που θα σταθούν να μαρτυρήσουν, ούτε η ατιμασμένη και κατεστραμμένη φάρα των ευνούχων, τούτη η ράτσα η αθήλυκη, η άνανδρη, η γυναικομανής και ζηλόφθονη, η κακοπροαίρετη, η ευμετάβολη, η ακοινώνητη, η παμφάγα, η ακόρεστη, η μυξοκλαίουσα, η οξύθυμη, η παραδόπιστη, η σκληρόκαρδη, η γυναικωτή, η κοιλιόδουλη -τι άλλο να πω; Από γεννησιμιού της καταδικασμένη στο μαχαίρι» (σελ. 70). Όξος και χολή, πραγματικά. Απύθμενο μίσος, όπως αυτό απέναντι στον Σατανά τον ίδιο.

Σύμφωνα με τον Κύριλλο Αλεξανδρείας, αντίστοιχα, ο Μωυσής είπε για το συνάφι των ευνούχων πως «ευνούχος και αόρχης δεν θα εισέλθει στην εκκλησία του Κυρίου». Για να συνεχίσει:

«Μπορεί να δει κανείς τα σπίτια των αριστοκρατών κατάμεστα από τέτοια τερατόμορφα πλάσματα που φορούν χρυσά περιδέραια στο λαιμό και έχουν την φύση του αρσενικού, αλλά την όψη του θηλυκού, που περπατούν με κουνήματα και μιλούν με νάζια. Σαν τα πορνίδια του δρόμου, κουνούν το κεφάλι τους με απρέπεια, μια δεξιά μια αριστερά και γελούν ασυγκράτητα και ασύστολα υποδηλώνοντας οιστρήλατη λαγνεία εκφανή. Κι έτσι, από τη μια, σαν γυναίκες πέφτουν σε κρεβάτια μαλακά με άντρες και τρυφηλώς διαφθείρονται και, από την άλλη, σαν φύλακες και δήθεν ινδάλματα της αρετής, κοιμούνται με θηλυκά και αναίσχυντα και αδιάντροπα μαζί τους ασελγούν» (σελ. 74).

Το μήτε άρρεν μήτε θήλυ αποτελεί εξαιρετικό ανάγνωσμα. Και, μαζί με τα υπόλοιπα βιβλία της σειράς των Πανεπιστημιακών Εκδόσεων Κρήτης «Διάλογοι με την αρχαιότητα», μας δίνουν τη δυνατότητα να έρθουμε σε επαφή, να ασκήσουμε την ενσυναίσθησή μας και, μαζί με την εξήγηση, να καταφέρουμε να πλησιάσουμε και την κατανόηση άλλων ανθρώπων, άλλων κοινωνιών, σε άλλες εποχές. Χωρίς αυτήν την κατανόηση, οποιαδήποτε εξήγηση είναι προφανώς ελλιπής.

Πηγή: alterthess.gr