Τι εννοούμε όταν λέμε φαντασία;
Ποια είναι η σχέση της φαντασίας με τη γνώση;
Πώς μπορεί να καλλιεργηθεί η φαντασία στο σχολείο;
Η καλλιέργεια της φαντασίας και της δημιουργικότητας αποτελεί πλέον ένα από τα σταθερά μοτίβα της κριτικής απέναντι στην παραδοσιακή εκπαίδευση και το ελληνικό σχολείο. Θα προσπαθήσουμε εδώ να αναπτύξουμε μερικές σκέψεις γύρω από την καλλιέργεια της φαντασίας, με αφορμή την ομιλία του Ευγένιου Τριβιζά στο TedX, το 2013.[1]
Στην συγκεκριμένη ομιλία ο δημοφιλής παραμυθάς ορίζει τη φαντασία ως εκείνο το στοιχείο που είναι πέρα από την εμπειρική πραγματικότητα. Αντιδιαστέλλει μάλιστα με εμφατικό τρόπο τη φαντασία με τη γνώση. «Οι πρωτοπόροι επιστήμονες», λέει χαρακτηριστικά, «επιστρατεύουν πιο πολύ τη φαντασία τους, παρά τις γνώσεις τους». Αναφερόμενος σε παραδείγματα ο κ. Τριβιζάς προσπαθεί να δείξει πως η φαντασία αποτελεί ένα από τους σημαντικότερους –αν όχι ο σπουδαιότερος – από τους παράγοντες για την επιστημονική ανακάλυψη, την τεχνολογική επινόηση και την οικονομική ανάπτυξη.
Με βάση την παραπάνω θέση ο κ. Τριβιζάς υποστηρίζει πως στο σχολείο τα παιδιά δεν πρέπει να απομνημονεύουν γεγονότα, αλλά να καλλιεργούν τη φαντασία τους. Η απομνημόνευση των γεγονότων είναι εν πολλοίς άχρηστη, εφόσον μπορούμε με μία απλή αναζήτηση να αντλήσουμε οποιαδήποτε πληροφορία. Συνεπώς, αντί να φορτώνουμε τα παιδιά με άχρηστες πληροφορίες πρέπει να καλλιεργούμε τη φαντασία και τη δημιουργικότητά τους. Μάλιστα, ως μέθοδο καλλιέργειας της φαντασίας ο κ. Τριβιζάς προτείνει τα παραμύθια. Και αυτό διότι «ο μύθος προηγείται, ενώ η πραγματικότητα έπεται». Για να στηρίξει μάλιστα τη θέση του αναφέρει μία σειρά από πλάσματα ή αντικείμενα που υπήρχαν στο χώρο των παραμυθιών και πρόσφατα κατασκευάστηκαν στα επιστημονικά εργαστήρια.
Κανείς δεν μπορεί να διαφωνήσει με την κριτική του κ. Τριβιζα για το εκπαιδευτικό σύστημα. Η μονόπλευρη έμφαση στο γνωστικό πεδίο, η ταύτιση της γνώσης με την απομνημόνευση άχρηστων πληροφοριών αποτελούν μία από τις μεγαλύτερες πληγές του σχολείου. Όμως η στροφή από τα στείρα γεγονότα στον ευφάνταστό μύθο είναι η βασιλική οδός για την καλλιέργεια της φαντασίας; Σίγουρα ο μύθος συμβάλλει στην ανάπτυξη της φαντασίας και ιδιαίτερα όταν αυτή η φαντασία συνδέεται με την τέχνη και την εκφραστικότητα. Αλλά ο κ. Τριβιζάς δεν εστιάζει σε αυτό το σημείο. Δεν ενδιαφέρεται για τη σχέση της φαντασίας με την τέχνη, αλλά με την επιστήμη και την τεχνολογία.
Εξετάζοντας όμως πιο προσεκτικά τη σχέση φαντασίας και επιστήμης μπορούμε να διαπιστώσουμε πως τα πράγματα είναι πιο πολύπλοκα. Η φαντασία δεν αντιδιαστέλλεται με τη γνώση και την εμπειρική πραγματικότητα, αλλά διαπλέκεται μαζί της. Η κίνηση για την επινόηση μίας συσκευής ή μίας επιστημονικής υπόθεσης δεν βρίσκεται πέρα από την εμπειρική πραγματικότητα. Αναδύεται μέσα από αυτήν. Ο νομπελίστας φυσικός Max Born αναφέρεται στην επιστήμη ως ένα είδος μαντικής, η οποία όμως στηρίζεται πάνω στα εμπειρικά δεδομένα.[2]
Εκείνος που φαντάζεται το νέο, είναι εκείνος που γνωρίζει το υπάρχον. Και όχι μόνο γνωρίζει αυτό που είναι γνωστό, αλλά γνωρίζει και τους περιορισμούς του γνωστού. Έχει φτάσει δηλαδή μπροστά στα όρια της γνώσης του και έχει ανακαλύψει την άγνοιά του. Αντιμετωπίζει, ίσως με οδυνηρό τρόπο, έναν άλυτο γρίφο της εμπειρικής πραγματικότητας. Και δεν μπορεί να λύσει τον γρίφο, αν δεν γνωρίζει τις ανεπιτυχείς προσπάθειες του παρελθόντος και τις ανάγκες της προβληματικής κατάστασης που έχει μπροστά του. Μόνο τότε η φαντασία μπορεί να αποτολμήσει αυτό το άλμα μπροστά, στο ακόμα άγνωστο.
Συνεπώς, η καλλιέργεια της φαντασίας δεν περνάει αναγκαστικά –ή μόνο – μέσα από τον μύθο, αλλά εξίσου από τα όρια της γνώσης των παιδιών και την προσπάθεια υπέρβασή τους. Μόνο όταν τα παιδιά “γνωρίζουν” και παρά τη γνώση τους δεν μπορούν να προχωρήσουν, είναι δυνατόν να επινοήσουν το νέο, να διανοίξουν ένα καινούριο δρόμο. Η παιδαγωγική “εκμετάλλευση” προβληματικών καταστάσεων, δηλαδή καταστάσεων, που έχουν οδηγήσει τα παιδιά σε αδιέξοδο και ωθούνται να επινοήσουν νέους τρόπους (πρακτικούς ή εννοιολογικούς) για να το υπερβούν μπορεί να συμβάλλει ουσιαστικά στην καλλιέργεια της φαντασίας. Τέτοιες προβληματικές καταστάσεις δεν ξεπηδούν αποκλειστικά κατά τη διάρκεια της διδασκαλίας. Μπορεί να προκύψουν σε οποιαδήποτε πτυχή της καθημερινής σχολικής ζωής. Η ανοιχτή συζήτηση μεταξύ των παιδιών για ένα θέμα που αφορά τις σχέσεις τους, η λειτουργία μίας ομάδας των παιδιών (π.χ. ομάδας θεάτρου, ή χορωδίας), η επιτέλεση συγκεκριμένων καθηκόντων, όπως η λειτουργία της βιβλιοθήκης ή η έκδοση της εφημερίδας του σχολείου, μπορούν να προσφέρουν πολλές ευκαιρίες για την καλλιέργεια της φαντασίας.
Για κάτι τέτοιο όμως πρέπει να υπερβούμε το αναλυτικό πρόγραμμα του υπάρχοντος σχολείου, το οποίο δίνει έμφαση στο γνωστικό πεδίο, ενώ ταυτίζει τη γνώση με την απομνημόνευση γεγονότων και πληροφοριών. Και έτσι επιστρέφουμε και πάλι στην αλήθεια της κριτικής του κ. Τριβιζά στο εκπαιδευτικό μας σύστημα…
[1] Βλ. Ομιλία Τριβιζά στο TedX
[2] M. Born, Το πείραμα και η θεωρία στη φυσική, μτφ. Γ. Γεωργακόπουλος, εκδ. Τροχαλία, Αθήνα 1993.
Πηγή: giaenadiaforetikosxoleio.wordpress.com
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου