Η εποχή που ζούμε είναι η εποχή της κρίσης. Κρίσης όχι μόνο οικονομικής, αλλά και πολιτικής, ηθικής, πολιτιστικής. Η κοινωνία μας μοιάζει σαν χαμένη, να περιφέρεται σαν φάντασμα στους λαβυρίνθους της ιστορίας. Στις δύσκολες περιόδους οφείλουμε να έχουμε πυξίδα την ιστορία και τον πολιτισμό. Οι Έλληνες, ευτυχώς, σε αυτό το επίπεδο έχουμε γερές βάσεις. Ας ξεκινήσουμε, όμως, τον εγκλιματισμό μας στα του ελληνικού πολιτισμού, με κάποιες κρίσιμες και χρήσιμες παραδοχές:
Παραδοχή πρώτη Ο Ελληνισμός, στην πνευματική του διάσταση, δεν είναι θρησκεία και δεν πρέπει να αντιμετωπίζεται με όρους μεταφυσικής, ως αξιακό δηλαδή σύστημα αναλλοίωτο στο χρόνο. Με την ίδια λογική, ο Ελληνισμός δεν είναι ιδεολογία, δεν είναι (κλειστό) σύστημα ιδεών επίσης αναλλοίωτο στο χρόνο. Είναι φιλοσοφία ζωής, που προκαλεί τους καιρούς με τη διαχρονική της ποιότητα και την αντοχή της.
Παραδοχή δεύτερη
Η ελληνικότητα δεν είναι δόγμα και δεν πρέπει να αντιμετωπίζεται ως δόγμα, κλειστό δηλαδή σύστημα κανόνων που ορίζουν πότε ένα έργο είναι ή δεν είναι ελληνικό και που γενικώς ξεχωρίζουν ό,τι το ελληνικό από το μη ελληνικό. Η ελληνικότητα είναι μια ιδιαίτερη αίσθηση και ένα ιδιαίτερο άρωμα που αναδίδει η εξακολουθητικά δημιουργούμενη και διαμορφούμενη ελληνική πολιτιστική ταυτότητα «ως στάση ζωής και τρόπος του υπάρχειν» (Ζηζιούλας).Παραδοχή τρίτη
Ο ελληνικός πολιτισμός είναι ζωντανός πολιτισμός, ανοιχτός και πλουραλιστικός απ’ τα πρωτοκύτταρά του, που συνυφαίνεται με έναν επίσης ανοιχτό και αδογμάτιστο τρόπο ζωής. Η συνέχειά του διαμέσου των αιώνων, νοούμενη όχι απλοϊκά, ως γραμμική εξέλιξη δηλαδή, αλλά σε όλη της τη συνθετότητα, είναι δεδομένη. Δεν τη διασφαλίζουν κάποια κοινά και αναλλοίωτα πολιτιστικά στοιχεία, αλλά κάποια κοινά, ζωντανά και αενάως εξελισσόμενα, όπως το μαγικό υφάδι της γλώσσας μας.Η κάθε περίοδος του ελληνικού πολιτισμού (αρχαία, ελληνιστική, βυζαντινή, νεοελληνική) είναι μια νέα του φάση. Κάθε περίοδος έχει αναμφισβήτητες πολιτιστικές επιβιώσεις απ’ τις προγενέστερες, αλλά και με νέα πολιτιστικά στοιχεία που απαντούν στις εκάστοτε νέες ανάγκες, προδιαγράφοντας τα επόμενα βήματά του.
Παραδοχή τέταρτη
Η ζώσα πολιτιστική μας ταυτότητα, η σημερινή ελληνική πολιτιστική ταυτότητα, είναι ζώσα ιδιαιτερότητα που τη συνθέτουν όλα εκείνα τα στοιχεία που κάνουν το λαό μας να ξεχωρίζει μες στην ευρύτερη κοινότητα των εθνών. Είναι ένα διαρκές, πολυδιάστατο, πολυσύνθετο και πολύχρωμο γίγνεσθαι, ασύμβατο με κανονιστικού χαρακτήρα ρυθμίσεις.Κάτω απ’ το ελληνικό πρόσωπό μας υπάρχουν τα πολλά ιδιαίτερα «πρόσωπά» μας, που συναιρούμενα το προσδιορίζουν. Ο Γιάννης Ρίτσος το εκφράζει με υπαινικτική μοναδικότητα (Τειρεσίας, Κέδρος, τόμος Δ’):
Πολλά πρόσωπα αλλάξαμε, πολλά, – όχι
προσωπεία. Πίσω από χίλια πρόσωπα
κρυφτήκαμε. Μπλεχτήκαμε
με θεούς και μύθους, μ’ άλλους φωτισμούς,
μ’ άλλους χρόνους,
για να σκεπάσουμε το πρόσωπό μας,
το βαθύ, το πικρό,
το αμετάβλητο,
το άφταιγο, το τιμωρημένο,
το μόνο δικό μας.
Παραδοχή πέμπτη
Οι πολιτιστικές ιδιαιτερότητες είναι συστατικά στοιχεία του παγκόσμιου πολιτισμού κι η αλληλεπίδρασή τους, ο διάλογος δηλαδή των πολιτισμών, όρος της ύπαρξης και της εξέλιξής τους. Πολιτιστική καθαρότητα, στην κυριολεξία της, την οποία δεν πρέπει να συγχέουμε με την πολιτιστική ιδιαιτερότητα ή και την πολιτιστική μοναδικότητα, ούτε ποτέ υπήρξε και ούτε μπορεί να υπάρξει. Πολύ περισσότερο στις συνθήκες παγκοσμιοποίησης των καιρών μας.Οι περί πολιτιστικής καθαρότητας αντιλήψεις, που συνήθως αναπέμπουν και σε φυλετικές καθαρότητες, είναι και αντιεπιστημονικές και επικίνδυνες. Η ανθρωπότητα τις έχει πληρώσει ακριβά. Πληρώνει ακόμη και στις μέρες μας την εμμονή σε τέτοιες λογικές, που αντιστρατεύονται την αυτονόητη πλουραλιστική συνύπαρξη λαών και εθνοτήτων.
Εμείς, ως φορείς ανοιχτού και οικουμενικού πολιτισμού, πρέπει να πορευόμαστε προς το μέλλον με ανοιχτά τα «παράθυρά» μας στον κόσμο. Οι αμυντικές λογικές περιχαράκωσης είναι παντελώς ασύμβατες με την οδυσσειακή ψυχή μας και τη βαθύτερη ουσία του πολιτισμού μας. Πάντα, όμως, προσεγγίζουμε κριτικά τα ξένα πολιτιστικά στοιχεία. Κι είναι ως προς αυτό πολύ διδακτικός ο Μαχάτμα Γκάντι:
«Δεν θέλω να χτίσω τείχη γύρω απ’ το σπίτι μου, ούτε τα παράθυρά μου να σφραγίσω. Θέλω τα πολιτιστικά ρεύματα από όλα τα μέρη της γης να κυκλοφορούν στο σπίτι μου όσο πιο ελεύθερα γίνεται. Σε κανένα, όμως, απ’ αυτά δεν θα επιτρέψω να με παρασύρει».
Παραδοχή έκτη
Η πολυπολιτισμικότητα νοείται ως πολιτιστική πολυφωνία και πολλαπλότητα, ως πολιτιστικός πλουραλισμός και εναρμονισμένη συνύπαρξη πολιτιστικών ιδιαιτεροτήτων, στο πλαίσιο όμως της δεδομένης (και κυρίαρχης!) εθνο/πολιτιστικής μας συλλογικότητας. Μ’ αυτό το περιεχόμενο προφανώς και είναι ένας «αθώος» όρος, που εκφράζει και προδιαγράφει τον σεβασμό όλων των πολιτιστικών χρωμάτων ως ανεκτίμητο πλούτο της ζωντανής πολιτιστικής πραγματικότητας.Όπως προδιαγράφει και την αναγκαιότητα του γόνιμου διαλόγου και της διαρκούς αλληλεπίδρασης των πολιτιστικών ιδιαιτεροτήτων ως νόμου της εξέλιξής τους. Δεν είναι, όμως, πάντοτε αυτονοήτως αθώα η επίκλησή της. Πολύ συχνά, πίσω απ’ τη φετιχιστική της προβολή κρύβονται ύποπτες προσπάθειες αποδόμησης ενοχλητικών στη νέα τάξη πραγμάτων (και στην ισοπεδωτική ιδεολογία της παγκοσμιοποίησης!) εθνο/πολιστικών συλλογικοτήτων.
Λαοκράτης Βάσσης / SLPRESS.GR
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου