Η σκέψη και ένα μεγάλο ερωτηματικό θα υπάρχουν πάντα: Τι θα έκανε ο Χατζιδάκις αν ήταν ακόμη κοντά μας; Ποιο θα ήταν το περιεχόμενο μίας δημόσιας παρέμβασης του στα κοινωνικοπολιτικά δρώμενα αυτού του τόπου; Αντί, λοιπόν, ενός ακόμη ''στεγνού'' αφιερώματος σε έναν από τους σημαντικότερους Έλληνες καλλιτέχνες του 20ου αι. προτίμησα να ανατρέξω στα λόγια των άλλων. Σε ιστορίες, άγνωστα περιστατικά, ακόμη και στις γνώμες ανθρώπων που κάποια στιγμή η τροχιά τους συναντήθηκε με τη δική του. Δεν ήταν εύκολο. Έπρεπε να ανοίξω το αρχείο των συνεντεύξεων μου καταρχάς. Δεν ήταν και δύσκολο, όμως. Πάντα, ειδικά σαν συνομιλώ με καλλιτέχνες με χρόνια στις πλάτες τους και σημαντικό έργο στις αποσκευές τους, η κουβέντα πήγαινε και θα πηγαίνει σ' αυτόν. Ελάτε να φωτίσουμε μαζί την προσωπικότητα και το έργο του Μάνου Χατζιδάκι, έτσι όπως μου τα φανέρωσαν με δυο λόγια ή και περισσότερα οι άλλοι!
- Ένα βράδυ μου ζήτησε ο Μάνος να πάρουμε το αυτοκίνητο και να χαθούμε στα στενά του Πειραιά. Επιθύμησε να ξαναδεί μέρη που είχε περπατήσει πριν πολλές δεκαετίες. Κάπου, κοντά στον Ναυτικό Όμιλο, στην Καλλίπολη, βρήκαμε μια ταπεινή σπιτική ταβέρνα. Μπήκαμε μέσα και καθίσαμε σε ένα τραπεζάκι στο βάθος για να μην τον αναγνωρίσει κανείς. Για μια στιγμή πλησιάζει το τραπέζι μας μια γυναίκα. Λαϊκή εξ όψεως, φορούσε παντόφλες, όπως τη θυμάμαι. Κρατούσε ένα λουλουδάκι. Το πρόσφερε στον Μάνο, του χαμογέλασε κι έφυγε χωρίς να πει τίποτα. Ο Μάνος γύρισε και μου είπε τότε: ''Βλέπεις για ποιους ανθρώπους έγραφα εγώ μουσική όλα αυτά τα χρόνια;
Γιώργος Χατζιδάκις, θετός γιος και πνευματικός κληρονόμος του Μάνου Χατζιδάκι/ συνέντευξη στην εφημερίδα ΤΟ ΠΟΝΤΙΚΙ
- Τη δεκαετία του 1950, τότε που φτιαχνόταν η ''Μαγική πόλη'', η πρώτη μου ταινία, κυκλοφορούσα στο Μοναστηράκι. Βλέπω μέσα στο πλήθος την κυρία Αλίκη, τη μητέρα του Μάνου, να σέρνει μια μεγάλη βαλίτσα. Πήγαινε να την πουλήσει. Λυπήθηκα που είδα αυτή τη μικροκαμωμένη γυναίκα να κρατάει μια βαλίτσα μεγαλύτερη απ' το μπόι της. «Τι κάνεις εδώ, κυρία Αλίκη;» «Βγήκα να πουλήσω τη βαλίτσα, παιδί μου» «Φέρ' την, την παίρνω εγώ» «Τι να την κάνεις εσύ τη βαλίτσα;» «Τη χρειάζεται ο αδερφός μου»! Ούτε εγώ φυσικά, ούτε ο αδερφός μου χρειαζόμασταν βαλίτσα. Θέλω να σου πω ότι ο Μάνος πέρασε μεγάλες φτώχειες στα νιάτα του στην Αθήνα κι έκανε διάφορες δουλειές του ποδαριού για να τα βγάλει πέρα, κάτι που εγώ, ως γόνος αστών, δεν το έζησα...
Νίκος Κούνδουρος (1926 - 2017), σκηνοθέτης/ συνέντευξη στο ραδιοφωνικό σταθμό Στο Κόκκινο 105.5
- Καταρχάς, όταν μου είπατε ότι θέλετε να σας μιλήσει για τον Χατζιδάκι ένας από τους παλαιότερους ερμηνευτές του, σκεφτόμουν πως παλαιότερη από εμένα είναι η Μούσχουρη. Δηλαδή, όταν εγώ τον γνώρισα, ο Μάνος ήταν ήδη μεγάλος και τρανός, είχε κάνει το «Κάπου υπάρχει η αγάπη μου», όλα αυτά τα ωραία τραγούδια με τη Νάνα και είχε προηγηθεί το Όσκαρ για τα «Παιδιά του Πειραιά». Τότε, λοιπόν, όσοι θέλαμε να ενημερωθούμε για τα θεατρικά δρώμενα, παίρναμε ένα περιοδικό όπου έγραφε ο Μαμάκης, περίφημος κριτικός της εποχής. Έτσι κι εγώ διάβασα μια μέρα πως ο Μυράτ ανέβαζε το «Απόψε αυτοσχεδιάζουμε» του Πιραντέλο στο Θέατρο Αθηνών και πως ο σκηνοθέτης μάλωνε με τον συνθέτη, διότι ο ένας ήθελε τη δραματική ηθοποιό και ο άλλος τη λυρική φωνή. Σκέφτηκα μήπως τους έκανα εγώ. Τον Μυράτ τον είχα καθηγητή, επομένως του τηλεφώνησα αμέσως. Μου είπε να πάω να συναντήσω τον Χατζιδάκι στα στούντιο της Finos, στη Χίου, όπου έκανε οντισιόν, αλλά αυτό δεν γινόταν, μια και τότε εργαζόμουν στο θέατρο Βέμπο. Τελικά, ο Μυράτ μου έκλεισε ραντεβού στο σπίτι του Χατζιδάκι, δύο το μεσημέρι! Πόσες φορές πήγα; Τέσσερις! Ο Χατζιδάκις δεν έλεγε να εμφανιστεί, κοιμόταν εκείνη την ώρα. Όταν όμως εμφανίστηκε την τέταρτη φορά, κόντευα να λιποθυμήσω! Μου φάνηκε πιο ψηλός, πιο παχύς, πιο ωραίος, άντε τώρα εγώ να τραγουδήσω μπροστά του. Τον ρώτησα ποιο τραγούδι ήθελε να πω και για να μην πέσω στη σύγκριση με τη Μούσχουρη, πρότεινα ένα λαϊκό ελληνικό κι ένα ξένο. «Προτιμώ ένα ξένο» μου απάντησε, κι έτσι είπα ένα ιταλικό σουξέ της εποχής που έσκιζε στην Ελλάδα. «Μη χειρότερα!» αναφώνησε ο Μάνος, κάθισε στο πιάνο και βρήκε τον τόνο μου. Αμέσως τηλεφώνησε στις εφημερίδες: «Βρήκα μια υγρή, ζεστή φωνή»! Την επόμενη μέρα πήγα στην πρόβα!
Ζωή Φυτούση (1934 - 2017), ηθοποιός - τραγουδίστρια/ συνέντευξη στο περιοδικό ΔΙΦΩΝΟ
- Εγώ σκέφτηκα ότι θα ήταν καλό, τη στιγμή που Χατζιδάκις - Μούσχουρη ήταν το Νο 1 εκείνη την εποχή να τραγουδούσε η Μούσχουρη τον ''Επιτάφιο''. Θα είχα τα μπουζούκια, αλλά με τη Μούσχουρη δεν θα μ' άκουγε μόνο η εργατιά, θα περνούσα και στους αστούς. «Κύριε Θεοδωράκη» μου είπε η Μούσχουρη, «μου άρεσαν πάρα πολύ τα τραγούδια σας, αλλά θα πρέπει να πάρω άδεια από τον κύριο Χατζιδάκι, καταλαβαίνετε. Να έρθετε το μεσημέρι από δω που θα είναι κι ο κύριος Χατζιδάκις για να του μιλήσουμε μαζί». «Μάλιστα» λέω εγώ! Έρχεται ο Χατζιδάκις, κατευθείαν λέει «Όχι». Πετάγεται η Μούσχουρη (κάνει τη φωνή του παραπονιάρικη): «Κύριε Μάνο, ο κύριος Θεοδωράκης μου έδωσε κάτι τραγουδάκια που μ' αρέσουν πολύ. Μπορώ να τα τραγουδήσω;» (γέλια). «Υπό έναν όγον» κάνει αυστηρά ο Μάνος, «Ότι θέλετε, κύριε Χατζιδάκι» του απαντάει ο Πατσιφάς, κάθεται στο γραφείο, του δίνουν πένα κι αρχίζει να γράφει: «Εδώ μαντολίνο, εδώ βιολί, εδώ φλάουτο, εδώ τσέλο» και στο τέλος «Πιάνο: Μάνος Χατζιδάκις»! Εγώ τά'χασα! «Μάνο μου,σ' ευχαριστώ, με τιμάει πολύ αυτό που κάνεις τούτη τη στιγμή»! Έτσι αρχίσαμε, αλλά υπήρχε ένα πρόβλημα: Πως θα ξύπναγε ο Μάνος, αφού εμείς γράφαμε στις 2 το μεσημέρι κι εκείνος κοιμότανε. Πηγαίνουμε, λοιπόν, στο σπίτι του, τρία δωμάτια όλο κι όλο. Στο ένα ήταν το πιάνο του, στον προθάλαμο ας πούμε, μια κουρτίνα υπήρχε για να απομονώνει το κρεβάτι του και στ' άλλο κοιμόταν η Μιράντα, η αδερφή του, με τη μαμά. Η κουζίνα ήταν. Τον ξυπνάμε, του φτιάχνουμε καφέ, ροχάλιζε ο Μάνος στην κουζίνα (μιμείται το βαρύ ροχαλητό του) και με τα πολλά, μετά από κάνα δίωρο, ξύπνησε και τον πήραμε για την Κολούμπια. Πάμε, «Μάνο μου, που είναι τα αναλόγια;» τον ρωτάω, «ποια αναλόγια;» μου απαντάει και μου εξηγεί πως έχουμε λαϊκούς μουσικούς και θα τα μάθουν με τ' αυτί. «Πότε θα γίνει αυτό;» ξαναρωτάω, «Τώρα, αυτή τη στιγμή» λέει ο Μάνος. Τέλος πάντων, αρχίζω εγώ να διευθύνω και κάνουμε τα πρώτα τρία κομμάτια. Μετά από λίγο, όμως, μου λέει ο Μάνος: «Βλέπω ότι δεν είσαι στα νερά σου. Θες να διευθύνω εγώ και να παίξεις εσύ πιάνο;» «Οπωσδήποτε» απαντάω και αρχίζει ο Μάνος να κάνει την ''κουζίνα'', που τα ήξερε καλά αυτά, κι εγώ να παίζω πιάνο.
Μίκης Θεοδωράκης, συνθέτης/ συνέντευξη στο blog ΑΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΜΙΑΣΜΑΤΑ
Είχαμε συγκρούσεις σωματειακές, αλλά όχι προσωπικές. Μεγάλη προσωπικότητα! Συνθέτης-εφευρέτης σαν τον Βαμβακάρη, τον Τσιτσάνη και τον Θεοδωράκη. Οι άνθρωποι αυτοί έφτιαξαν καινούργιο είδος τραγουδιού. Τον πρωτοσυνάντησα μια μέρα στον «Μαγεμένο Αυλό», το ’72, είχε μόλις επιστρέψει από Αμερική. Συστηθήκαμε, «τι κάνεις τώρα;» με ρωτάει. «Είχα πάει να πάρω ένα μαγνητόφωνο». Μόλις είπα «μαγνητόφωνο», γυάλισαν τα μάτια του! Του άρεσε πολύ η τεχνολογία κι αρχίσαμε να μιλάμε για nagra, μαγνητόφωνα, κασετόφωνα κ.λπ. Πήγα απ’ το σπίτι του, μου έπαιζε κάποια τραγούδια στο πιάνο, ο Χατζιδάκις όμως ανήκε σε διαφορετική εταιρεία απ’ τη δική μου. Τον άκουγα να μιλάει κι έλεγα «αυτός ο άνθρωπος ξέρει τα πάντα κι εγώ δεν ξέρω τίποτα!». Εκείνο που έγραψε και που μου άρεσε περισσότερο όταν με κάλεσε στον Σείριο ήταν ότι «ο Νταλάρας τραγουδάει για τα άστρα»! Ήταν ιδιαίτερα τιμητικό το ’87, που μόλις είχαμε τελειώσει τα «Latin» με την τεράστια επιτυχία που είχαν, και εκείνος με κάλεσε να τραγουδήσω υπό τη διεύθυνσή του. Δεν έβαλε ούτε αφίσες, ούτε τίποτα, μόνο «Το ελληνικό πρόσωπο του Γιώργου Νταλάρα» με μικρά γράμματα κάπου στην είσοδο. Την πρώτη μέρα παίξαμε και δεν είχε κόσμο, ήμασταν λίγοι, αφού δεν το πίστευαν ότι θα πήγαινε εκεί ο Νταλάρας. Πανευτυχής ο Χατζιδάκις! «Μείνε ήσυχος», μου έλεγε, «θα τραγουδήσεις εδώ για μας απόψε!». Και είχε πολύ δίκιο! Τραγούδησα εκπληκτικά γι’ αυτόν και τους φίλους του. Την επόμενη μέρα, όμως, το μάθανε και γέμισε τόσο η αίθουσα, που δεν χωρούσαν στο τέλος. Έβγαινα και τραγουδούσα μόνο με δυο κιθάρες και σε ένα κομμάτι πιάνο ο Κοτεπάνος! Ήταν πάρα πολύ ζεστά και όμορφα! Ο Χατζιδάκις με έκανε να καταλάβω πως όταν το τραγούδι, αλλά και ο τραγουδιστής γίνονται μόδα, τότε κινδυνεύεις να ξεφύγεις κι εσύ απ’ τον εαυτό σου.
Γιώργος Νταλάρας, τραγουδιστής/ συνέντευξη στο LIFO.gr
- Ο Χατζιδάκις είχε τους δικούς του τραγουδιστές, τα δικά του παιδιά. Είχε κάνει όμως κάτι άλλο: Εγώ ήδη είχα γίνει γνωστή τη δεκαετία του 1970, τότε που εκείνος δούλευε δισκογραφικά με τη Γαλάνη και τον Μητσιά. Ήξερα ότι με εκτιμούσε ως τραγουδίστρια. Με φώναξε, λοιπόν, κάποια στιγμή για να διαλέξω δέκα τραγούδια δικά του και δέκα του Μίκη, να μπω στο στούντιο να τα γράψω, για να τα παίζει από το Τρίτο Πρόγραμμα. Έτρεξα, το έκανα, αλλά δεν πρόλαβαν να γραφτούν όλα τα κομμάτια με ένα deadline, θυμάμαι, στα τέλη Μαρτίου. Το πάγωσε, λοιπόν, ο Χατζιδάκις και τα έπαιξε δύο μήνες μετά, στις 21 Μαΐου. Όταν ρώτησα «γιατί αυτή η ημερομηνία;», μου απάντησαν «για κάποιο πολύ υψηλό πρόσωπο». Τελικά, αυτό ήταν το δώρο του Χατζιδάκι στον Κωνσταντίνο Καραμανλή. Ο Καραμανλής με θαύμαζε κι έτσι ο Χατζιδάκις, που είχε στενή σχέση μαζί του, ήθελε να του κάνει δώρο τα ωραιότερα δικά του τραγούδια και του Θεοδωράκη με τη φωνή μου. Κάπου πρέπει να τις έχω αυτές τις ηχογραφήσεις…
Χάρις Αλεξίου, τραγουδίστρια/ συνέντευξη στο LIFO.gr
- Ακόμη έχω στ' αυτιά μου τον ήχο της φωνής του Κουν, του Τσαρούχη, του Χατζιδάκι, του Θεοδωράκη, του Γκάτσου, του Λοΐζου, των πυλώνων του πολιτισμού μας. Θυμάμαι όταν μπήκα στο στούντιο για να με διευθύνει ο Χατζιδάκις στο τραγούδι του Μελετόπουλου και του Δαβαράκη για τους Αγώνες της Κέρκυρας. «Θέλω να τραγουδήσεις σαν τη Ζάρα Λεάντερ» μου είπε κι εγώ δεν είχα ιδέα ποια ήταν η συγκεκριμένη τραγουδίστρια. Αυτός τα κατάφερε! Με τα μάτια του, που κοιτούσαν μες στα δικά μου, με τα νεύματα, με τις κινήσεις του, όταν έφυγα από το στούντιο κι έτρεξα αμέσως να βρω δίσκο της Λεάντερ, όταν την άκουσα, είπα: «Μα, όντως, τραγούδησα σαν τη Ζάρα Λεάντερ!». Ακόμη νιώθω ότι ο κόσμος χάθηκε κι έμεινε μια θάλασσα κι εκείνος με έχει μαζί του σε μια βάρκα και με οδηγεί. Τι ωραία, τι πλούτος! Αυτό είναι πλούτος, όχι τα σπίτια στην Εκάλη και στη Φιλοθέη.
Τάνια Τσανακλίδου, τραγουδίστρια - ηθοποιός/ συνέντευξη στο LIFO.gr
- Μου τηλεφωνεί η Βίκυ Γαλάτου και μου λέει ότι «ο κύριος Χατζιδάκις μόλις έχει φτιάξει τον Σείριο, προωθώντας διαφορετικά είδη ελληνικής μουσικής και θέλει να συνεργαστείτε». Έτσι κι έγινε, κυκλοφόρησα έναν ολόκληρο δίσκο στον Σείριο με δημοτικά τραγούδια - διαμάντια. Υποψιάζομαι, όμως, πως ο Χατζιδάκις έφτασε σε μένα μέσω του «πνευματικού» του, του Νίκου Γκάτσου, ο οποίος ανήκε στην παρέα των διανοουμένων του Πατσιφά και με είχε ακούσει να τραγουδάω, πολύ πριν ασχοληθώ επαγγελματικά με το δημοτικό τραγούδι σαν ερμηνεύτρια.
Δόμνα Σαμίου (1928 - 2012), ερευνήτρια, λαογράφος, τραγουδίστρια/ συνέντευξη στο περιοδικό ΗΧΟΣ+HI-FI
- Μια φορά βρισκόμουν με τον Μάνο και έναν πολιτικό της τότε εξουσίας. Τέλη της δεκαετίας του 1980. «Χαιρετίσματα στον κύριο Γκάτσιο» λέει στον Μάνο. Ούτε το όνομα του Γκάτσου δεν ήξερε να πει σωστά. «Άσ' τον, πάμε να φύγουμε» γυρίζει και μου λέει ο Μάνος εκνευρισμένος και απογοητευμένος...
Μανώλης Μητσιάς, τραγουδιστής/ συνέντευξη στο περιοδικό ΗΧΟΣ+HI-FI
- Παραδόξως, τον Μάνο Χατζιδάκι, που ήταν πολύ φίλος του Καζάν, δεν τον γνώρισα τότε, αλλά λίγα χρόνια μετά, στη Νέα Υόρκη. Είχε έρθει η μάνα του στην Αμερική κι έκανε παρέα με τη δική μου, μέναμε στο ίδιο ξενοδοχειακό συγκρότημα και τρώγαμε μαζί. Θυμάμαι καλά τα λόγια του: «Να ξέρεις πότε μπορείς να έχεις εχθρούς. Μόνο όταν είσαι δυνατός και όχι όταν είσαι αδύναμος». Εκεί ο Χατζιδάκις δούλευε τραγούδια με τη Φλέρυ Νταντωνάκη. Δεν τη γνώρισα ποτέ, όταν πήγαινα εγώ, εκείνη ήταν κάπου αλλού κι όταν ερχόταν, έλειπα εγώ. Η Νταντωνάκη όμως υπήρξε φίλη του πρώτου μου άντρα, αφού τραγουδούσε συχνά στις δεξιώσεις και στα πάρτι που έδινε στο ξενοδοχείο «Μπάκιγχαμ.
Ρίκα Διαλυνά, ηθοποιός/ συνέντευξη στο LIFO.gr
- Ο Μάρκος μου μιλούσε τακτικά για τον Χατζιδάκι. Τον αγαπούσε, δεν είχε ξεχάσει που τον είχε καλέσει να παίξει στο Θέατρο Τέχνης, τότε με την ομιλία του για το ρεμπέτικο. Για πολλά χρόνια μετά το θάνατο του Μάρκου, ο Χατζιδάκις μου τηλεφωνούσε Χριστούγεννα και Πάσχα και πάντα μου έλεγε το ίδιο: Πόσο αγαπούσε κι εκείνος τον Μάρκο και την πρώτη τους γνωριμία σ' ένα καταγώγιο του Πειραιά τη δεκαετία του 1940.
Στέλιος Βαμβακάρης, τραγουδιστής - συνθέτης/ συνέντευξη στην εφημερίδα Η ΕΠΟΧΗ
- Με το ξεκίνημα των δράσεων της Μουσικής Ακαδημίας Κρήτης, ξεκίνησα από τα Ανώγεια κι έφτασα ως την πόρτα του Χατζιδάκι, στη Ρηγίλλης. Του είπα επί λέξει: «Εγώ δημαρχεύω σε ένα ορεινό χωριό της Κρήτης. Έχω λίγα χρήματα για τον πολιτισμό στο ταμείο του δήμου, ήρθα να σου τα εμπιστευθώ και να αποφασίσεις εσύ αν θα κάνεις κάτι στα Ανώγεια. Εκτός από τα χρήματα, έχω τη διαβεβαίωση των κατοίκων του χωριού, επειδή οι υποδομές είναι υποτυπώδεις, ότι θα δώσει κάθε σπίτι ένα δωμάτιο να φιλοξενηθούν καλεσμένοι των γιορτών για όσο αυτές διαρκέσουν!» Ο Μάνος απάντησε ότι άνετα θα με πρότεινε για...Υπουργό Πολιτισμού. Με χαρακτήρισε για την ακρίβεια, «καλύτερο και πιο αποτελεσματικό από δέκα υπουργούς μαζί», τέτοια ήταν η ''απλωσιά'' της ψυχής του...
Γιώργος Κλάδος (1923 - 2017), πρώην δήμαρχος Ανωγείων Κρήτης/ συνέντευξη στο blog ΑΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΜΙΑΣΜΑΤΑ
- Είχε μεγάλη πλάκα όταν στο στούντιο ο Μάνος διηύθυνε το ''Αν θυμηθείς τ' όνειρο μου'' του Μίκη. Εγώ του έλεγα ''Κύριε Χατζιδάκι'' στη ''λα'' θα το πούμε. Ο Μάνος απαντούσε ''Καλά, καλά'' και οι μουσικοί γελούσαν. Γιατί; Γιατί ο Μάνος Χατζιδάκις μπήκε χωρίς παρτιτούρες, χωρίς τίποτα στο στούντιο! Είχε τους μουσικούς κάτω, ''Για παίξε αυτό εσύ'', ''το άλλο εσύ'', ώσπου κάποια στιγμή στη μέση του τραγουδιού τους λέει ''Τώρα παίξτε ότι θέλετε''. Αυτός ήταν ο Μάνος! Πίστευε στην απόλυτη ελευθερία του μουσικού. Πίστευε στο ένστικτο και στην καλλιτεχνία που ο καθένας διέθετε.Τελειώνοντας την ηχογράφηση, θυμάμαι, μου λέει ο Μάνος: ''Γιοβάννα, θα γίνεις μεγάλη τραγουδίστρια''. Κι εγώ ποτέ δεν του είπα ''Κύριε Χατζιδάκι, δώστε μου ακόμη ένα τραγούδι σας''. Βέβαια, θα έπεφτε ο ουρανός να τον πλακώσει, αλλά αυτό είναι μια άλλη ιστορία.
Γιοβάννα, τραγουδίστρια - συγγραφέας/ συνέντευξη στο LIFO.gr
- Γνώρισα τον Μάνο Χατζιδάκι στους «Όρνιθες», στο πρώτο ιστορικό τους ανέβασμα. Ερχόταν και μας μάθαινε τα τραγούδια. Εγώ ήμουν στον Χορό κι έκανα κι έναν Αγγελιοφόρο. Ήμασταν με τον Διαγόρα Χρονόπουλο και τον Γιώργο Μιχαλακόπουλο και μια μέρα έρχεται ο Μάνος και μας λέει: «Είστε πολύ εντάξει! Νέα παιδιά και φέρεστε τόσο άψογα, με έχετε εντυπωσιάσει!». Ένα βράδυ μάς πήγε στην Πλάκα και μας έκανε το τραπέζι, Μάιος ήταν θυμάμαι και τρώγαμε έξω. «Πω, πω, έστησα τον Κουν» μας έλεγε, αφού συνήθως δούλευε τα βράδια τις μουσικές του, αλλά εμείς γελούσαμε που είχε στήσει τον δάσκαλό μας. Κάποια στιγμή γίναμε φίλοι με τον Χατζιδάκι, κάναμε παρέα και μάλιστα παντρέψαμε οι δυο μας τον Διαγόρα με την κοπέλα του. Υπήρχε κι ένα στέκι στο κέντρο που δεν έκλεινε ποτέ. «Θα 'ρθεις;» με ειδοποιούσε ο Μάνος στις 2 τη νύχτα. «Αμέ» έλεγα. Εκεί γνώρισα τον Ελύτη, αλλά και τον Γκάτσο που ήταν κολλητοί με τον Μάνο. Μπορούσες να ήσουν παρέα με τον Μάνο, να έβγαζε πακέτο και να έγραφε εκεί απάνω μια μελωδία, ώσπου πήγαινε η ώρα 8 το πρωί και γύρναγε στην κυρία Αλίκη, τη μάνα του. Πήγαινα κι εγώ ευτυχισμένος, παίρναμε μαζί πρωινό και έφευγα. Με λύπησε απίστευτα ο θάνατός του και για κάποια χρόνια δεν βλεπόμασταν. Όταν είχε αρρωστήσει, θυμάμαι, πήρα το αμάξι κι έκανα βόλτες γύρω απ' το σπίτι του στη Ρηγίλλης. Έβλεπα το φως αναμμένο, αλλά δεν χτύπησα την πόρτα...
Γιάννης Φέρτης, ηθοποιός/ συνέντευξη στην έντυπη LIFO
- Μέσω ενός γνωστού άκουσα πως ο Μάνος ήθελε κάποιον να του πάει ένα συμβόλαιο της τραγουδίστριας Βούλας Σαββίδη, που μόλις είχαν κάνει «Τα Πέριξ». Προθυμοποιήθηκα να το πάω εγώ, μια και ήθελα να τον γνωρίσω. Με είχε εντυπωσιάσει πάρα πολύ ο «Μεγάλος Ερωτικός» και ήθελα να μ' ακούσει. Του τραγούδησα «Με την πρώτη σταγόνα της βροχής» και εκείνος μου ζήτησε ακόμη ένα δικό του, το «Η πίκρα σήμερα». Έφυγα, δεν μου είπε τίποτα. Περνάει ο καιρός και μια μέρα διαβάζω στα «ΝΕΑ»: «Ο Μάνος Χατζιδάκις ετοιμάζει καινούργιο δίσκο με τη Μαρία Φαραντούρη, τον Διονύση Σαββόπουλο, τον Μίκη Θεοδωράκη, τη Μελίνα Μερκούρη και σε πρώτη εμφάνιση τον Ηλία Λιούγκο» - ήταν η πρώτη αναγγελία για το δίσκο «Τα Παράλογα» σε στίχους του Γκάτσου, '75 προς '76, εγώ 19 ετών. Ακόμη έχω κρατημένο το απόκομμα εκείνης της εφημερίδας...
Ηλίας Λιούγκος, τραγουδιστής - συνθέτης/ συνέντευξη στο περιοδικό ΜΕΤΡΟΝΟΜΟΣ
- Όταν ο Μάνος διοργάνωνε ένα είδος διαγωνισμού τραγουδιού από το Τρίτο Πρόγραμμα, είχε επιλέξει το «Οι μάγκες δεν υπάρχουν πια» που είχαμε γράψει με τον Ρασούλη. Του άρεσε πολύ το κομμάτι αυτό και μάλιστα τό'χε βάλει μέσα στη δεκάδα των πιο αγαπημένων τραγουδιών του εκείνη την περίοδο. Όταν με κάλεσε το 1987, λίγο αργότερα, να εμφανιστώ στον Σείριο, τον ρώτησα ποιος θα πει τα κομμάτια μου. «Εσύ» μου απάντησε! Τον άκουσα και στον Χατζιδάκι χρωστώ, λοιπόν, το ότι βγήκα πρώτη φορά στη σκηνή ως ερμηνευτής των τραγουδιών μου.
Νίκος Ξυδάκης, συνθέτης/ συνέντευξη στο RISE TV
- Γράφαμε τη «Ρόζα - Ροζαλία» στο στούντιο για τη «Λιλιπούπολη». Η πόρτα ανοίγει και μπαίνει φουριόζος μέσα ο Χατζιδάκις με τον Φλωρινιώτη. «Περάστε όλοι έξω» μας λέει. Βγαίνουμε, πραγματικά, έξω και περιμένουμε με τους μουσικούς. Η ώρα περνούσε. Τότε πέρασε από μπροστά μου η Φλέρυ Νταντωνάκη, θυμωμένη κι αυτή γιατί ο Μάνος τους είχε βγάλει επίσης από το στούντιο που θα έγραφαν με τον Δημήτρη Λέκκα. Αφού πέρασε κι άλλη ώρα, δεν άντεξα! Είχα θυμώσει πάρα πολύ, πόσο μάλλον όταν τη «Ρόζα - Ροζαλία» του την είχα αφιερώσει. Ανοίγω την πόρτα και φωνάζω: «Κύριε Χατζιδάκι, δεν είναι σωστό αυτό που κάνετε! Γράφουμε σήμερα ένα τραγούδι, που το χαρακτηρίσατε αριστούργημα, κι εσείς μας πετάτε έξω!» Έπειτα, εν είδει εσωτερικού μονολόγου πετάω κι ένα δυνατό «Ε, άσ' το διάολο». Ο Μάνος γυρνάει και μου λέει: «Σώπα, μωρό μου, όπου νά'ναι τελειώνουμε». Ο γλυκός μου ο Μάνος...
Λένα Πλάτωνος, συνθέτρια/ συνέντευξη στο ραδιοφωνικό σταθμό Στο Κόκκινο 105.5
- Πήγα στους Αγώνες Κέρκυρας εκεί με την τότε κοπέλα μου και μέλλουσα γυναίκα μου και ήμασταν κάπως σαν τα καημένα, αλλά ψιλοφτιάξαμε μια παρέα, οι «εξωσυστημικοί», διότι ακόμα κι ο Χατζιδάκις είχε τους αυλικούς του. Για παράδειγμα, θυμάμαι ότι ο Τάσος Καρακατσάνης, που έκανε τις ενορχηστρώσεις πολλών από τα διαγωνιζόμενα τραγούδια και είχε αναλάβει να κάνει και το δικό μου, ασχολιόταν σχεδόν αποκλειστικά με έναν νεαρό ονόματι Αρθούρο Αντενούτσι. Εκ των υστέρων έμαθα ότι ασχολιόταν με το παιδί αυτό γιατί η θεία του, νομίζω, ήταν φίλη με τον Χατζιδάκι. Οπότε, πάω κι εγώ και λέω: «Κύριε Χατζιδάκι, φεύγω!». «Όχι, κάτσε», μου λέει εκείνος, «θα το φτιάξουμε το τραγούδι σου». Το τραγούδι ήταν λαϊκότροπο, αλλά πού να βρεθεί τζουράς; Βάλανε μαντολίνο και κιθάρα κλασική, τη Στέλλα Κυπραίου. Δεν βρίσκαμε τραγουδιστή, όμως. Πάμε στον Βασίλη Λέκκα, «μπα, δεν προλαβαίνω». Το πάμε στον Λιούγκο, τα ίδια... Μπορεί να μην τους άρεσε. Ή να μην είχαν όντως χρόνο, αφού τα δύο αυτά παιδιά τότε είχαν πάρει πάνω τους πολλές από τις εκδηλώσεις των Αγώνων. Στο τέλος βρέθηκε σαν από μηχανής θεός ο Πάνος Τσαπάρας, ο οποίος είχε δύο δικά του τραγούδια στους Αγώνες και μάλιστα με ένα απ' αυτά πήρε και το α΄ βραβείο. «Έλα δω, ρε Θανάση», μου λέει, «θα σ' το πω εγώ το τραγούδι». Βέβαια, σε μία μέρα μέσα γίνεται να μάθεις τραγούδι;
Θανάσης Παπακωνσταντίνου, συνθέτης/ συνέντευξη στο LIFO.gr
- Θα τραγουδούσε τότε στον Σείριο τη ''Φαίδρα'' του Θεοδωράκη η Αλίκη Καγιαλόγλου. Πάω στον Χατζιδάκι και του λέω: ''Δεν μου λέτε, μέσα σ' όλη αυτή την ιστορία, εγώ γιατί δεν είμαι;'' Πετάγεται κι ο Γκάτσος με το φοβερό του ύφος και κάνει: ''Γιατί δεν είναι;'' (τρανταχτά γέλια) ''Θα είσαι'' μου λέει ο Μάνος. Ο Χατζιδάκις όταν θα άλλαζε το πρόγραμμα των παραστάσεων, περίμενε από μένα να του πω ότι θα τραγουδήσω το τάδε έργο του, εκείνο και τ' άλλο. Σκεπτόμενη όμως ότι θα τραγουδούσε η Καγιαλόγλου, της οποίας η φωνή μου αρέσει πολύ, τη ''Φαίδρα'', του είπα: ''Μια και βάζετε στο πρόγραμμα το τελευταίο έργο του Θεοδωράκη, γιατί δε βάζετε και το πρώτο;'' ''Δηλαδή;'' με ρωτάει. ''Τον Επιτάφιο'' του λέω. Και βλέπω στο μάτι του Μάνου μια αστραπή! Άστραψε κανονικά! ''Τον ξέρεις;'' με ρωτάει. ''Ποιον, τον Επιτάφιο;'' ''Όλον;'' ''Όλον!'' ''Και πως θα τον πεις;'' ''Με ένα πιάνο''! Κατενθουσιάστηκε ο Μάνος, γιατί του έδωσα μία λύση εκείνη την ώρα. Μάλιστα στο ίδιο πρόγραμμα ήταν κι η Αλεξίου. Μετά έβγαινα εγώ με ''Επιτάφιο'' και μετά η Πασπαλά με ''Ματωμένο Γάμο''...
Νένα Βενετσάνου, τραγουδίστρια - συνθέτρια/ συνέντευξη στο LIFO.gr
- Τον έζησα πολύ στο Θέατρο Τέχνης. Τον περιμέναμε πολλές φορές να έρθει να παίξει στο πιάνο τις μελωδίες που θα μαθαίναμε σε έργα όπως «Ο κύκλος με την κιμωλία», αλλά εκείνος δεν ερχόταν. Κουραζόταν και ξενύχταγε πολύ και μας έστελνε ο Κουν να πάμε να τον ξυπνήσουμε. Πηγαίναμε εκεί, μας άνοιγε η μητέρα του, τον σηκώναμε όρθιο και τον πλέναμε και δεν μπορούσε να συνέλθει ο καημένος. Είχε την ευχέρεια, όμως, να γράψει ένα αριστούργημα μέσα στο ταξί που θα τον πήγαινε από το σπίτι του στο θέατρο. Απίστευτος! Έγραψε αυτό το τραγούδι για μένα στο «Καίσαρ και Κλεοπάτρα», αλλά δεν πήγε καλά το έργο. Κάποιος, λοιπόν, πρωταγωνιστής μεγάλος του καιρού εκείνου είπε: «Να φύγει το τραγούδι αυτό απ' τη μέση» Επέμεινε πολύ ο Χατζιδάκις να μπει, δεν θυμάμαι και τι ακριβώς έγινε, γιατί κατέβηκε πολύ γρήγορα το έργο, αλλά συνέβη κάτι άλλο λίγο αργότερα. Με πήρε σε συναυλία του για να πω μόνο αυτό το τραγούδι! Έχω και φωτογραφία μαζί του, είμαι με ένα παπιγιόν θυμάμαι, όπως βγήκα και τραγούδησα το «Ένα γαλάζιο φόρεμα».
Γιώργος Κωνσταντίνου, ηθοποιός - σκηνοθέτης/ συνέντευξη στο LIFO.gr
- Δύο φορές του τηλεφώνησα στη δεκαετία του 1980 και τις δύο φορές ήταν «κύριος», ευγενής και δοτικός: Τη μία για την υπογραφή του σε ένα συλλογικό κείμενο υπεράσπισης του Χρήστου Ρούσσου και την άλλη για οικονομική ενίσχυση στο περιοδικό «Κράξιμο», που εξέδιδα. Θυμάμαι ότι τελικά δύο φορές είχε ενισχύσει οικονομικά το «Κράξιμο» με ένα ποσό της τάξης των 300 ευρώ θα λέγαμε σήμερα. Τον συνάντησα ένα βράδυ στην Αθηνάς. Ήμουν μαζί με τον Αλέξη Μπίστικα. Δεν θα ξεχάσω που καθώς με χαιρετούσε, κρατούσε μες το χέρι του και τα δυο μου χέρια...
Πάολα Ρεβενιώτη, καλλιτέχνιδα - ακτιβίστρια/ συνέντευξη στο ραδιοφωνικό σταθμό Στο Κόκκινο 105.5
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου