Κούλουμα και καθαρή Δευτέρα, μερικά έθιμα και παραδόσεις...

Βασιλείου Σπύρος-Καρναβάλι στην Αθήνα

Η Καθαρά Δευτέρα είναι η πρώτη ημέρα της Μεγάλης Τεσσαρακοστής, της νηστείας

του Πάσχα. Από τους λαογράφους θεωρείται ο επίλογος των βακχικών εορτών της Αποκριάς, οι οποίες ουσιαστικά αρχίζουν την Τσικνοπέμπτη και τελειώνουν την Καθαρά Δευτέρα.

Σε ορισμένες περιοχές της Ελλάδος την Καθαρά Δευτέρα «καθαρίζουν» ό,τι απόμεινε από τα μη νηστίσιμα φαγητά της αποκριάς, Σε άλλα μέρη της Ελλάδας, όπως π.χ. στην Ήπειρο, οι νοικοκυρές καθαρίζουν τις κατσαρόλες και όλα τα χάλκινα σκεύη από τα λίπη της αποκριάς με ζεστό σταχτόνερο μέχρι ν’ αστράψουν και βάφουν άσπρα τα πεζοδρόμια.

Το πιάτο της ημέρας περιλαμβάνει νηστίσιμα, ως αποτοξίνωση από το πλούσιο φαγοπότι της Αποκριάς. Χαλβάς, ταραμάς, ελιές, πίκλες, θαλασσινά, φασολάδα, βρίσκονται στην ημερήσια διάταξη. Τα νηστίσιμα συνοδεύονται από τη λαγάνα, ένα είδος άρτου χωρίς προζύμι, με ελλειπτικό σχήμα και πεπλατυσμένος για να ψήνεται εύκολα. Σχετικός και ο δημοτικός σατυρικός θρήνος:

Τ' ακούτε τι παράγγειλε η Καθαρή Δευτέρα;

Πεθαίν ο Κρέος, πέθανε, ψυχομαχάει ο Τύρος

σηκώνει ο Πράσος την ουρά κι ο Κρέμμυδος τα γένεια

Μπαλώστε τα σακούλια σας, τροχίστε τα λεπίδια

και στον τρανό τον πλάτανο, να μάσουμε στεκούλια.

Ο εορτασμός της Καθαράς Δευτέρας στις εξοχές λέγεται Κούλουμα. Η ετυμολογία της λέξης έχει λατινική (κολούμνα=κολώνα ή κούμουλους=σωρός, κορυφή) ή αλβανική προέλευση (κόλουμ=καθαρός). Στον Δήμο Αθηναίων τα Κούλουμα γιορτάζονται στον Λόφο του Φιλοππάπου, όπως και σε πολλούς Δήμους της χώρας, με προσφορά φασολάδας και νηστίσιμων στους δημότες.

Απαραίτητο συμπλήρωμα της Καθαράς Δευτέρας αποτελεί το πέταγμα του χαρταετού, με τα ποικίλα χρώματα και σχέδια, από μικρούς και μεγάλους, πιθανόν για να πετάξουν μακριά κάθε έγνοια του χειμώνα, μια και μπαίνει η άνοιξη και όλα, τουλάχιστον στη φύση, είναι πιο χαρούμενα λόγω της ανθοφορίας και της βελτίωσης του καιρού.

Η έντονη αθυροστομία και η καυστική σάτιρα είναι από τα χαρακτηριστικά της Καθαράς Δευτέρας σε πολλούς εορτασμούς της ανά την επικράτεια:

Ο Αλευροπόλεμος στο Γαλαξίδι, είναι ένα έθιμο που διατηρείται από το 1801. Εκείνα τα χρόνια, παρόλο που το Γαλαξίδι τελούσε υπό την τουρκική κατοχή, όλοι οι κάτοικοι περίμεναν τις Αποκριές για να διασκεδάσουν και να χορέψουν σε κύκλους. Ένας κύκλος για τις γυναίκες, ένας για τους άντρες. Φορούσαν μάσκες ή απλώς έβαφαν τα πρόσωπά τους με κάρβουνο. Στη συνέχεια προστέθηκε το αλεύρι, το λουλάκι, το βερνίκι των παπουτσιών και η ώχρα.

Βλάχικος Γάμος στη Θήβα. Είναι ένα έθιμο που φθάνει στις μέρες μας περίπου από το 1830, μετά την απελευθέρωση των ορεινών περιοχών. Οι Βλάχοι, δηλαδή οι τσοπάνηδες από τη Μακεδονία, την Ήπειρο, τη Θεσσαλία και τη Ρούμελη, εγκατέλειψαν τότε την άγονη γη τους και βρήκαν γόνιμο έδαφος νοτιότερα. Το θέαμα είναι έξοχο, η γαμήλια πομπή πολύχρωμη, η μουσική που τη συνοδεύει (πίπιζες, νταούλια κ.ά.) εξαιρετικά ζωντανή.

Του Κουτρούλη ο Γάμος στη Μεθώνη Μεσσηνίας. Καρναβαλίστικος γάμος, που κρατάει από τον 14ο αιώνα. Στις μέρες μας, το ζευγάρι των νεονύμφων είναι δύο άντρες, που μαζί με τους συγγενείς πηγαίνουν στην πλατεία, όπου γίνεται ο γάμος με παπά και με κουμπάρο. Διαβάζεται το προικοσύμφωνο και ακολουθεί τρικούβερτο γλέντι.

Βασιλείου Σπύρος-Καθαρή Δευτέρα

Στη Μεσσήνη Μεσσηνίας γίνεται η αναπαράσταση της εκτέλεσης μιας γερόντισσας, της γριάς Συκούς, που κατά την παράδοση, κρεμάστηκε στη θέση Κρεμάλα της πόλης, με εντολή του Ιμπραήμ Πασά, επειδή είχε το θάρρος, εξηγώντας του ένα όνειρο που είχε δει, να του πει ότι η εκστρατεία του και ο ίδιος θα είχαν οικτρό τέλος από την αντίδραση και το σθένος των επαναστατημένων Ελλήνων. Μετά την αναπαράσταση, μπορεί κάθε επισκέπτης να "κρεμαστεί" από τους ψευτοδήμιους της κρεμάλας. Το απόγευμα της Καθαράς Δευτέρας γίνεται η παρέλαση με μαζορέτες, άρματα, μεταμφιεσμένους μικρούς και μεγάλους και χορευτικά συγκροτήματα.

Μπουρανί στον Τύρναβο. Μπουρανί είναι μία χορτόσουπα δίχως λάδι, γύρω από την προετοιμασία της οποίας στήνεται ολόκληρο το σκηνικό του παιχνιδιού με φαλλικά σύμβολα και τολμηρά πειράγματα από τους μπουρανίδες.

Στην Κάρπαθο λειτουργεί το Λαϊκό Δικαστήριο Ανήθικων Πράξεων. Κάποιοι κάνουν άσχημες χειρονομίες σε κάποιους άλλους και συλλαμβάνονται από τους Τζαφιέδες (χωροφύλακες) για να οδηγηθούν στο Δικαστήριο, που το αποτελούν οι σεβάσμιοι του νησιού. Τα αυτοσχέδια αστεία και τα γέλια ακολουθεί τρικούβερτο γλέντι.

Στις κοινότητες Ποταμιά, Καλόξιδο και Λιβάδια της Νάξου οι κάτοικοι ντύνονται Κορδελάτοι ή Λεβέντες. Οι Κορδελάτοι είναι φουστανελοφόροι και η δεύτερη ονομασία τους Λεβέντες αποδίδεται στους πειρατές. Από κοντά τους ακολουθούν και οι ληστές, οι Σπαραρατόροι, που αρπάζουν τις κοπέλες για να τις βάλουν με το ζόρι στο χορό και στο γλέντι, που κρατάει ως το πρωί.

Στα χωριά Μέρωνα και Μελιδόνια του Ρεθύμνου αναβιώνουν έθιμα όπως το κλέψιμο της νύφης, ο Καντής, το μουντζούρωμα, τα οποία, σε συνδυασμό με το καλό κρασί και τους ήχους της λύρας, αποτελούν μια μοναδική εμπειρία.

Χατζηκυριάκος-Γκίκας Νίκος-Γλέντι στο ακρογιάλι, 1931 

Στη Σκύρο, σχεδόν όλοι οι κάτοικοι με παραδοσιακές ενδυμασίες κατεβαίνουν στην πλατεία του νησιού, όπου χορεύουν και τραγουδούν τοπικούς σκοπούς.

Οι Απόκριες στη λαογραφία και στη ζωγραφική...

 
Στις 5 Φεβρουαρίου άνοιξε το Τριώδιο. Όταν λέμε "ανοίγει το τριώδιο", εννοούμε ότι αρχίζουν οι αποκριές.
Αυτή η περίοδος κράτησε χρονικά  3 εβδομάδες και προηγείται της Μεγάλης Σαρανταήμερης Σαρακοστής που ακολουθεί.
Αποκριά ετυμολογικά σημαίνει μακριά από το κρέας. (εκκλησιαστικά) Είναι η περίοδος προετοιμασίας του ανθρώπου, ψυχικής και σωματικής, για να βιώσει το Θείο Πάθος και την ανάσταση του Χριστού..
Η πρώτη εβδομάδα που προσδιορίζεται από την Κυριακή του «Τελώνου και Φαρισαίου», λέγεται προφωνή ή προφωνέσιμη, επειδή, σε παλιότερα χρόνια κάποιος από ένα μέρος ψηλό προφωνούσε, δηλαδή διαλαλούσε ότι αρχίζουν οι Απόκριες.
Η δεύτερη εβδομάδα με την Κυριακή του «Ασώτου», λέγεται κρεατινή ή ολόκριγια, επειδή τότε δεν κάνουν νηστεία και τρώνε κρέας.
Τέλος, η τρίτη εβδομάδα με την Κυριακή της «Τυρινής», που ολοκληρώνεται αύριο, λέγεται έτσι επειδή  το κύριο καρύκευμα του φαγητού είναι το τυρί.
Η περίοδος των τριών εβδομάδων συνδυάζεται με το έθιμο του «Καρνάβαλου» που είναι η θεότητα της Αποκριάς.
Είναι έθιμο του γλεντιού, της ψυχαγωγίας, του «μασκαρέματος». Ένα έθιμο διαχρονικό, που συναντάται σε όλες τις κουλτούρες και δεν θα μπορούσε μα μην αποτελέσει πηγή έμπνευσης και στη ζωγραφική...

Elin Bogomolnik

Gian Domenico Tiepolo

Alexis Bafcop

Jean Jansem - Les florentines

Jean Jansem

Jean Jansem

Miro 

Andrey Shwidkiy

 Mayer, Henrik Martin

Roussimoff

Roussimoff

Elena Podkorytova

ΑΠΟ http://rus-art.com/painters/podkorytova/

Elena Podkorytova 

ΑΠΟ http://rus-art.com/painters/podkorytova/

Judi Babcock

Judi Babcock

David Ter-Avanesyan

Joan Zylkin - Bar Mitzvah Painting with Carnival Theme

Pieter Bruegel the Elder -Ο αγώνας μεταξύ Αποκριάς και Σαρακοστής

James Ensor - Καρναβάλι στη Φλάνδρα 1931

Jose Gutierrez Solana -Καρναβάλι σ ένα χωριό 

Fyodor Bronnikov - Καρναβάλι στη Ρώμη 1860 

Εμμανουήλ Ζαϊρης - Καρναβάλι στην Αθήνα 1930 

Νικόλαος Γύζης - Καρναβάλι στην Αθήνα 1892

Paul Signac - Καρναβάλι στη Νίκαια 

Felix Labisse -  Μεγάλο καρναβάλι Οστάνδη 1934 

 Diego Rivera - καρναβάλι στη μεξικάνικη ζωή. Δικτατορία 1936

Georges Lemmen - καρναβάλι, το Carousel 

Francis Picabia - Καρναβάλι 

Και

Σπύρος Βασιλείου – Το τραπέζι της Καθαράς Δευτέρας

Lorna Millar, Kite Flyers

Adam Emory Albright

Γιάννης Μαγγανάρης -Ο Χαρταετός. Λάδι σε καμβά

Σπύρος Βασιλείου 

Αλέκος Φασιανός

Αγήνωρ Αστεριάδης 

Τους πίνακες στους οποίους αναγράφονται και οι τίτλοι τους  πήραμε από  http://www.alexiptoto.com/

Η μάσκα στο ρεμπέτικο τραγούδι: Σύμβολο υποκρισίας και διπροσωπίας για τη γυναίκα...

 
 Η μάσκα στα ρεμπέτικα τραγούδια αναφέρεται, κυρίως, σαν σύμβολο υποκρισίας και διπροσωπίας. Κι αφού, η μάσκα, η υποκρισία, η διπροσωπία είναι όλα γένους θηλυκού, ενώ οι συντελεστές των τραγουδιών είναι γένους αρσενικού, όπως ήταν αναμενόμενο, στο εδώλιο του κατηγορουμένου, στα περισσότερα από τα τραγούδια αυτά βρίσκεται η «άπιστη και διπρόσωπη Εύα, η δίγνωμη, η ψεύτρα, η πονηρή, η τρελή, η αχάριστη, η μπαμπέσα» γυναίκα, που παρελαύνει στην στιχουργία των ρεμπέτηδων.

Επειδή η κοινωνία μας δεν είναι αταξική και δεδομένου ότι η πάλη των τάξεων συνεχίζεται, οι κοινωνικές διαφορές ΚΑΙ στον έρωτα, είναι πάντα διαχρονικές, που στον Ελληνικό κινηματογράφο έχουν γυριστεί αναρίθμητα έργα (βλέπε Ξανθόπουλο και Τασώ Καββαδία). Λοιπόν, έχουμε και λέμε:

1. Τραγιάσκα (Μη μου μιλάς με μάσκα)

Στίχοι: Χαράλαμπος Βασιλειάδης (Τσάντας)
Μουσική: Απόστολος Χατζηχρήστος

Εγώ την μοίρα μου την ξέρω
είναι γραφτό μου να υποφέρω
μην μου μιλάς με μάσκα
το βλέπω πως δεν μ' αγαπάς

γιατί φορώ τραγιάσκα

Γιατί μ' αφήνεις να ελπίζω

αφού το τέλος το γνωρίζω

μην μου μιλάς με μάσκα

το βλέπω πως δεν μ' αγαπάς

γιατί φορώ τραγιάσκα

Θα 'ρθει καιρός που θα μ' αφήσεις

κι αλλού αγάπη θα ζητήσεις

μην μου μιλάς με μάσκα

το βλέπω πως δεν μ' αγαπάς

γιατί φορώ τραγιάσκα

******************************** ********************************

Απόστολος Χατζηχρήστος
Ήταν κυρίως συνθέτης και τραγουδιστής, αλλά ταυτόχρονα εξαιρετικός μπουζουξής και στιχουργός. Εκτός όμως απ' το καλλιτεχνικό μέρος, επρόκειτο για έναν γλυκύτατο άνθρωπο, έναν τρυφερό και δίκαιο πατέρα-οικογενειάρχη, έναν πιστό φίλο και ...ακραία γενναιόδωρο χαρακτήρα, ακόμα και μέσα στην περίοδο της Κατοχής, αλλά και στα κατοπινά χρόνια της φτώχειας. Γεννήθηκε το 1904 στο Κοκαριαλί, ένα όμορφο προάστιο της Σμύρνης. Η οικογένειά του ήταν πλούσια και γι' αυτό τού δόθηκε από παιδί η δυνατότητα να ασχοληθεί με τη μουσική, μαθαίνοντας πιάνο, κιθάρα και ακορντεόν.

2. Μην είσαι ψεύτρα δίγνωμη

Στίχοι: Γιάννης Λελάκης

Μουσική: Απόστολος Χατζηχρήστος

Μην είσαι ψεύτρα δίγνωμη

μη μου μιλάς με μάσκα

γιατί έχω κι εγώ καρδιά, 

τι κι αν φορώ τραγιάσκα.

Μη σε θαμπώνουν τα λεφτά, 

μη σε γελούνε φως μου, 

μες στο καλύβι μου θα βρεις

τις εμορφιές του κόσμου.

Κι αν είμαι μάτια μου φτωχός, 

έχω καρδιά με μπέσα, 

μαζί με μένα σαν θα `ρθείς

θα ζεις σαν πριγκιπέσσα.

Ελαφρώς μελαγχολικό τραγούδι του 1940, στίχοι που αποπνέουν ευγένεια, όπως η ξεχωριστή μελωδική, τενόρικη φωνή του δημιουργού του, του Απόστολου Χατζηχρήστου.

******************************************************

3. Βγάλε τη μάσκα

Στίχοι & Μουσική: Βασίλης Τσιτσάνης

Για μένα πάντα θα μείνεις ξένη, 

ψεύτρα γυναίκα, ψεύτρα καρδιά, 

βγάλε τη μάσκα σου να σε γνωρίσω 

κι ας καθαρίσουμε τούτη τη βραδιά, 

βγάλε τη μάσκα σου να σε γνωρίσω 

κι ας καθαρίσουμε τούτη τη βραδιά.

Την πονηριά σου κανείς δε φτάνει, 

άλλα πιστεύεις κι άλλα μου λες, 

βγάλε τη μάσκα σου να ξηγηθούμε, 

γιατί αργότερα άδικα θα κλαις, 

βγάλε τη μάσκα σου να ξηγηθούμε, 

γιατί αργότερα άδικα θα κλαις.

Πες μου ποια είσαι, πες μου τι θέλεις 

κι άκου και μένα τι θα σου πω, 

βγάλε τη μάσκα σου να μ’αγαπήσεις, 

πέτα τη μάσκα σου για να σ’αγαπώ, 

βγάλε τη μάσκα σου να μ’αγαπήσεις,
πέτα τη μάσκα σου για να σ’αγαπώ.

**************************************************
4. Δεν πρόσεξα τη μάσκα που φορούσες
Στίχοι & Μουσική: Πάνος Πετσάς

Ένα σφάλμα έχω κάνει στη ζωή μου,
που επίστεψα τη ψεύτρα σου καρδιά
και ενόμισα πως θα 'σουνα δική μου,
μες στη ψεύτικη ζωή παντοτινά.

Δεν επρόσεξα την μάσκα που φορούσες
και επίστεψα αλήθεις πως μου λες,
δεν κατάλαβα και συ πως με γελούσες
και πως ήσουν μια γυναίκα απ' τις πολλές.

Ένα σφάλμα έχω κάνει ορισμένως,
πως σε πέρασα γυναίκα με καρδιά
και εβγήκα, δεν τ'αρνιέμαι γελασμένος
και την έπαθα για πρώτη μου φορά.

**********************************************************

Και για να κλείσω, ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΕΣ ΜΑΣΚΕΣ τις Απόκριες, όταν θα μπουκάρει και ο μασκοφόρος Ζορό. "Μάσκες πουλάνε στο παζάρι", που λέει και ο Βαγγέλης Γερμανός.

5. Μάσκες

Στίχοι & Μουσική: Βαγγέλης Γερμανός

Σίδερα, κοτρόνια, βρέχει ο ουρανός, 
βρόντα το ταμπούρλο σου αρκουδιάρη, 
προκοπή δεν έχω κι είμαι μοναχός
σ’ αυτό τον κόσμο τον ζηλιάρη.

Είχα ένα φίλο, φίλο καρδιακό, 
ξενύχτι, γλέντι και σεργιάνι, 
πελώριο κι αχόρταγο θεριό, 
τον ρούφηξε της πόλης το ποτάμι.

Κίτρινα μάτια, στόματα φαρδιά
τίποτα δεν πήρατε χαμπάρι, 
το δρόμο αφήνω, χάνομαι στα στενά
παρέα μ’ ένα σκουπιδιάρη.

Φύσηξε αγέρι, φύσηξε βροχή
κι εγώ γυρίζω σαν τσακάλι, 
άσχημη μάλλον διάλεξα εποχή
μες στο κενό και μες στη ζάλη.

Φουρτουνιασμένη, στείρα μου πηγή
αόρατε, μαύρε καβαλάρη, 
το καρναβάλι τέλειωσε κι αυτοί
μάσκες πουλάνε στο παζάρι.

Λαβύρινθο και πόρτα μυστική
σκάβω στο χώμα σαν σκαθάρι, 
άσχημη μάλλον διάλεξα εποχή

μάσκες πουλάνε στο παζάρι.
********************************************************

                                                                Πηγή:goodmusicandphotography.blogspot.gr

Σαν χθες, 10 Φεβρουαρίου 1898, γεννήθηκε ο Μπέρτολτ Μπρεχτ (1898 - 1956)...

Ο Μπέρτολτ Μπρεχτ (Bertolt Brecht, 10 Φεβρουαρίου 1898 – 14 Αυγούστου 1956) ήταν Γερμανός δραματουργός, σκηνοθέτης και ποιητής του 20ού αιώνα. Θεωρείται ο πατέρας του «επικού θεάτρου»  στη Γερμανία.
 Θα δημοσιεύσουμε τις «πέντε δυσκολίες για να γράψει κανείς την αλήθεια», όπως μίλησε για αυτές ο Μπρεχτ, το 1935, στο Παρίσι, στο Συνέδριο για την υπεράσπιση της κουλτούρας.
   Παράλληλα θα παραθέσουμε ορισμένα χαρακτηριστικά αποσπάσματα του Μπρεχτ για το ρεαλισμό στην τέχνη, εκτιμώντας ότι οι απόψεις του αυτές αφορούν και την ίδια την πραγματικότητα, την ίδια τη ζωή.

«Πέντε δυσκολίες για να γράψει κανείς την αλήθεια»

   Έγραφε ο Μπέρτολτ Μπρεχτ: 

«Όποιος θέλει να πολεμήσει την ψευτιά και την αμάθεια και να γράψει την αλήθεια έχει να ξεπεράσει το λιγότερο πέντε δυσκολίες.

Πρέπει να έχει το θάρρος να γράψει την αλήθεια παρόλο που παντού την καταπνίγουν, την εξυπνάδα να την αναγνωρίσει παρόλο που την σκεπάζουν παντού, την τέχνη να την κάνει ευκολομεταχείριστη σαν όπλο, την κρίση να διαλέξει εκείνους που στα χέρια τους η αλήθεια θ’ αποκτήσει δύναμη,  την πονηριά να τη διαδώσει ανάμεσα τους.

Αυτές οι δυσκολίες είναι μεγάλες για εκείνους που γράφουν κάτω από το φασισμό, υπάρχουν όμως και γι’ αυτούς που τους κυνήγησαν ή που έφυγαν ακόμα και για όσους γράφουν σε χώρες της αστικής ελευθερίας»¹.

   Ο Μπρεχτ περιέγραφε αναλυτικά τι εννοούσε με αυτές τις πέντε δυσκολίες και ανακεφαλαιώνοντας σημείωνε:

«Κι όλες αυτές τις πέντε δυσκολίες πρέπει να τις ξεπερνάμε ταυτόχρονα, γιατί δεν μπορούμε να ερευνάμε την αλήθεια για τις βάρβαρες συνθήκες χωρίς να σκεφτόμαστε εκείνους που υποφέρουν κάτω απ’ αυτές, και καθώς, διώχνοντας κάθε πειρασμό δειλίας, γυρεύουμε τις αληθινές αιτίες με τη σκέψη μας στραμμένη σ’ εκείνους που είναι πρόθυμοι να χρησιμοποιήσουν τις γνώσεις τους, πρέπει ταυτόχρονα να σκεφτόμαστε και πώς θα τους δώσουμε την αλήθεια με τρόπο που να ‘ναι στα χέρια τους όπλο και με τόση πονηριά, που η μετάδοση αυτή να μην μπορεί ν’ ανακαλυφθεί και να εμποδιστεί απ’ τον εχθρό. Τέτοιες, λοιπόν, είναι οι απαιτήσεις μας, όταν ζητάμε από τους συγγραφείς να γράψουν την αλήθεια»².

Ο ρεαλισμός και ο Μπρεχτ

   Ο Μπρεχτ «διείδε την αναγκαιότητα για τη δημιουργία νέων προοδευτικών «περιεχομένων» στη λογοτεχνία σε αξεδιάλυτη συνάρτηση με τη δημιουργία νέων, προοδευτικών, λογοτεχνικών μορφών»³.
   Αυτό υποστήριξε και αυτό έπραξε.
   

Το 1938 έγραφε, απαντώντας σε εκείνους που τον κατηγορούσαν για φορμαλισμό:

«Επειδή στον τομέα μου είμαι καινούργιος φωνάζουν μερικοί διαρκώς ότι είμαι φορμαλιστής. Στα έργα δε βρίσκουν τις παλιές φόρμες χειρότερες, βρίσκουν πως έχω νέες φόρμες και έχουν τη γνώμη ότι είναι οι φόρμες που με ενδιαφέρουν. Όμως εγώ διαπίστωσα ότι μάλλον περιφρονώ τις φόρμες. Σε διαφορετικές χρονικές περιόδους μελέτησα τις παλιές φόρμες της ποίησης, του διηγήματος, της δραματουργίας και του θεάτρου και τις απέρριψα μόνο όσες φορές στάθηκαν εμπόδιο σε αυτό που ήθελα να πω. Σχεδόν σε κάθε τομέα άρχισα συμβατικά»⁴….

   Ο Μπρεχτ τόνιζε πως

«μόνο τα καινούργια περιεχόμενα αντέχουν σε καινούργιες φόρμες. Και μάλιστα τις απαιτούν. Συγκεκριμένα, αν βίαζε κανείς τα νέα περιεχόμενα και τα έβαζε στις παλιές φόρμες, αμέσως θα επερχόταν πάλι ο ολέθριος διαχωρισμός του περιεχομένου με τη φόρμα, γιατί η φόρμα  -που τώρα θα ήταν παλιά – θ’ απομακρυνόταν από το περιεχόμενο , που θα ήταν καινούργιο. Η ζωή που διαδραματίζεται στη χώρα μας , όπου τα θεμέλια αλλάζουν ριζικά, δεν μπορεί ν’ απεικονιστεί από μια λογοτεχνία στην παλιά μορφή, ούτε να επηρεαστεί από μια τέτοια λογοτεχνία»⁵.

   Παράλληλα, επεσήμανε ότι

«ο ρεαλισμός στην τέχνη αντιμετωπίζεται πάρα πολύ συχνά σαν καθαρά καλλιτεχνική υπόθεση», προσθέτοντας με νόημα ότι «ο καλλιτέχνης μπορεί να πάρει απέναντι ακόμα και στη δική του τέχνη τόσο μια μη ρεαλιστική, όσο και μια ρεαλιστική θέση» ⁶.

   
Και σημείωνε:

   «….ο ρεαλιστής συγγραφέας συμπεριφέρεται ρεαλιστικά απέναντι στα πάντα: απέναντι στους αναγνώστες του, στον τρόπο γραφής του (δηλαδή απέναντι στον εαυτό του), απέναντι στο υλικό του. Παίρνει υπόψη του την κοινωνική θέση των αναγνωστών του, σε ποια τάξη ανήκουν, ποια είναι η τοποθέτησή τους απέναντι στην τέχνη και ποιοι οι επίκαιροι στόχοι τους. Εξετάζει σε ποια τάξη ανήκει ο ίδιος. Φροντίζει προσεχτικά το υλικό του και το κρίνει με προσοχή.

    Δεν απαγάγει τους αναγνώστες του από την πραγματικότητά τους για να τους μεταφέρει στη δική του, δεν κάνει τον εαυτό του μέτρο όλων των πραγμάτων, δεν προμηθεύεται τελικά μερικά εντυπωσιακά πλαίσια, λίγο χρωματισμό, μερικά σαφή κίνητρα και δεν αντλεί τη γνώση του για την πραγματικότητα απλά και μόνο από αισθησιακές εντυπώσεις, αλλά αφαιρεί από τη φύση της κατεργαριές της, με τη βοήθεια όλων των μέσων της πράξης και της γνώσης και παρουσιάζει τις νομοτέλειες της με έναν τρόπο ώστε να μπορούν να πάρουν  μέρος μέσα στην ίδια τη ζωή, τη ζωή της ταξικής πάλης, της παραγωγής, των ιδιαίτερων πνευματικών και σωματικών αναγκών της εποχής μας. (…) Αντιλαμβάνεται και χειρίζεται την τέχνη σαν ανθρώπινη πρακτική, με ειδικές ιδιαιτερότητες, δική της ιστορία, αλλά βασικά σαν πρακτική ανάμεσα σε άλλες και σε σχέση με άλλες»⁷.

   Με λίγα λόγια:

«Αντί να είστε καλοί μονάχα, προσπαθείστε/ Να δημιουργήσετε μια κατάσταση που κάνει/Δυνατή την καλοσύνη, η καλύτερα/ Περιττή! Αντί να είστε λεύτεροι μονάχα, προσπαθείστε / Να δημιουργήσετε μια κατάσταση που να λευτερώνει όλους^. Που να κάνει την αγάπη για λευτεριά/ Περιττή! Αντί να είστε λογικοί μονάχα, προσπαθείστε / Να δημιουργήσετε μια κατάσταση/ Που να μεταβάλλει το παράλογο στον άνθρωπο/ Σε μια επιχείρηση κακή!»⁸…

***

1.Μπέρτολτ Μπρεχτ, Πέντε δυσκολίες για να γράψει κανείς την αλήθεια (1935), Αθήνα, Στοχαστής, 2010. σ. 15- 2.Ό.π, σ. 36 –3. Γιώργος Βελουδής,Γραμματολογία – Θεωρία Λογοτεχνίας, Αθήνα, Πατάκη, 2001,σ.82 –4. Μπέρτολτ Μπρεχτ, «Το ζήτημα της φόρμας μάλλον περιφρονείται» (1938), περ. Πολιτιστική, τ. 39-41, Αθήνα, Ιανουάριος – Μάρτιος 1987, σ. 162 –5. Μπέρτολτ Μπρεχτ, «Φορμαλισμός και νέες φόρμες» (1950), περ. Πολιτιστική, τ. 39-41, Αθήνα, Ιανουάριος – Μάρτιος 1987, σ. 166-167 – 6.Βertolt Brecht, Sur le réalisme ,«Notes sur l’ écriture réaliste» (1940), Paris, L’ Arche, 1970, p.159 – 7.Ό.π, p.164 – 8. Μπέρτολτ Μπρεχτ, 76 Ποιήματα, μετφρ: Πέτρος Μάρκαρης, Αθήνα, Θεμέλιο, 2000, σ. 36.


Μερικά από αποσπάσματα από βιβλία του:
Αν μείνουνε τα πράγματα όπως είναι, είσαστε χαμένοι. Φίλος σας είναι η αλλαγή, η αντίφαση σύμμαχός σας. Από το τίποτα πρέπει κάτι να κάνετε, μα οι δυνατοί πρέπει να γίνουν τίποτε. Αυτό που έχετε απαρνηθείτε το, και πάρτε αυτό που σας αρνιούνται.

Αυτοί που βρίσκονται ψηλά θεωρούνε ταπεινό να μιλάς για το φαΐ. Ο λόγος: έχουνε κιόλας φάει.
Αφού τόσοι και τόσοι ζούνε από σένα και δεν μπορούν χωρίς εσένα να πεθάνουν, πες μου, τι σημασία έχει το ότι δεν υπάρχεις;

Εσύ, που είσαι αρχηγός, μην ξεχνάς πως έγινες ό,τι είσαι επειδή είχες αμφιβάλει για άλλους αρχηγούς. Άσε λοιπόν αυτούς που οδηγείς να αμφιβάλλουνε κι εκείνοι.

Ένας ξένος ταξιδιώτης που γύριζε από το Τρίτο Ράιχ και τον ρωτήσανε ποιος κυβερνάει στ’ αλήθεια εκεί κάτω, αποκρίθηκε: Ο τρόμος.

Κάλλιο, αλήθεια, πεινασμένος να ‘σαι παρά τους πεινασμένους να φοβάσαι!

Απόσπασμα από το «κουραστηκες»:
“Ακούμε: δε θέλεις πια να δουλέψεις μαζί μας.
Γονάτισες, δε μπορείς άλλο να τρέχεις.
Κουράστηκες, δε μπορείς πια να μαθαίνεις καινούργια.
Ξόφλησες: Κανείς δε μπορεί να σου ζητήσει να κάνεις πια τίποτα.
Μάθε λοιπόν: εμείς το ζητάμε.
Σαν κουραστείς κι αποκοιμηθείς κανείς δε θα σε ξυπνήσει πια να πει:
σήκω το φαΐ είναι έτοιμο.
Γιατί να υπάρχει έτοιμο φαΐ;
Σαν δεν μπορείς άλλο να τρέχεις,θα μείνεις ξαπλωμένος.
Κανείς δε θα σε ψάξει για να πει: “έγινε επανάσταση, τα εργοστάσια σε περιμένουν”.
Γιατί να ’χει γίνει επανάσταση;
Όταν πεθάνεις θα σε θάψουν,είτε φταις που πέθανες, είτε όχι.
Λες: πολύν καιρό αγωνίστηκες. δε μπορείς άλλο πια ν’ αγωνιστείς.
Άκου λοιπόν: είτε φταις, είτε όχι σαν δεν μπορείς άλλο να παλέψεις θα πεθάνεις.
Λες: πολύν καιρό ήλπιζες,δεν μπορείς άλλο πια να ελπίσεις.Ήλπιζες τι;
Πώς ο αγώνας θαν’ εύκολος;
Δεν είν’ έτσι.Η θέση μας είναι χειρότερη απ’ όσο νόμιζες.
Είναι τέτοια που αν δεν καταφέρουμε το αδύνατο δεν έχουμε ελπίδα.
Αν δεν κάνουμε αυτό που κανείς δεν μπορεί να μας ζητήσει θα χαθούμε.
Οι εχθροί μας περιμένουν να κουραστούμε.
Όταν ο αγώνας είναι στην πιο σκληρή καμπή του, οι αγωνιστές έχουν την πιο μεγάλη κούραση.
Οι κουρασμένοι, χάνουν τη μάχη”.