Περπατώντας προς το Δημοτικό: Η φωνολογική ενημερότητα και η σχέση της με την ανάγνωση...

Από την Τασούλα Τσιολπίδου, Δασκάλα Ειδικής Αγωγής

Ο όρος φωνολογική ενημερότητα φαίνεται βαρύγδουπος και εντυπωσιάζει. Το μόνο όμως που σημαίνει είναι ότι αναγνωρίζουμε και ξεχωρίζουμε τους ήχους της γλώσσας μας. Οι ειδικοί συμφωνούν πως η φωνολογική ενημερότητα αποτελεί έναν από τους πιο ισχυρούς προγνωστικούς δείκτες για την επιτυχή κατάκτηση της ανάγνωσης. Τα παιδιά που έχουν φωνολογική ενημερότητα μπορούν να σου πούνε τι ήχους ακούνε μέσα σε μία λέξη (φωνήματα), να διαχωρίσουν τους ήχους αυτούς και να αντικαταστήσουν έναν ήχο με έναν άλλο. Μπορούν για παράδειγμα να ακούσουν τέσσερα ξεχωριστά φωνήματα π.χ. “γ-α-λ-α” και να σου πούνε ότι κάνουν τη λέξη “γάλα” και στη συνέχεια αν τους ζητήσεις να αλλάξουν το “λ” με το “τ” να σου πούνε ότι κάνουν τη λέξη “γάτα”.
Η φωνολογική ενημερότητα μπορεί και πρέπει να καλλιεργείται στα παιδιά από νωρίς. Οι γονείς μπορούν να ενισχύσουν την φωνολογική ενημερότητα των παιδιών τους μέσα από παιγνιώδεις δραστηριότητες.
“Προετοιμαστείτε”
Πριν ξεκινήσετε το παιχνίδι αφιερώστε λίγο χρόνο για να δείξετε στο παιδί πώς αρθρώνεται ένα φώνημα. Για παράδειγμα επιδείξτε στο παιδί πώς δαγκώνετε τα χείλη ενώ η γλώσσα είναι ακούνητη για να αρθρώσετε το “βββββ” και πώς την δαγκώνετε ελαφρά για να αρθρώσετε το “δδδδδ”.
“Πες μου μια λέξη”
Επιλέξτε ένα φώνημα και ζητήστε από το παιδί να σας βρει λέξεις που να ξεκινούν με αυτό. Είναι μια εύκολη δραστηριότητα κατάλληλη για οποιαδήποτε ώρα της ημέρας ακόμη και όταν έχετε κάποια άλλη δουλειά μέσα στο σπίτι. Ζητήστε για παράδειγμα από το παιδί την ώρα που εσείς μαγειρεύετε να βρει μέσα στην κουζίνα πράγματα που ξεκινάνε από “μμμ”: μήλο, μαχαίρι, μαρμελάδα κ.ο.κ.
“Ρίμες”
Ζητήστε από το παιδί να σας πει μία λέξη που να ομοιοκαταληκτεί με μία δική σας. Πχ. “πες μου τι ακούγεται σαν μήλο;” Μπορεί να σας πει “ξύλο” αλλά και λέξη που δεν υπάρχει αρκεί να ομοιοκαταληκτεί.

“Οικογένειες λέξεων”
Παρόμοια δώστε στο παιδί μία λέξη αρχική που θα την αποκαλείτε “μαμά της οικογένειας” και ζητήστε να βρει τις λέξεις-παιδιά, λέξεις δηλαδή που να ομοιοκαταληκτούν. π.χ. μάτι –> κάτι, αλάτι, παλάτι

“Αστεία τραγούδια” Φτιάξτε μόνοι σας τραγούδια ή ρίμες αστείες για ένα φώνημα που δυσκολεύει το παιδί και τραγουδήστε μαζί του. Π.χ.
¨Ο Φάνης το φίδι φοράει φράκο φαρδύ” ή
“Τρεις ποντικοί ήρθαν στο κέφι
τραγουδούν και παίζουν ντέφι”
“Γυμναστείτε”
Δώστε στα παιδιά μία λέξη με τρία ή τέσσερα φωνήματα και ζητήστε να ξεχωρίσουν έναν έναν τους ήχους που ακούνε σε αυτή ενώ παράλληλα ακουμπάνε με το χέρι τους στην αρχή το κεφάλι, μετά το στήθος, τα γόνατα και τελευταία τις πατούσες. Έπειτα καθώς θα ξεδιπλώνονται ζητήστε να επαναλάβουν ολόκληρη τη λέξη.
“Πόσα δάχτυλα”
Πείτε στο παιδί μία λέξη και ζητήστε να σας δείξει με τα δάχτυλά του πόσους ξεχωριστούς ήχους άκουσε. π.χ. 4 δάχτυλα για τη “μύτη”. Το ίδιο παιχνίδι μπορείτε να το οργανώσετε και με κάποιο σνακ που θα το απολαμβάνει το παιδί μετά από κάθε επιτυχημένη προσπάθεια.
“Μέσα από τις ιστορίες”
Την ώρα που διαβάζετε ένα βιβλίο στο παιδί διαλέξτε μία λέξη από την ιστορία, διαβάστε την με έμφαση στο πρώτο φώνημα και ζητήστε από το παιδί να σας πει ποιον ήχο ακούει. Στη συνέχεια διαλέξτε μια ακόμη λέξη και πείτε στο παιδί να συγκρίνει αν ακούγεται το πρώτο φώνημα ίδιο ή διαφορετικό.
Η φωνολογική ενημερότητα αφορά αποκλειστικά τους ήχους που ακούει το παιδί. Στο στάδιο αυτό δεν εμπλέκεται ακόμη η γραφή και η ανάγνωση. Συμβαίνει όμως πολλές φορές οι γονείς να συνειδητοποιούν την ελλιπή φωνολογική επίγνωση των παιδιών όταν αυτά ξεκινούν το σχολείο και συναντούν δυσκολίες στην πρώτη ανάγνωση και γραφή. Μπορούν ακόμη και τότε να χρησιμοποιήσουν παρόμοιες τεχνικές και παιχνίδια. Για μεγαλύτερη υποστήριξη ωστόσο μπορούν να απευθυνθούν εκτός από το δάσκαλο/τη δασκάλα της τάξης, στους/στις εξειδικευμένους παιδαγωγούς που στελεχώνουν τα Τμήματα Ένταξης σε πολλά δημόσια δημοτικά σχολεία. Είναι σημαντικό η υποστήριξη αυτή να παρέχεται έγκαιρα καθώς η πρώιμη παρέμβαση για την ενίσχυση της φωνολογική επίγνωσης μπορεί να βοηθήσει το παιδί να γίνει αργότερα ένας ικανός αναγνώστης.

                                                                                                     Πηγή: fresh-education.gr