Η ιστορία της χρήσης των ναρκωτικών είναι μια ιστορία που συνδέθηκε σχέδον από τις απαρχές της με την καταστολή. Τα ναρκωτικά είναι, ακόμα και σήμερα, ουσίες που διακινούνται παράνομα και αυτή η ιδιότητά τους έρχεται παραδοσιακά να στιγματίσει και όσους προχωρούν στη χρήση τους. Η ταυτότητα του τοξικοεξαρτημένου συνδέεται έντονα με προκαταλήψεις, φοβίες και ταυτόχρονα παντελή αδιαφορία να παρουσιαστεί η δική τους οπτική, να πουν τη δική τους πλευρά της ιστορίας. Εξάλλου, το ζήτημα της εξάρτησης από τα ναρκωτικά χτίστηκε πάνω σε έναν ηθικό πανικό που κυριάρχησε στα ΜΜΕ ιδίως της δεκαετίας του ‘80. Χρειάστηκε να περάσουν αρκετά χρόνια, για να εκαθιδρυθούν οι πρώτες συστηματικές προσπάθειες αντιμετώπισης του φαινομένου.
Το νησί που έψαχνε ο Οδυσσέας μετά από τις αμέτρητες περιπέτειές του έγινε και το όνομα για την πρώτη κλειστή θεραπευτική κοινότητα της Ελλάδας. Ήταν τα τέλη του 1983, όταν ο ψυχίατρος Φοίβος Ζαφειρίδης πρότεινε ένα σχέδιο θεραπευτικών κοινοτήτων στα πρότυπα της Ελβετίας και της Γερμανίας και μαζί έναν χώρο απεξάρτησης στον τότε Υπουργό Υγείας Γιώργο Γεννηματά. Το αίτημα του γίνεται παραδόξως πραγματικότητα. Έτσι, οι πρώτοι επτά χρήστες μαζί με το προσωπικό εγκαθίστανται σε ένα ακίνητο εκτός πυκνού αστικού ιστού στη Σίνδο της Θεσσαλονίκης. Η κοινότητα ονομάστηκε ‘Ιθάκη’ και ως χώρος επιλέχθηκε ένα μέρος το οποίο από τις αρχές του 1950 φιλοξενούσε, υπό την αιγίδα της Φρειδερίκης, φτωχά παιδιά.
H ‘Ιθάκη’ δείχνει την
ανθρώπινη πλευρά της εξάρτησης από τα ναρκωτικά προσθέτοντας έναν
διαφορετικό λόγο για την ποινικοποιημένη εξάρτηση. Καλλιτέχνες,
δημοσιογράφοι, πολιτικοί αρχίζουν να κοιτούν στα μάτια το πρόβλημα. Το
1986 έρχεται ο δίσκος ‘Στο δρόμο για την Ιθάκη’ με τη συμμετοχή
του Γιώργου Σωτηρόπουλου, του Κώστα Τουρνά, του Λάκη Παπαδόπουλου, του
Αντώνη Βαρδή, του Άγγελου Σκορδίλη και του Βασίλη Παπακωνσταντίνου. Την
ίδια χρονιά η ΕΡΤ βγάζει σε σκηνοθεσία Νίκου Παπαθανασίου τη σειρά ‘Ναρκωτικά’
που γνωρίζει τρομερή επιτυχία. Και τα δύο έγιναν για την ενίσχυση της
ειδικής θεραπευτικής κοινότητας ‘Ιθάκη’ φτιαγμένα μάλιστα σε μια περίοδο
που το προσωπικό βίωμα ενός τοξικοεξαρτημένου ήταν ταμπού. Η ελληνική
κοινωνία βρίσκει μπροστά της μια διαφορετική εκδοχή, μια πιο ανθρώπινη
πλευρά της εξάρτησης.
Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, το 1987 ιδρύεται
επίσημα με τον νόμο 1729/1987 και με τίτλο ‘Καταπολέμηση της διάδοσης
των ναρκωτικών, προστασία των νέων κι άλλες διατάξεις’, καθώς
προβλέπεται στο άρθρο 26, το Κέντρο Θεραπείας Εξαρτημένων Ατόμων με τον
χρόνο παραμονής σε αυτόν να θεωρείται χρόνος έκτισης ποινής για όσους
συλλαμβάνονται για χρήση ναρκωτικών. Το ΚΕΘΕΑ θεωρείται εξαρχής Νομικό
Πρόσωπο Ιδιωτικού Δικαίου που βρίσκεται πάντα υπό την εποπτεία του
αρμόδιου Υπουργείου Υγείας και Πρόνοιας.H αποστολή του ΚΕΘΕΑ είναι η
πρόληψη της χρήσης ουσιών, η θεραπεία, η επαγγελματική κατάρτιση και η
ένταξη των εξαρτημένων ατόμων, η έρευνα και η εκπαίδευση στον τομέα των
εξαρτήσεων, η συμβολή στον σχεδιασμό και την εφαρμογή του Εθνικού
Σχεδίου Δράσης για τα Ναρκωτικά.Μετά από 32 χρόνια αδίακοπης λειτουργίας, στο ΚΕΘΕΑ ανήκουν πλέον -εκτός βέβαια από την ΙΘΑΚΗ- πολλά ακόμα θεραπευτικά προγράμματα. Το Κέντρο απευθύνεται σε όσους αντιμετωπίζουν διάφορες μορφές εξάρτησης πέραν της χρήσης ναρκωτικών ουσιών: το αλκοόλ, ο τζόγος ή το διαδίκτυο. Παρέχονται τόσο συμβουλευτικές όσο και θεραπείες αποκατάστασης, με ιδιαίτερη έμφαση στο ότι αυτές είναι ‘στεγνές’, γίνονται δηλαδή χωρίς υποκατάσταση ή φάρμακα. Βάση της διαδικασίας είναι η παροχή ενός δομημένου, ασφαλούς και υποστηρικτικού περιβάλλοντας για τον εξαρτημένο και η ταυτόχρονη δραστηριοποίησή του εντός της κοινότητας στην οποία βρίσκεται. Το ΚΕΘΕΑ είναι ένας οργανισμός όπου η αλληλεγγύη ξεφεύγει από την απλή συνθηματολογία και γίνεται πυρηνικό και απαραίτητο στοίχειο για την ίδια την ύπαρξή του. Και αυτό ισχύει για όποια κοινότητα και αν μιλάμε.
Μια από αυτές είναι η ΔΙΑΒΑΣΗ. Η ΔΙΑΒΑΣΗ απευθυνόταν και απευθύνεται σε χρήστες που είναι σε ανοιχτό πρόγραμμα, δηλαδή που συνεχίζουν τη ζωή τους και ακολουθούν είτε το πρωινό είτε το βραδινό πρόγραμμα.
Συνήθως αφορά νέους ανθρώπους που συνοδεύονταν από τους γονείς τους. Το πρόγραμμα ‘Οικογένειας’ στη ΔΙΑΒΑΣΗ είναι ένα μοντέλο (λειτουργεί κατά βάση στη Μεσόγειο) που δίνει ιδιαίτερη σημασία στο περιβάλλον του τοξικοεξαρτημένου. Αν θέλει ο χρήστης ή αν θέλει η οικογένεια -χωρίς να είναι απαγορευτικό το ένα για το άλλο (συχνά πηγαίνουν και οικογένειες χωρίς να έχει κάνει ακόμα το βήμα ο χρήστης)- πηγαίνει στη ΔΙΑΒΑΣΗ και εντάσσεται σε μια ομάδα αυτοβοήθειας, “παρέα” όπως την ονομάζουν. Εκεί μαθαίνει τι είναι η χρήση και ποιες συμπεριφορές φέρνει μαζί της. Μπαίνει στη θέση του άλλου και ο άλλος μπαίνει στη θέση του.
Μέσα από τη λογική αυτή, μαζί με τους εξαρτημένους εντάσσονται σε παρέες και τα μέλη του στενού περιβάλλοντος του χρήστη. Χωρίζονται έτσι σε ομάδες ή παρέες (αν θέλετε) γονέων, αδερφών και συντρόφων, προκειμένου να μοιραστούν τα βιώματά τους, να αλλάξουν οι ίδιοι και μέσα από την αλλαγή τους αυτή να βοηθήσουν την διαδικασία απεξάρτησης των δικών τους ανθρώπων. Η ΔΙΑΒΑΣΗ είναι μια από τα καλύτερα παραδείγματα για να καταλάβει κανείς τη λειτουργία του ΚΕΘΕΑ. Γι’αυτό και την επισκέφτηκα.
Όταν μπήκαμε σε ένα πολύ όμορφο νεοκλασικό στην Κυψέλη, προκειμένου να συναντήσουμε τους ανθρώπους της ΔΙΑΒΑΣΗΣ, μιας από τις πολλές κοινότητες του ΚΕΘΕΑ, ανεβήκαμε τις σκάλες και βρήκαμε έναν πραγματικά πολύ ζεστό χώρο με ξύλινο πάτωμα και διακριτική αισθητική. Μέσα του ήταν έξι γυναίκες διαφόρων ηλικιών και με περίμεναν. Άλλες πολύ άνετες, άλλες λίγο πιο αγχωμένες. Μας καλωσόρισαν με ένα ακριβώς όσο πρέπει ζεστό και φιλικό χαμόγελο. Μεταξύ τους αντάλλαζαν αστεία ανθρώπων που μοιάζουν να ξέρουν καλά ο ένας τον άλλο.
Όταν αρχίσαμε να προσαρμοζόμαστε στον χώρο, είδαμε μπροστά μας για ακόμα μια φορά πόσο εκτός πραγματικότητας μπορούν να φαντάζουν όλα εκείνα για τα οποία ακούς από ανθρώπους που κουνάνε το δάχτυλο χωρίς να έχουν ιδέα για τι μιλάνε. Στο ΚΕΘΕΑ βρήκαμε, λοιπόν, 6 καλοντυμένες γυναίκες που είχαν όλες για τον ένα και τον άλλο τρόπο μια διαφορετική σχέση με την πιο βαριά ίσως περίπτωση εξάρτησης, τα ναρκωτικά. Και η εικόνα τους έδειχνε από την αρχή πόσο εκτός πραγματικότητας είναι αυτό το κλισέ που λέει ότι για να έχεις θέμα με τα ναρκωτικά πρέπει αναγκαστικά να προέρχεσαι από μια διαλυμένη οικογένεια που δεν νοιάζεται, από κακές παρέες και συντρόφους, από μια απλά στιγμή χρήσης. Κι όμως, ό,τι και αν σας λέει ο κύριος με το υψωμένο δάχτυλο, τα ναρκωτικά και η εξάρτηση από αυτά είναι μια ιστορία πολύ πιο σύνθετη.
Η ΔΙΑΒΑΣΗ και γενικότερα το ΚΕΘΕΑ είναι ένας ζωντανός τρόπος, για να δεις πόσο εκτός πραγματικότητας είναι όλα τα χιλιοπαιγμένα κλισέ. Οι άνθρωποι με τους οποίους μίλησα, πολλές φορές κατά την αφήγηση του βιώματός τους, έσπασαν τη φωνή τους, συγκινήθηκαν ξαναζώντας όσο μίλαγαν τον γολγοθά που πέρασαν με τους αγαπημένους τους ανθρώπους. Ακόμα και στις περιπτώσεις που όλα αυτά ήταν πολλά χρόνια πίσω, η συναισθηματική ένταση ήταν ακόμα εκεί. Είχαν, βλέπετε, και αυτή την ευγένεια στο πρόσωπο που έχουν συνήθως οι άνθρωποι εκείνοι που έχουν περάσει πολλά. Και πραγματικά πέρασαν, ώστε δεν έχει δικαίωμα να τους κατηγορήσει ότι δεν νοιάστηκαν. Δεν μπορούμε καν να φανταστούμε το πόσο νοιάστηκαν.
Όταν κάτσαμε στο στρογγυλό τραπέζι, το πρώτο πράγμα που κάναμε ήταν να συστηθούμε. Ίσως είναι ένας από τους πιο γνώριμους τρόπους, προκειμένου να ανοιχτούν.
Μίνα: Καλησπέρα λέγομαι Μίνα. Είμαι γονιός εδώ στη ΔΙΑΒΑΣΗ. Ήρθα για την κόρη μου τον Φεβρουάριο του 2011. Μετά από 3,5 χρόνια, η κόρη μου αποφοίτησε, ολοκλήρωσα και εγώ. Παρέμεινα όμως στο Πρόγραμμα Οικογένειας, αφού εκπαιδεύτηκα, και συντονίζω ομάδες γονέων.
Μυρτώ: Είμαι η Μυρτώ. Είμαι στη Διάβαση από το 2001. Ο αδερφός μου αποφοίτησε το 2003. Εγώ παρέμεινα και είμαι leader από το 2004 μέχρι σήμερα. Είμαι στα Αδέρφια.
Κατερίνα: Είμαι η Κατερίνα. Είμαι μητέρα και ήρθα τον Φεβρουάριο του 2016 για τον γιο μου. Ήμουν στους Ανεξάρτητους Γονείς, γιατί ο γιος μου δεν έμπαινε. Το τελευταίο διάστημα όμως πείστηκε και τους τελευταίους μήνες είναι και αυτός μέσα στην κοινότητα.
Παρασκευή: Είμαι η Παρασκευή. Είμαι υπεύθυνη στην Ηπια Παρέμβαση, στο Πρόγραμμα Οικογένειας. Είμαι 23 χρόνια στο ΚΕΘΕΑ και έχω μέρος της εποπτείας για τα αδέρφια, τους γονείς και τους συντρόφους.
Aλίκη: Είμαι η Αλίκη. Εργάζομαι στο ΚΕΘΕΑ και είμαι υπεύθυνη στο τμήμα Εντατικής Παρέμβασης.
Μαριάννα: Είμαι η Μαριάννα. Ήρθα εδώ πέρα το 2018 για τον σύντροφό μου, χώρισα μαζί του και τώρα είμαι εδώ για τον αδερφό μου.
Η Θεραπευτική Διαδικασία της ΔΙΑΒΑΣΗΣ
Το πρώτο πράγμα που θέλαμε να μάθουμε ήταν ως προς τη θεραπευτική διαδικασία. Ρώτησα, λοιπόν, την Αλίκη, την Παρασκευή και τη Μυρτώ για τον ρόλο τους στη ΔΙΑΒΑΣΗ και τον τρόπο που αυτή λειτουργεί χωρίς υποκατάσταση και με έμφαση στις οικογενειακές σχέσεις.
Αλίκή: H ΔΙΑΒΑΣΗ είναι ένα κέντρο εξωτερικής θεραπείας, δηλαδή κάποιος δεν παραμένει μέσα. Λειτουργούμε κατά κάποιον τρόπον σε αντίθεση με τα κλειστά προγράμματα. Η ΔΙΑΒΑΣΗ δέχεται ανθρώπους άνω των 21 που έχουν μια κάποια δουλεία ή δραστηριότητα, μπορούν να υποστηριχθούν εδώ κάποιες ώρες και παράλληλα να είναι στις άλλες δραστηριότητές τους (φοίτηση, εργασία, κτλ). Πολλοί άνθρωποι επιλέγουν τη ΔΙΑΒΑΣΗ γιατί τους αρέσει ακριβώς αυτό.
Παρασκευή: Στη ΔΙΑΒΑΣΗ πιστεύουμε ότι η χρήση ενός ανθρώπου είναι το σύμπτωμα το οποίο εκφράζεται για διάφορους λόγους. Είναι ένα σύνθετο ψυχοκοινωνικό φαινόμενο. Για αυτόν τον λόγο, θέλουμε να βοηθήσουμε τους ανθρώπους και θεραπευτικά και εκπαιδευτικά. Πιστεύουμε ότι δεν αφορά μόνο τον εξαρτημένο αλλά όλο το περιβάλλον μέσα στο οποίο ζει. Έχουμε τη συστημική προσέγγιση σε αυτό το κομμάτι και βοηθάμε και την οικογένεια, τους συντρόφους και τους φίλους. Πιστεύουμε ότι η προσωπική αλλαγή έστω και σε ένα άτομο στην οικογένεια μπορεί να έχει επίδραση και στον ίδιο τον χρήστη. Αυτό το έχουμε δει και σε ανθρώπους που είναι εδώ αλλά δεν έχουν πείσει ακόμα τα παιδιά τους.
Μυρτώ: Ένας συγγενής ενός ανθρώπου με εξαρτήσεις μπορεί να πει στην αρχή ότι έρχεται στον ΚΕΘΕΑ για τον αδερφό του. Θα δει όμως ότι έρχεται και για τον εαυτό του. Με την πάροδο των θεραπειών καταλαβαίνεις ότι δεν είναι κίνητρο μόνο ο αδερφός σου ή ο φίλος σου κτλ. Εξάλλου, οι οικογένειες ενός μέλους που έχει μπλέξει με ναρκωτικά, ακόμα και αν δεν έχουν μπλέξει οι ίδιοι, έχουν πνιγεί μέσα από το πρόβλημά τους. Ως συγγενής μπαίνεις σε μια φάση που μπαίνεις και δεν το καταλαβαίνεις. Μπορεί να έχεις συνηθίσει κάποιες κατάστασεις και συμπεριφορές και να τις θεωρείς φυσιολογικές χωρίς να είναι. Ακόμα και αν έχουν περάσει πολλά χρόνια. Αναμφίβολα χρειάζονται και αυτοί βοήθεια.
Πώς μπήκατε εδώ; Χρειάστηκε κάποια γραφειοκρατική διαδικασία;
Ένα από τα βασικότερα θετικά πράγματα που έχει το ΚΕΘΕΑ και εν προκειμένω η ΔΙΑΒΑΣΗ είναι ότι είναι δημόσιο, δωρεάν και δεν σε μπλέκει σε άπειρες γραφειοκρατικές διαδικασίες. Όταν μάλιστα ρώτησα αν υπάρχουν κάποια κριτήρια ως προαπαιτούμενα για να μπεις σε ένα πρόγραμμα του ΚΕΘΕΑ, όλες γέλασαν και η Αλίκη μου τόνισε ότι “δεν υπάρχει κανένα. Στο ΚΕΘΕΑ δεχόμαστε κάθε άνθρωπο που έχει ανάγκη ανεξάρτητα από την ηλικία, το φύλο, την κοινωνική τάξη, το επάγγελμα, κτλ”.Στη συνέχεια απευθύνθηκα και προς τα υπόλοιπα μέλη του τραπεζίου, ακριβώς για να μάθω γι’αυτές τις πρώτες μέρες τους αλλά και τις διαδικασίες που πρέπει να ακολουθήσει κανείς, για να μπει κανείς σε πρόγραμμα.
Μίνα: Ως διαδικασία ήταν πάρα πολύ εύκολη. Πήρα ένα τηλέφωνο στην Γραμματεία και έκλεισα ραντεβού μέσα σε δύο μέρες. Προσωπικά, ένιωσα πολύ μεγάλη ασφάλεια, γιατί ήταν πολύ δύσκολο αυτό που βίωνα και κρατούσε πάρα πολύ χρόνο. Μετά το πρώτο ραντεβού, απέκτησα κίνητρα, για να καταλάβω κάποια πράγματα πιο καθαρά. Να μιλήσω εγώ η ίδια στο παιδί μου και να ορίσω τα πράγματα ως γονιός. Τότε όλα πήραν τον δρόμο τους. Η κόρη μου ήρθε άμεσα και ξεκινήσαμε παράλληλα σχεδόν τη διαδικασία. Εκείνη στην κοινότητα και εγώ στο πρόγραμμα.
Μαριάννα: Εμένα με παρότρυνε η μητέρα του συντρόφου μου να έρθω στο πρόγραμμα για οικογενειακή υποστήριξη. Όταν ήρθα εδώ, άρχισα να σκέφτομαι πώς θα αντιμετωπίσω και τη χρήση του αδερφού μου. Παραμένω στην παρέα των Συντρόφων, γιατί με βοηθάει πάρα πολύ. Η διαδικασία είναι πιο δύσκολη ως διαδικασία εσωτερική. Κατά τα άλλα, δεν με δυσκόλεψε τίποτα γραφειοκρατικό.
Κατερίνα: Όταν βρήκα κάποια πράγματα που με προβλημάτισαν, κάποια καλαμάκια, πήρα αμέσως τηλέφωνο στη ΔΙΑΒΑΣΗ, για την οποία μας είχε μιλήσει μια φίλη. Το ραντεβού κλείστηκε αμέσως για την επόμενη μέρα με την Αλίκη. Ήμασταν κομμάτια. Μας είπαν ότι το πρώτο πράγμα που έπρεπε να πούμε στον γιο μας ήταν ότι το ξέρουμε ότι κάνει χρήση. Αμέσως κλείσαμε ραντεβού για τα σεμινάρια. Δεν υπήρξε καμία γραφειοκρατία και καμία απολύτως δυσκολία. Τίποτα. Απλώς ήταν μια γροθιά στο στομάχι γιατί είδαμε την πραγματικότητα της χρήσης, την οποία δεν βλέπαμε και δεν την είχαμε κατανοήσει. Είδαμε επίσης την ανάγκη να δράσουμε, να σταματήσουμε να κλαίμε και να κάνουμε αυτά που έπρεπε να κάνουμε.
Η Καθημερινότητα μέσα σε ένα Πρόγραμμα Απεξάρτησης
Aπό τη στιγμή, που γίνεται το πρώτο βήμα, τα πράγματα μπαίνουν σε μια σειρά. Αυτό δεν σημαίνει, βέβαια, ότι τα δύσκολα πέρασαν. Οι συγγενείς των εξαρτημένων μπαίνουν μέσα στο πλαίσιο λειτουργίας του ΚΕΘΕΑ, καταλαβαίνουν τις αρχές του και μετά προσφέρουν και κερδίζουν πράγματα μέσα από σκληρή δουλειά. Η διαδικασία απεξάρτησης του ανθρώπου τους, μπαίνει για τα καλά μέσα στη ζωή και τη ρουτίνα τους.Κατερίνα: Εδώ καταλάβαμε ότι έπρεπε να δυναμώσουμε. Έπρεπε να σταματήσουμε να κάνουμε πράγματα που πήγαιναν τον γιο μας πίσω. Δεν κάνουν βλέπετε υποτροπές μόνο τα παιδιά. Να εμπεδώσουμε εκείνα που μας έδιναν οι leaders. Ήταν δύσκολο γιατί ο γιος μας δεν ήταν μαζί. Δεν έμενε μαζί μας. Κάναμε και εμείς λάθη, γιατί μας έτρεχε και αυτό με συνεχείς ανατροπές. Τα καταφέραμε όμως με τη βοήθεια της παρέας και της leader μας μετά από 2,5 χρόνια. Αυτό έγινε, όταν ουσιαστικά τον βγάλαμε για λίγο από τη ζωή μας, παρόλο που αυτό μας πόνεσε πάρα πολύ. Αλλά αυτό είναι η σκληρή αγάπη. Είναι εκείνη που βγάζει το παιδί σου από τη χρήση. Αυτή που του λες ότι δεν σε θέλω με τη χρήση. Συνειδητοποιήσαμε όμως ότι τον γιο μας τον θέλαμε ζωντανό. Σε αγαπάω πάρα πολύ αλλά δεν σε θέλω χρήστη. Έπρεπε να πονέσουμε πάρα πολύ και να αλλάξουμε πραγματικά. Το καταλαβαίνουν και οι ίδιοι οι χρήστες.Μόνοι μας δεν θα μπορούσαμε να καταφέρουμε τίποτα.
Μαριάννα: Όταν ήρθα εδώ, ο σύντροφός μου ήταν ήδη στη διαδικασία της αποτοξίνωσης, στη φάση της επανένταξης. Η χρήση είναι ένα σύμπτωμα. Γύρω της υπάρχουν κάποιες συμπεριφορές που τις υιοθετούν και τις αναπαράγουν αυτοί οι άνθρωποι κατά τη διάρκεια της θεραπείας και πριν από αυτή. Έπρεπε να βρω και εγώ μια ισορροπία, να υιοθετήσω κάποιες συμπεριφορές και να μάθω πράγματα πολύ βασικά που δεν γνώριζα. Αυτό με βοήθησε πολύ να δω και τη χρήση στην οικογένεια. Δεν είναι καθόλου εύκολο να βάλεις ταμπέλα σε μια τέτοια κατάσταση. Σημαίνει ότι την αποδέχεσαι. Συνεχίζω, λοιπόν, γιατί αντιλήφθηκα και πράγματα για τη χρήση του αδερφού μου. Πλέον βάζω και τα όρια στην οικογένεια.
Παρασκευή: Θα σας πουν και οι ίδιοι οι άνθρωποι ότι μέχρι να έρθουν εδώ είχαν προσπαθήσει με πάρα πολλούς τρόπους να αλλάξουν τα πράγματα. Χωρίς επιτυχία. Αυτό που μάλλον έχουμε ως συμπέρασμα είναι ότι κανείς μόνος του δεν μπορεί να καταπολεμήσει την εξάρτηση. Οποιαδήποτε μορφή. Χρειάζεται να καταλάβει ο καθένας που βρίσκεται, πώς επικοινωνεί με τους άλλους, πώς διευκολύνει τους άλλους να παραμένουν σε χρήση μέσα από τον ρόλο του. Αυτό είναι που λέμε σκληρή αγάπη. Το λέμε έτσι, επειδή ο καθένας μας πρέπει να κάνει πολύ βαθιές υπερβάσεις, για να μπορει να βοηθήσει το άτομο να σταματήσει να κάνει χρήση. Όταν λέμε για όρια, μιλάμε για τα προσωπικά μας όρια. Το πρόγραμμα εδώ είναι βασισμένο στην αυτοβοήθεια και στην αλληλεγγύη με την έννοια ότι εμείς είμαστε τρία άτομα θεραπευτικό προσωπικό. Μόνο με την εθελοντική προσφορά των ανθρώπων μπορούμε να το λειτουργήσουμε. Καθετί μας αφορά και τίποτα δεν αφορά μόνο τους άλλους. Τίποτα δεν αφήνουμε να το ορίζει κάποιος άλλος. Αν πάρεις εσύ την κατάσταση στα χέρια σου, τότε μόνο μπορείς να φύγεις από τη χρήση.
Αλική: Ούτως ή άλλως το θεραπευτικό μοντέλο με το οποίο στηρίζεται όλο το ΚΕΘΕΑ και η θεωρία πίσω από τις θεραπευτικές κοινότητες είναι αυτό της αυτοβοήθειας και της αλληλεγγύης. Όποιος μπαίνει μέσα στην κοινότητα του ΚΕΘΕΑ, μαθαίνει από την πρώτη στιγμή ότι στον ΚΕΘΕΑ υπάρχουν άνθρωποι που θα τον στηρίξουν, που ξέρουν γιατί έχουν το ίδιο βίωμα, τις ίδιες αναμνήσεις, τις ίδιες καταβολές κατά μια έννοια, ως προς το βίωμα της χρήσης.
Μυρτώ: Πολύ συχνά οι χρήστες αδυνατούν να καταλάβουν ότι έχουν θέμα. Μπορεί να έχουν μια σύριγγα δίπλα τους και ακόμα να σου λένε ότι δεν έχουν κανένα πρόβλημα με τα ναρκωτικά. Το πρώτο βήμα, λοιπόν, είναι να κατανοήσουν ότι έχουν πρόβλημα. Το επόμενο βήμα είναι να πας εκεί. Και ξέρεις αυτό το δεύτερο βήμα δεν γίνεται για να σωθείς. Δεν λειτουργεί έτσι, όταν είσαι χρήστης. Δεν θεωρείς ότι είσαι για σωτηρία. Τα κίνητρα της πρώτης επαφής μπορεί να είναι οτιδήποτε: Μπορεί να σε έχει πιάσει η αστυνομία και να θες χαρτί, μπορεί να πιέστηκες από τους γονείς σου, μπορεί να είναι γιατί κουράστηκες και θες να βρεις το φως.
Όταν πας εκεί ξεκινάει ένα άλλο ταξίδι. Ο χρήστης πρέπει να βρει ένα κίνητρο που να αφορά τον ίδιο. Ακριβώς το ίδιο συμβαίνει και για τις οικογένειες. Το να βρουν κίνητρο. Γιατί καταλαβαίνετε πόσο επίπονη διαδικασία είναι να πηγαίνεις τόσο συχνά και να βοηθάς σε κάποια δουλειά κτλ στο ΚΕΘΕΑ. Είναι πολύ σκληρό αυτό που κάνεις. Πρέπει να κάτσεις και να δεις τι πήγε στραβά και από τη δική σου πλευρά. Δεν μπορείς να κάτσεις με τις βεβαιότητες που είχες. Ένας αδερφός μπορεί να έχει κουραστεί πολύ και να έχει ταλαιπωρηθεί απίστευτα πολύ από όλη αυτή τη διαδικασία.
Πώς λειτουργεί το μοντέλο της αυτοβοήθειας για τους χρήστες;
Το ΚΕΘΕΑ, στο μεγαλύτερο μέρος της λειτουργίας του, στηρίζεται στην αλληλεγγύη και στην αυτοβοήθεια. Η παρουσία των επαγγελματιών υγείας και των επιστημόνων υπάρχει αλλά δεν είναι στο επίκεντρο. Περισσότερο δρουν συμβουλευτικά. Πώς όμως ένα τέτοιο μοντέλο δρα τόσο αποτελεσματικά μέσα στην εποχή της πλήρους εξειδίκευσης;Κατερίνα: Εκείνο που πάντα με εντυπωσιάζει. Αυτό που κατακτά ο γιος μας μέσα στην κοινότητα είναι η εκτίμηση. Τον κάνει να αισθάνεται σημαντικός. Να βλέπει ότι τον εκτιμά ας πούμε ο θεραπευτής του, ένα μέλος της κοινότητας, ο οποιοσδήποτε. Υπάρχει και μια εξέλιξη στην ανάθεση ρόλων. Γίνεται υπεύθυνος για πράγματα. Εκεί που είχε πάει και ήταν ο καινούργιος, αυτός τον οποίον φρόντιζαν, σιγά-σιγά η παρέα του, τα άλλα παιδιά που είναι δίπλα του, εκεί που τον έβαζαν στις φτερούγες τους, τον βοήθησαν να αποκτήσει τις δικές του. Τον κάνει αυτό να νιώσει σημαντικός. Κερδίζει την αυτοεκτίμησή του. Αποκτά με έναν πολύ ωραίο τρόπο νέο ρόλο. Γίνεται αυτός που θα βοηθήσει. Τον βοηθούν για να βοηθήσει. Έρχεται ο γιος μου και μου λέει με μεγάλη χαρά ότι τον εκτιμάει ο τάδε. Νιώθει πολύ περήφανος.
Μαριάννα: Μόνο και μόνο που κοιτάς έναν άνθρωπο που ξέρεις ότι έχει περάσει ένα κοινό βίωμα παίρνεις θάρρος. Το βλέπεις μπροστά σου να γίνεται. Είναι και ένα θετικό παράδειγμα για σένα.
Ο εξαρτημένος βρίσκει έναν ρόλο που η κοινωνία αρνούνταν να του δώσει
Ο κοινωνικός στιγματισμός και οι οπτικές που βλέπουν τον εξαρτημένο ως εγκληματία ή ως άρρωστο με μια ασθένεια αθεράπευτη προφανώς και δυσκολεύει ακόμα περισσότερο την ίδια τη ζωή των εξαρτημένων αλλά και των οικογενειών τους που δυσκολεύονται να προχωρήσουν επικυρώνοντας το πρόβλημα. Στη ΔΙΑΒΑΣΗ έχουμε μια ακριβώς αντίστροφη διαδικασία. Οι εξαρτημένοι βρίσκουν ρόλους που η κοινωνία τους αρνούνταν τοποθετώντας τους στο περιθώριό της, σε μια κατάσταση ζωντανού-νεκρού του οποίου η εξάρτηση είχε άρει όλα τα δικαιώματα και τις ευθύνες.Αλίκη: Πολλές οικογένειες δυσκολεύονται να κάνουν αυτό το πρώτο βήμα, να περάσουν το κατώφλι του ΚΕΘΕΑ. Πιστεύουν ότι με το να έρθουν επικυρώνουν το πρόβλημα. Πολύ συχνά έχω ως παράδειγμα γονείς να έρχονται σε πρώτη συνάντηση, να προσπαθούν να με πείσουν ότι το παιδί τους είναι ένα πάρα πολύ καλό παιδί. Ο καθένας ξέρει το παιδί του και ξέρει όλα αυτά τα κρυμμένα καλά του στοιχεία. Γνωρίζοντας τον άνθρωπό του, λοιπόν, δεν θέλει να σχηματίσει η κοινωνία και ο περίγυρός του μια λάθος εντύπωση, ότι ο άνθρωπός τους είναι κάτι ιδιαίτερο, κάτι κακό. Το ξέρουν ότι δεν ισχύει. Υπάρχει, λοιπόν, κάποιες φορές μια δυσκολία να προσεγγίσει κανείς ένα πρόγραμμα λόγω αυτού του στίγματος.
Παρασκευή: Το ΚΕΘΕΑ γενικότερα δεν αντιμετωπίζει τον χρήστη ως άρρωστο. Πιστεύουμε ότι κάθε άτομο που είναι στη χρήση έχει μια επιλογή: είτε να είναι εκεί είτε να φύγει. Ένας άνθρωπος που είναι σε χρήση δεν εξαφανίζει τα καλά του στοιχεία. Αυτά ίσως η χρήση να τα κάνει να κοιμούνται, να παγώνουν. Όταν έρχονται οι άνθρωποι εδώ, προσπαθούμε να τους το δείξουμε. Να δείξουμε ότι εδώ έρχονται για μια δεύτερη ευκαιρία, έχουν μια επιλογή. Aυτή είναι η βασική μας διαφορά με τα προγράμματα υποκαταστάτων. Γι’αυτό και δεν τους αντιμετωπίζουμε ψυχιατρικά, παρά μόνο αν παραστεί ανάγκη. Εμείς, λοιπόν, όταν βλέπουμε τον άνθρωπο ότι μπορεί, προσπαθούμε να του ενσταλλάξουμε μια ελπίδα. Προσπαθούμε ακριβώς να τον πείσουμε ότι μπορεί.
Η απρόσωπη φιγούρα, η ένεση και το σκοτεινό σοκάκι
Για αυτό το στίγμα και για τον τρόπο που αναπαρίστανται οι τοξικοεξαρτημένοι προφανώς και έχουμε ευθύνη και εμείς, τα media. Η εικόνα του σοκακιού και των ενέσεων μέσα στα σοκάκια είναι ο παραδοσιακός τρόπος με τον οποίο αντιμετωπίζεται παραδοσιακά το ζήτημα των ναρκωτικών. Στις κλασικές εικονογραφήσεις, οι σκοτείνες φιγούρες δεν έχουν πρόσωπα παρά μόνο μια σήριγγα στο χέρι και ένα σκυμμένο κεφάλι. Ρώτησα, λοιπόν, ή καλύτερα ζήτησa μια εναλλακτική εικονογράφηση, μια άλλη οπτική από τους ανθρώπους που έζησαν το πρόβλημα από μέσα. Τι εικόνα θα έβαζαν για ένα θέμα σχετικό με το ΚΕΘΕΑ;Κατερίνα: Η εικόνα της σήριγγας και όλο αυτό το κομμάτι σκοτεινιάζει λίγο την πραγματικότητα. Το σκοτάδι υπάρχει αλλά πρώτα από όλα είναι προσωπικό τους. Μπορεί να είναι λειτουργικοί, να έχουν οικογένεια αλλά ταυτόχρονα να βιώνουν το σκοτάδι. Η χρήση πλέον υπάρχει παντού. Στο σπίτι μας, στο διπλανό μας σπίτι. Εγώ το ΚΕΘΕΑ θα το παρομοίαζα, όπως έκανε και ένας φίλος μου από την παρέα των Παράλληλων Γονιών, ως τη στιγμή που πνιγόμουν, κάποιος μου έδειξε την ακτή. Εκεί που ένιωθες ότι βυθίζεσαι, τότε έρχεται το ΚΕΘΕΑ και σου δείχνει ότι υπάρχει λύση, υπάρχει ελπίδα.
Μαριάννα: Πριν το ΚΕΘΕΑ απέφευγα να κοιτάξω στα μάτια τον σύντροφό μου, τον αδερφό μου. Εγώ, λοιπόν, θα έβαζα δύο ανθρώπους να κοιτιούνται στα μάτια. Αυτή η καθαρότητα, αυτή η επικοινωνία, η ειλικρίνεια και η αμεσότητα θα μπορούσε να αποτυπωθεί με έναν τέτοιον τρόπο στο δικό μου το μυαλό.
Μίνα: Τον χώρο που βρήκα εδώ θα τον παρομοίαζα με ένα μονοπατι, δύσβατο μεν αλλά ένα μονοπάτι που τελικά οδηγεί στο φως. Το έζησα το σκοτάδι, υπήρξε μέσα στο σπίτι μου. Το ΚΕΘΕΑ και η ΔΙΑΒΑΣΗ ήρθαν απλά και μου έδειξαν ότι με πολλή προσπάθεια, κάπου εκεί στην άκρη υπάρχει το φως.
Μυρτώ: Υπάρχουν βέβαια τα σοκάκια, υπάρχουν οι σκοτεινοί δρόμοι και οι σήριγγες. Υπάρχουν και μας απασχολούν. Κάνουμε δράσεις σε αυτούς ακριβώς τους χώρους. Είμαστε εδώ και είμαστε και γι’αυτούς τους ανθρώπους. Το θέμα είναι ότι πια τα ναρκωτικά δεν είναι αυτό μόνο. Πλέον τα ναρκωτικά αφορούν και πολύ φωτισμένους χώρους, λαμπρά πρόσωπα και την υψηλή κοινωνία.
Παρασκευή: Είναι εικόνες που αποτρέπουν να ονοματίσουν, να κάνουν την παραδοχή ότι ο δικός μου άνθρωπος έχει πρόβλημα. Θεωρούμε ότι το πρόβλημα είναι εκεί και όχι στο σπίτι μου. Βεβαίως υπάρχει. Αυτό είναι όμως ένα ποσοστό και δεν είναι καν το μεγαλύτερο. Χρήστες υπάρχουν παντού. Μπορεί να είναι μάλιστα καταξιωμένοι στον χώρο τους. Μπορεί να είναι φοιτητές. Το θέμα της χρήσης, λοιπόν, δεν είναι μόνο εκεί. Δεν είναι μόνο στα σκοτεινά σοκάκια. Δεν αντιμετωπίζουν τους ανθρώπους με τον ίδιο τρόπο.
Η Πράξη Νομοθετικού Περιεχομένου της Κυβέρνησης
Με μια Πράξη Νομοθετικού Περιεχομένου (ΠΝΠ) που προωθήκε στο Τεύχος A’ 145/30.09.2019, ορίζεται η αλλαγή του τρόπου σύνθεσης του Διοικητικού Συμβουλίου του ΚΕΘΕΑ που μέχρι τώρα οριζόταν μετά από εκλογή των ίδιων των μελών του ΚΕΘΕΑ. Σύμφωνα με την ΠΝΠ πλέον ο Πρόεδρος, ο Αντιπρόεδρος και πέντε τακτικά μέλη δεν εκλέγονται αλλά διορίζονται από το Υπουργείο Υγείας.
Ταυτόχρονα, παύει η άμισθη και εθελοντική σύνθεση του Συμβουλίου και αντικαθίσταται με την έμμισθη πλήρη απασχόληση του Πρόεδρου και την πλήρη ή μερική του Αντιπροέδρου και των μελών. Αυτή η αλλαγή σύμφωνα με τον Υπουργείο γίνεται για τη διασφάλιση της χρηστής δημοσιονομικής διαχείρισης του οργανισμού, “χωρίς να μειωθεί ούτε ένα ευρώ από την επιχορήγησή του”.
Το επίμαχο άρθρο το βρίσκουμε στο ΦΕΚ ως εξής: “Ο Πρόεδρος, ο Αντιπρόεδρος και πέντε (5) τακτικά μέλη διορίζονται με απόφαση του Υπουργού Υγείας, και πρέπει να είναι καταξιωμένα και αναγνωρισμένα πρόσωπα του οικονομικού και επιστημονικού χώρου του ιδιωτικού τομέα ή της δημόσιας διοίκησης που μπορούν με τις γνώσεις και την πείρα τους να συμβάλλουν αποτελεσματικά στην επίτευξη των σκοπών του οργανισμού”.Το Υπουργείο επιμένει να διαβεβαιώνει πως δεν θα αλλάξει τίποτα ως προς την ίδια τη λειτουργία και την ευαίσθητη αποστολή του ΚΕΘΕΑ. Παρόλα αυτά, τα μέλη του Κέντρου αλλά και η Αντιπολίτευση, εκφράζουν τις έντονες διαφωνίες τους με το περιεχόμενο της ΠΝΠ και με την απουσία οποιουδήποτε διαλόγου πριν τη λήψη των σχετικών αποφάσεων. Γιατί έγινε αυτή η αλλαγή και γιατί θεωρεί το ΚΕΘΕΑ ότι δεν του ταιριάζει;
Παρασκευή: Κανείς επισήμως δεν μας έχει απαντήσει γιατί γίνεται αυτή η αλλαγή. Αυτό έχει παραξενέψει πολύ κόσμο και όχι μόνο του ΚΕΘΕΑ. Γιατί να μπούμε και εμείς σε μια ΠΝΠ. Δεν υπήρξε ποτέ θέμα χρηστής διοίκησης. Δεν έχει ακουστεί τίποτα. Έλεγχοι γίνονται συνεχώς και ούτως ή άλλως. Δύο άτομα του Συμβουλίου ήταν ούτως ή άλλως από το Υπουργείο. Το δικό μας Διοικητικό Συμβούλιο εκλεγόταν από το προσωπικό, τους ανθρώπους που ήταν προς το τελείωμα της θεραπείας τους και τους Συλλόγους Γονέων. Εξέλεγαν ανθρώπους που ήταν κοντά μας, ανθρώπους που είχαν την ίδια φιλοσοφία με μας ως προς την εξάρτηση μόνο. Δεν εννοώ πολιτικά. Στα Διοικητικά μας Συμβούλια, έμπαιναν άνθρωποι από διάφορα κόμματα και πολιτικούς χώρους. Με την αλλαγή του διοικητικού μοντέλου, χάνουμε τη δυνατότητα να πούμε όχι σε διάφορους ανθρώπους που μπορεί να μην ταιριάζουν μαζί μας. Καταλαβαίνω γιατί είναι δύσκολο να το καταλάβεις, αν είσαι έξω από αυτό. Η ίδια η κοινοτική λειτουργία του ΚΕΘΕΑ είναι δύσκολα κατανοήσιμη. Δεν μπορούμε να το δώσουμε με έναν καλύτερο τρόπο. Είμαστε ανοιχτοί να έρθουν να μας γνωρίσουν, να καταλάβουν τι πρεσβεύουμε. Νιώθουμε ότι δεν έχουμε τίποτα δικό μας, αν δεν το δώσουμε πίσω.
Με αυτή την Πράξη Νομοθετικού Περιεχομένου, χάνουμε και το προνόμιο να είμαστε χώρα-σύμβουλος του ΟΗΕ για ζητήματα ναρκωτικών. Έχουν στείλει επιστολές διεθνείς οργανισμοί και επιστήμονες. Δεν μπορεί μια χώρα να είναι σύμβουλος, αν έχει ένα κομμάτι κρατικού μοντέλου στην απεξάρτηση.
Αλίκη: Όπως είπες πριν πολύ εύστοχα, στο ΚΕΘΕΑ δίνουμε ρόλους. Δίνουμε ρόλους στους εξαρτημένους που μπορεί να μην τους είχαν καν φανταστεί. Ακριβώς γιατί το κοινωνικό στίγμα τους τοποθετεί σε μια θέση που είναι λίγο περιθωριακή. Από μόνο του το γεγονός ότι οι θεραπευόμενοι στο ΚΕΘΕΑ -από κάποιο σημείο της θεραπείας τους και μετά- εκλέγουν το Ανώτατο Διοικητικό Συμβούλιο, είναι ένας ρόλος ακόμα που αποκτούν, μια ευθύνη που είναι πάρα πολύ σημαντική. Αυτό θα χαθεί με έναν τέτοιο τρόπο. Τον έλεγχο πάντως τον έχουμε ήδη. Ελεγχόμαστε κάθε χρόνο από ορκωτούς λογιστές, τα οικονομικά του είναι ανοιχτά και δημοσιευμένα. Δεν υπάρχει καμία τρύπα όλα αυτά τα χρόνια.
Μίνα: Ο έμμισθος σταματάει πρώτα από όλα να είναι εθελοντής. Μιλάω τώρα ως εθελόντρια από το 2014. Ο εθελοντισμός στηρίζεται ακριβώς πάνω σε αυτό. Στο να θες να είσαι εκεί. Ο εθελοντισμός βέβαια σου δίνει και πράγματα. Δεν σου παίρνει μόνο. Σου δίνει. Το να διορίζονται άνθρωποι, το νιώθω τελείως ξένο με τη λειτουργία του ΚΕΘΕΑ. Νιώθω ότι δεν ταιριάζει εδώ. Εδώ έχουμε όλοι ρόλους: είτε είναι το Διοικητικό Συμβούλιο, είτε είμαστε θεραπευτές, εθελοντές. Σε όποια βαθμίδα και να είμαστε, μετράει η γνώμη μας το ίδιο. Είναι απίστευτα σημαντικό αυτό. Δυστυχώς, φοβάμαι ότι κάτι τέτοιο δεν μπορεί να γίνεται με ένα έμμισθο Διοικητικό Συμβούλιο.
Κατερίνα: Ως προς αυτό που λένε για τη χρηστή διοίκηση θα σας φέρω ένα παράδειγμα. Χθες είχα Γραμματεία. Πήρε, λοιπόν, η Αλική έναν φάκελο και τον καταγράψαμε. Ακόμα και αυτόν. Δύο χαρτιά φωτοτυπίας χρησιμοποιούμε και τα καταγράφουμε και αυτά. Μου έκανε τεράστια εντύπωση αυτή. Αν δεν μπεις εδώ μέσα, αν δεν παρακολουθήσεις τι γίνεται στο πρόγραμμα εδώ, στις δομές, δεν μπορείς να το καταλάβεις. Βλέπω ότι χάνεται η ουσία του ΚΕΘΕΑ. Ίσως η λογική τους πηγαίνει περισσότερο στην ελεγχόμενη χρήση, στο υποκατάστατο και όχι στο στενό πρόγραμμα. Έτσι το αντιλαμβάνομαι εγώ. Και μιλάω ως γονιός. Για ποιον λόγο δεν ξέρω. Αλήθεια. Απλά ανησυχώ και δεν καταλαβαίνω γιατί να αλλάξει η πολιτική του ΚΕΘΕΑ αφού προσφέρει τόσο πολλά. Σε καθημερινό επίπεδο....
Πηγή: oneman.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου