30 Μαΐου 1941: Πώς Μανώλης Γλέζος και Λάκης Σάντας κατέβασαν από την Ακρόπολη τη γερμανική σημαία...

Στα τέλη Μαΐου του 1941 είχε συμπληρωθεί ένας μήνας από την παράδοση της Αθήνας στους Γερμανούς, που ολοκλήρωναν τις επιχειρήσεις τους στην Ελλάδα με την κατάληψη της Κρήτης. Ο Μανώλης Γλέζος και ο Λάκης Σάντας ήταν δύο νεαροί φοιτητές, που δάκρυζαν, όπως και χιλιάδες Αθηναίοι, βλέποντας τη γερμανική σβάστικα να κυματίζει στην Ακρόπολη. Το χιτλερικό σύμβολο προκαλούσε την ελληνική υπερηφάνεια. Έπρεπε, λοιπόν, να κατέβει…

Το παράτολμο σχέδιο γεννήθηκε στο μυαλό τους ένα ανοιξιάτικο σούρουπο στο Ζάππειο, καθώς αντίκριζαν την Ακρόπολη και στρώθηκαν στη δουλειά για να το υλοποιήσουν. Πήγαν στην Εθνική Βιβλιοθήκη και διάβασαν ό,τι σχετικό με τον Ιερό Βράχο. Στη Μεγάλη Εγκυκλοπαίδεια ανακάλυψαν όλες τις σπηλιές και τις τρύπες της Ακρόπολης. Γρήγορα, αντιλήφθηκαν ότι η μόνη διαδρομή που έπρεπε να ακολουθήσουν για να μην γίνουν αντιληπτοί από τους γερμανούς φρουρούς ήταν μέσω του Πανδρόσειου Άντρου.
Το πρωί της 30ης Μαΐου 1941, ο Γλέζος και ο Σάντας πληροφορήθηκαν από το ραδιόφωνο ότι η Κρήτη είχε πέσει. Οι Γερμανοί με προκηρύξεις κόμπαζαν για το κατόρθωμά τους. Οι δύο νέοι αποφάσισαν να δράσουν το ίδιο βράδυ. Όπλα δεν είχαν, παρά μόνο ένα φαναράκι κι ένα μαχαίρι. Η ώρα είχε φθάσει 9:30 το βράδυ. Η μικρή φρουρά της Ακρόπολης ήταν μαζεμένη στην είσοδο των Προπυλαίων και διασκέδαζε με νεαρές Ελληνίδες, που πουλούσαν τον ερωτά τους, πίνοντας μπύρες και μεθοκοπώντας.
Με άγνοια κινδύνου, πήδηξαν τα σύρματα, σύρθηκαν ως τη σπηλιά του Πανδρόσειου Άντρου και άρχισαν να σκαρφαλώνουν από τις σκαλωσιές, που είχαν φτιάξει οι αρχαιολόγοι για τις ανασκαφές. Φθάνοντας σε απόσταση ολίγων μέτρων από τον ιστό της σημαίας δεν αντιλήφθηκαν κανένα φρουρό και με γρήγορες κινήσεις κατέβασαν από τον ιστό το μισητό σύμβολο του ναζισμού. Ήταν μία τεράστια σημαία, διαστάσεων 4x2 μ. Είχαν φθάσει πια μεσάνυχτα. Οι δύο «κομάντος» δίπλωσαν και πήραν μαζί τους τη σημαία και ακολουθώντας το ίδιο δρομολόγιο απομακρύνθηκαν από την Ακρόπολη, χωρίς και πάλι να γίνουν αντιληπτοί από τους Γερμανούς, που συνέχιζαν τη διασκέδασή τους.
Με έκπληξη η γερμανική φρουρά αντιλήφθηκε νωρίς το πρωί ότι η σβάστικα έλειπε από τον ιστό. Οι γερμανικές αρχές πανικοβλημένες διέταξαν ανακρίσεις. Μόλις στις 11 το πρωί ανάρτησαν μια νέα σημαία στον κενό ιστό.
Γλέζος και Σάντας καταδικάσθηκαν ερήμην σε θάνατο, οι άνδρες της φρουράς εκτελέστηκαν, οι έλληνες διοικητές των αστυνομικών τμημάτων της περιοχής απαλλάχθηκαν από τα καθήκοντά τους, ενώ για τους φύλακες της Ακρόπολης δεν προέκυψε κάποιο ενοχοποιητικό στοιχείο.
Η υποστολή της σβάστικας από την Ακρόπολη αποτέλεσε ουσιαστικά την πρώτη αντιστασιακή πράξη στην κατεχόμενη Αθήνα, μία ενέργεια με συμβολικό χαρακτήρα, αλλά τεράστια απήχηση στο ηθικό των δοκιμαζόμενων Ελλήνων. Το Σεπτέμβριο της ίδιας χρονιάς ιδρύθηκαν οι δύο μεγάλες αντιστασιακές οργανώσεις ΕΑΜ και ΕΔΕΣ.
Κατά τη διάρκεια της Κατοχής, ο Μανώλης Γλέζος συνελήφθη τρεις φορές από τους Γερμανούς, φυλακίστηκε και κατόρθωσε να δραπετεύσει, ενώ ο Λάκης Σάντας ξέφυγε από τους διώκτες του και κατετάγη στον ΕΛΑΣ.

Πηγή: zougla.gr

Τελικά αποτελέσματα ευρωεκλογών 2019

 

Έγινε γνωστό χθες, Πέμπτη μεσημέρι, το τελικό αποτέλεσμα των ευρωεκλογών αφού η ενσωμάτωση των εκλογικών τμημάτων έφτασε στο 100%.
Η Νέα Δημοκρατία πρώτευσε με 33,11% εκλέγοντας 8 ευρωβουλευτές ενώ ακολούθησε ο ΣΥΡΙΖΑ με 23,76% και 6 ευρωβουλευτές. Η τελική διαφορά έφτασε στο 9,35%.
Στην τρίτη βρέθηκε το ΚΙΝΑΛ με 7,72% και δύο ευρωβουλευτές, στην τέταρτη το ΚΚΕ με 5,35% (2 ευρωβουλευτές), στην πέμπτη η Χρυσή Αυγή με 4,88% (2 ευρωβουλευτές) και στην έκτη η Ελληνική Λύση του Κυριάκου Βελόπουλου με 4,18% και 1 ευρωβουλευτή.
Εκτός ευρωκοινοβουλίου έμεινε τελικά το ΜέΡΑ25 του Γιάννη Βαρουφάκη που συγκέντρωσε 2.99% χάνοντας για ελάχιστες ψήφους την έδρα.
Δείτε εδώ το αναλυτικό αποτέλεσμα όλων των κομματικών σχηματισμών.

Eτσι διαμορφώθηκε ο χάρτης:

Και μια οπτική αρκετά εύστοχη για το αποτέλεσμα των ευρωεκλογών, από το facebook...

Γράφει ο Γεωργάκης Ολύμπιος Β’

Στις πολλές αναλύσεις προσθέτουμε κι άλλη μία. Εξ άλλου στην εθνική μας αρρώστια ανήκει και το να μιλάμε πολύ περισσότερο από όσο πράττουμε.
Οι ευρωεκλογές ήταν περισσότερο εθνικές-βουλευτικές εκλογές, ψήφιση ή καταψήφιση της κυβερνητικής πολιτικής όπως..
ζήτησε ο πρωθυπουργός να ερμηνευθούν. Εκ των πραγμάτων, αυτό ήταν λάθος, αφού ο χρόνος που μεσολάβησε από την έξοδο από το μνημόνιο ως αυτές δεν ήταν αρκετός για να ξεδιπλώσει τα καλά που προέκυψαν.
Το κυβερνών κόμμα ήταν δεδομένο ότι κλήθηκε να βγάλει τα κάστανα από τη φωτιά των μνημονίων. Σίγουρα τα κατάφερε, όμως με τρόπους που ο καθένας τους έθιγε ή, στην καλύτερη περίπτωση απογοήτευσε, και μια διαφορετική μερίδα του προνομιακού ακροατηρίου του, κι έτσι έχασε με ηχηρό τρόπο τις εκλογές. Για παράδειγμα:

• Υπερφορολόγηση των ελεύθερων επαγγελματιών αντί του ελέγχου της φοροδιαφυγής τους, (δηλώνουν 1.355 ευρώ μέσο μηνιαίο εισόδημα, όταν οι μισθωτοί δηλώνουν 1.155 ευρώ).
• Αύξηση της φορολογίας για όλους, όπως προέβλεπαν τα μνημόνια.
• Αδυναμία αξιολόγησης του ανθρώπινου δυναμικού στις δημόσιες υπηρεσίες και βέλτιστης κατανομής του προς όφελος των εξυπηρετούμενων πολιτών.
• Μεγάλη καθυστέρηση στην έναρξη διερεύνησης των σκανδάλων των προηγούμενων κυβερνήσεων με αποτέλεσμα την απομάκρυνση των προσδοκιών αποκατάστασης του αισθήματος δικαίου.
• Ανοχή σε συνεχείς και αδιάλειπτες παραβατικές συμπεριφορές ομάδων στην Αθήνα με διαφορετική αφετηρία σε όλο το εύρος από την πολιτική έως την εγκληματική.
• Κατά καιρούς, αδυναμία διαχείρισης των μεταναστευτικών κυμάτων με αποτέλεσμα την υπερβολική επιβάρυνση αρκετών τοπικών κοινωνιών, ιδίως σε νησιά.

Στα παραπάνω πρέπει να προστεθεί το θέμα της Βόρειας Μακεδονίας, που διέρρηξε τη σύνδεση μεγάλου τμήματος του πληθυσμού της βόρειας Ελλάδας με την κυβέρνηση, ανεξάρτητα από τους άλλους λόγους που αναφέρθηκαν, που αποτελούσαν έτσι και αλλιώς ένα αρνητικό υπόστρωμα. Αυτό, βέβαια, ήταν υπολογισμένο ρίσκο από την πλευρά της κυβέρνησης, δεδομένου του φανερού ελλείμματος γνώσης, όπως και παιδείας των αντιδρώντων. Παρόλα αυτά, η επικοινωνιακή διαχείριση φάνηκε ότι ήταν ‘αφ’ υψηλού’.
Πέρα όμως από τις επιμέρους αιτίες, υπάρχει μια συνολική εξήγηση της βαρύτατης ήττας, που φαίνεται ότι δεν έχει διατυπωθεί προς το παρόν, παρότι απλή στη βάση της. Ο ΣΥΡΙΖΑ βγήκε στην κυβέρνηση έχοντας καλλιεργήσει προσδοκίες για μεγάλες αλλαγές σε σχέση με το παληό διαβρωμένο-χρεωκοπημένο πολιτικό σύστημα. Το συνειδητοποιημένο ιδεολογικά αριστερό ακροατήριο του ήταν μικρό μέρος του συνολικού, μάλλον μονοψήφιο ποσοστό. Το υπόλοιπο ήταν (α) άνθρωποι που μειώθηκε το βιωτικό τους επίπεδο και ήθελαν πίσω τις απολαβές της δεκαετίας του millennium, αδυνατώντας να δεχτούν ότι σε ένα χρεωκοπημένο κράτος τη ζημιά πρέπει να την πληρώσουν οι πολίτες που ακόμη διαθέτουν αυτή τη δυνατότητα
(β) άνθρωποι που βρέθηκαν σε αντικειμενικά δυσμενή θέση με προβλήματα επιβίωσης, προς τους οποίους η κυβέρνηση στάθηκε αρωγός, χωρίς όμως να εξασφαλίσει ότι δεν θα επωφελούνταν και άλλοι, που δεν το είχαν ανάγκη.
Στη διαδρομή, η κυβέρνηση προσπάθησε να χαμηλώσει τον πήχη των προσδοκιών, αλλά, παρά τη σοβαρότατη αλλαγή πλεύσης της, ο κόσμος εξακολουθούσε να αρνείται τη μονιμότητα της πραγματικότητας. Όταν πια με την έξοδο από τα μνημόνια άρχισαν να δίνονται κάποιες ‘επιστροφές’ θεωρήθηκαν χρωστούμενα από το παρελθόν και διαλύθηκαν στο πέλαγος των μεγάλων προσδοκιών: ‘ήταν δικά μας, μας τα είχαν πάρει, και λίγα μας γύρισαν’.
Το δραματικά εντυπωσιακό είναι ότι οι απογοητευμένοι εναπόθεσαν τώρα τις ελπίδες τους σε αυτούς που τους είχαν καταβαραθρώσει μόλις 4-5 χρόνια πριν!
Όλα τα παραπάνω δείχνουν δυστυχώς, ότι ο ελληνικός λαός εξακολουθεί να μην μπορεί να δει τη μεγάλη εικόνα μεσοπρόθεσμα, αδυνατεί να υιοθετήσει μια πολιτική ιδεολογία, είναι πλήρως ενταγμένος σε ξένα πρότυπα και, τελικά, εξακολουθεί να είναι προσκολλημένος στο στοματικό αναπτυξιακό στάδιο. Δείχνουν όμως, επίσης δυστυχώς, ότι και η κυβέρνηση παρά τις καλές της προθέσεις αφενός δεν ήταν επαρκώς αποτελεσματική και αφετέρου έχασε μερικώς αυτό που ήταν κύριο όπλο της αρχικά: το πολιτικό της αισθητήριο και την στενή σχέση με την κοινωνία.
Η εκτίμηση είναι ότι ο χρόνος που απομένει μέχρι τις εθνικές εκλογές είναι απελπιστικά λίγος για την κυβέρνηση, που πλέον μπορεί να ελπίζει μόνο σε μερική επαναφορά και σχετικό περιορισμό των απωλειών. Η νίκη της αντιπολίτευσης και στις εθνικές εκλογές πρέπει να θεωρείται δεδομένη.

Οι ελληνικές ευρωεκλογές από το 1981 έως το 2014...

Κάθε πέντε χρόνια, οι πολίτες της ΕΕ επιλέγουν εκείνους που θα τους εκπροσωπήσουν στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το θεσμικό όργανο που εκλέγεται με άμεση ψηφοφορία και εκφράζει τα συμφέροντά τους στη διαδικασία λήψης αποφάσεων της ΕΕ. Λίγες ώρες μας χωρίζουν από την 9η, κατά σειρά, εκλογική αναμέτρηση και εκατοντάδες εκατομμύρια ψηφοφόροι καλούνται να εκλέξουν 751 μέλη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, που θα γίνουν 705 μετά την αποχώρηση του Ηνωμένου Βασιλείου (Brexit). Η Ελλάδα εκλέγει συνολικά 21 ευρωβουλευτές. Το αποτέλεσμα των ευρωεκλογών θα καθορίσει τους νέους πολιτικούς συσχετισμούς στο Ευρωκοινοβούλιο και την επόμενη σύνθεση της Επιτροπής, εξελίξεις που θα επηρεάσουν με τη σειρά τους όλη την πορεία του ευρωπαϊκού οικοδομήματος τα επόμενα 5 χρόνια.
Τις περισσότερες φορές όμως, από τις πρώτες ελληνικές ευρωεκλογές και εντεύθεν, τα ελληνικά πολιτικά κόμματα εξουσίας έδωσαν δημοψηφισματικό χαρακτήρα στις ευρωεκλογές, με συνέπεια τα ευρωπαϊκά ζητήματα να περάσουν σε δεύτερη μοίρα, κατά τη διάρκεια των προεκλογικών περιόδων, τις οποίες μονοπώλησε η εσωτερική κατάσταση στη χώρα.
Από το 1981, έτος κατά το οποίο έγιναν στην Ελλάδα για πρώτη φορά ευρωεκλογές, και μέχρι και το 2014, η μεγαλύτερη διαφορά, ανάμεσα στο πρώτο και το δεύτερο κόμμα, ήταν το 2004, όταν η Νέα Δημοκρατία βρέθηκε με 9% μπροστά από το ΠΑΣΟΚ. Η μεγάλη ανατροπή έγινε το 2014, όταν ο ΣΥΡΙΖΑ, από πέμπτο κόμμα που ήταν στις ευρωεκλογές του 2009, αναδείχθηκε πρώτο κόμμα με διαφορά 3,85% από το δεύτερο κόμμα της ΝΔ.

Ποιες ήταν οι διαφορές των δύο πρώτων κομμάτων στις ελληνικές ευρωεκλογές; Το 1981, η διαφορά ανάμεσα στο ΠΑΣΟΚ, που ήταν πρώτο κόμμα, και τη ΝΔ που ήταν δεύτερο κόμμα, έφτασε το 8,78%. Το 1984, το ΠΑΣΟΚ προηγήθηκε της ΝΔ με διαφορά 3,55%. Το 1989, η ΝΔ αναδείχθηκε πρώτο κόμμα με διαφορά 4,5% από το ΠΑΣΟΚ.
Το 1994, το ΠΑΣΟΚ βρέθηκε μπροστά από τη ΝΔ με διαφορά 4,97%. Το 1999, η ΝΔ αναδεικνύεται πρώτη δύναμη στις ευρωεκλογές με διαφορά 3,35% από το ΠΑΣΟΚ. Το 2004, η ΝΔ αναδεικνύεται και πάλι πρώτη πολιτική δύναμη στις ευρωεκλογές με διαφορά 9,02% από το ΠΑΣΟΚ. Το 2009, το ΠΑΣΟΚ αναδεικνύεται πρώτο κόμμα στις ευρωεκλογές με διαφορά 4,35%. Το 2014, πρώτο κόμμα στις ευρωεκλογές αναδεικνύεται ο ΣΥΡΙΖΑ με διαφορά 3,85% από τη ΝΔ που ήρθε δεύτερο κόμμα.
Έρευνα του Ευρωβαρόμετρου, μετά τις ευρωεκλογές του 2014, έδειξε ότι την ψήφο των Ελλήνων ψηφοφόρων επηρέασε, σε ποσοστό 73%, η ανεργία. Οι ευρωπαϊκές αξίες και η ευρωπαϊκή ταυτότητα ήταν ζήτημα που επηρέασε την επιλογή τους σε ποσοστό μόλις 11%.

Οι ελληνικές ευρωεκλογές από το 1981 έως το 2014 
Στις 28 Μαΐου 1979, στη ροτόντα του Ζαππείου, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής υπογράφει τη Συνθήκη Προσχωρήσεως της Ελλάδας στην Κοινότητα. Η Συνθήκη υπογράφεται παρουσία πρωθυπουργών και υπουργών Εξωτερικών των μελών της ΕΟΚ. Ένα μήνα αργότερα, η Βουλή των Ελλήνων επικυρώνει τη Συνθήκη η οποία τίθεται σε ισχύ στις 2 Ιανουαρίου 1981. Η Ελλάδα γίνεται το δέκατο μέλος της ΕΟΚ. Η Βουλή ορίζει τους 24 ευρωβουλευτές που θα εκπροσωπήσουν τη χώρα στο ευρωκοινοβούλιο μέχρι τη διεξαγωγή των πρώτων ευρωεκλογών, για την εκπροσώπηση της Ελλάδας στο ευρωκοινοβούλιο, οι οποίες θα γίνουν  τον Οκτώβριο του 1981.

Οι διπλές εκλογές του 1981
Από το 1979, οι βουλευτές του ΕΚ εκλέγονται με άμεσες εκλογές σε ολόκληρη την ΕΕ. Εκλογές διεξάγονται πάντοτε στα νέα κράτη μέλη που εντάσσονται στην ΕΕ, ώστε τα κράτη αυτά να μπορέσουν να εκλέξουν τους δικούς τους αντιπροσώπους στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, ακόμα και εν μέσω κοινοβουλευτικής περιόδου. Αυτό συνέβη στην Ελλάδα το 1981.
Με διπλές εκλογές, στις 18 Οκτωβρίου 1981, οι Έλληνες ψηφοφόροι εκλέγουν τους 300 βουλευτές που θα τους εκπροσωπήσουν στη Βουλή των Ελλήνων και 24 ευρωβουλευτές που θα τους εκπροσωπήσουν στο ευρωκοινοβούλιο. Οι Έλληνες ψηφοφόροι καλούνται για πρώτη φορά, να τοποθετηθούν για τον επαναπροσδιορισμό των εθνικών στόχων σε συνάρτηση με την ευρωπαϊκή διαδικασία.
Οι δύο εκλογικές αναμετρήσεις διεξάγονται με διαφορετικό εκλογικό σύστημα. Οι βουλευτικές εκλογές με ενισχυμένη αναλογική αλλά οι ευρωεκλογές με απλή αναλογική. Οι ευρωβουλευτές δεν εξελέγησαν με σταυρό προτίμησης αλλά με λίστα. Οι υποψήφιοι ευρωβουλευτές ήταν 208, στις ευρωεκλογές ψήφισαν 5.752.344 πολίτες και η αποχή ανήλθε στο 18,51%, ενώ στο ίδιο ποσοστό κινήθηκε η αποχή και στις βουλευτικές εκλογές.

Πώς όμως αντιμετώπισαν οι Έλληνες τις πρώτες ευρωεκλογές στην Ελλάδα;

Οι ευρωεκλογές επισκιάστηκαν από τις εθνικές εκλογές, κατά την προεκλογική περίοδο, και η ψήφος του 1981 για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο έγινε μια «δεύτερη ψήφος» χωρίς άμεσες επιπτώσεις στη συγκρότηση της πολιτικής εξουσίας.
Τα κόμματα που κατέλαβαν τις 24 έδρες στις ευρωεκλογές του Οκτωβρίου του 1981 ήταν:
1 Πανελλήνιο Σοσιαλιστικό Κίνημα (ΠΑΣΟΚ) 40,12%- 10 έδρες /2 Νέα Δημοκρατία (ΝΔ): 31,34%- 8 έδρες /3 Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας (ΚΚΕ) 12,84%- 3 έδρες /4 ΚΚΕ Εσωτερικού (ΚΚΕεσ.): 5,29%- 1 έδρα/ 5 ΚΟΔΗΣΟ/ΚΑΕ: 4,25% – 1 έδρα /6 Κόμμα Προοδευτικών (ΚΠ): 1,95%- 1 έδρα
Οι πρώτοι εκλεγμένοι Έλληνες ευρωβουλευτές που εξελέγησαν με το ΠΑΣΟΚ ήταν οι εξής δέκα (10): Σπύρος Πλασκοβίτης, Ασημάκης Φωτήλας, Νίκος Βγενόπουλος, Αντώνιος Γεωργιάδης, Κωνσταντίνος Νικολάου, Χρήστος Μαρκόπουλος, Δημήτρης Κουλουριάνος, Γιάννος Παπαντωνίου, Λεωνίδας Λαγάκος, Τιτίνα Πανταζή.
Με τη ΝΔ εξελέγησαν 8 ευρωβουλευτές: Λεωνίδας Μπουρνιάς, Κωνσταντίνος Καλλίας, Αχιλλέας Γεροκωστόπουλος, Κωνσταντίνος Γόντικας, Ευστράτιος Παπαευστρατίου, Μιχαήλ Πρωτοπαπαδάκης, Φιλώτας Καζάζης, Κωνσταντίνος Καλογιάννης.
Με το ΚΚΕ εξελέγησαν 3 ευρωβουλευτές: Βασίλειος Ευφραιμίδης, Δημήτρης Αδάμος, Αλέκος Αλαβάνος.
Με το ΚΚΕ εσωτερικού εξελέγη ο Λεωνίδας Κύρκος.

Με το ΚΟΔΗΣΟ-ΚΑΕ εξελέγη ο Γιάγκος Πεσμαζόγλου.
Με το Κόμμα Προοδευτικών εξελέγη ο Απόστολος Παπαγεωργίου.
Οι παραπάνω ήταν οι πρώτοι εκλεγμένοι Έλληνες ευρωβουλευτές στις «Ελληνικές ευρωεκλογές». Δεν ήταν όμως οι πρώτοι ευρωβουλευτές.
Από τον Ιανουάριο του 1981 έως τη διεξαγωγή των Ευρωεκλογών, οι εκπρόσωποι της Ελλάδας στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο είχαν οριστεί από τη Βουλή των Ελλήνων. Αυτό συνέβη επειδή στα υπόλοιπα εννέα κράτη μέλη της τότε ΕΟΚ οι πρώτες Ευρωεκλογές είχαν διεξαχθεί το 1979, όμως η Ελλάδα προσχώρησε σε αυτήν τον Ιανουάριο του 1981. Για τον λόγο αυτό η θητεία των 24 Ελλήνων Ευρωβουλευτών διήρκεσε 2,5 χρόνια και όχι 5 χρόνια, έως τις Ευρωεκλογές του 1984.
Οι «ορισμένοι» ευρωβουλευτές – από τον Ιανουάριο του 1981 μέχρι τις ευρωεκλογές του Οκτωβρίου του 1981, με βάση την κατανομή των εδρών- από τη Νέα Δημοκρατία ήταν  οι (14 ευρωβουλευτές): Λεωνίδας Μπουρνιάς, Μιχαήλ Βαρδάκας, Δημήτριος Βλαχόπουλος, Γεώργιος Βογιατζής, Θεμιστοκλής Βύζας, Κωνσταντίνος Γόντικας, Γιώργος Δαλακούρας, Γιάννης Δημόπουλος, Νίκος Ζαρντινίδης, Γιάννης Κατσαφάδος, Σπύρος Μαρκοζάνης, Στράτος Παπαευστρατίου, Βαγγέλης Σουσουρογιάννης, Δημήτρης Φράγκος. Από το ΠΑΣΟΚ οι διορισμένοι ευρωβουλευτές (7 ευρωβουλευτές) ήταν: Γιάννης Χαραλαμπόπουλος, Αντώνιος Γεωργιάδης, Γιάννης Κουτσοχέρας, Κώστας Νικολάου, Αναστάσιος Πεπονής, Σπύρος Πλασκοβίτης, Ασημάκης Φωτήλας. Επίσης από την ΕΔΗΚ ο Ιωάννης Ζίγδης. Από το ΚΚΕ ο Κώστας Λουλές που αντικαταστάθηκε τον Φεβρουάριο του 1981 από τον Κώστα Κάππο. Από το ΚΟΔΗΣΟ ήταν ευρωβουλευτής ο Γιάγκος Πεσμαζόγλου.
Ευρωεκλογές 17ης Ιουνίου 1984
Οι δεύτερες ευρωεκλογές γίνονται τον Ιούνιο του 1984. Από τον Οκτώβριο του 1981 έως την 17η Ιουνίου 1984 έχουν μεσολαβήσει το «Σχέδιο Συνθήκης για την Ίδρυση της Ευρωπαϊκής Ένωσης», γνωστό και ως «Σχέδιο Spinelli» αλλά και η πρόοδος των συζητήσεων για κρίσιμα κοινοτικά ζητήματα, όπως η διεύρυνση της Κοινότητας προς τον Ευρωπαϊκό Νότο, η Κοινή Αγροτική Πολιτική. Το ΠΑΣΟΚ, ως κυβερνητικό κόμμα, έχει μετακινηθεί από την καθολική αμφισβήτηση, ως προς τη συμμετοχή της χώρας στην ΕΟΚ. Το 1982 υποβάλει αίτηση «ειδικού καθεστώτος» ως προς τα κρατικά μονοπώλια και τις σχέσεις κράτους-κοινωνίας. Η ΕΟΚ απορρίπτει το αίτημα αλλά συμφωνεί σε ένα σημαντικό χρηματοδοτικό πακέτο, τα Μεσογειακά Ολοκληρωμένα Προγράμματα (ΜΟΠ), το οποίο υιοθετήθηκε από το 1985.
Η αναμέτρηση των ευρωεκλογών του 1984 ήταν μια πολωτική αναμέτρηση με χαρακτηριστικά εθνικών εκλογών που εκφράστηκε με τα συνθήματα: «Αλλαγή» και «Απαλλαγή». Η Νέα Δημοκρατία, υπό την ηγεσία του Ευάγγελου Αβέρωφ, ακολουθεί γραμμή μετωπικής σύγκρουσης, που φθάνει ως το σημείο της αποχώρησης της κατά τη συζήτηση στη Βουλή για την αναγνώριση της Εθνικής Αντίστασης,  ασκεί οξύτατη αντιπολίτευση και αποφασίζει να δώσει στις ευρωεκλογές δημοψηφισματικό χαρακτήρα, δηλώνοντας ότι «εφόσον τον Ιούνιο, διαπιστωθεί δυσαρμονία, μεταξύ Βουλής και λαϊκής θέλησης, θα πρέπει να προκηρυχθούν εθνικές εκλογές».
Το ΠΑΣΟΚ δεν αρνείται την πρόκληση και δηλώνει έτοιμο για αναμέτρηση «εφ΄όλης της ύλης». Οι ευρωεκλογές του 1984 εγκλωβίζονται σε κλίμα οξύτητας και πόλωσης και τα καφενεία, σε πολλές περιοχές της χώρας, χωρίζονται σε μπλε και πράσινα.
Ένα μήνα πριν τη διεξαγωγή των ευρωεκλογών, η Βουλή των Ελλήνων τροποποιεί τον εκλογικό νόμο του 1981, καταργώντας το ασυμβίβαστο της ιδιότητας του βουλευτή και του ευρωβουλευτή, για τις δύο πρώτες θέσεις του ευρωψηφοδελτίου. Στο ψηφοδέλτιο της ΝΔ επικεφαλής τοποθετήθηκε ο ίδιος ο Ευάγγελος Αβέρωφ και στη δεύτερη θέση ο Ιωάννης Μπούτος, που ήταν αντίπαλος του κατά τη διεκδίκηση της προεδρίας του κόμματος τον Δεκέμβριο του 1981. Στις δύο πρώτες θέσεις του ευρωψηφοδελτίου του ΠΑΣΟΚ τοποθετούνται ο Γεώργιος Μαύρος και ο Μανώλης Γλέζος. Το ΚΚΕ θέτει επικεφαλής του ευρωψηφοδελτίου τον Γρηγόρη Φαράκο.
Στην αναμέτρηση του 1984 είναι συντριπτική η επικράτηση του δικομματισμού.
Στις ευρωεκλογές του 1984 καθιερώθηκαν ειδικές διευκολύνσεις προκειμένου να μπορούν να ψηφίσουν Έλληνες πολίτες που την ημέρα των εκλογών, βρίσκονται σε κάποια άλλη χώρα της ΕΟΚ. Για πρώτη φορά εκπροσωπείται στο ευρωκοινοβούλιο η ΕΠΕΝ που ζητάει αποφυλάκιση των πραξικοπηματιών.
Τον Ιούνιο του 1984 στο ευρωκοινοβούλιο εκπροσωπούνται:
1 Πανελλήνιο Σοσιαλιστικό Κίνημα (ΠΑΣΟΚ) με ποσοστό 41,59% και 10 έδρες.
2 Νέα Δημοκρατία (ΝΔ) με ποσοστό 38,04% και 9 έδρες
3 Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας (ΚΚΕ) με ποσοστό 11,64% και 3 έδρες.
4 ΚΚΕ Εσωτερικού (ΚΚΕεσ.) με 3,41% και 1 έδρα
5 ΕΠΕΝ με 2,29% και 1 έδρα.
Στις ευρωεκλογές της 17ης Ιουνίου του 1984, το ΠΑΣΟΚ εκλέγει ευρωβουλευτές τους Γεώργιο Μαύρο, Μανώλη Γλέζο, Παρασκευά Αυγερινό, Σπύρο Πλασκοβίτη, Γρηγόρη Βάρφη, Νικόλαο Βγενόπουλο, Χρήστο Παπουτσή, Νικόλαο Γαζή, Γεώργιο Ρωμαίο, Κωνσταντίνα Πανταζή. Η ΝΔ εκλέγει ευρωβουλευτές τους Ευάγγελο Τοσίτσα-Αβέρωφ, Ιωάννη Μπούτο, Ιωάννη Τζούνη, Δημήτριο Ευρυγένη, Ευθύμιο Χριστοδούλου, Παναγιώτη Λαμπρία, Γιώργο Αναστασόπουλο, Μαριέττα Γιαννάκου, Κυριάκο Γεροντόπουλο. Το ΚΚΕ εκλέγει τους Γρηγόρη Φαράκο, Βασίλειο Ευφραιμίδη, Δημήτριο Αδάμο. Το ΚΚΕ εσ. εκλέγει τον Λεωνίδα Κύρκο. Η ΕΠΕΝ τον Χρύσανθο Δημητριάδη.
Ευρωεκλογές 18 Ιουνίου 1989
Οι ευρωεκλογές του 1989 έχουν ενσωματώσει σημαντικές εξελίξεις σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Από το 1987 έχει τεθεί σε ισχύ η Συνθήκη της Ενιαίας Ευρωπαϊκής Πράξης (ΕΕΠ). Είναι η Συνθήκη που συνεισέφερε καθοριστικά στην ανάπτυξη της Ένωσης, καθώς θέσπισε το κανονιστικό πλαίσιο για την εγκαθίδρυση της ενιαίας εσωτερικής αγοράς (single internal market), της διαρθρωτικής πολιτικής συνοχής και σειράς άλλων συνοδευτικών πολιτικών. Είναι επίσης η Συνθήκη που έφερε την Ευρωπαϊκή Πολιτική Συνεργασία, τον μηχανισμό δηλαδή, για το συντονισμό των εξωτερικών πολιτικών των κρατών – μελών.
Η Ελλάδα, μετά από διαπραγματεύσεις με τους αξιωματούχους της ΕΟΚ,  έχει συμφωνήσει στη δημιουργία των «Μεσογειακών Ολοκληρωμένων Προγραμμάτων» (ΜΟΠ). Αυτά τα πακέτα χρησιμοποίησαν πόρους από συγκεκριμένα διαρθρωτικά ταμεία για την χρηματοδότηση Μεσογειακών χωρών οι οποίες ανήκαν στην ΕΟΚ. Ήταν η πρώτη οργανωμένη σχεδιασμένη προσπάθεια της ΕΟΚ για να στηρίξει την αναπτυξιακή πορεία των μελών της. Το 1988 ακολούθησε το πακέτο Ντελόρ (1988-1993). Σύμφωνα με τις τάσεις του Ευρωβαρόμετρου της εποχής, στην πλειονότητα των Ελλήνων, η Ευρώπη καθίσταται πλέον αποδεκτή και συνδέεται με την προσδοκία ότι η Ελλάδα έχει να αποκομίσει όφελος από τη συμμετοχή της στην ΕΟΚ. Οι Έλληνες προσέβλεπαν και σε πλεονεκτήματα από την επικείμενη Ευρωπαϊκή Ενιαία Αγορά. Εντούτοις η Ευρωπαϊκή Κοινή Αγορά δεν απετέλεσε το διακύβευμα των ευρωεκλογών του 1989.
Στην Ελλάδα, η προεκλογική εκστρατεία επικεντρώνεται στις παράλληλες βουλευτικές εκλογές και έτσι οι ευρωεκλογές της 18ης Ιουνίου του 1989 μπαίνουν σε δεύτερη μοίρα. Έχει προηγηθεί το αυστηρό σταθεροποιητικό πρόγραμμα του Κώστα Σημίτη για να αποτραπεί η συναλλαγματική κατάρρευση της οικονομίας, θύελλα αντιδράσεων πολιτικών και κοινωνικών, η διαγραφή 70 συνδικαλιστών από μέλη του κόμματος, η διάσπαση της ΓΣΕΕ, η παραίτηση Σημίτη από το υπουργείο Εθνικής Οικονομίας, όταν ο Ανδρέας Παπανδρέου ανήγγειλε άλλη εισοδηματική πολιτική από εκείνη που είχε ανακοινώσει ο υπουργός του.
Οι ευρωεκλογές της 18ης Ιουνίου του 1989 γίνονται ενώ κυριαρχούν οι αποκαλύψεις για το σκάνδαλο Κοσκωτά και την Τράπεζα Κρήτης. Ήδη από το φθινόπωρο του 1988, εφημερίδες που μέχρι τότε υποστήριζαν το ΠΑΣΟΚ, ασκούσαν οξύτατη κριτική στον Ανδρέα Παπανδρέου και σε όσους υπουργούς θεωρούσαν ότι συνεργάστηκαν με τον Κοσκωτά. Οι βουλευτικές εκλογές της 18ης Ιουνίου 1989 που διεξήχθησαν από την κυβέρνηση του Ανδρέα Παπανδρέου, έφεραν στην πρώτη θέση το κόμμα της Νέας Δημοκρατίας υπό τον Κωνσταντίνο Μητσοτάκη, αλλά χωρίς κοινοβουλευτική πλειοψηφία, αποτέλεσμα που οδήγησε στην κυβέρνηση Τζανετάκη. Η Ελλάδα οδηγήθηκε σε νέες βουλευτικές εκλογές και στην Κυβέρνηση Κωνσταντίνου Μητσοτάκη.
Με τις ευρωεκλογές της 18ης Ιουνίου 1989, στο ευρωπαϊκό κοινοβούλιο εκπροσωπούνται:
1 Νέα Δημοκρατία (ΝΔ) με ποσοστό 40,44% και 10
2 Πανελλήνιο Σοσιαλιστικό Κίνημα (ΠΑΣΟΚ) με 35,94% και 9 έδρες.
3 Συνασπισμός της Αριστεράς και της Προόδου (ΣΥΝ) με ποσοστό 14,30% και 4 έδρες
4 Δημοκρατική Ανανέωση (ΔΗΑΝΑ) με 1,36% και 1 έδρα
Επικεφαλής του ευρωψηφοδελτίου της ΝΔ είναι ο Ι. Πεσματζόγλου και ακολουθεί η Μαριέττα Γιαννάκου. Στο ευρωψηφοδέλτιο του ΠΑΣΟΚ επικεφαλής είναι ο Γιώργος Ρωμαίος και ακολουθεί ο Χρήστος Παπουτσής. Επικεφαλής του ευρωψηφοδελτίου του ΣΥΝΑΣΠΙΣΜΟΥ ήταν ο Β. Ευφραιμίδης. Η ΔΗΑΝΑ εξέλεξε τον Δ. Νιάνια.
Ειδικότερα στις ευρωεκλογές του 1989, με τη ΝΔ ευρωβουλευτές εκλέγονται: Ιωάννης Πεσματζόγλου, Μαριέττα Γιαννάκου, Παύλος Σαρλής, Παναγιώτης Λαμπρίας, Γιώργος Αναστασόπουλος, Κωνσταντίνος Σταύρου, Γιώργος Σαρειδάκης, Ευθύμιος Χριστοδούλου, Ευστάθιος Λαγάκος, Φίλιππος Πιέρρος. Με το ΠΑΣΟΚ ευρωβουλευτές εκλέγονται: Γιώργος Ρωμαίος, Χρήστος Παπουτσής, Παρασκευάς Αυγερινός, Παναγιώτης Ρουμελιώτης, Διονύσιος Λιβανός, Δημήτρης Παγορόπουλος, Κωνσταντίνος Τσίμας, Ιωάννης Σταμούλης, Σωτήρης Κωστόπουλος. Με τον ΣΥΝΑΣΠΙΣΜΟ εκλέγονται: Βασίλειος Ευφραιμίδης, Μιχάλης Παπαγιαννάκης, Αλέκος Αλαβάνος, Δημήτρης Δεσύλλας. Με τη ΔΗΑΝΑ ο Δημήτρης Νιάνιας.
Ευρωεκλογές 12 Ιουνίου 1994
Από τις τρίτες ευρωεκλογές του 1989 μέχρι την 12η Ιουνίου του 1994, οπότε διεξάγονται οι τέταρτες, κατά σειρά, ευρωεκλογές, έχουν μεσολαβήσει γεγονότα που σχετίζονται με την Ευρωπαϊκή Ολοκλήρωση. Το 1992 υπογράφεται και το 1993 τίθεται σε ισχύ η Συνθήκη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η Συνθήκη Μάαστριχτ. Πρόκειται για τη Συνθήκη που αντικαθιστά την Ευρωπαϊκή Κοινότητα με την Ευρωπαϊκή Ένωση και έχει τρεις πυλώνες: το θεσμικό πλαίσιο για την εγκαθίδρυση της ΟΝΕ που έδωσε έμφαση στο νομισματικό σκέλος και έθεσε τα κριτήρια για την ένταξη κάθε κράτους-μέλους στην ΟΝΕ, τη θέσπιση της Κοινής Εξωτερικής Πολιτικής και Πολιτικής Ασφάλειας (ΚΕΠΠΑ), τη θέσπιση των ρυθμίσεων για την αντιμετώπιση θεμάτων εσωτερικής ασφάλειας.
Από την 1η Νοεμβρίου του 1993, η «Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση» τίθεται σε ισχύ και από εκείνη την ημέρα, η Ευρωπαϊκή Κοινότητα μετονομάζεται σε «Ευρωπαϊκή Ένωση». Ένα χρόνο πριν τις ευρωεκλογές του 1994 διευρύνονται οι αρμοδιότητες του Ευρωκοινοβουλίου. Την ίδια περίοδο όμως των προσδοκιών για την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση, οι δείκτες της ανεργίας στην Ευρώπη βαίνουν συνεχώς αυξανόμενοι. Μαζί με τους δείκτες ανεργίας, καταγράφεται και πτώση της θετικής στάσης των ευρωπαίων πολιτών που δείχνουν απογοητευμένοι από το ευρωπαϊκό οικοδόμημα και νιώθουν ότι οι χώρες τους δεν ωφελούνται.
Στην Ελλάδα, έχουν μεσολαβήσει οι πρόωρες εθνικές εκλογές το 1993 που προκλήθηκαν από την πτώση της Κυβέρνησης Μητσοτάκη. Ο Ανδρέας Παπανδρέου επέστρεψε στην εξουσία. Προηγουμένως, τον Απρίλιο του 1993, το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ, έχει αποδεχθεί την ένταξη της γείτονος με την ονομασία πΓΔΜ. Τον Φεβρουάριο του 1994, λίγους δηλαδή μήνες, πριν τις ευρωεκλογές, η ελληνική κυβέρνηση επιβάλει εμπορικό εμπάργκο στη γειτονική χώρα και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή καταθέτει ασφαλιστικά μέτρα σε βάρος της Ελλάδας και την παραπέμπει στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο.
Εξάλλου το 1992 είχαν εξαγγελθεί, από την κυβέρνηση Μητσοτάκη, μέτρα λιτότητας και εκτεταμένο πρόγραμμα ιδιωτικοποιήσεων των προβληματικών επιχειρήσεων. Παρά τις εξελίξεις αυτές, η έρευνα του Ευρωβαρόμετρου, δείχνει πως οι Έλληνες ερωτηθέντες επιμένουν να υποστηρίζουν το ευρωπαϊκό οικοδόμημα αλλά οι ευρωεκλογές του 1994 ήταν μάλλον υποτονικές. Στις 29 Ιουλίου 1992, η Ελληνική Βουλή κυρώνει τη Συνθήκη του Μάαστριχτ με ευρύτατη πλειοψηφία. Το ΚΚΕ ήταν το μόνο κόμμα που αντιτάχθηκε.
Η προεκλογική εκστρατεία δεν στηρίχθηκε σε μαζικές συγκεντρώσεις, το έντυπο προεκλογικό υλικό περιορίστηκε και η «μάχη» δίνεται κυρίως από τους ιδιωτικούς τηλεοπτικούς σταθμούς, που αποτελούν μια νέα πραγματικότητα από τις αρχές της δεκαετίας του ’90. Στον Τύπο παραμονές των ευρωεκλογών του 1994 κυριαρχούν το «Σκοπιανό», οι ελληνοτουρκικές σχέσεις και η οικονομία, όχι τα ευρωπαϊκά θέματα. Καθώς οι ευρωεκλογές του 1994 ήταν λίγο μετά την κυβερνητική αλλαγή, διεξήχθησαν σε χαμηλούς τόνους.
Το εκλογικό σύστημα ήταν παρόμοιο με το σύστημα των προηγούμενων ευρωεκλογών, η απλή αναλογική. Ο αριθμός των ευρωβουλευτών αυξήθηκε από 24 σε 25 και, για πρώτη φορά σε ευρωπαϊκή αναμέτρηση, τίθεται το όριο του 3%. Θύμα του 3% γίνεται η ΔΗΑΝΑ η οποία αν και αύξησε το ποσοστό της, έμεινε εκτός ευρωπαϊκού κοινοβουλίου, γιατί συγκέντρωσε 2,8%. Στις ευρωεκλογές του 1994 υπήρξε ρύθμιση για τους ετεροδημότες. Η αποχή έφτασε το 22,14%.
Με τις ευρωεκλογές της 12ης Ιουνίου 1994 στο ευρωπαϊκό κοινοβούλιο εκπροσωπούνται:
1 Πανελλήνιο Σοσιαλιστικό Κίνημα (ΠΑΣΟΚ) με ποσοστό 37,60% και δέκα 10 έδρες. /2 Νέα Δημοκρατία (ΝΔ) με 32,63% και 9 έδρες /3 Πολιτική Άνοιξη (ΠΟΛΑΝ) με 8,67% και 2 έδρες/ 4 Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας (ΚΚΕ) με 6,29% και 2 έδρες /5 Συνασπισμός της Αριστεράς και της Προόδου (ΣΥΝ) με 6,26% και 2 έδρες.
Με το ΠΑΣΟΚ ευρωβουλευτές εκλέγονται οι Δημήτρης Τσάτσος, Χρήστος Παπουτσής, Παρασκευάς Αυγερινός, Κώστας Κληρονόμος, Γιάννης Ρουμπάτης, Αγγέλα Κοκκόλα, Στέλιος Παναγόπουλος, Γιώργος Κατηφόρης, Νίκος Παπακυριαζής, Ειρήνη Λαμπράκη.
Με τη ΝΔ ευρωβουλευτές εκλέγονται Τίμος Χριστοδούλου, Αντώνης Τρακατέλλης, Νάνα Μούσχουρη, Στέλιος Αργυρός, Γ. Δημητρακόπουλος, Παύλος Σαρλής, Παναγιώτης Λαμπρίας, Γεώργιος Αναστασόπουλος, Κωστής Χατζηδάκης.
Με την ΠΟΛΑΝ εκλέγονται Κατερίνα Δασκαλάκη, Νικήτας Κακλαμάνης. Με το ΚΚΕ ευρωβουλευτές εκλέγονται Βασίλης Ευφραιμίδης, Γιάννης Θεωνάς. Με τον ΣΥΝΑΣΠΙΣΜΟ εκλέγονται  Αλέκος Αλαβάνος, Μιχάλης Παπαγιαννάκης.
Ευρωεκλογές 13 Ιουνίου 1999
Οι Ευρωεκλογές 1999 διεξήχθησαν την Κυριακή 13 Ιουνίου. Η περίοδος 1994 – 1995 έχει ενσωματώσει σημαντικά γεγονότα. Το 1996 φεύγει από τη ζωή ο Ανδρέας Παπανδρέου. Ο Κώστας Σημίτης γίνεται πρωθυπουργός, η Ελλάδα ζει τη υπόθεση των Ιμίων. Το 1997 ο βουλευτής Θεσσαλονίκης Κώστας Καραμανλής εκλέγεται πρόεδρος της ΝΔ. Το 1998 φεύγει από τη ζωή ο Κωνσταντίνος Καραμανλής. Η Ελλάδα γίνεται μέλος της ΟΝΕ. Το 1999 το Χρηματιστήριο της Αθήνας βρίσκεται σε ξέφρενη πορεία. Οι Έλληνες δίνουν τους μισθούς και τις συντάξεις τους, τρέχουν στις τράπεζες και συνάπτουν δάνεια για να πάρουν μέρος στον απίστευτο χρηματιστηριακό τζόγο, ανυποψίαστοι για το κακό που θα…πέσει στα κεφάλια τους, λίγο καιρό μετά.  Τον ίδιο χρόνο, το 1999, τίθεται σε εφαρμογή η Συνθήκη του Άμστερνταμ η οποία καλύπτει κάποια κενά της συνθήκης του Μάαστριχτ και θεσπίζει τη θέση του ύπατου εκπροσώπου για τη διαχείριση της Κοινής Εξωτερικής Πολιτικής. Στη Συνθήκη του Άμστερνταμ, η Ελλάδα καταφέρνει να περάσει ρύθμιση για την προστασία των συνόρων και την ακεραιότητα των κρατών μελών. Τον Μάρτιο του 1999 ξεκινούν οι Νατοϊκοί βομβαρδισμοί στην πρώην Γιουγκοσλαβία.
Στην Ελλάδα, τα δύο μεγάλα κόμματα προσδίδουν στις ευρωεκλογές του 1999 δημοψηφισματικό χαρακτήρα. Το ΠΑΣΟΚ έθεσε στο επίκεντρο την πορεία στην ΟΝΕ, την εθνική οικονομία ακόμη και το Χρηματιστήριο. Είναι χαρακτηριστική η αφίσα με το σύνθημα «1.000.000 επενδυτές ξέρουν ότι οι μετοχές έχουν αξία». Στις πολιτικές αφίσες του ΠΑΣΟΚ, τα βασικά μηνύματα για τις ευρωεκλογές είναι «Πρώτα η Ελλάδα» και «Ισχυρή Οικονομία-Ισχυρή Ελλάδα». Βασικό σύνθημα στην προεκλογική εκστρατεία της ΝΔ είναι το «Νέο Ξεκίνημα». Το βασικό σύνθημα του ΚΚΕ είναι «ΟΧΙ στην ΟΝΕ. Ψήφο στο ΚΚΕ» ενώ στις αφίσες κυριαρχεί το «κέρδη στο κεφάλαιο, δεινά στο λαό». Βασικό μήνυμα της εκλογικής διακήρυξης του ΣΥΝ είναι το «Να σταματήσουμε τον πόλεμο-να αλλάξουμε την Ευρώπη-να αλλάξουμε την Ελλάδα».
Στις ευρωεκλογές της 13ης Ιουνίου 1999, το ΠΑΣΟΚ έχει σημαντικές απώλειες και χάνει την πρώτη θέση στις προτιμήσεις των ψηφοφόρων. Η αποχή φτάνει 29,75%. Η Πολιτική Άνοιξη δεν καταφέρνει να πιάσει το 3% και μένει εκτός ευρωβουλής.
Με τις ευρωεκλογές της 13ης Ιουνίου 1999 στο ευρωπαϊκό κοινοβούλιο εκπροσωπούνται
1 Νέα Δημοκρατία με ποσοστό 35,98%  και 9 έδρες
2 ΠΑΣΟΚ με ποσοστό 32,92% και 9 έδρες
3 ΚΚΕ με ποσοστό 8,67% και 3 έδρες
4 ΔΗΚΚΙ με ποσοστό 6,85% και 2 έδρες
5 Συνασπισμός με ποσοστό 5,17% και 2 έδρες
Με τη ΝΔ εκλέγονται ευρωβουλευτές Μαριέττα Γιαννάκου, Χρήστος Ζαχαράκης, Αντώνης Τρακατέλλης, Γιάννης Μαρίνος, Γ. Δημητρακόπουλος, Κωστής Χατζηδάκης, Χρήστος Φώλιας, Ρόδη Κράτσα, Γιάννης Αβέρωφ.
Με το ΠΑΣΟΚ ευρωβουλευτές εκλέγονται Δημήτρης Τσάτσος, Γιάννης Σουλαδάκης, Γιώργος Κατηφόρης, Γιάννης Κουκιάδης, Πέτρος Ευθυμίου, Άννα Καραμάνου, Αλέξανδρος Μπαλτάς, Μένη Μαλλιώρη, Μανώλης Μαστοράκης.
Με το ΚΚΕ ευρωβουλευτές εκλέγονται Στρατής Κόρακας, Γιάννης Θεωνάς, Κώστας Αλυσανδράκης
Με το ΔΗΚΚΙ εκλέγονται οι Δημήτρης Κουλουριάνος, Μανώλης Μπακόπουλος.
Με τον Συνασπισμό Αλέκος Αλαβάνος, Μιχάλης Παπαγιαννάκης.
Ευρωεκλογές 13 Ιουνίου 2004
Οι Ευρωπαίοι πολίτες προσέρχονται στην κάλπη στις 13 Ιουνίου 2004. Έχει ήδη τεθεί σε ισχύ η Συνθήκη της Νίκαιας (2003) που προετοίμασε τη μεγάλη διεύρυνση της ΕΕ και προώθησε την αμυντική ενοποίηση. Οι διαφορές για το Ευρωσύνταγμα αποδεικνύονται αγεφύρωτες. Το χτύπημα της 11ης Σεπτεμβρίου 2001 στους δίδυμους πύργους στη Ν. Υόρκη, έχει διαμορφώσει μια νέα πραγματικότητα για την Ευρώπη και όλο τον κόσμο. Τον Μάρτιο του 2003 Αμερικανοί και Βρετανοί στρατιώτες εισβάλουν στο Ιράκ και η Ευρώπη αδυνατεί να διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο στις πολεμικές εξελίξεις.
Στην Ελλάδα λίγους μήνες πριν τις ευρωεκλογές, οι πολίτες έχουν προσέλθει μια ακόμη φορά στις κάλπες, για τις βουλευτικές εκλογές, που τις κέρδισε η ΝΔ με πρόεδρο τον Κωνσταντίνο Καραμανλή. Πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ είναι πλέον ο Γιώργος Παπανδρέου. Με αυτά τα δεδομένα, η προεκλογική περίοδος των ευρωεκλογών του 2004 κινείται σε χαμηλούς τόνους και έχει αλλάξει ύφος. Το «Δίπλα στον πολίτη- Δυνατά στην Ευρώπη », είναι βασικό μήνυμα της προεκλογικής εκστρατείας της ΝΔ. Το «Δύναμη για την Ελλάδα στην Ευρώπη», υπήρξε βασικό μήνυμα της προεκλογικής καμπάνιας του ΠΑΣΟΚ. Το «ΟΧΙ στον ευρωμονόδρομο. Αντίσταση, Ανυπακοή, Απειθαρχία, Αποδέσμευση από την ΕΕ», ήταν το μήνυμα του ΚΚΕ. Το «υπάρχει και άλλος δρόμος. Παρ΄ το Αριστερά», ήταν ένα από τα κεντρικά συνθήματα του Συνασπισμού. Στις 8 Ιουνίου 2004 οι τηλεθεατές παρακολουθούν το debate (τηλεμαχία) των πολιτικών αρχηγών ενόψει των ευρωεκλογών. Από τις 40 ερωτήσεις που τέθηκαν στους πολιτικούς αρχηγούς, μόνο 4 ερωτήσεις αφορούσαν τα ευρωπαϊκά διακυβεύματα. Τα θέματα που κυριαρχούν λοιπόν την προεκλογική περίοδο είναι η οικονομία και οι Ολυμπιακοί Αγώνες.
Στις ευρωεκλογές της 13ης Ιουνίου 2004 η Ελλάδα εκλέγει 24 βουλευτές, βάσει της Συνθήκης της Νίκαιας.
Στις ευρωεκλογές της 13ης Ιουνίου 2004, η αποχή έφτασε το 36,82%. Τα κόμματα εκπροσωπήθηκαν στο Ευρωκοινοβούλιο ως εξής:
1 Νέα Δημοκρατία με ποσοστό 43,03% και 11 έδρες/ 2 ΠΑΣΟΚ με ποσοστό 34,01% και 8 έδρες /3 ΚΚΕ με ποσοστό 9,48%  και 3 έδρες /4 Συνασπισμός με ποσοστό 4,16% και 1 έδρα /5 ΛΑΟΣ με ποσοστό 4,12% και 1 έδρα.
Με τη ΝΔ εξελέγησαν ευρωβουλευτές Ιωάννης Βαρβιτσιώτης, Αντώνης Σαμαράς, Αντώνης Τρακατέλλης, Γ. Δημητρακόπουλος, Κωστής Χατζηδάκης, Ρόδη Κράτσα, Γιάννης Γκλαβάκης, Μαρία Κασσιώτου, Γεώργιος Παπαστάμκος, Νίκος Βακάλης, Μανώλης Μαυρομμάτης.
Με το ΠΑΣΟΚ εξελέγησαν ευρωβουλευτές Μαίρη Ματσούκα, Σταύρος Λαμπρινίδης, Μαριλίζα Ξενογιαννακοπούλου, Σταύρος Αρναουτάκης, Αικατερίνη Μπατζελή, Πάνος Μπεγλίτης, Ευαγγελία Τζαμπάζη, Νίκος Σηφουνάκης.
Με το ΚΚΕ εξελέγησαν ευρωβουλευτές Θανάσης Παφίλης, Γιώργος Τούσσας, Διαμάντω Μανωλάκου.
Με τον ΣΥΝΑΣΠΙΣΜΟ εξελέγη ευρωβουλευτής ο Δημήτρης Παπαδημούλης.
Με το ΛΑΟΣ εξελέγη ευρωβουλευτής ο Γιώργος Καρατζαφέρης.
Ευρωεκλογές 7 Ιουνίου 2009
Στην Ελλάδα, στις ευρωεκλογές της 7ης Ιουνίου 2009, πραγματικός νικητής αναδείχθηκε η αποχή που έφτασε το 47,37%. Η ΝΔ που είχε αναλάβει τη διακυβέρνηση της χώρας εξασφαλίζοντας μια καθαρή νίκη στην εκλογική αναμέτρηση των βουλευτικών εκλογών του 2004, είδε τα πρώτα σύννεφα τρία χρόνια αργότερα, στην αναμέτρηση των εθνικών εκλογών 2007, στην οποία ο δικομματισμός υπέστη το πρώτο ισχυρό πλήγμα.
Το εκλογικό σύστημα στις ευρωεκλογές του 2009 ήταν η απλή αναλογική, οι ευρωβουλευτές εξελέγησαν με τη διαδικασία της λίστας και ελάχιστο ποσοστό 3% για την είσοδο στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, ενώ οι έδρες της Ελλάδας μειώθηκαν κατά δύο (22 από 24). Πρώτο κόμμα βγήκε το ΠΑΣΟΚ και δεύτερη η Νέα Δημοκρατία και έτσι στις ευρωεκλογές του 2009 ο εκλογικός χάρτης ξανάγινε.. πράσινος.
Πρόεδρος του ΣΥΝ είναι από το 2008 ο Αλέξης Τσίπρας ο οποίος εκλέγεται, για πρώτη φορά βουλευτής, λίγους μήνες μετά τις ευρωεκλογές, δηλαδή στις βουλευτικές εκλογές του Οκτωβρίου του 2009.
Η περίοδος από τις ευρωεκλογές του 2004 μέχρι τις ευρωεκλογές του 2009, ενσωματώνει σοβαρές εξελίξεις στο σκέλος της ελληνικής οικονομίας. Ο υπουργός οικονομικών Γιώργος Αλογοσκούφης έχει προχωρήσει σε οικονομική απογραφή η οποία αποκαλύπτει αποκρύψεις δαπανών της προηγούμενης κυβέρνησης με αποτέλεσμα να αναθεωρηθούν τα ελλείμματα των προηγούμενων ετών προς τα πάνω. Το γεγονός αυτό οδήγησε σε μείωση της αξιοπιστίας της χώρας και σε τριετή επιτήρηση από την ΕΕ. Η Ευρωστατιστική Υπηρεσία (Eurostat) έχει προχωρήσει σε αναθεώρηση παλαιότερων ελλειμμάτων της Ελλάδας, από τα οποία προέκυπτε ότι η Ελλάδα δεν ικανοποιούσε ποτέ τα κριτήρια σύγκλισης του Μάαστριχτ, αφού ακόμα και την κρίσιμη χρονιά του 1999 εξακολουθούσε να έχει έλλειμμα πάνω από 3%.
Την τριετία 2004-2007 το χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ έχει αυξηθεί και από το φθινόπωρο του 2008 τα πράγματα γίνονται ακόμα πιο δύσκολα. Λίγους μήνες μετά τις ευρωεκλογές του Ιουνίου του 2009, και με διαμορφωμένο ένα δυσάρεστο κλίμα στο εξωτερικό για την ελληνική οικονομία, ο πρωθυπουργός Κώστας Καραμανλής  εξαγγέλλει πρόωρες εκλογές για τις 4 Οκτωβρίου 2009.
Με τις ευρωεκλογές της 7ης Ιουνίου του 2009, εκπροσωπούνται στο ευρωπαϊκό κοινοβούλιο:
1 ΠΑΣΟΚ με ποσοστό 36,64% και 8 έδρες/ 2 Νέα Δημοκρατία με ποσοστό 32,29% και 8 έδρες /3 ΚΚΕ με ποσοστό 8,35% και 2 έδρες /4 ΛΑΟΣ με ποσοστό 7,15% και 2 έδρες /5 ΣΥΡΙΖΑ με ποσοστό  4,70% και 1 έδρα /6 ΟΙΚΟΛΟΓΟΙ ΠΡΑΣΙΝΟΙ με ποσοστό 3,49% και 1 έδρα.

Με το ΠΑΣΟΚ εκλέγονται ευρωβουλευτές Γιώργος Παπακωνσταντίνου, Συλβάνα Ράπτη, Σταύρος Λαμπρινίδης, Χρυσούλα Σαατσόγλου, Γιώργος Σταυρακάκης, Μαριλένα Κόππα, Άννυ Ποδηματά, Κρίτων Αρσένης.
Με τη ΝΔ εκλέγονται ευρωβουλευτές Μαριέττα Γιαννάκου, Ρόδη Κράτσα, Γιώργος Παπαστάμκος, Κωνσταντίνος Πουπάκης,    Θεόδωρος Σκυλακάκης, Γιώργος Κουμουτσάκος, Γιώργος Παπανικολάου, Γιάννης Τσουκαλάς.
Με το ΚΚΕ ευρωβουλευτές εκλέγονται Θανάσης Παφίλης, Γιώργος Τούσσας.
Με το ΛΑΟΣ Νίκη Τζαβέλλα, Θάνος Πλεύρης
Με τον ΣΥΡΙΖΑ ευρωβουλευτής εκλέγεται ο Νίκος Χουντής
Με τους Οικολόγους Πράσινους ευρωβουλευτής εκλέγεται ο Μιχάλης Τρεμόπουλος
Ευρωεκλογές 25 Μαΐου 2014
Οι ευρωεκλογές του 2014 διεξήχθησαν στην Ελλάδα στις 25 Μαΐου. Το εκλογικό σύστημα ήταν η απλή αναλογική και για πρώτη φορά χρησιμοποιήθηκε η διαδικασία επιλογής βουλευτών με σταυρό, αντί για λίστα.
Η Ελλάδα είχε το δικαίωμα εκλογής 21 ευρωβουλευτών, έναν λιγότερο από τις προηγούμενες ευρωεκλογές, λόγω της εισόδου της Κροατίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση και της ανακατανομής των εδρών.
Νικητής των ευρωεκλογών αναδείχθηκε ο Συνασπισμός Ριζοσπαστικής Αριστεράς και δεύτερη δύναμη η Νέα Δημοκρατία. Τρίτη δύναμη αναδείχθηκε η Χρυσή Αυγή
Η αποχή άγγιξε το 40,03%.
Το αποτέλεσμα ήταν απόρροια μεγάλων πολιτικών ανατροπών αφού τα μνημόνια και η τρόικα ήταν στην Ελλάδα. Είχαν προηγηθεί οι βουλευτικές εκλογές του 2012 που ανέδειξαν τον ΣΥΡΙΖΑ δεύτερο κόμμα με το ΠΑΣΟΚ να βλέπει σημαντική πτώση της εκλογικής του δύναμης.
Στις ευρωεκλογές του Μαΐου του 2014:
ο ΣΥΡΙΖΑ έλαβε ποσοστό 26,57% και 6 έδρες
η Ν.Δ. έλαβε ποσοστό 22,72% και 5 έδρες /η ΧΡΥΣΗ ΑΥΓΗ έλαβε ποσοστό 9,39% και 3 έδρες /η  ΕΛΙΑ έλαβε ποσοστό 8,02% και 2 έδρες /το ΠΟΤΑΜΙ έλαβε ποσοστό 6,60% και 2 έδρες /το Κ.Κ.Ε. έλαβε ποσοστό 6,11% και 2 έδρες /Οι Ανεξάρτητοι Έλληνες έλαβαν ποσοστό 3,46% και 1 έδρα
Με τον ΣΥΡΙΖΑ, το 2014 εκλέγονται ευρωβουλευτές οι Μανώλης Γλέζος, Σοφία Σακοράφα, Δημήτρης Παπαδημούλης Γιώργος Κατρούγκαλος, Κωνσταντίνα Κούνεβα, Κωνσταντίνος Χρυσόγονος
Στις ευρωεκλογές του 2014, με τη ΝΔ ευρωβουλευτές εκλέγονται Μαρία Σπυράκη, Μανώλης Κεφαλογιάννης, Ελισάβετ Βόζεμπεργκ-Βρυωνίδη, Γιώργος Κύρτσος, Θεόδωρος Ζαγοράκης
Με τη Χρυσή Αυγή Ελευθέριος Συναδινός, Λάμπρος Φουντούλης, Γεώργιος Επιτήδειος
Με την ΕΛΙΑ (ΔΗΣΥ) Εύα – Ευδοξία Καϊλή, Νικόλαος Ανδρουλάκης
Με το ΠΟΤΑΜΙ Γεώργιος Γραμματικάκης, Μιλτιάδης Κύρκος
Με το ΚΚΕ Κωνσταντίνος Παπαδάκης, Σωτήριος Ζαριανόπουλος
Με τους ΑΝΕΛ Επαμεινώνδας Μαριάς (ανεξαρτητοποιήθηκε αμέσως)
(Ο  Μανώλης Γλέζος αντικαταστάθηκε από τον Ν. Χουντή,  που αποχώρησε από τον ΣΥΡΙΖΑ, όπως η Σοφία Σακοράφα και αργότερα ο Κ. Χρυσόγονος.)

Κατερίνα Βλαχοδήμου

Ενδεικτική βιβλιογραφία-αρθρογραφία
-Αρχείο Εκλογών Αθηναϊκού Μακεδονικού Πρακτορείου Ειδήσεων
-ιστότοπος Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου
-Ευρωβαρόμετρο
-Ηλίας Νικολακόπουλος: Σύγκρουση «Αλλαγής» και «Απαλλαγής» (εφημερίδα ΤΑ ΝΕΑ)
-Μ. Σπουρδαλάκης (1998): «Από το Κίνημα Διαμαρτυρίας στο νέο ΠΑΣΟΚ»
-Π.Κ. Ιωακειμίδης: «1957-2017: Από τη Ρώμη στη Λισαβόνα» (Το Βήμα της Κυριακής 26.03.2017)
-Π.Κ. Ιωακειμίδης: «Ελλάδα – Ευρωπαϊκή Ένωση-Τρία λάθη πέντε μύθοι»
-Τεπέρογλου Ευτυχία: «Οι άλλες ‘εθνικές’ εκλογές. Αναλύοντας τις ευρωεκλογές στην Ελλάδα 1981-2014» (Παπαζήσης)
-Νίκος Νικολάου: «Η σταθεροποίηση της οικονομίας από τον Κώστα Σημίτη» (Καθημερινή 2008)
-Ντ. Νταϊλιάνα: «Η σημασία του νέου χάρτη της Ευρωβουλής» (Ελευθεροτυπία, 30 Μαΐου 1994)
-Δ. Δασενάκη: «Η ευρωδιαφήμιση των κομμάτων» (Τα Νέα, 23 Μαΐου 1994)
-Γιώργος Λακόπουλος: «Το μυθιστόρημα του ΠΑΣΟΚ» (Καστανιώτης)

22 Μαίου 1963: 56 χρόνια από τη δολοφονία του Γρ. Λαμπράκη μέσα από τα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων...

Το βράδυ της 22ας Μαΐου 1963 ο αριστερός βουλευτής Γρηγόρης Λαμπράκης δέχεται δολοφονική επίθεση από παρακρατικούς την ώρα που πάει να μιλήσει σε συγκέντρωση φίλων του στη Θεσσαλονίκη.
Έξω από τον χώρο της ομιλίας εκτός από τη συγκέντρωση υπάρχει και αντι-συγκέντρωση γνωστών παρα-κρατικών  στοιχείων. Από τις πρώτες στιγμές οι περισσότεροι καταλαβαίνουν ότι η κατάσταση του άτυχου βουλευτή είναι εξαιρετικά κρίσιμη και δύσκολα θα αποφύγει το μοιραίο.

Ο Φωκίων Δημητριάδης σχολίασε με το πενάκι του τα όσα έγιναν στη Θεσσαλονίκη (Από τα ΝΕΑ) 

 

Αυτή τη θλιβερή πραγματικότητα δεν την είδαν, δεν θέλησαν, σωστότερα, να δουν, κάποιες εφημερίδες της εποχής. Όχι μόνο της Δεξιάς, όπως θα μπορούσε να υποθέσει κανείς, αλλά και… προοδευτικές. Το κλίμα είναι φορτισμένο, υπάρχει σε εξέλιξη ο Ανένδοτος αγώνας του Γεωργίου Παπανδρέου που έχει καταγγείλει τις εκλογές του 1961 ως προϊόν βίας και νοθείας, ενώ στο παρασκήνιο εξυφαίνεται σχέδιο αποστασίας και διάλυσης της Ένωσης Κέντρου. Όσο για τον Κωνσταντίνο Καραμανλή που είναι πρωθυπουργός έχει μαλώσει με το Παλάτι κι ετοιμάζεται να φύγει στο εξωτερικό.
Όλα αυτά τα γράφουμε για να καταλάβετε ότι ακόμη και το παραμικρό μονόστηλο είχε τη σημασία του στην διάταξη της ύλης των εφημερίδων της εποχής που άλλωστε ήταν η σημαντικότερη πηγή ενημέρωσης καθώς δεν υπήρχε Internet και τηλεόραση και το ραδιόφωνο περιοριζόταν εκτός από την προπαγάνδα στη μίνιμουμ ενημέρωση.

Η Απογευματινή είχε διευθυντή τον Σάββα Κωνσταντόπουλο ο οποίος τρία χρόνια αργότερα έγινε εκδότης με τον «Ελεύθερο Κόσμο», το ημιεπίσημο όργανο της χούντας. Έκανε πρώτο θέμα τον τραυματισμό, αλλά τόνισε το ιατρικό σκέλος του θέματος κι όχι το πολιτικό.

Η Αθηναϊκή ήταν από τις πιο δυναμικές εφημερίδες που στήριζαν τον Γεώργιο Παπανδρέου. Όχι μόνο έκανε πρώτο θέμα την επίθεση, αλλά στην τελευταία σελίδα δημοσίευε τις τελευταίες πληροφορίες για την σοβαρή κατάσταση της υγεία του Γρηγόρη Λαμπράκη

Η Αυγή όργανο της ΕΔΑ φυσικά και είχε πρώτο θέμα την επίθεση με ανάλογους χαρακτηρισμούς (φασίστες κτλ) ενώ στις 24 του μήνα αφιερώνει όλη την πρώτη σελίδα της στο γεγονός αξιοποιώντας και τις φωτογραφίες που απουσίαζαν από το ρεπορτάζ της προηγούμενης. 

 

• 

Το Βήμα ακροβατούσε την εποχή εκείνη. Δεν είναι τυχαίο που η είδηση καταλαμβάνει μικρό χώρο κι αυτό στο κάτω μέρος της πρώτης σελίδας. Θεωρεί σημαντικότερα θέματα την απόρριψη της ρωσικής πρότασης για απύραυλη Μεσόγειο και τον περονόσπορο που απειλεί τα ελληνικά καπνά εξ αιτίας των συνεχών βροχοπτώσεων! 

 

Το «Εθνος» είναι συγκρατημένο στην παρουσίαση του θέματος και επικαλείται την «Αυγή» για να τεκμηριώσει την άποψη ότι η επίθεση έγινε από τραμπούκους της Δεξιάς. 

 

Η «Θεσσαλονίκη» του συγκροτήματος Βελλίδη κυκλοφορούσε για τέταρτη μέρα. Είχε προσωρινά γραφεία, προσωρινές τηλεφωνικές γραμμές για την επικοινωνία με τους αναγνώστες και… θολή πολιτική γραμμή. Δεν προτάσσει στην πρώτη της σελίδα το γεγονός κι ας έγινε στην πόλη. Με τον καιρό η εφημερίδα απέκτησε και πολιτική κατεύθυνση και περισσότερη σιγουριά στις επιλογές των θεμάτων της. 

 

Η Εστία «φιλοξενεί» την είδηση σε ένα μονόστηλο στην 4^η σελίδα. Δίπλα υπάρχουν κι άλλα μονόστηλα σχετικά με το θέμα. Αιτία δεν είναι μόνο η περίεργη σελιδοποίηση, αλλά και η έμφυτη αντιπάθεια σε οτιδήποτε κομμουνιστικό. 

 

Αν η νεαρή Θεσσαλονίκη υποβάθμισε την υπόθεση λόγω απειρίας, για τη Μακεδονία δεν υπάρχει δικαιολογία. Από την διάταξη της πρώτης σελίδας γίνεται φανερό ότι ο γερο – Βελλίδης δεν ήθελε να ηρωποιήσει ακόμα περισσότερο τον βουλευτή. 

 

Η Καθημερινή απηχεί τις θέσεις της κυβέρνησης. Κάνει αναφορά στην κατάσταση της υγείας του βουλευτή, αλλά και τις κυβερνητικές προσπάθειες για την τιμωρία των ενόχων.

Η Ελευθερία είναι ακόμα πιστή στον Γ. Παπανδρέου, όπως και ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης, ο φίλος του εκδότη της Πάνου Κόκκα κι αξιοποιεί ουσιαστικά το γεγονός. 

 

Τα ΝΕΑ ακολουθούν την τακτική του Βήματος. Ρεπορτάζ στην πρώτη σελίδα, αλλά όχι μεγάλη προβολή του θέματος

Μουσειακή εκπαίδευση ενάντια στον κοινωνικό αποκλεισμό: δράσεις για την ενδυνάμωση ευάλωτων/ευπαθών ομάδων πληθυσμού...

του Στάθη Γκότση*

Η μουσειακή εκπαίδευση, δηλαδή οι παιδαγωγικές καταστάσεις που λαμβάνουν χώρα στο μουσείο, στο μνημείο ή στον αρχαιολογικό χώρο, στο πλαίσιο οργανωμένων, σχεδιασμένων και στοχοθετημένων εκπαιδευτικών/ερμηνευτικών δράσεων, δεν εξαντλεί τις δυνατότητές της στη σύνδεσή της με τη σχολική εκπαίδευση. Λαμβάνοντας υπόψη τον ευρύτερα παιδευτικό και κοινωνικό ρόλο του μουσείου και αξιοποιώντας τις επικοινωνιακές δυνατότητες των στοιχείων του υλικού πολιτισμού, επεκτείνεται σε κάθε πιθανή ομάδα επισκεπτών ή δυνάμει επισκεπτών του μουσείου. Θα εξετάσουμε εδώ, αξιοποιώντας παραδείγματα μουσειακών δράσεων από την ελληνική πραγματικότητα, τις δυνατότητες της μουσειακής εκπαίδευσης να προσαρμόζεται στις ανάγκες και τις προσδοκίες ειδικών ομάδων κοινού που εγγράφονται, για τον έναν ή τον άλλο λόγο, στο ευρύ πεδίο του λεγόμενου κοινωνικού αποκλεισμού. Άλλωστε, τα μουσεία, ως κατεξοχήν χώροι που προσφέρουν δυνατότητες μάθησης σε περιβάλλον μη τυπικής εκπαίδευσης αλλά και ως δυναμικά επικοινωνιακά εργαλεία, έχουν αναπτύξει και στη χώρα μας, τα τελευταία τουλάχιστον 25 χρόνια, προγράμματα, προσεγγίσεις και δράσεις που φιλοδοξούν να δημιουργήσουν γέφυρες επικοινωνίες με κατηγορίες πληθυσμού που συχνά αποκλείονται, εκτός των άλλων, και από την μουσειακή εμπειρία.

Θεωρητικές αφετηρίες – αποσαφήνιση εννοιών

Ο όρος «κοινωνικός αποκλεισμός» χρησιμοποιείται ευρύτατα στις μέρες μας για να αποδώσει το σύνθετο κοινωνικό φαινόμενο της παρεμπόδισης απορρόφησης δημόσιων αγαθών (λ.χ. εκπαίδευση, υγειονομική περίθαλψη, κοινωνική ασφάλιση κ.ά.), κοινωνικού και δημόσιου πλούτου, από ποικίλες και ετερόκλητες μεταξύ τους πληθυσμιακές ομάδες (Τσιάκαλος 1998). Δεν πρόκειται, ωστόσο, για μια επιστημονική θεωρητική έννοια αυτή καθαυτή, αλλά περισσότερο για έναν όρο που περιγράφει το αποτέλεσμα μιας πολύπλοκης διαδικασίας η οποία οδηγεί στον αποκλεισμό ατόμων και ομάδων από την κοινωνία, διαδικασίας αλληλένδετης με την δομή της κοινωνικής οργάνωσης, τη δομή της οικονομίας, της πολιτικής, και της ταξικής διαστρωμάτωσης. Πρόκειται, επομένως, για μια έννοια με εγγενές κοινωνικο-πολιτικό περιεχόμενο  (Τσαούσης, 1998).

Όπως έχει επισημανθεί, η χρήση του όρου «κοινωνικός αποκλεισμός», μέσα στην ασάφειά του, λειτουργεί αποπροσανατολιστικά, καθώς αφήνει απροσδιόριστη τη διαδικασία «αποκλεισμού», συσκοτίζοντας τις αιτίες του και μεταθέτοντας το πρόβλημα από τις δομές και τις κοινωνικές σχέσεις στο ατομικό και θεσμικό επίπεδο (Παπαϊωάννου 2008). Η αποσύνδεση, ωστόσο, του προβλήματος που αντιμετωπίζουν οι λεγόμενες ευπαθείς ή ευάλωτες ομάδες πληθυσμού από τις δομικές του αιτίες (εισόδημα, στεγαστικές συνθήκες, κοινωνικό κεφάλαιο κ.λπ.), έχει ως αποτέλεσμα αυτό να εμφανίζεται ως πρόβλημα ατομικής αδυναμίας, επιλογής ή συμπεριφοράς. Επιπρόσθετα, η σύγχυση ως προς τη φύση του αποκλεισμού δημιουργεί την εντύπωση ότι πρόκειται για ένα αναπόδραστο πεπρωμένο, αναστέλλοντας τη δυνατότητα εκλογίκευσης των κοινωνικών σχέσεων και ενισχύοντας, παράλληλα, την παθητικοποίηση της κοινωνίας (Αλεξίου 2006).

Σε μία προσπάθεια σύνθεσης των διαφορετικών προσεγγίσεων πάνω στο θέμα του κοινωνικού αποκλεισμού, ο γάλλος κοινωνιολόγος Serge Paugam πρότεινε τρεις άξονες ανάλυσης για την περιγραφή του φαινομένου: την αναπαραγωγή των κοινωνικών ανισοτήτων, την απώλεια των ανθρωπίνων (ατομικών, κοινωνικών, πολιτικών, εργασιακών) δικαιωμάτων και τη χαλάρωση/διάρρηξη του κοινωνικού ιστού (Παπαδοπούλου 2002). Παρά τις ενστάσεις ως προς τον όρο και τη χρήση του σε διαφορετικά ιδεολογικοπολιτικά συμφραζόμενα, κανείς δεν μπορεί να αρνηθεί την ύπαρξη του ίδιου του φαινομένου, που τείνει, στις μέρες μας να αποκτήσει μαζικό χαρακτήρα αγκαλιάζοντας όλο και μεγαλύτερες ομάδες του πληθυσμού.

Ο προβληματισμός γύρω από το φαινόμενο του κοινωνικού αποκλεισμού δεν θα μπορούσε να αφήσει ανεπηρέαστο και τον χώρο των μουσείων. Τα μουσεία, καθώς στις μέρες μας αναγνωρίζονται ευρύτατα ως εκπαιδευτικοί/μορφωτικοί φορείς που λειτουργούν προς όφελος της κοινωνίας και των αναγκών της, δεν έχουν απλώς την υποχρέωση να έχουν τυπικά τις πόρτες τους «ανοιχτές» σε όλους τους δυνάμει επισκέπτες, αλλά και την ευθύνη να σχεδιάζουν στρατηγικές και να υλοποιούν δράσεις που ενθαρρύνουν τη συμμετοχή όλων των πληθυσμιακών ομάδων, ανεξάρτητα από τα επιμέρους χαρακτηριστικά τους, στη μουσειακή εμπειρία και τα οφέλη που προκύπτουν από αυτήν (Sandell 2002).

Καθώς έχουν τη δυνατότητα να προσφέρουν πολλαπλές ευκαιρίες επικοινωνίας, αλληλεπίδρασης και αναστοχασμού, τα μουσεία, κατεξοχήν χώροι μη τυπικής μάθησης, χώροι όπου μπορούν να απελευθερώνονται μνήμες, σκέψεις, συναισθήματα και φαντασία, αποτελούν ιδανικούς χώρους ανάπτυξης δράσεων δημιουργικής έκφρασης, εξοικείωσης με την ετερότητα, ιστορική ή/και πολιτισμική, υποστήριξης της κριτικής σκέψης. Με αυτό το σκεπτικό, τις τελευταίες δεκαετίες τα μουσεία, στο μέτρο που τους αντιστοιχεί, δοκιμάζουν ποικίλες στοχευμένες δράσεις και πρακτικές στην κατεύθυνση διεύρυνσης της πρόσβασης στη μουσειακή εμπειρία, με έμφαση στις διαδικασίες της ενεργητικής και βιωματικής μάθησης για την ενδυνάμωση ατόμων και κοινωνικών ομάδων που κινούνται στα όρια του κοινωνικού αποκλεισμού (Golding 2009,  Gibbs κ.ά. 2007). Μάλιστα, η στροφή του μουσείου από το αντικείμενο/έκθεμα προς τον επισκέπτη, με πρωταρχικό μέλημα τώρα πια την ικανοποίηση της ανάγκης του και για ενεργό συμμετοχή στα μουσειακά δρώμενα, οδήγησε στην αντίληψη για ένα «συμμετοχικό» μουσείο, που προχωρά ένα βήμα παραπάνω, προσκαλώντας τους επισκέπτες να λειτουργήσουν ως ενεργοί συμμέτοχοι, να συν-δημιουργήσουν εκθέσεις και προγράμματα συνεισφέροντας τις δικές τους ιδέες και γνώσεις, να μοιραστούν σκέψεις μεταφέροντας τις δικές τους εμπειρίες, να οικοδομήσουν μια αμφίδρομη σχέση με το μουσείο (Simon 2010).     

Οι προσεγγίσεις αυτές είχαν μεγάλη επίδραση ειδικά στο χώρο της μουσειακής εκπαίδευσης, όπως άλλωστε και οι παιδαγωγικές αντιλήψεις του Paulo Freire και οι ιδέες της Κριτικής Παιδαγωγικής, που γεννήθηκε μέσα από το έργο του (Hooper-Greenhill 1999, Mayo 2013). Ο Freire  εφάρμοσε μια μέθοδο διδασκαλίας που βασίζεται στην αντίληψη πως οι εκπαιδευόμενοι δεν είναι «άδεια δοχεία», που πρέπει να «γεμίσουν» με γνώση, αλλά φορείς δράσης, που έχουν συγκεκριμένες απόψεις για τον κόσμο ζώντας σε συγκεκριμένες συνθήκες (Φρέιρε 1977). Το ζητούμενο εκπαιδευτή και εκπαιδευόμενων είναι να ανιχνεύσουν από κοινού αυτές τις απόψεις και τις συνθήκες, να τις μετασχηματίσουν σε παραγωγικές λέξεις και παραγωγικά θέματα και με βάση αυτά να προχωρήσουν σε μια διαδικασία κριτικού διαλόγου, μέσα από την οποία οι εκπαιδευόμενοι θα μορφωθούν, συνειδητοποιώντας παράλληλα τις αιτίες, το κοινωνικό πλαίσιο και την ιδεολογία που διαμορφώνουν τις ζωές τους (Γρόλλιος κ.ά. 2003, Shor 1992). Έτσι, ο εκπαιδευτής νοείται περισσότερο ως εμψυχωτής που θέτει τα προβλήματα προς παρατήρηση και δημιουργικό διάλογο, αλλά δεν ορίζει τους όρους της επίλυσής τους. Η διαδικασία αυτή ενισχύει την κριτική σκέψη που επιτρέπει στους ανθρώπους να ξεπεράσουν την κατάστασή τους ως αντικειμένων και να αναλάβουν το ρόλο τους ως ιστορικά υποκείμενα (Φρέιρε 1977). Συνοπτικά, θα μπορούσαμε να πούμε ότι η Κριτική Παιδαγωγική είναι μία παιδαγωγική θεωρία και πρακτική, που έχει ως στόχο να αυξήσει την κριτική συνείδηση των ανθρώπων και να ενδυναμώσει τους ανίσχυρους, αποβλέποντας στη χειραφέτηση τους και στον μετασχηματισμό των κοινωνικών ανισοτήτων και αδικιών (Mc Laren 2010).

Οι παρατηρήσεις που προηγήθηκαν, σχετικά με το φαινόμενο του κοινωνικού αποκλεισμού, τις μαθησιακές και επικοινωνιακές δυνατότητες του μουσείου και τις βασικές αρχές της Κριτικής Παιδαγωγικής, ορίζουν τις παραμέτρους και το πλαίσιο στο οποίο μπορούν να αναπτυχθούν μουσειακές εκπαιδευτικές δράσεις στην κατεύθυνση της ενδυνάμωση των λεγόμενων ευάλωτων ή ευπαθών κοινωνικών ομάδων. Όπως έχουμε σημειώσει και αφετηριακά, υπό τον όρο αυτόν περιγράφονται και συναθροίζονται πληθυσμιακές ομάδες εξαιρετικά ετερόκλητες μεταξύ τους, που βρίσκονται ή κινδυνεύουν να βρεθούν, για διαφορετικούς λόγους, σε κατάσταση κοινωνικού αποκλεισμού: άτομα με αναπηρία (ΑμεΑ), άστεγοι, άνεργοι/μακροχρόνια άνεργοι, ρομά/τσιγγάνοι, άτομα από θρησκευτικές, γλωσσικές ή πολιτισμικές μειονότητες, πρόσφυγες, μετανάστες, φυλακισμένοι και αποφυλακισμένοι, ψυχικά ασθενείς, χρήστες και πρώην χρήστες εξαρτησιογόνων ουσιών, κακοποιημένες γυναίκες, ανήλικοι παραβάτες, κ.ο.κ.[1]

Παραδείγματα εφαρμογών από την  ελληνική εμπειρία

Στην ελληνική περίπτωση, τα ζητήματα της πρόσβασης στο μουσείο και στα μουσειακά εκπαιδευτικά προγράμματα ατόμων και ομάδων που συνήθως εμποδίζονται ή αποκλείονται από την μουσειακή εμπειρία τέθηκαν ήδη από τη δεκαετία του 1980, με έμφαση κυρίως στις ομάδες ατόμων με αναπηρίες (ΑμεΑ) (Βελιώτη-Γεωργοπούλου & Τουντασάκη 1997). Έκτοτε, έγινε σταδιακά κατανοητό πως ο αρχιτεκτονικός και μουσειογραφικός σχεδιασμός που ανταποκρίνεται στις ανάγκες των ΑμεΑ είναι στην πραγματικότητα ένας σχεδιασμός για όλους (Τσιτούρη 2005, Θεοδώρου 2009), ενώ υλοποιήθηκαν ποικίλες μουσειακές εκπαιδευτικές δράσεις για ομάδες ατόμων με κινητικές αναπηρίες, για ομάδες κωφών και βαρηκόων, για ομάδες ατόμων με αναπηρία όρασης, για ομάδες ατόμων με νοητική υστέρηση, σε συνεργασία, με ειδικά σχολεία ή δομές εκπαιδευτικής/κοινωνικής στήριξης ΑμεΑ  (Τσιτούρη 2004, Υπουργείο Πολιτισμού 2004, Νάκου 2015).

Βασικές προϋποθέσεις για τον σχεδιασμό αποτελεσματικών, μαθησιακά και επικοινωνιακά, μουσειακών δράσεων για ομάδες ΑμεΑ είναι η προσεκτική προετοιμασία που εδράζεται στη γνώση των δυνατοτήτων και των συγκεκριμένων περιορισμών της κάθε ομάδας, η στενή και ουσιαστική συνεργασία με τους υπεύθυνους των ομάδων που πρόκειται να συμμετάσχουν, καθώς και η επιμόρφωση του προσωπικού των μουσείων, ώστε να ανταποκρίνεται με ασφάλεια και αξιοπρέπεια στις ανάγκες των επισκεπτών με αναπηρίες (Γκότσης 2004).

Ίδιες, άλλωστε, είναι οι βασικές προϋποθέσεις μιας επιτυχημένης μουσειακής επικοινωνιακής δράσης για ομάδες ψυχικά ασθενών ή για ομάδες ατόμων που συμμετέχουν σε προγράμματα απεξάρτησης. Όπως δείχνει η εμπειρία από αντίστοιχες δράσεις που υλοποιήθηκαν στο Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο (ΒΧΜ), το πρώτο βήμα για την κάθε σχετική εφαρμογή είναι ο προσδιορισμός των χαρακτηριστικών της κάθε ομάδας, τα οποία καθορίζουν τη μορφή, το περιεχόμενο και τη θεματική των επιμέρους δράσεων. Σε όλες τις περιπτώσεις, ανεξάρτητα από την επιμέρους θεματική κάθε δράσης και παρά τις διαφοροποιήσεις που υπαγορεύονται από τα συγκεκριμένα χαρακτηριστικά κάθε ομάδας, κοινός παρονομαστής είναι η δημιουργία κλίματος βασικής εμπιστοσύνης και αποδοχής, που επιτρέπει στους θεραπευόμενους, με αφετηρία και ερέθισμα επιλεγμένα μουσειακά εκθέματα, να ανιχνεύσουν πτυχές της προσωπικότητάς τους και να εκφράσουν τα συναισθήματα, τις σκέψεις και τους προβληματισμούς τους, δηλαδή να επικοινωνήσουν (Γκότσης & Βοσνίδης 2008).

Η στενότερη συνεργασία του ΒΧΜ με τον ξενώνα ΑΝΤΙΓΟΝΗ, δομή του Ψυχιατρικού Νοσοκομείου Αττικής για χρονίως ψυχικώς πάσχουσες, έδειξε τις πολλαπλασιαστικές δυνατότητες που έχουν παρόμοια εγχειρήματα, όταν πραγματοποιούνται σε σταθερή και κλιμακούμενη βάση. Στην περίπτωση του ξενώνα ΑΝΤΙΓΟΝΗ πραγματοποιήθηκαν, κατά το 2007, επτά συνολικά συναντήσεις στο μουσείο, που έδωσαν την ευκαιρία στους εμπλεκομένους, να κατακτήσουν ένα ουσιαστικό επίπεδο αμοιβαίου σεβασμού και εμπιστοσύνης, απαραίτητου για την απελευθέρωση των συναισθημάτων. Τα θέματα και τα εκθέματα που επιλέχθηκαν λειτούργησαν ως αφετηρία για να συζητηθούν στάσεις, αντιλήψεις, σκέψεις και συναισθήματα που γεννούν οι εμπειρίες του καθενός, συγκροτώντας ένα χρήσιμο υλικό για περαιτέρω επεξεργασία στον ξενώνα (Λιόλιος 2008). 

Με το πειραματικό πρόγραμμα «Ο πολιτισμός ως μέσον κοινωνικής ένταξης – μια διαπολιτισμική προσέγγιση», που σχεδιάστηκε και υλοποιήθηκε την περίοδο 1994-1998 από το Υπουργείο Πολιτισμού, επιχειρήθηκε, για πρώτη φορά στην Ελλάδα με τρόπο οργανωμένο, να αντιμετωπιστεί το ζήτημα της πρόσβασης στην λεγόμενη πολιτιστική κληρονομιά πληθυσμών πολιτισμικά διαφορετικών από τον κυρίαρχο, που εγγράφονται, ταυτόχρονα, στο ευρύ πεδίο του κοινωνικού αποκλεισμού. Πρόκειται για έναν κύκλο εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων για παιδιά μουσουλμανικών οικογενειών του ιστορικού κέντρου της Αθήνας (Γκάζι, Κεραμεικό Βοτανικό κ.ο.κ.), οι οποίες πραγματοποιούνταν σε ένα εκτεταμένο δίκτυο μουσείων, μνημείων και αρχαιολογικών χώρων (Γκότσης 1996, Γκότσης 1997). Η συγκεκριμένη εφαρμογή, καθώς σχεδιάστηκε για έναν πληθυσμό εσωτερικών μεταναστών προερχόμενο από τη μουσουλμανική μειονότητα της Δυτικής Θράκης, είχε να συνυπολογίσει αφετηριακά ένα συνδυασμό δεδομένων: αφενός τα εθνοπολιτισμικά, θρησκευτικά και γλωσσικά χαρακτηριστικά δύο πληθυσμιακών ομάδων, των Τσιγγάνων/Ρομά και των τουρκογενών (όπως, επισήμως, καλούνται), και αφετέρου το εξαιρετικά χαμηλό βιοτικό και μορφωτικό τους επίπεδο.

Η σημασία του συγκεκριμένου προγράμματος έγκειται στα παρακάτω σημεία: 1) επιβεβαίωσε στην πράξη πως δεδομένοι μουσειακοί, μνημειακοί και αρχαιολογικοί χώροι, μπορούν, μέσα από σχεδιασμούς που αξιοποιούν και αναδεικνύουν το ιδιαίτερο μορφωτικό κεφάλαιο των συμμετεχόντων, να είναι μορφωτικά χρήσιμοι για ομάδες πληθυσμού πολιτισμικά διαφορετικές από τον κυρίαρχο, 2) με άξονα το μουσείο και με συνδυασμένη χρήση των εργαλείων της μουσειακής εκπαίδευσης, πραγματοποιήθηκαν επεξεργασίες πάνω σε ένα ευρύ πεδίο θεμάτων (όπως η μουσική, ο χορός, η ενδυμασία, οι μάσκες, το θέατρο σκιών, η κεραμική και ο πηλός, η γραφή, η θρησκεία και ο χρόνος, στις ποικίλες εκφάνσεις του), δοκιμάζοντας τόσο ερμηνευτικές προσεγγίσεις των υλικών καταλοίπων του παρελθόντος όσο και περισσότερο συγκριτικές προσεγγίσεις και 3) αντιμετώπισε τα παιδιά που συμμετείχαν ως φορείς μιας μικτής και υπό διαμόρφωση και όχι κλειστής και περιχαρακωμένης ταυτότητας που «κληρονόμησαν» ευθύγραμμα από τους γονείς τους, ενώ προσδιόρισε τις αιτίες της κοινωνικής τους περιθωριοποίησης όχι μονοδιάστατα στην πολιτισμική τους διαφοροποίηση, αλλά ως συνάρτηση κοινωνικών παραγόντων (Γκότσης 2011).

Με βάση τα παραπάνω, γίνεται φανερό ότι το συγκεκριμένο πρόγραμμα ενσωμάτωσε προβληματισμούς που αναπτύσσονται στο χώρο της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης, εισάγοντας και στο χώρο της μουσειακής εκπαιδευτικής πράξης ερωτήματα που και σήμερα δεν έχουν βρει μια οριστική απάντηση, ενώ φαίνεται να αποτέλεσε σημείο αναφοράς για αρκετά από τα σχετικά εγχειρήματα σύνδεσης της μουσειακής με την διαπολιτισμική εκπαίδευση, που ακολούθησαν έκτοτε.[2]

Ζητήματα που σχετίζονται με την διαπολιτισμική επικοινωνία και εκπαίδευση, τη διαμόρφωση της συλλογικής ταυτότητας και τον κοινωνικό αποκλεισμό, σε συνάρτηση με τον προβληματισμό για τον ρόλο που διαδραμάτισε ιστορικά το μουσείο σε αυτά τα θέματα ή μπορεί να διαδραματίσει στο παρόν, υπό το φως και της συζήτησης για την «πολυπολιτισμικότητα» και την «παγκοσμιοποίηση» (Γκότσης 2008), βρέθηκαν στο επίκεντρο των δράσεων που σχεδίασε το Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο για να προσεγγίσει κοινότητες των Eλλήνων Ρομά. Η προσπάθεια αυτή ξεκίνησε το 2010-2012, στο πλαίσιο της συμμετοχής του ΒΧΜ στο ευρωπαϊκό έργο συνεργασίας Roma Routes (Reynolds 2016). Στο σχεδιασμό των δράσεων, υπό τον γενικό τίτλο «Τσιγγάνοι στο Βυζαντινό Μουσείο», ενεπλάκησαν από την αρχή εκπρόσωποι από την ίδια την κοινότητα των Ρομά, ως συνεργάτες του μουσείου, σε μια προσπάθεια συνυπολογισμού του λόγου, των αναζητήσεων και των προβληματισμών τους, καθώς και των μορφωτικών και κοινωνικών παραμέτρων που διαμορφώνουν τις στάσεις και αντιλήψεις τους (Γκότσης 2014).

Σχεδιάστηκαν δράσεις σε δύο κατευθύνσεις. Η πρώτη κατέτεινε στην οργανωμένη προσπάθεια προσέλκυσης, για πρώτη φορά στο ΒΧΜ, μελών της κοινότητας των Ελλήνων Ρομά, ενώ η δεύτερη συγκρότησε μια πρόταση προς τους μη Ρομά επισκέπτες του Βυζαντινού Μουσείου να γνωρίσουν πλευρές του πολιτισμού, της ιστορικής διαδρομής και της σημερινής πραγματικότητας των Ρομά, που παρά την μακραίωνη παρουσία τους στον ελλαδικό χώρο, παραμένει ένας πληθυσμός παραγνωρισμένος και συνυφασμένος με προκαταλήψεις και στερεότυπα. Σε αυτό το πλαίσιο, οργανώθηκε ένα πλέγμα δράσεων που περιλάμβανε, μεταξύ άλλων, εκπαιδευτικά προγράμματα γνωριμίας με το ΒΧΜ, για ομάδες παιδιών, νέων και ενηλίκων Ρομά, έκθεση για την προβολή σε Ρομά και μη Ρομά κοινό διαφορετικών εικόνων για τους Έλληνες Τσιγγάνους[3], εκδηλώσεις που έδωσαν τη δυνατότητα να συναντηθούν διαφορετικές ματιές και λόγοι σε μια προσπάθεια να ενισχυθεί η κατανόηση, η γνώση, η συναίσθηση: προβολές ταινιών για τους Ρομά και συζητήσεις με τη συμμετοχή των σκηνοθετών και εκπροσώπων της κοινότητας των Ελλήνων Ρομά, αφήγηση τσιγγάνικων παραμυθιών κ.ο.κ.

Η προσπάθεια αυτή του Βυζαντινού Μουσείου συνεχίστηκε την περίοδο 2013-2014 με τη δράση «Με τους Ρομά στο Μουσείο» (Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο 2014). Στο πλαίσιό της, μεταξύ άλλων, γυρίστηκαν τέσσερις ταινίες μικρού μήκους, που καταγράφουν πτυχές της σημερινής πραγματικότητας διαφορετικών κοινοτήτων των Ελλήνων Ρομά και του τρόπου που αυτή συμπλέκεται με τη συλλογική ταυτότητα των συγκεκριμένων πληθυσμών[4]. Στο ίδιο πλαίσιο, νέοι Ρομά επιμορφώθηκαν σε θέματα πολιτιστικής διαμεσολάβησης, μέσα από μια διαδικασία προσαρμοσμένη στις ανάγκες και τα ενδιαφέροντά τους, διαδικασία που είχε ενδιαφέροντα αποτελέσματα: έφηβοι και ενήλικες Ρομά έγιναν οι προσωπικοί «ξεναγοί» στο μουσείο φίλων και συγγενών, μαθητές μυήθηκαν με εναλλακτικούς τρόπους σε ζητήματα μουσειακής λειτουργίας, ένα μουσικό σχήμα παραδοσιακής μουσικής, οι Sam Roma, γεννήθηκε μέσα από την ανάγκη έκφρασης και δημιουργίας. Οργανώθηκαν, επίσης, εκπαιδευτικά προγραμμάτων στις εκθέσεις του ΒΧΜ για σχολικές ομάδες με σημαντική παρουσία Ρομά μαθητών. Τα προγράμματα κινήθηκαν θεματικά κυρίως γύρω από ζητήματα καθημερινής ζωής και διατροφής στο Βυζάντιο, διευκολύνοντας τη γνωριμία με έναν πολύμορφο κόσμο του παρελθόντος και επιτρέποντας, ταυτόχρονα, συγκρίσεις και παραλληλισμούς με σημερινές εμπειρίες των παιδιών που συμμετείχαν.

Κομβικής σημασίας για τη δράση «Με τους Ρομά στο Μουσείο», υπήρξε η συνεργασία που αναπτύχθηκε με επτά περιφερειακές υπηρεσίες του Υπουργείου Πολιτισμού,[5] που συμμετείχαν σε ένα πρωτότυπο εγχείρημα προσέγγισης των Ρομά πληθυσμών της περιοχής ευθύνης τους. Σε κάθε περιοχή εντοπίστηκαν οι απαραίτητοι σύνδεσμοι με τις κοινότητες Ρομά, που κρίθηκε αναγκαίο να εμπλακούν σε όλες τις φάσεις σχεδιασμού και υλοποίησης των επιμέρους δράσεων, ενώ πραγματοποιήθηκαν προκαταρκτικές συναντήσεις εργασίας για να διευκρινιστούν ζητήματα στοχοθεσίας και μεθοδολογίας, να συζητηθούν τα χαρακτηριστικά και οι ιδιαίτερες παράμετροι που καθορίζουν τη ζωή κάθε τοπικής κοινότητας Ρομά, να εντοπιστούν οι δυνατότητες και οι περιορισμοί που θέτουν οι μουσειακές συλλογές και τα μνημεία ανά περιοχή, να διαμορφωθεί κλίμα συνεργασίας και εμπιστοσύνης. Η προεργασία αυτή επέτρεψε να σχεδιαστούν και να υλοποιηθούν, σε κάθε περιοχή, διαφορετικές εκπαιδευτικές δράσεις γνωριμίας με μουσεία και μνημεία, με κοινό τους παρονομαστή πως κατάφεραν να προκαλέσουν το ενδιαφέρον των συμμετεχόντων για την πολιτιστική κληρονομιά του τόπου τους, να τους εμπλέξουν ενεργητικά σε διαδικασίες άτυπης μάθησης, να κεντρίσουν τη φαντασία και να ενεργοποιήσουν τη μνήμη, να κερδίσουν τα χαμόγελα στα χείλη μικρών και μεγάλων.

Η επιτυχία των δράσεων αυτών, που εν πολλοίς οφείλεται στην στενή συνεργασία με τους άμεσα εμπλεκόμενους πληθυσμούς, υπογραμμίζει τις πολλαπλές δυνατότητες των μουσείων να χαράσσουν αποτελεσματικούς δρόμους επικοινωνίας με επιμέρους πληθυσμιακές ομάδες, συμβάλλοντας στην ενδυνάμωσή τους.

Η δράση «Μια νοερή επίσκεψη στο Βυζαντινό Μουσείο» σχεδιάστηκε και υλοποιήθηκε το 2013 με μια ομάδα 20 μαθητών Α’ & Β’ Γυμνασίου και Α’ & Β’ Λυκείου του Γυμνασίου-Λυκείου που λειτουργεί εντός του Ειδικού Καταστήματος Κράτησης Νέων Αυλώνα (ΕΚΚΝΑ)[6]. Οι φυλακισμένοι συγκαταλέγονται, προφανώς, στις πληθυσμιακές ομάδες που αποκλείονται από την μουσειακή εμπειρία, ενώ εγγράφονται στο πεδίο του λεγόμενου κοινωνικού αποκλεισμού, όχι μόνο λόγω της ειδικής συνθήκης που επιφέρει ο εγκλεισμός καθαυτός (διάρρηξη κοινωνικών δεσμών, απώλεια δικαιωμάτων, στιγματισμός, δυσμενείς συνθήκες διαβίωσης, ψυχολογική πίεση, ανασφάλεια κοκ), αλλά και εξαιτίας των λοιπών κοινωνικών χαρακτηριστικών που είναι κυρίαρχα στην συγκεκριμένη πληθυσμιακή ομάδα (φτώχεια, χαμηλό μορφωτικό επίπεδο κ.ο.κ.).

Η ομάδα μαθητών του ΕΚΚΝΑ, ανομοιογενής ως προς την εθνοπολιτισμική προέλευση, καθώς οι 19 από τους 20 προέρχονταν από το Αφγανιστάν, την Αλγερία, την Αλβανία, την Αρμενία, το Μαρόκο και τη Ρωσία, είχε, επιπλέον, και μεγάλη ανομοιογένεια τόσο ως προς την κατανόηση και χρήση της ελληνικής γλώσσας όσο και ως προς το γνωστικό επίπεδο των μελών της. Τα δεδομένα αυτά σε συνάρτηση με την πρόθεση να εμπλακούν οι ίδιοι οι μαθητές στην επιλογή των επιμέρους θεματικών της δράσης, οδήγησε τους ανθρώπους του μουσείου και τους συνεργαζόμενους καθηγητές του σχολείου να προτείνουν στους μαθητές, ως πρώτη φάση του προγράμματος, να περιηγηθούν ελεύθερα, στις τάξεις τους, στον διαδικτυακό τόπο του ΒΧΜ και μετά από συζήτηση μεταξύ τους να καταλήξουν στα μουσειακά αντικείμενα και τα θέματα που τους ενδιέφεραν περισσότερο.

Στην επόμενη φάση, το μουσείο επισκέφτηκε το σχολείο της φυλακής, με τους ανθρώπους του, τις εκδόσεις του και εποπτικό υλικό από το εκπαιδευτικό πρόγραμμα για τα βυζαντινά χειρόγραφα, που ήταν και το θέμα που κέντρισε περισσότερο το ενδιαφέρον των μαθητών στην προηγούμενη φάση. Με τη χρήση και πάλι της ιστοσελίδας του Βυζαντινού Μουσείου, που διευκόλυνε μια εικονική περιήγηση στη μόνιμη έκθεση, καθώς και του υπόλοιπου υλικού, αναπτύχθηκε μια δίωρη συζήτηση, της οποίας τα θέματα καθορίστηκαν σε μεγάλο βαθμό από τα ενδιαφέροντα των μαθητών. Συζητήθηκαν η έννοια του Μουσείου, η ιστορία και οι συλλογές του ΒΧΜ, ζητήματα διαχείρισης, συλλογής, φύλαξης και έκθεσης μουσειακών αντικειμένων, καθώς και θέματα που σχετίζονται με την ανάγκη προστασίας και ανάδειξης της πολιτιστικής κληρονομιάς κάθε τόπου. Επιδιώχθηκε η κατά το δυνατόν «ανοικτή» ερμηνευτική προσέγγιση των επιλεγμένων αντικειμένων με την ενεργητική συμμετοχή των μαθητών, την παρατήρηση, την ανάκληση προηγούμενων γνώσεων και εμπειριών, τη σύγκριση του άλλοτε με το παρόν. Έγινε προσπάθεια ένταξης των αντικειμένων/θεμάτων στο ευρύτερο πλαίσιο του βυζαντινού κόσμου ως ενιαίου, αλλά όχι ομοιόμορφου πολιτισμικού χώρου.

Μετά από την επίσκεψη του μουσείου στο σχολείο, αποφασίστηκε να φτιάξουν οι μαθητές ένα δικό τους βιβλίο κατά το βυζαντινό πρότυπο, έναν κώδικα, όπου θα κατέγραφαν τις εντυπώσεις τους από την επίσκεψη. Για την διαδικασία αυτή χρειάστηκε αρκετός χρόνος, αφού οι μαθητές έπρεπε να γράψουν τις εντυπώσεις τους, να διορθωθούν τα κείμενα, να αντιγράψουν καλλιτεχνικά, να εργαστούν ατομικά και ομαδικά για να σχεδιάσουν χειρόγραφα τις σελίδες, να διακοσμήσουν και να χρωματίσουν περίτεχνες πύλες και πρωτογράμματα. Όταν η διαδικασία αυτή ολοκληρώθηκε, συγκεντρώθηκε το υλικό με τελικό προορισμό το εργαστήριο συντήρησης χάρτινων αντικειμένων του ΒΧΜ. Οι συντηρητές του μουσείου ανέλαβαν να «δέσουν» τις δημιουργίες των μαθητών σε κώδικα κατά το μεταβυζαντινό τρόπο βιβλιοδεσίας, ενώ όλη η διαδικασία, από την προετοιμασία των φύλλων μέχρι την τοποθέτηση των πινακίδων και τη διακόσμησή τους, τεκμηριώθηκε φωτογραφικά.

Με το φωτογραφικό υλικό από την παραπάνω διαδικασία δημιουργήθηκε μια αναλυτική παρουσίαση των φάσεων κατασκευής ενός χειρόγραφου κώδικα, που παρουσιάστηκε στους μαθητές σε επόμενη επίσκεψη στο σχολείο, προκαλώντας αναλυτική συζήτηση για το θέμα. Ο ολοκληρωμένος πια κώδικας με τις δημιουργίες των παιδιών, βιβλιοδετημένος από το εργαστήριο συντήρησης του ΒΧΜ, παραδόθηκε στα χέρια των μαθητών που τον ξεφύλλισαν με έκδηλη περηφάνια. Σήμερα, βρίσκεται  στη βιβλιοθήκη του Γυμνασίου-Λυκείου Αυλώνας.

Αντί επιλόγου

Με αφετηρία τον προβληματισμό για την έννοια του κοινωνικού αποκλεισμού, τις συζητήσεις για τον κοινωνικό και ευρύτερα μορφωτικό ρόλο του μουσείου και τις βασικές αρχές της Κριτικής Παιδαγωγικής, επιχειρήσαμε, μέσα από παραδείγματα μουσειακών εκπαιδευτικών δράσεων που υλοποιήθηκαν στον ελλαδικό χώρο τις τελευταίες δεκαετίες, να δείξουμε τους τρόπους με τους οποίους η μουσειακή εκπαίδευση δύναται να αξιοποιηθεί στην κατεύθυνση της ενδυνάμωση των λεγόμενων ευάλωτων ή ευπαθών κοινωνικών ομάδων.

Το μουσείο, αν πράγματι συνιστά έναν χώρο για τη γνωριμία των ανθρώπων με τον κόσμο, μέσα στην πολυπλοκότητα, τις αντιθέσεις και τις συγκρούσεις που τον διέπουν στην ιστορική του διαδρομή, δε μπορεί παρά να εργαστεί συνειδητά για να χαράξει δρόμους συνάντησης, συνεργασίας και επικοινωνίας με τα πολλαπλά κοινωνικά υποκείμενα. Ειδικά στους ρευστούς και δύσκολους καιρούς που ζούμε, όπου η οικονομική κρίση διευρύνει τις κοινωνικές ανισότητες και γεννά νέα φτώχεια και ανεργία και αυτές με τη σειρά τους υποδαυλίζουν φαινόμενα κοινωνικού αποκλεισμού, ρατσισμού και μισαλλοδοξίας, τα μουσεία, οι εκπαιδευτικοί,  επιστημονικοί και πολιτιστικοί φορείς δεν έχουν πάρα μόνο έναν δρόμο να ακολουθήσουν: να επιμείνουν με σταθερότητα και προσήλωση στη διεύρυνση της γνώσης για όλους, στην επιστημονικά τεκμηριωμένη και νηφάλια προσέγγιση των ανθρώπινων δημιουργημάτων, των ιστορικών φαινομένων, περιόδων, λαών και πολιτισμών, στην ενδυνάμωση της κριτικής ικανότητας των ανθρώπων. Να επιμείνουν, με άλλα λόγια, στην ενίσχυση των εργαλείων που μπορούν να οδηγήσουν στην κοινωνική χειραφέτηση. Ακόμη κι όταν αυτό μοιάζει δύσκολο ή και ουτοπικό.     

Βιβλιογραφία

Αλεξίου, Θ. (2006). Από το μοντέλο των κοινωνικών τάξεων στο μοντέλο του κοινωνικού αποκλεισμού: επιστημολογικές προϋποθέσεις και μεθοδολογικές συνέπειες. Θέσεις (τ. 96), σελ. 61-93.

Βελιώτη-Γεωργοπούλου, Μ. & Τουντασάκη, Ει. (επιμ.) (1997). Μουσεία και Άτομα με Ειδικές Ανάγκες. Εμπειρίες και προοπτικές. Πρακτικά Ημερίδας, Αθήνα 27.5.1993. Αθήνα: Gutenberg.

Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο (2014). Με τους Ρομά στο Μουσείο. Δράσεις προσέγγισης σε Αθήνα, Δράμα, Θεσσαλονίκη, Καλαμάτα, Κέρκυρα, Σπάρτη, Χαλκίδα και Χίο. Αθήνα: Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο.

Γκότσης, Στ. (επιμ.) (1996). Ο πολιτισμός ως μέσον κοινωνικής ένταξης – μια διαπολιτισμική προσέγγιση. Αθήνα: Υπουργείο Πολιτισμού, ΔΙΠΚΑ – Κέντρο Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων.

Γκότσης, Στ. (επιμ.) (1997). Ο πολιτισμός ως μέσον κοινωνικής ένταξης – μια διαπολιτισμική προσέγγιση (Ο χρόνος), Αθήνα: Υπουργείο Πολιτισμού, ΔΙΠΚΑ – Κέντρο Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων.

Γκότσης, Στ. (2004). Ερμηνευτικά – εκπαιδευτικά προγράμματα για ομάδες ατόμων με αναπηρίες: το παράδειγμα του Βυζαντινού και Χριστιανικού Μουσείου, στο Α. Τσιτούρη (επιμ.), Πρόσβαση Ατόμων με Αναπηρίες σε χώρους πολιτισμού και αθλητισμού. Πρακτικά Συνεδρίου. Θεσσαλονίκη 30.10-1.11.2003. Αθήνα: ΥΠΠΟ, σελ. 207-213.

Γκότσης, Στ. (2008). Το μουσείο στη δίνη της «παγκοσμιοποίησης» και της «πολυπολιτισμικότητας», ILISSIA (τ. 3), σελ. 40-51.

Γκότσης, Στ. (2011). «Εμείς» και οι «άλλοι» στη μουσειακή εκπαίδευση: αναφορά σε εκδοχές της διαπολιτισμικότητας, μέσα από παραδείγματα εκπαιδευτικών εφαρμογών, στο Ει. Γαβριλάκη (επιμ.), Η Άνοιξη των Μουσείων: Συνάντηση για τα εκπαιδευτικά προγράμματα και τη μουσειακή αγωγή, Πρακτικά Συνεδρίου (Ρέθυμνο, 8-10.5.2009). Ρέθυμνο: ΚΕ΄ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων & Ιστορική και Λαογραφική Εταιρεία Ρεθύμνου,  σελ. 55-66.

Γκότσης, Στ. (2014). Μουσείο, μνήμη και ταυτότητα. Η συμμετοχή του Βυζαντινού Μουσείου στο ευρωπαϊκό πρόγραμμα συνεργασίας Roma Routes, στο Στ. Γκότσης (επιμ.), Ρομά. Ιστορικές διαδρομές και σημερινές αναζητήσεις. Αθήνα: Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο, σελ. 143-158.

Γκότσης, Στ. & Βοσνίδης, Π. (2008). Μουσείο και ψυχική υγεία: μια πρόκληση, ILISSIA (τ. 2), σελ. 35-41.

Γρόλλιος, Γ., Καρανταΐδου, Ρ., Κορομπόκης, Δ., Κοτίνης, Χ. & Λιάμπας, Τ. (2003). Γραμματισμός και Συνειδητοποίηση: Μια παιδαγωγική προσέγγιση με βάση τη Θεωρία του Paulo Freire. Αθήνα: Μεταίχμιο.                                             

Golding, V. (2009). Learning at the Museum Frontiers. Identity, Race and Power. Surrey: Ashgate.

Gibbs, K., Sani, M. & Thompson, J. (επιμ.) (2007). Lifelong Learning in Museums. A European Handbook, http://online.ibc.regione.emilia-romagna.it/I/libri/pdf/LifelongLearninginMuseums.pdf (τελευταία επίσκεψη 29/5/2018).

Hooper-Greenhill, Ε. (1999). Education, communication and interpretation: towards a critical pedagogy in museums, στο Ε. Hooper-Greenhill (επιμ.), The Educational Role of the Museum. 2η έκδοση, London: Routledge, σελ. 3-27.

Θεοδώρου, Μ. (2009). Σχεδιασμός για όλους. Αρχιτεκτονική δημοκρατία, ILISSIA (τ. 5-6), σελ. 90-97.

Λιόλιος, Κ. (2008). Επικοινωνία, μουσείο και ψυχική νόσος, ILISSIA (τ. 2), σελ. 42-45.

Mayo, P. (2013). Museums as Sites of Critical Pedagogical Practice, Review of Education, Pedagogy, and Cultural Studies, (τ. 35:2), σελ. 144-153.

Μαυροσκούφης, Δ., Μυρογιάννη, Έ., Γρόσδος, Στ. & Σεϊτανίδου. Δ. (επιμ) (2014). Το μουσείο ήταν τέλειο! Διαπολιτισμικά Προγράμματα Σχολείων σε Μουσεία. Οδηγός Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων. Αθήνα: ΥΠΑΙΘ.

Mc Laren, P. (2010). Κριτική Παιδαγωγική: Μία Επισκόπηση, στο Π. Γούναρη & Γ. Γρόλλιος (επιμ.), Κριτική Παιδαγωγική: μια συλλογή κειμένων. Αθήνα: Gutenberg, σελ. 279-330.

Νάκου, Ει. (2015). Εκπαιδευτικά προγράμματα για άτομα με αναπηρίες ή/και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες σε αρχαιολογικούς χώρους και μουσεία στην Ελλάδα, στο Β. Αργυρόπουλος, Σ. Χαμονικολάου & Χ. Κανάρη (επιμ.), Πολιτισμός/Ειδική Αγωγή. Η πρόσβαση ατόμων με αναπηρίες ή/και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες στο φυσικό και πολιτισμικό περιβάλλον των μουσείων και των αρχαιολογικών χώρων. Βόλος: Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, σελ. 213-236.

Παπαδοπούλου, Δ. (2002). Κοινωνικός Αποκλεισμός. Εισαγωγή στην έννοια και τη διαδικασία, στο Δ. Παπαδοπούλου (επιμ.), Κοινωνικός Αποκλεισμός: Για τους ανθρώπους που παραμερίζουμε – εισηγήσεις τριήμερου συνεδρίου (16, 17, 18 Μαΐου 1999, Πάντειο Πανεπιστήμιο). Αθήνα: Αρμός, σελ. 44-72.

Παπαϊωάννου, Σ. (2008). Κοινωνικές Ανισότητες και Κοινωνικός Αποκλεισμός. Κοινωνία και Ψυχική Υγεία, (τ.6), σελ. 20-33.

Reynolds, P. (2016). «Roma Routes»: Heritage as a Path to Dialogue, στο P. Innocenti (επιμ.) Migrating Heritage. Experiences of Cultural Networks and Cultural Dialogue in Europe. London and New York: Routledge, σελ. 139-148.

Sandell, R. (2002). Museums and the combating of social inequality: roles, responsibilities, resistance, στο R. Sandell (επιμ.), Museums, Society, Inequality. London and New York: Routledge, σελ. 3-23.

Shor, I. (1992). Empowering Education: Critical Teaching for Social Change. Chicago: The University of Chicago Press. 

Simon, N. (2010). The Participatory Museum, Santa Cruz, California: Museum 2.0. (Διαθέσιμο και on-line στο http://www.participatorymuseum.org/ – τελευταία επίσκεψη  29/5/2018).

Τσαούσης, Δ. (1998). Πολιτισμός, ελεύθερος χρόνος και κοινωνικός αποκλεισμός, στο Κ. Κασιμάτη (επιμ.), Κοινωνικός Αποκλεισμός: Η Ελληνική Εμπειρία. Αθήνα: Gutenberg, σελ. 87-119.

Τσιάκαλος, Γ. (1998). Κοινωνικός Αποκλεισμός: Ορισμοί, Πλαίσιο και Σημασία, στο Κ. Κασιμάτη (επιμ.), Κοινωνικός Αποκλεισμός: Η Ελληνική Εμπειρία. Αθήνα: Gutenberg, σελ. 39-66.

Τσιτούρη, Α. (επιμ.) (2004). Πρόσβαση Ατόμων με Αναπηρίες σε χώρους πολιτισμού και αθλητισμού. Πρακτικά Συνεδρίου. Θεσσαλονίκη 30.10-1.11.2003. Αθήνα: ΥΠΠΟ.

Τσιτούρη, Α. (2005). Καθολική πρόσβαση των ατόμων με αναπηρία σε χώρους πολιτισμού: πραγματικότητα ή ουτοπία;, Τετράδια Μουσειολογίας (τ. 2), σελ. 37-42.

Τσόπελα, Α. (2008). Εκπαίδευση, Αρχαιολογία και Μουσείο: Προσεγγίσεις στην πολιτισμική διαφορά. Αδημοσίευτη μεταπτυχιακή εργασία στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του ΑΠΘ. 

Υπουργείο Πολιτισμού (2004). Ευρωπαϊκό Έτος ΑμεΑ 2003. Εθνικό Σχέδιο Δράσης ΥΠΠΟ. Εκπαιδευτικές Δράσεις. Αθήνα: ΥΠΠΟ.

Vomvyla,  E. (2007). Archaeology as a vehicle for social integration; towards an intercultural approach? Greece as a case study. Αδημοσίευτη μεταπτυχιακή εργασία στο Institute of Archaeology, University of London.

Φρέιρε, Π. (1977). Η αγωγή του καταπιεζόμενου. Μτφρ. Γ. Κρητικός. Αθήνα: Ράππας.

Παραπομπές

[1] Για τον ορισμό των ευπαθών ομάδων στη σχετική ελληνική νομοθεσία βλ. https://www.synigoros-solidarity.gr/452/evalotes-efpatheis-omades#_ftn1

[2] Για μια καταγραφή των σχετικών προσπαθειών στην Ελλάδα και του προβληματισμού στον οποίο εντάσσονται βλ. Vomvyla 2007, Τσόπελα 2008 και Μαυροσκούφης κ.α. 2014

[3] Η έκθεση είχε τρεις ενότητες. Η πρώτη, με τίτλο «Τσιγγάνοι: η δική μου πραγματικότητα», αποτελείτο από φωτογραφικές αποτυπώσεις της ζωής των κατοίκων στον καταυλισμό της Νέας Αλικαρνασσού στο Ηράκλειο Κρήτης, από επτά νέους Τσιγγάνους της περιοχής. Η δεύτερη, με τίτλο «Τερνέ Ρομά Αντό Σουρέτι – Νέοι Τσιγγάνοι Φωτογράφοι», αποτελείτο από μέρος του υλικού που προέκυψε από τα μαθήματα σε νέους Τσιγγάνους της Αγίας Βαρβάρας, σε εργαστήρι φωτογραφίας που οργάνωσε την περίοδο 1999-2004 το Υπουργείο Πολιτισμού. Η τρίτη ενότητα, με τίτλο «T.A.M.A. (Temporary Autonomous Museum for All) – Προσωρινό Αυτόνομο Μουσείο για Όλους», περιλάμβανε έργα της εικαστικού Μαρίας Παπαδημητρίου, όπως το βίντεο TAMA–Sentimental, με το οποίο η καλλιτέχνης κέρδισε το βραβείο ΔΕΣΤΕ 2003 για την ικανότητά της να ενεργοποιεί  συνεργασίες και συλλογικές δράσεις που συνδέουν άμεσα την τέχνη με την κοινωνική πραγματικότητα.

[4] Πρόκειται για τις ταινίες «Οι φυλές των Ρομά» (44′) του Νίκου Αναγνωστόπουλου, Sam Roma (40′) της Μαρίνας Δανέζη, «Οδός Ίριδος» (50′) της Μύρνας Τσάπα και «Μικρές ιστορίες Ρομά» (67′) του Σταύρου Ψυλλάκη, που γυρίστηκαν με την σύμπραξη του Ελληνικού Κέντρου Κινηματογράφου.

[5] Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού/Θεσσαλονίκη, 3η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων (ΕΒΑ)/Χίος, 5η ΕΒΑ/Σπάρτη, 12η ΕΒΑ/Καβάλα, 21η ΕΒΑ/Κέρκυρα, 23η ΕΒΑ/Χαλκίδα και 26η ΕΒΑ/Καλαμάτα.

[6] Η συνεργασία του ΒΧΜ με το Γυμνάσιο-Λύκειο του ΕΚΚΝΑ, πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο  του προγράμματος  «Εκπαίδευση Αλλοδαπών και Παλιννοστούντων Μαθητών» (υποδράση 9.5 «Εκπαιδευτικές επισκέψεις μαθητών»). Βλ. σχετικά Μαυροσκούφης κ. α. 2014.

*Ο Στάθης Γκότσης είναι Ιστορικός στο Υπουργείο Πολιτισμού.

Εισήγηση στο Πανελλήνιο Συνέδριο Μουσειακής Αγωγής και Εκπαίδευσης, που συνδιοργάνωσαν η Περιφερειακή Διεύθυνση Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Στερεάς Ελλάδας, η Περιφέρεια Στερεάς Ελλάδας και το Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής στη Θήβα, 12-14 Μαΐου 2017 (πρακτικά υπό έκδοση).