COVID-19: η βιοπολιτική της νέας ιογενούς απειλής...

Στην εποχή των ψευδών ειδήσεων (fake news), η έγκυρη επιστημονική ενημέρωση για την καινοφανή και, εν πολλοίς, άγνωστη δυναμική της επιδημίας του κορονοϊού αποτελεί ίσως την πιο αποτελεσματική στρατηγική για την αντιμετώπισή του. Παρακάμπτοντας την παραπληροφόρηση και τα συνωμοτικά σενάρια, οφείλουμε πάση θυσία να αναζητήσουμε μια τεκμηριωμένη επιστημονική εξήγηση για τη νέα ιογενή επιδημία, η οποία, όπως όλα δείχνουν, έχει ήδη αναβαθμιστεί σε πανδημία... πανικού

Οπως όλοι οι ιοί, ο COVID-19 οφείλει να αλλάζει, να μεταλλάσσεται και να προσαρμόζει διαρκώς την επιθετική στρατηγική του για να παρακάμπτει τα εμπόδια που του υψώνουν το ανοσοποιητικό σύστημα, οι φαρμακευτικές αγωγές και τα (μελλοντικά) εμβόλια των ανθρώπων. Στο σημερινό άρθρο θα εξετάσουμε ό,τι μέχρι στιγμής γνωρίζουμε σχετικά με την προέλευση, τους μηχανισμούς αναπαραγωγής και την επιδημία στους ανθρώπινους πληθυσμούς του κορονοϊού COVID-19.

Το πόσο δικαιολογημένος είναι ο σχεδόν καθολικός πανικός για τη νέα ιογενή επιδημία το αποδεικνύει η έγκαιρη απόφαση του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ) να κηρύξει τον πλανήτη σε «κατάσταση έκτακτης υγειονομικής ανάγκης», αναγνωρίζοντας έτσι ότι ο νέος κορονοϊός συνιστά απειλή για την υγεία της ανθρωπότητας. Ωστόσο, όπως θα δούμε στο επόμενο άρθρο, αρκετοί επιφανείς στοχαστές και επιστήμονες αμφισβητούν τις ενέργειες για κοινωνικοπολιτικές, γεωπολιτικές και βιοηθικές περιστολές που προκύπτουν από την απεγνωσμένη και άρα άκριτη πλανητική αποδοχή του καθεστώτος της «έκτακτης ανάγκης».

Η επιστημονική και η κοινωνική διαχείριση της επιδημίας του κορονοϊού

Tους τελευταίους δύο μήνες η ανθρωπότητα απειλείται, για πολλοστή φορά, από την εμφάνιση ενός νέου και παντελώς άγνωστου ιού. Και λέμε «για πολλοστή φορά» επειδή μόνο τα τελευταία είκοσι χρόνια η ανθρωπότητα βρέθηκε αντιμέτωπη με νέες ιογενείς επιδημίες, όπως τη γρίπη Η5Ν1 και την επιδημία από τον κορονοϊό Sars το 2003, την πανδημία από τον ιό Η1Ν1 το 2009, αλλά και τις επιδημίες από διάφορους εξωτικούς ιούς (π.χ. Mers-CoV, Nipah, Chikungunya, Zika), από τις οποίες και επιβίωσε.

Γιατί, λοιπόν, αυτή τη φορά βιώνεται με τρόμο η ορατή πλέον προοπτική της νέας πανδημίας από τον ιό COVID-19; Τι καθιστά τον νέο κορονοϊό ξεχωριστό και εν δυνάμει πιο απειλητικό από τους προγενέστερους; Και γιατί η ορατή προοπτική της ανεξέλεγκτης πλανητικής εξάπλωσής του, δηλαδή μιας νέας πανδημίας, εκλαμβάνεται από πολλούς ως θανάσιμη απειλή για τη ζωή των ανθρώπων;

Πάντως, η επαρκώς τεκμηριωμένη επιστημονική απάντηση σε αυτά τα αγωνιώδη ερωτήματα δεν είναι καθόλου εύκολη ούτε και προφανής, δεδομένου ότι θα πρέπει να βασιστεί στα περιορισμένα επιστημονικά δεδομένα που διαθέτουμε σήμερα, και όχι σε αυθαίρετες προσωπικές εικασίες και ανεξέλεγκτες πληροφορίες σχετικά με τη νέα επιδημία, οι οποίες το μόνο που πετυχαίνουν είναι να ενισχύουν τις αυθόρμητες φοβικές και, ενίοτε, παρανοϊκές συλλογικές αντιδράσεις μας απέναντι σε μια άγνωστη απειλή.

Η γενετική ταυτότητα του νέου κορονοϊού

Αναμφίβολα, η ελλιπής κατανόηση και η αβεβαιότητα για τη μελλοντική δυναμική της εξάπλωσης ενός νέου ιού γεννούν μεγάλο άγχος όχι μόνο στους πολίτες αλλά και στους ειδικούς που οφείλουν να ταυτοποιήσουν το στέλεχος του νέου παθογόνου ιού και τον μηχανισμό διάδοσής του στους ανθρώπινους πληθυσμούς – δύο απαραίτητες προϋποθέσεις, τόσο για την αποτελεσματικότερη θεραπευτική αντιμετώπισή του όσο και για το «σπάσιμο» της περιπλεγμένης αναπαραγωγικής αλυσίδας του ιού, η οποία, αν δεν διακοπεί εγκαίρως, επιτρέπει στην τοπικά ανεξέλεγκτη διάδοση (επιδημία) του νέου ιού να μετατραπεί σε πλανητική πανδημία.

Οι κορoνοϊοί είναι μια μεγάλη οικογένεια ιών, που προκαλούν στους ανθρώπους μια σειρά από ασθένειες: από ήπια κρυολογήματα μέχρι πολύ σοβαρότερα αναπνευστικά σύνδρομα, όπως π.χ. το Αναπνευστικό Σύνδρομο Μέσης Ανατολής (ή MERS) και το Σοβαρό Οξύ Αναπνευστικό Σύνδρομο (ή SARS). Ονομάζονται «κορονοϊοί» (κορόνα + ιοί) επειδή η εξωτερική μεμβράνη που περικλείει και προστατεύει το γενετικό υλικό τους καλύπτεται από ειδικές πρωτεΐνες που μοιάζουν με στέμμα (βλ. φωτ.).

Αξίζει να σημειωθεί ότι το γονιδίωμα όλων των κορονοϊών, δηλαδή οι γενετικές πληροφορίες που υπάρχουν στα γονίδιά τους, είναι αποθηκευμένο σε μόρια RNA και όχι σε μόρια DNA, όπως συμβαίνει με τα γονιδιώματα των κυττάρων μας. Το γεγονός όμως ότι οι γενετικές πληροφορίες αυτών των ιών βρίσκονται όλες σε μία μόνο αλυσίδα RNA, η οποία για να αναπαραχθεί οφείλει να αντιγραφεί πρώτα σε DNA, αυξάνει πολύ την πιθανότητα να συμβούν λάθη, δηλαδή μεταλλάξεις, κατά την αντιγραφή του RNA σε DNA. Και επομένως είναι πολύ δύσκολο να προβλέψουμε –και άρα να αντιμετωπίσουμε– την πορεία της εξέλιξης των κορονοϊών.

Ο κορονοϊός που ευθύνεται για την τρέχουσα επιδημία βαφτίστηκε αρχικά και ονομαζόταν «2019-nCoV», επειδή εντοπίστηκε πρώτη φορά τον Δεκέμβριο 2019 στην πόλη Γιουχάν της Κίνας, ενώ ποτέ πριν δεν είχε εμφανιστεί σε άλλους ανθρώπινους πληθυσμούς. Σύμφωνα με τις πρώτες σχετικές ανακοινώσεις του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, ο νέος κορονοϊός διαφέρει από τους άλλους γνωστούς και δεν θα πρέπει να συγχέεται ούτε με τον βήτα κορονοϊό «MERS-CoV», που προκαλεί το Αναπνευστικό Σύνδρομο Μέσης Ανατολής ή MERS, ούτε με τον βήτα κορονοϊό «SARS-CoV», που προκαλεί το Σοβαρό Οξύ Αναπνευστικό Σύνδρομο ή SARS.

Μολονότι ανήκει στην ίδια οικογένεια με αυτούς τους δύο, ο νέος κορονοϊός διαφέρει γονιδιακά όσο και επιδημιολογικά από αυτούς. Παρ’ όλα αυτά, θεωρείται σχεδόν βέβαιο ότι και οι τρεις αυτοί κορονοϊοί που μολύνουν το αναπνευστικό σύστημα των ανθρώπων προέκυψαν, δηλαδή διαφοροποιήθηκαν και εξελίχθηκαν, μέσω μεταλλάξεων του RNA κάποιων κορονοϊών, που στην αρχική μορφή τους μπορούσαν να μολύνουν μόνο ένα είδος ασιατικής νυχτερίδας και, ενδεχομένως, κάποια άλλα ενδιάμεσα ζώα.

Ο ιός με τα δύο ονόματα: COVID-19 ή SARS-CoV-2

Στις 12 Φεβρουαρίου 2020 ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας αποφάσισε να αλλάξει την αρχική ονομασία του νέου κορονοϊού από «2019-nCoV» σε «COVID-19», το «co» αντιστοιχεί στο «corona» (κορόνα), το «vi» στο «virus» (ιός) και το «d» στο «disease» (ασθένεια): η «νόσος που προκαλείται από κορονοϊό και εκδηλώθηκε το 2019». Ο λόγος αυτής της μετονομασίας ήταν ότι η αρχική ονομασία «ενοχοποιούσε» αποκλειστικά την Κίνα και στιγμάτιζε ως φορείς μόνο τους Κινέζους. Κάτι που εμφανώς δεν ίσχυε πλέον!

Ομως, την ίδια ημέρα η αρμόδια ομάδα της Διεθνούς Επιτροπής για την Ταξινόμηση των Ιών (Committee on Taxonomy of Viruses - ICTV), που είναι υπεύθυνη για την επίσημη ονομασία όλων των ιών, θεώρησε ορθότερο να ονομάζεται ο ίδιος ιός «SARS-CoV-2», που σημαίνει «Σοβαρό Οξύ Αναπνευστικό Σύνδρομο από Κορονοϊό 2», ώστε να δηλώνεται ρητά η στενότατη συγγένεια του νέου κορονοϊού (CoV-2) με τον κορονοϊό SARS.

Πέρα, όμως, από αυτά τα πρόσκαιρα προβλήματα επιστημονικής ονοματοδοσίας, πολύ μεγαλύτερη σύγχυση προκαλούν τα συνήθως ασαφή στοιχεία και οι ανεπιβεβαίωτες «ειδήσεις» που προβάλλονται από τα ΜΜΕ σχετικά με τη νοσηρότητα και την πραγματική θνησιμότητα που προκαλεί ο νέος κορονοϊός στον άνθρωπο.

Αν ως «θνησιμότητα» οι επιδημιολόγοι περιγράφουν τη συχνότητα θανάτων που προκαλεί μία νόσος σε κάποιον πληθυσμό, ενώ ως «νοσηρότητα» περιγράφουν τη συχνότητα εμφάνισης και διάδοσης της ίδιας νόσου σε κάποιον πληθυσμό, τότε ποια είναι τα μέχρι στιγμής εξακριβωμένα βιοϊατρικά στοιχεία που διαθέτουμε σχετικά με την επιδημία του νέου κορονοϊού που τείνει πλέον να μετατραπεί σε πλανητική πανδημία;

Μέχρι τη στιγμή που γράφεται αυτό το άρθρο (Πέμπτη 5/3, αργά το βράδυ) έχουν καταγραφεί σε όλο τον κόσμο 95.265 εξακριβωμένα κρούσματα μόλυνσης από τον «COVID-19», ο αριθμός των νεκρών ανέρχεται σε 3.281, ενώ ο αριθμός των ανθρώπων που ξεπέρασαν τη νόσο είναι περίπου 54.122. Μολονότι μπορεί κανείς πολύ εύκολα να ενημερώνεται για τον συνολικό αριθμό των νεκρών και όσων νοσούν εξαιτίας του COVID-19 (ανά χώρα ή σε όλο τον πλανήτη), τέτοιες μακάβριες και ιδιαιτέρως αγχογόνες ειδήσεις σπανιότατα συνοδεύονται από σχόλια ή έγκυρες αναλύσεις για το αν η καταγεγραμμένη θνησιμότητα και η νοσηρότητα είναι υψηλή ή χαμηλή. Γεγονός που δημιουργεί μόνο σύγχυση και πανικό στους περισσότερους πολίτες!

Σύμφωνα, μάλιστα, με την πλέον εκτενή και εμπεριστατωμένη, μέχρι στιγμής, κλινική έρευνα που έγινε στην Κίνα, σε 44.000 άτομα που είχαν προσβληθεί από τον «COVID-19», η θνησιμότητα είναι χαμηλή στα παιδιά, στους εφήβους και σε άτομα μέσης ηλικίας, ενώ ανεβαίνει σημαντικά στα υπερήλικα άτομα (άνω των 80 ετών) καθώς και σε τα άτομα που πάσχουν από πνευμονικές, καρδιακές ασθένειες, διαβήτη και ανοσολογικές παθήσεις.

Η έρευνα έγινε από το κινεζικό Κέντρο Ελέγχου των Παθήσεων (Ccdc) και δημοσιεύτηκε πριν από δύο εβδομάδες στο ιατρικό περιοδικό επιδημιολογίας «Chinese Journal of Epidemiology».

Σύμφωνα λοιπόν με την πιο πρόσφατη έρευνα, ο νέος κορονοϊός προκαλεί μια πολυποίκιλη από άποψη συμπτωμάτων μολυσματική πνευμονική νόσο που στο 80% των περιπτώσεων έχει μάλλον σχετικά ήπια συμπτώματα και περίπου στο 95% τα άτομα που νοσούν την ξεπερνούν χωρίς πολύ σοβαρές επιπλοκές. Πάντως, σύμφωνα με τον ΠΟΥ, η θνησιμότητα από τον νέο κορονοϊό κυμαίνεται από 2% έως 3,4 %, στις πιο ακραίες περιπτώσεις, και απ’ ό,τι φαίνεται οι άντρες παρουσιάζουν μεγαλύτερη θνησιμότητα (2,8%) από τις γυναίκες (1,7%).

Πλανητική κατάσταση «έκτακτης ανάγκης»

Παρ’ όλα αυτά, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας έχει κηρύξει, ήδη από τις 30.1.2020, τον πλανήτη σε «κατάσταση έκτακτης υγειονομικής ανάγκης», αναγνωρίζοντας έτσι με τον πιο επίσημο τρόπο ότι ο νέος κορονοϊός συνιστά παγκόσμια απειλή για την υγεία της ανθρωπότητας. Δικαιολογώντας, μάλιστα, το βράδυ της ίδιας ημέρας αυτή την ακραία υγειονομική-ιατρική όσο και νομικο-πολιτική επιλογή, ο επικεφαλής του ΠΟΥ, Τέντρος Αντάνομ Γεμπρεγεσού, θα δηλώσει: «Τις τελευταίες εβδομάδες βιώνουμε μια άνευ προηγουμένου επιδημία, που τυγχάνει πρωτοφανούς αντιμετώπισης» και προσέθεσε ότι, παρά το υψηλό ρίσκο από την κινεζικής εστίας και προέλευσης νέα ιογενή επιδημία, «είναι αντίθετος στην επιβολή περιοριστικών μέτρων στο εμπόριο και στις μετακινήσεις έναντι της Κίνας».

Σήμερα, που η νέα κορονοϊογενής κρίση έγινε πια πλανητική, ο διεθνής αποκλεισμός της Κίνας γίνεται κάθε μέρα και πιο ασφυκτικός, αφού οι περισσότερες μεγάλες αεροπορικές εταιρείες αναστέλλουν επ’ αόριστον τα δρομολόγιά τους προς ή και από τη χώρα. Ενώ η γειτονική Ρωσία εδώ και έναν μήνα έχει κλείσει τα σύνορά της με την Κίνα με τη φρούδα ελπίδα ότι θα αποτρέψει την εισβολή της επιδημίας του κορονοϊού από την Κίνα.

Οσο για τις υπόλοιπες χώρες, και αυτές προχώρησαν ταχύτατα στον επαναπατρισμό υπηκόων τους από την ευρύτερη περιοχή της επιδημικής εστίας: την πόλη Γιουχάν. Μια στρατηγική «υγειονομικού» αποκλεισμού που πιθανότατα θα επαναληφθεί πολλές φορές στο μέλλον, απέναντι στις χώρες με τα υψηλότερα ποσοστά διάδοσης του COVID-19.

Δεδομένου ότι, δεν διαθέτουμε κάποιες αποτελεσματικές θεραπείες κατά του ιού και το πολύτιμο εμβόλιο μάλλον θα αργήσει να εμφανιστεί, θα πρέπει να αποφασιστούν και να επιβληθούν, αμέσως, κάποια ιδιαίτερα επώδυνα και σκληρά περιοριστικά μέτρα. Ετσι, για να επανέλθουμε το ταχύτερο στην προγενέστερη του κορονοϊού πλανητική ζωή μας, οφείλουμε –όπως ισχυρίζονται κάποιοι– να περιορίσουμε στο μέγιστο δυνατόν την ελευθερία κινητικότητας των ανθρώπων: τόσο στο εσωτερικό μιας μεγαλούπολης όσο και μεταξύ των χωρών.

Ηδη σε διάφορες χώρες κλείνουν προσωρινά τα σχολεία και τα πανεπιστήμια, αναστέλλονται πολλές προγραμματισμένες κοινωνικές δραστηριότητες (αθλητικές, μουσικές, θεατρικές κ.ο.κ). Μια προνοητική κοινωνική στρατηγική που, όπως θα δούμε στο επόμενο άρθρο, κάθε άλλο παρά αποδεδειγμένα ή αυτομάτως αποτελεσματική θα πρέπει να θεωρείται για την αντιμετώπιση της νέας επιδημίας.

                                                                                 Πηγή: Σπύρος Μανουσέλης / efsyn.gr