Η κατάρρευση του σύγχρονου κοσμοειδώλου και ο κορονοϊός...

Ζούμε σε μια ιστορική εποχή εδώ και σχεδόν διακόσια χρόνια (από τον 19ο αιώνα μέχρι σήμερα, στις αρχές του εικοστού πρώτου αιώνα) κατά την οποία ιδρύθηκαν, θεμελιώθηκαν και λειτουργούν τα πολιτικά συστήματα, τα οικονομικά συστήματα, αλλά προπάντων ο κοινωνικός βιόκοσμος (δηλ. η καθημερινότητα, η οικογένεια, οι φιλικές και ανθρώπινες σχέσεις) στο καθεστώς της ευημερίας και της ευτυχίας.

Το ερώτημα που ανακύπτει είναι το εξής: γιατί όλα αυτά τα πράγματα, τα οποία συνοψίζονται στον όρο νεωτερικό και σύγχρονο κοσμοείδωλο, κατέρρευσαν στο «πρώτο φύσημα του ανέμου», δηλαδή με την εμφάνιση του «φυσικού κακού» του κορoνοϊού; Θα επιχειρήσω να αναπτύξω τις απόψεις μου, οι οποίες, ας σημειωθεί, απηχούν αντιλήψεις και ιδέες της κριτικής θεωρίας και του αναστοχασμού, που έχει τις ρίζες του στη «Σχολή της Φρανκφούρτης».

Η σύγχρονη ανθρώπινη κοινωνία δεν άντεξε μπροστά στην επιδρομή του «φυσικού κακού» επειδή η ίδια αυτή κοινωνία δεν είχε κατασκευάσει την άμυνά της. Τι σημαίνει αυτή η στάση μου (Verhalten γερμανιστί); Σημαίνει ότι ο κορονοϊός, η νέα μολυσματική ασθένεια της εποχής μας, δεν είναι παρά ανθρώπινο δημιούργημα, κοινωνική υπόθεση και τελικά πολιτικό έργο.

Με άλλα λόγια, επειδή όλοι μας δεν κατανοούμε τη δουλειά της φιλοσοφίας, αλλά ως αυτάρεσκα άτομα και ως ναρκισσιστικές συλλογικές κοινωνικές ομάδες αποδεχόμαστε το λειτουργικό-θετικιστικό πνεύμα και στην επιστήμη και στην πολιτική, είναι επόμενο να βρισκόμαστε ως παγκόσμια κοινωνία μπροστά στην «άβυσσο» που εμείς οι άνθρωποι με το ίδιο μας (το πνεύμα) κατασκευάσαμε.

Σε προηγούμενο κείμενό μου στην «Εφ.Συν.» υποστήριξα την άποψη ότι ο κορoνοϊός είναι «φυσικό κακό» το οποίο δεν μπορεί να αντιμετωπίσει το ανθρώπινο πνεύμα, στον βαθμό που ο ίδιος ο άνθρωπος μετατρέπεται και μετασχηματίζεται σε «μέσο» για να επιτευχθούν στόχοι και σκοποί ηγετικών κοινωνικών ομάδων. Αυτή η διαχειριστική επιχείρηση είναι η κατεξοχήν εργασία του καπιταλιστικού οικονομικού συστήματος. Το κέρδος, ως ο παρανομαστής του εργασιακού καθεστώτος, δεν αφήνει περιθώρια για άλλες διαφορετικές διευθετήσεις των σχέσεων κεφαλαίου-εργασίας.

Σ’ αυτήν την καπιταλιστική οικονομική λογική εντάχτηκε και η επιστήμη, η οποία κατά τη νεωτερική και τη σύγχρονη ιστορική φάση της κατέληξε θεραπαινίδα του καπιταλισμού. Κατά τον εικοστό αιώνα έχουν διεξαχτεί πάμπολλες επιστημολογικές συζητήσεις για την κοινωνική λειτουργία των επιστημών εν γένει. Τόσο των ανθρωπιστικών, όσο και των θετικών. Στις ατέρμονες αυτές επιστημολογικές συζητήσεις η κριτική θεωρία, όπως φαίνεται, βρίσκεται στο περιθώριο.

Γιατί όταν μιλάμε για «κριτική θεωρία» δεν εννοούμε, στις μέρες μας, την εκδοχή της «Σχολής της Φρανκφούρτης» (Max Horkheimer - Theodor W. Adorno), αλλά ένα σύστημα σκέψης, το οποίο αναδημιουργεί τον ανθρώπινο, τον κοινωνικό, τον οικονομικό και τελικά τον πολιτικό κόσμο από τη σκοπιά της αυτοσυνείδησης του ανθρώπου και της απελευθέρωσης της κοινωνίας.

Εδώ και τώρα βρισκόμαστε ως παγκόσμια κοινωνία μπροστά στην απειλή του κορονοϊού, δηλαδή μπροστά σ’ ένα «φυσικό φαινόμενο» το οποίο κατά την άποψή μου είναι και κοινωνικό και πολιτικό δημιούργημα. Και αυτό έγινε επειδή η οργάνωση της ανθρώπινης ζωής, του κοινωνικού βιόκοσμου, κατά τους δύο τελευταίους αιώνες, θεμελιώθηκε σε δύο συστήματα, το οικονομικό και το πολιτικό, τα οποία εναντιώθηκαν σε μια συμφιλιωτική και συνεργατική σχέση της κοινωνίας με τη φύση.

Θα το πω απλά, κατανοητά και προκλητικά! Ο κορονοϊός εμφανίστηκε στην ορθολογική κοινωνία μας, όχι επειδή τον έστειλε ο «Θεός που έχει πεθάνει» (Nietzsche), αλλά επειδή οι ίδιοι οι άνθρωποι έχουν κατασκευάσει οικονομικά και πολιτικά συστήματα (δηλαδή το σύγχρονο κοσμοείδωλο), τα οποία δεν μπορούν να βοηθούν την ανθρώπινη ζωή. Η τελική φράση μου είναι η εξής: η οικονομική οργάνωση της σύγχρονης κοινωνίας και η πολιτική λειτουργία της «γέννησαν» τον κορονοϊό, ο οποίος τελικά καταστρέφει την ανθρώπινη ζωή.

* καθηγητής Πολιτικής Φιλοσοφίας στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης