BBC: Οι 10 πιο επικές εισαγωγές στην ιστορία της ποπ και ροκ

«Επική εισαγωγή ενός ροκ τραγουδιού», μια τέχνη χαμένη στη μουσική λήθη περασμένων δεκαετιών.
Κάπως έτσι ξεκινάει το άρθρο του BBC – ουσιαστικά μια λίστα από τραγούδια – σχετικά με δέκα χαρακτηριστικές περιπτώσεις τραγουδιών από την ροκ και ποπ μουσική που χρησιμοποιούν μεγάλες σε διάρκεια εισαγωγές προτού μπουν στο… ψητό.

Όλα τα τραγούδια της λίστας (την οποία, ειρήσθω εν παρόδω, «πειράξαμε»… ποιητική αδεία, αφαιρώντας ένα και προσθέτοντας ένα άλλο που θεωρήσαμε πως είναι ακόμη πιο χαρακτηριστικό) χαρακτηρίζονται από το BBC ως «άκρως σημαντικά για την ευρύτερη ποπ κουλτούρα».
Ας τα δούμε ένα προς ένα:

Pet Shop Boys
West End Girls (1985)
Χρόνος που διαρκεί η εισαγωγή: 0.33

Το τραγούδι ηχογραφήθηκε αρχικά το 1984, όταν το συγκρότημα γνώρισε τον αμερικανό παραγωγό Μπόμπι Ορλάντο. Το τραγούδι είχε μικρή επιτυχία στις ΗΠΑ, αλλά παταγώδη αποτυχία στη Βρετανία. Όταν όμως το 1985 προσέλαβαν για παραγωγό τον Στίβεν Χέιγκ, που έκανε ένα απείρως πιο ατμοσφαιρικό και λιγότερο χορευτικό ρεμίξ του «West End Girls», είδαν την (μαζική) επιτυχία να τους χαμογελάει.

The Eagles
Hotel California (1976)

Χρόνος που διαρκεί η εισαγωγή: 0.52

Δυο ακουστικές κιθάρες «μονομαχούν» στην μονόλεπτη εισαγωγή, με φόντο την αφιλόξενη αμερικανική έρημο και έναν ανώνυμο ταξιδιώτη που φτάνει στο Λος Άντζελες από την επαρχία προκειμένου να γνωρίσει μια νέα ζωή γεμάτη ναρκωτικά, αλκοόλ και πάσης φύσεως πειρασμούς.

 

Led Zeppelin
Stairway to Heaven (1971)
Χρόνος που διαρκεί η εισαγωγή: 0.53

Ένα από τα σημαντικότερα τραγούδια της ροκ ιστορίας, διαθέτει την εισαγωγή που του αρμόζει, με μια κιθάρα και ένα «στοιχειωμένο» αρμόνιο. Ακόμη το μετανιώνουν οι Zeppelin που δεν το κυκλοφορήσαν ως single…

 

The Who
Baba O’Riley (1971)
Χρόνος που διαρκεί η εισαγωγή: 1.06

Το 1970 ο Πιτ Τάουνσεντ έχει αφήσει πίσω του το βαρύ, κιθαριστικό Mod παρελθόν του και αρχίζει και πειραματίζεται με τα νέα ηλεκτρονικά συνθεσάιζερ. Αποτέλεσμα των πειραματισμών αυτών υπήρξε αυτό το τραγούδι (που το ρεφρεν του κατόπιν έκλεψαν και οι αδελφοί Κατσιμίχα για το «Για Ένα Κομμάτι Ψωμί»)…

 

Of Montreal

The Past Is A Grotesque Animal (2007)

Χρόνος που διαρκεί η εισαγωγή: 1.40

Τραγούδι-σταθμός της αμερικανικής (αλλά και εγχώριας…) εναλλακτικής σκηνής εκεί στα τέλη της περασμένης δεκαετίας, αυτό το 11λεπτο έπος μιλάει για έναν χωρισμό με μουσικούς όρους και μια στιχουργική ενάργεια που είχαμε χρόνια να ακούσουμε. Η εισαγωγή κυλάει… νεράκι και ούτε καν καταλαβαίνεις το πότε μπαίνει η φωνή του τραγουδιστή Κέβιν Μπαρνς.

 

The Stone Roses
I Wanna Be Adored (1989)
Χρόνος που διαρκεί η εισαγωγή: 1.48

Ίσως το σημαντικότερο σταδιακό «χτίσιμο» τραγουδιού όλης της brit-pop σκηνής: ψυχεδελική εισαγωγή, το μπάσο μπαίνει στα 40 δευτερόλεπτα, κιθάρες και ντραμς, σε ένα ηχητικό κολάζ πέραν πάσης προσδοκίας. Πολλοί προσπάθησαν να το αντιγράψουν έκτοτε, κανείς δεν τα κατάφερε τόσο επιτυχημένα.

 

U2
Where the Streets Have No Name (1987)
Χρόνος που διαρκεί η εισαγωγή: 1.46

Η χαρακτηριστική κουδουνιστή κιθάρα του Edge μπαίνει σιγά σιγά στα ηχεία με το κλασικό της ριφ, προτού ακουστεί το μπάσο και τα ντραμς σε απόλυτη αρμονία με την απότομη αλλαγή του ρυθμού από 3/4 σε 4/4 (μια από τις σπουδαιότερες αλλαγές ρυθμολογίας της ροκ ιστορίας, όπως σημειώνει το BBC).

 

Αϊζακ Χέις
Theme From Shaft (1971)
Χρόνος που διαρκεί η εισαγωγή: 2.41

Τεράστια εισαγωγή σε ένα εξίσου σημαντικότατο κομμάτι, χαρακτηριστικό όχι μόνο του Χέις, αλλά και των αμερικανικών αστυνομικών ταινιών blaxploitation των αρχών των ’70s.

 

The Temptations
Papa Was a Rollin’ Stone (1972)
Χρόνος που διαρκεί η εισαγωγή: 3.53

Σχεδόν τέσσερα λεπτά από κιθάρα wah-wah, φανκ ενορχήστρωση, χειροκροτήματα, χτυπήματα hi-hat στα ντραμς και μια λιτή και σπαρτιάτικη μπασογραμμή, προτού μπουν τα πρώτα φωνητικά.

 

Pink Floyd
Shine On You Crazy Diamond (1975)
Χρόνος που διαρκεί η εισαγωγή: 8.40

Ίσως το καλύτερο τραγούδι που ηχογράφησαν ποτέ οι Βρετανοί progrock-άδες, σε ένα οκτάλεπτο έπος που μοιάζει να μην τελειώνει, αλλά όταν καταλαβαίνεις πως αυτό θα συμβεί, θέλεις να συνεχιστεί, ει δυνατόν, και για ακόμη… δυο πλευρές βινυλίου.

                                                                                                                 Πηγή: protagon.gr

Καλή Πασχαλιά σε όλους!

ΠΡΟΣΚΥΝΟΥΜΕ ΧΡΙΣΤΕ ΜΟΥ ΤΑ ΣΕΠΤΑ ΣΟΥ ΠΑΘΗ, ΘΡΗΝΟΥΜΕ ΤΗΝ ΤΑΦΗ ΣΟΥ ΚΑΙ ΠΡΟΣΜΕΝΟΥΜΕ ΤΗΝ ΛΑΜΠΡΗ ΣΟΥ ΑΝΑΣΤΑΣΗ!

Δημιουργώντας μια ιδιοφυΐα από το Μηδέν...(Το (αμφιλεγόμενο) πείραμα του Πόλγκαρ)

Σαν σήμερα πριν 50 χρόνια, 19 Απριλίου 1969, γεννήθηκε στη Βουδαπέστη, η Σούζαν Πόλγκαρ, η οποία αποτέλεσε το κατεξοχήν «όχημα» για ένα από τα πιο αξιοθαύμαστα πειράματα όλων των εποχών. Το ερώτημα είναι τόσο παλιό όσο και η ιστορία της εκπαίδευσης. Γεννιέσαι η γίνεσαι ιδιοφυής; Είναι το ταλέντο, η κλίση, τα γονίδια ή η σκληρή δουλειά που κάνει κάποιον να ξεχωρίσει με διαφορά από τους υπόλοιπους;

Ακόμα και σήμερα όπου έχουμε αποκωδικοποιήσει πολλά από τα μυστικά της ανθρώπινης νόησης, κανένας δεν έχει καταφέρει να δώσει την αποφασιστική απάντηση που θα αποστομώσει την άλλη πλευρά. Κανείς, εκτός από έναν: τον Λάζλο Πόλγκαρ., τον εμπνευστή του πειράματος και ιθύνων νου του όλου εγχειρήματος. Ένας ψυχολόγος με ειδίκευση στην εκπαίδευση και την παιδαγωγική, και ερασιτέχνης σκακιστής, εκτός των άλλων. Από πολύ νεαρή ηλικία, ο Λάζλο Πόλγκαρ ενδιαφέρθηκε έντονα για ένα κλασικό ερώτημα: «το ταλέντο και η ιδιοφυΐα, είναι κάτι έμφυτο ή επίκτητο;».

Είναι η φύση (γονίδια) κάποιου που τον κάνει να ξεχωρίζει σε κάποιον συγκεκριμένο τομέα (π.χ. μαθηματικά, συγγραφή, αθλήματα κτλ) ή η ανατροφή του (περιβάλλον, εκπαίδευση κτλ.);

Ο Πόλγκαρ μελέτησε επισταμένως τις βιογραφίες πάνω από 400 προσωπικοτήτων που θεωρούνταν ιδιοφυίες στον τομέα τους, από τον Μότσαρτ ως τον Αϊνστάιν και κατέληξε στο συμπέρασμα ότι όλοι τους μέχρι την ηλικία των 3 ετών είχαν έρθει σε επαφή με το μελλοντικό τους αντικείμενο, ενώ από την ηλικία των 6 είχαν ξεκινήσει εντατική και εξειδικευμένη εκπαίδευση στο αντικείμενο αυτό.

Το μοτό του ήταν «Κάθε παιδί που γεννιέται και μεγαλώνει υγιές είναι μια εν δυνάμει ιδιοφυΐα». Αποφάσισε, μάλιστα, να περάσει από τη θεωρία (έχοντας εκδώσει ένα βιβλίο που ανέπτυσσε τις ιδέες του) στην πράξη, εφαρμόζοντας τη θεωρία του στα μελλοντικά του παιδιά.

Έτσι, προτού καν γίνει πατέρας ο Πόλγκαρ, ήξερε πώς θα τα ανέτρεφε ή -μπορεί κάποιος να πει ότι- αποφάσισε να γίνει πατέρας για να τεστάρει τη θεωρία του. Η ίδια η εκλογή συζύγου φανερώνει την αφιέρωσή του σε αυτόν τον σκοπό, μιας και η αλληλογραφία του με μια Ουκρανέζα εκπαιδευτικό, ονόματι Κλάρα, είχε ως αντικείμενο παιδαγωγικές ιδέες και το μεγαλόπνοο σχέδιο του και όχι λόγια αγάπης και έρωτα. Η Κλάρα γοητεύτηκε από το σχέδιο του Πόλγκαρ και δέχτηκε να γίνει σύζυγος και αρωγός στο εγχείρημα, το οποίο ξεκίνησε ουσιαστικά με την γέννηση της πρώτης κόρης του ζεύγους, της Σουζαν, το 1969.

Ο Λάζλο Πόλγκαρ.

Η πρώτη δυσκολία είχε να κάνει με την ταραχώδη κοινωνικοπολιτική περίοδο της εποχής. Ο Πόλγκαρ αποφάσισε η κόρη του να μην πάει σχολείο, αλλά να ασχοληθεί ο ίδιος αποκλειστικά με την ανατροφή της. Η σκέψη του ήταν ότι τα σχολεία με την υπάρχουσα δομή τους δεν βοηθάνε τα παιδιά που ήδη έχουν ένα εκπαιδευτικό προβάδισμα, λόγω π.χ. πρότερης εκπαίδευσης στο σπίτι. Ωστόσο, δυσκολεύτηκε πολύ να πάρει την έγκριση του κράτους, το οποίο ήταν ακόμα κάτω από την κομμουνιστική επιρροή της Σοβιετικής Ένωσης.

Αφού ξεπεράστηκε αυτός ο σκόπελος, το σημαντικότερο ζήτημα ανέκυψε: ποιος θα ήταν ο τομέας εξειδίκευσης και πώς θα επιλεγόταν αυτός; Όπως θυμάται ο ίδιος ο Πόλγκαρ: «θα μπορούσε να είχε επιλεχθεί οποιοσδήποτε τομέας. Μάλιστα, αρχικά η Σούζαν είχε ξεκινήσει να μαθαίνει ξένες γλώσσες και μαθηματικά. Όμως, εντέλει, αποφασίστηκε το σκάκι, κάτι που πληρούσε ορισμένες προϋποθέσεις.

Πρώτον, στο σκάκι, κατεξοχήν πνευματική δραστηριότητα, υπάρχουν κάποια αντικειμενικά και άμεσα κριτήρια αξιολόγησης, προόδου και βελτίωσης (το σύστημα βαθμολόγησης ELO από τη Διεθνή Σκακιστική Ομοσπονδία, FIDE) σε σχέση π.χ. με την ζωγραφική, όπου το αν σου αρέσει ή όχι ένα έργο τέχνης είναι κάτι υποκειμενικό, ενώ η αναγνώριση της αξίας του καλλιτέχνη μπορεί να αργήσει χρόνια.

Επίσης, το γεγονός ότι το σκάκι είναι μια κατεξοχήν ανδροκρατούμενη δραστηριότητα, και το πρώτο μας παιδί ήταν κορίτσι μας έδωσε το εξτρά κίνητρο να αποδείξουμε ότι μπορούμε να τα καταφέρουμε ακόμα και εκεί που θεωρούνταν αδύνατο. Τέλος, σε πιο γενική ανάλυση, το σκάκι είναι μια πολύπλοκη και πανέμορφη δραστηριότητα, η οποία είναι παιχνίδι, επιστήμη, άθλημα και τέχνη ταυτόχρονα».

Η ίδια η Σούζαν ανακαλεί: «μια μέρα, όταν ήμουν 3-4 χρονών, ενώ σκάλιζα κάτι συρτάρια ψάχνοντας ένα καινούργιο παιχνίδι, βρήκα μια σκακιέρα και τα κομμάτια της. Ρώτησα την μαμά τι ήταν αυτό και μου απάντησε ότι η ίδια δεν είχε ιδέα πώς παιζόταν το παιχνίδι, αλλά ότι ο πατέρας της θα της έδειχνε ευχαρίστως πως παίζεται όταν γύριζε σπίτι». Έτσι, ξεκίνησαν όλα.

Εξάλλου, ο Πόλγκαρ ήξερε πως για να υπάρξουν προϋποθέσεις επιτυχίας θα πρέπει το παιδί να είναι πρόθυμος μαθητής και να αγαπά το αντικείμενο βαθιά. Μάλιστα, αυτό θεωρεί ότι ίσως ήταν και το δυσκολότερο κομμάτι του εγχειρήματος, μιας και μπορούσε εύκολα να μάθει τους κανόνες του παιχνιδιού στην Σούζαν, αλλά θα έπρεπε να βρει τρόπους να διατηρήσει το ενδιαφέρον του παιδιού και σιγά σιγά από μόνο του το παιδί να θέλει να μαθαίνει και να ασχολείται με το παιχνίδι.

Η Σούζαν Πολγκάρ μέσα στα χρόνια.

Επίσης, θα έπρεπε να είναι προσεκτικός με την προοδευτική αύξηση δυσκολίας μιας και από την μια έπρεπε να πιέζει το παιδί για να βελτιωθεί αλλά από την άλλη να μην απογοητεύεται/αποθαρρύνεται το παιδί σε ενδεχόμενες αποτυχίες. Ο ίδιος ο Λάζλο είχε υπολογίσει την αναλογία επιτυχιών/αποτυχιών σε 9/1. Δηλαδή, σε κάθε 9 επιτυχίες (λύσεις προβλημάτων, νίκες σε παρτίδες, σωστές παρατηρήσεις κτλ.) αντιστοιχούσε 1 αποτυχία (ήττα σε παρτίδα κτλ.).

Τέλος, φρόντισε να επικεντρώσει την κόρη του περισσότερο στη διαδικασία μάθησης και λιγότερο στα αποτελέσματα, κάτι που συνέβαλλε ώστε οι αναπόφευκτες επιτυχίες να μην την κάνουν να χάσει το ενδιαφέρον της για το παιχνίδι.

Επίσης, όλο το περιβάλλον έπρεπε να διαμορφωθεί έτσι ώστε να βοηθήσει το παιδί στον στόχο του. Έτσι, το σπίτι των Πόλγκαρ μεταμορφώθηκε. Οι τοίχοι γέμισαν με σχεδιαγράμματα του παιχνιδιού, ενώ στις βιβλιοθήκες υπήρχαν «ουρές» ολόκληρες, βιβλία αφιερωμένα στο σκάκι και ό,τι έχει σχέση με αυτό (ανοίγματα, παρτίδες κτλ), όλα κατηγοριοποιημένα και οργανωμένα από τον Πόλγκαρ.

Όσο για το «πρόγραμμα σπουδών»; Καθημερινά, 4-5 ώρες εντατικής εξάσκησης στο σκάκι, 1-2 ώρες άθλησης, ενώ υπήρχε και χρόνος για ξένες γλώσσες (η Σούζαν μιλά 6-7) και μαθήματα γενικών ενδιαφερόντων (μαθηματικά, κοινωνικές επιστήμες κτλ).

Έξι μήνες μετά, μια πρώτη δοκιμή έγινε. Ο Πόλγκαρ πήρε την τετράχρονη κόρη του από το χέρι και την οδήγησε στην τοπική σκακιστική λέσχη όπου η μικρή Σούζαν έπαιξε και κατατρόπωσε όλους τους αντιπάλους της. «Δεν ξέρω ποιος είχε εκπλαγεί περισσότερο από το αποτέλεσμα, εκείνοι ή εγώ», θυμάται η ίδια.

Λίγο αργότερα, γεννήθηκε η δεύτερη κόρη της οικογένειας ,η Σοφία, και αργότερα η τρίτη, η Τζούντιθ. Οι δυο τους ακολούθησαν τα χνάρια της μεγαλύτερης αδελφής της, ενώ ο Λάζλο βρήκε έναν ακόμα τρόπο να να δώσει κίνητρο στην Σούζαν, αφού πλέον η ίδια έκανε μαθήματα στις αδελφές της, οι οποίες σύντομα μαγεύτηκαν από το παιχνίδι.

Η περιέργεια τους είχε εξαφθεί, όταν έβλεπαν τον πατέρα τους να παίζει ατελείωτα σκάκι με την Σούζαν και, φυσιολογικά, θέλησαν να συμμετέχουν και αυτές. Η Σούζαν, από την άλλη, ξεκίνησε να δείχνει τις ικανότητές της και σύντομα αυτές την εκτόξευσαν: σε ηλικία 4 χρόνων, κατέκτησε το πρωτάθλημα κάτω των 11 ετών με σκορ 10-0, σε ηλικία 12 ετών κατέκτησε το Παγκόσμιο κάτω των 16, ενώ στα 15 της ήταν η κορυφαία γυναίκα σκακιστής στον κόσμο.

Αργότερα, μαζί με τις αδελφές της Σοφία και Τζούντιθ (τότε 14 και 12 ετών αντίστοιχα) και την Ιντίλκο Μάντλ, εκπροσώπησαν την Ουγγαρία στην Ολυμπιάδα Σκακιού, το 1988, στη Θεσσαλονίκη.

Σοφία, Τζούντιθ και Σούζαν Πόλγκαρ στη Θεσσαλονίκη.

Προσωπικά, ακόμα θυμάμαι εκείνη την περίοδο, αφού μας είχε επισκεφτεί στην Αθήνα ο θείος μου, Λουίς Σάντος, Διεθνής Μαιτρ, ο οποίος θα διαγωνιζόταν με την ομάδα της Πορτογαλίας. Η γυναικεία ουγγρική ομάδα κατέκτησε το πρωτάθλημα και ήταν η πρώτη φορά, ως τότε, που το κατακτούσε άλλη ομάδα εκτός της πανίσχυρης ομάδας της Σοβιετικής Ένωσης.

Το 1991, απονεμήθηκε στην -21 ετών, τότε- Σούζαν Πόλγκαρ ο τίτλος του Διεθνούς Γκρανμαίτρ, ο υψηλότερος τίτλος στη σκακιστική κατάταξη. Τα επιτεύγματα των αδελφών της, επίσης, κυμάνθηκαν σε υψηλά επίπεδα.

Η Σοφία, σε ηλικία 14 ετών, σε ένα τουρνουά στην Ρώμη κατόρθωσε το σχεδόν απόλυτο με 8 νίκες και 1 ισοπαλία σε αγώνες απέναντι σε άνδρες με πέντε από αυτούς Διεθνείς Γκρανμαίτρ.

«Η Σοφία ήταν η κοπέλα με τη μεγαλύτερη προοπτική και δυναμική στο σκάκι από όλες μας, με βασικό προσόν της τη φαντασία και την επιθετικότητα στις παρτίδες. Ωστόσο, δεν ήταν τόσο αφοσιωμένη και επιμελής, όπως εγώ και η Σούζαν, ενώ δεν είχε διάθεση για σκληρή δουλεία και της έλειπε η στρατηγική υπομονή που απαιτούν πολλές παρτίδες», όπως ανακαλεί η Τζούντιθ.

Η ίδια η Τζούντιθ, πάντως, παρότι άργησε λίγο να πάρει μπρος, μετά εξελίχθηκε αλματωδώς. Έδειξε τεράστια θέληση να μάθει το παιχνίδι, έγινε Διεθνής Γκρανμαιτρ σε ηλικία 15 ετών, ήταν στο Νο1 της γυναικείας κατάταξης για 26 συναπτά έτη, μπήκε στη λίστα των 100 κορυφαίων σκακιστών ανεξαρτήτως φύλου, είναι η μοναδική γυναίκα που προκρίθηκε σε τουρνουά για το Παγκόσμιο Πρωτάθλημα και γενικά θεωρείται η καλύτερη γυναίκα σκακίστρια όλων των εποχών.

Ποιος όμως είναι ο μηχανισμός που βοήθησε την Σούζαν, και ενδεχομένως και τις αδελφές της, βέβαια, να γίνει αυτό που έγινε, και τι ρόλο έπαιξε η εξειδικευμένη εκπαίδευση στον μηχανισμό αυτό;

Μόλις πριν λίγα χρόνια, η επιστήμη κατόρθωσε να βρει ένα μέρος από τη διαδικασία που επιτελέστηκε. Για να κατανοήσουμε τη διαδικασία, θα χρειαστεί να ανοίξουμε μια παρένθεση και να μιλήσουμε για ένα από τα σημαντικότερα στοιχεία που πρέπει να έχει ένας επίδοξος σκακιστής: τη μνήμη.

Γενικά, υπάρχουν δύο είδη μνήμης: η βραχυπρόθεσμη (short term) και η μακροπρόθεσμη (long term). Η βραχυπρόθεσμη μνήμη μας επιτρέπει να απομνημονεύσουμε πληροφορίες (από 5-9 διαφορετικά αντικείμενα την φορά), διαρκεί όμως για πολύ σύντομο χρονικό διάστημα και μετά οι πληροφορίες χάνονται. Βεβαίως, το μυαλό μας βρίσκει τρόπους να παρακάμπτει τον περιορισμό των 5-9 αντικειμένων με διάφορους τρόπους.

Ας πάρουμε ένα συγκεκριμένο παράδειγμα. Φανταστείτε την παρακάτω τυχαία αλληλουχία γραμμάτων: α,δ,π,γ,χ,δ,ρ,ο,ε,ψ,ε,ε,σ. Μπορείτε να την επαναλάβετε από μνήμης; Οι περισσότεροι θα δυσκολευτείτε αρκετά, αν και με εντατική προσήλωση ίσως τα καταφέρετε. Αν όμως η αλληλουχία είναι η εξής: α,υ,τ,ο,κ,ι,ν,η,τ,ο,τ,ρ,ε,χ,ω,ε,ν,α,ς; Βρίσκοντας έναν σύνδεσμο μεταξύ των γραμμάτων (στην προκειμένη 3 λέξεις που τις απομνημονεύουμε ως κομμάτια και όχι ως μεμονωμένα γράμματα), είναι πολύ εύκολο να επαναλάβουμε από μνήμης περισσότερα γράμματα από πριν που δεν τα καταφέραμε (19 έναντι 13).

Η ίδια αντιστοιχία (γράμματα/λέξεις) ισχύει και στο σκάκι. Εκεί ρόλο γραμμάτων παίζουν τα κομμάτια (πιόνια, αξιωματικοί, βασιλιάς κτλ.). Ρόλο λέξεων όμως;

Μια παρτίδα σκάκι μπορεί να εξελιχθεί με πρακτικά άπειρους τρόπους. Ωστόσο, κάποιες διατάξεις κομματιών απαντώνται πολύ συχνότερα από άλλες. Έτσι, λοιπόν, η Σούζαν Πόλγκαρ (και σίγουρα οι περισσότεροι σκακιστές) «βλέπουν» τα κομμάτια στην σκακιέρα -όχι ως μεμονωμένα κομμάτια αλλά- ως τμηματικές μονάδες, όπου κάποιες διατάξεις κομματιών στη σκακιέρα που απαντώνται συχνά λογίζονται ως μια πληροφορία, και απομνημονεύονται έτσι.

 Παραδείγματος χάριν, στην παραπάνω εικόνα, η διάταξη κάτω δεξιά με τον βασιλιά, τον πύργο δίπλα του, τα τρία πιόνια στην παραπάνω σειρά και το άλογο, ακριβώς από πάνω, για έναν σκακιστή είναι ένα τμήμα πολύ εύκολο να απομνημονευτεί ως μονάδα, κ.ο.κ..

Ουσιαστικά, λοιπόν, η Σούζαν Πόλγκαρ από πολύ μικρή ηλικία βρέθηκε να βλέπει και να αναλύει χιλιάδες τέτοια τμήματα καθημερινώς και αυτό είχε ως αποτέλεσμα αρχικά τα μεμονωμένα κομμάτια να δημιουργήσουν τμήματα και μετά τα τμήματα αυτά μέσω της επανάληψης να περάσουν από την βραχυπρόθεσμη μνήμη, στην μακροπρόθεσμη μνήμη με τη δημιουργία μόνιμων νευρωνικών δεσμών.

Επίσης, μέσω αυτής της συνεχούς επανάληψης, αναπτύχθηκε η διαίσθηση της, η ικανότητα δηλαδή να χρησιμοποιεί την εμπειρία της για να αναγνωρίζει και να αντιδρά ταχύτατα σε κάθε σκακιστική θέση και να επιλέγει την σωστότερη κίνηση για καθεμία. Ωστόσο, είναι άλλο πράγμα να υπάρχει ένας τεράστιος όγκος πληροφορίας αποθηκευμένος στον εγκέφαλο και άλλο πράγμα να μπορείς να τον ανασύρεις πάραυτα.

Οπότε, πώς μπορεί η Σούζαν να ανασύρει τα χιλιάδες διαφορετικά τμήματα σκακιστικής πληροφορίας εν ριπή οφθαλμού;

Σε αυτό, την βοηθά η ατρακτοειδής περιοχή προσώπου (Fusiform Face Area-FFA), περιοχή του εγκεφάλου που είναι υπεύθυνη για την αναγνώριση προσώπων. Ο εγκέφαλος της Σούζαν, όμως, έχει ουσιαστικά οικειοποιηθεί αυτήν την περιοχή του εγκεφάλου και την χρησιμοποιεί οποτεδήποτε παίζει σκάκι για την αναγνώριση και ανάσυρση από τη μνήμη σκακιστικών τμημάτων και σκακιστικών θέσεων, τις οποίες έχει συναντήσει στο παρελθόν. Αυτή η διαδικασία οικειοποίησης έλαβε χώρα κατά την επίμοχθη και εξιδικευμένη εκπαίδευση που έλαβε από μικρή ηλικία και ουσιαστικά ανάγκασε τον εγκέφαλό της να μεταλλαχθεί/προσαρμοστεί για τον τομέα εξιδίκευσής της: το σκάκι.

Τα παραπάνω εξηγούν εν μέρει και το πώς γίνεται αυτό που ο Πόλγκαρ πάντα πρέσβευε: «Κάθε υγιές παιδί  μπορεί, μέσω μιας συγκεκριμένης διαδικασίας, να μετατραπεί σε ιδιοφυΐα σε κάποιον επιλεγμένο τομέα».

Το πείραμα του Πόλγκαρ βέβαια, όπως είναι λογικό, δίχασε. Άλλοι τον θεωρούν οραματιστή παιδαγωγό που έδειξε μια οδό που μέχρι τότε δεν υπήρχε για την ανατροφή των παιδιών, ενώ άλλοι τον κατηγορούν ότι ουσιαστικά «θυσίασε» τα παιδιά του και τους στέρησε μια ανέμελη παιδική ηλικία για να ικανοποιήσει την ματαιοδοξία του.

Ο ίδιος πάντως σημειώνει ότι «από ένα σημείο και μετά, δεν μπορείς να αναγκάσεις τα παιδιά να κάνουν κάτι και να βελτιωθούν σε αυτό, αν δεν το θέλουν με πάθος και τα ίδια. Επίσης, και οι τρεις τους έχουν ζήσει μια ευτυχισμένη ζωή, έχουν κάνει οικογένειες και δεν διαφέρουν σε τίποτα όσον αφορά την κοινωνικοποίησή τους από άλλους ενήλικες».

Σίγουρα, απάντηση εύκολη και σαφής δεν μπορεί να υπάρξει έτσι απλά. Ωστόσο, είναι γεγονός πως πολύ συχνά και σε πολλούς τομείς, αυτός που φέρνει και εφαρμόζει πρωτοποριακές ιδέες αντιμετωπίζεται με χλεύη και θεωρείται τρελός, μέχρι οι ιδέες του να αποδειχτούν σωστές… «Ο πατέρας μου πιστεύει ότι το έμφυτο ταλέντο δεν υπάρχει, αλλά ότι η επιτυχία είναι 99% σκληρή δουλειά. Συμφωνώ μαζί του», συνοψίζει η Σούζαν Πόλγκαρ, η οποία πλέον είναι παγκόσμια πρέσβειρα του σκακιού, προωθώντας το παιχνίδι στα σχολεία και δη στα κορίτσια.

~~~

Η Τζούντιτ δεν έχει νικήσει μόνο τον Κασπάροφ, αλλά συνολικά 10 πρώην παγκόσμιους πρωταθλητές, καθώς και τον εν ενεργεία Μάγκνους Κάρλσεν. To 2000 παντρεύτηκε και το 2004 έμεινε έγκυος, κάνοντας ένα διάλειμμα από το παιχνίδι. Αυτή που τη διαδέχτηκε τότε στο νούμερο 1 της παγκόσμιας κατάταξης γυναικών ήταν – σωστά φανταστήκατε – η Σούζαν! Επί σειρά ετών δύο μέλη της ίδιας οικογένειας ήταν το Νο. 1 και το Νο. 2 στον κόσμο. Μια σύγκριση με τις αδερφές Γουίλιαμς στο τένις θα ήταν… ατυχής, αφού η Βίνους δεν έμεινε για πολύ καιρό στο Top-2.

Αν δεν έκανε οικογένεια η Τζούντιτ μπορεί και να κατακτούσε τον παγκόσμιο τίτλο, όπως είχαν εικάσει αρκετοί γκραν-μετρ. Αν συμπεριλάβουμε το σκάκι στα αθλήματα, είναι από τα πιο επίπονα αυτών – ο Κασπάροφ το έχει χαρακτηρίσει το «πιο σκληρό». Πέραν της απόλυτης αφοσίωσης που απαιτείται σε επίπεδο προπόνησης, μια παρτίδα μπορεί να διαρκέσει έως και εφτά ώρες.

Σε top-επίπεδο τα ταξίδια για τουρνουά είναι συνεχή και για την Τζούντιτ, που το 2006 απέκτησε και δεύτερο παιδί, δεν ήταν καθόλου εύκολο να συνεχίσει σε αυτούς τους ρυθμούς ως μητέρα. Τον Αύγουστο του 2014 ανακοίνωσε την απόσυρση της από το αγωνιστικό σκάκι. Από το 1989 έως τον Μάρτιο του 2015 ήταν το Νο. 1 στις γυναίκες, με εκείνο μόνο το μικρό διάλειμμα της πρώτης εγκυμοσύνης της. Κατά τη διάρκεια της δεύτερης δεν είχε αποχωριστεί την κορυφή…

Μόνο η μεσαία από τις τρεις αδελφές δεν έφτασε σε τόσο υψηλό επίπεδο. Εκείνη ανήλθε μόνο στο Νο… 6 του κόσμου, αλλά κι αυτό για λίγο. Σε ηλικία 14 ετών η Σοφία έκανε ένα απίθανο τουρνουά στη Ρώμη, τερματίζοντας πρώτη, πάνω από πέντε Grand-masters. Οι επιδόσεις της σε αυτό το τουρνουά αντιστοιχούν σε ELO 2.879, ένα από τα μεγαλύτερα της ιστορίας.

Όλοι στην οικογένεια της συμφωνούν ότι ήταν η πιο ταλαντούχα απ’ όλες. Την κέρδισαν όμως και άλλα ενδιαφέροντα. Η Σούζαν τη χαρακτηρίζει «λιγάκι τεμπέλα». Δεν είχε διάθεση για τόσο σκληρή δουλειά, ούτε τη στρατηγική υπομονή που απαιτεί το σκάκι, όταν μπαίνεις σε μια μάχη αναμονής και φθοράς με τον αντίπαλο. Της άρεσε να παίζει μόνο επίθεση και σε επίπεδο φαντασίας ο πατέρας της μαρτυρά ότι ήταν «η πιο λαμπρή απ’ όλες».

Η Σοφία είχε εγκαταλείψει ήδη το αγωνιστικό σκάκι όταν το 1999 παντρεύτηκε τον Ισραηλινό Grand-master (και ορθοπεδικό χειρουργό) Γιόνα Κοσασβίλι. Σπούδασε ζωγραφική και εσωτερική διακόσμηση, έχει σήμερα δύο παιδιά και ζει στο Τελ Αβίβ. Δεν μετανιώνει που εγκατέλειψε το παιχνίδι, δεν αποκλείει όμως και το ενδεχόμενο να «επιστρέψω κάποια στιγμή σε επαγγελματικό επίπεδο». Άλλωστε την επαφή δεν την έχασε ποτέ, είναι προπονήτρια σκάκι στο Ισραήλ, παραδίδοντας ιδιαίτερα μαθήματα.

Από αριστερά προς τα δεξιά η Σοφία, η Σούζαν και η Τζούντιτ

Η Σούζαν παντρεύτηκε το 1994 έναν Αμερικανό προγραμματιστή υπολογιστών και μετακόμισε στις ΗΠΑ. Σταμάτησε για τρία χρόνια το σκάκι, αφότου γέννησε και το δεύτερο γιο της, το 2000. «Για αυτό πάντα θα παίζουν λιγότερες γυναίκες απ’ ότι άνδρες σκάκι. Σε πολλά επαγγέλματα αρκεί να είσαι απλά καλός για να βγάζεις τα προς το ζην. Στο σκάκι δεν αρκεί αυτό. Πρέπει να είσαι από τους κορυφαίους για να το κάνεις δουλειά σου», λέει η ίδια, αποτυπώνοντας την πραγματικότητα.

Αναδείχτηκε στις ΗΠΑ σε σύμβολο του γυναικείου σκακιού, ιδρύοντας τη δική της σκακιστική σχολή και αναλαμβάνοντας προπονήτρια στην Εθνική Ομάδα των ΗΠΑ. Το 2002 χώρισε με τον άνδρα της και το 2006 παντρεύτηκε έναν επί σειρά ετών επαγγελματικό συνεργάτη της. Σήμερα ζει στο Μιζούρι του Σεντ Λούις και είναι παγκόσμια πρέσβειρα του παιχνιδιού, το οποίο προμοτάρει με συνεχείς συνεδρίες σε σχολεία. Από το 2009 είναι παράλληλα συμπρόεδρος της επιτροπής του γυναικείου σκακιού της FIDE.

Η Τζούντιτ ζει στη Βουδαπέστη με την οικογένειά της και από τον Ιούνιο του 2015 είναι αρχηγός και head coach της Εθνικής Ανδρών της Ουγγαρίας. Έχει λάβει την ανώτατη τιμή που μπορεί να λάβει ένας πολίτης από την ουγγρική κυβέρνηση (το μεγάλο σταυρό του τάγματος του Αγίου Στεφάνου) και απολαμβάνει φυσικά τον καθολικό σεβασμό των συμπατριωτών της.

Ο Λάζλο Πόλγκαρ με τις κόρες του

Το εκπαιδευτικό πείραμα της ουγγρικής οικογένειας έχει κασταστεί πια αντικείμενο έρευνας από διάφορες κατηγορίες επιστημόνων. Για χάρη του έχουν γραφτεί τρία βιβλία, ενώ μεταφέρθηκε και στη μικρή οθόνη, μέσω ενός ντοκιμαντέρ της ισραηλινής τηλεόρασης, το 2012.

Ο Λάζλο Πόλγκαρ ενέπνευσε, αλλά και δίχασε. Οι θαυμαστές του τον αποκαλούν «Χουντίνι», υπάρχουν όμως και επικριτές, που του έχουν αποδώσει τον όρο «Φρανκενστάιν». Υπό την έννοια ότι μετέτρεψε τα παιδιά του σε πειραματόζωα, στερώντας τους βασικές αρχές της παιδικής ηλικίας, όπως η κοινωνικοποίηση και το παιχνίδι.

Αντικειμενική αξιολόγηση προφανώς δεν μπορεί να γίνει. Είναι στην κρίση του καθενός να μελετήσει την παιδαγωγική μέθοδο και ζυγίζοντας τα υπέρ και τα κατά να εκτιμήσει αν θα ήταν το ιδεατό να οδηγήσει σε ένα τέτοιο μονοπάτι το παιδί του.

Όπως και να ‘χει, ένα είναι βέβαιο. Ο Λάζλο Πόλγκαρ ταύτισε το ιδεατό (για εκείνον) με το εφικτό, αποδεικνύοντας ότι τα όρια στην ανθρώπινη νόηση είναι αχανή. Ακόμα και σήμερα που έχουμε αποκωδικοποιήσει πολλά από τα μυστικά της, κανείς δεν έχει καταφέρει να δώσει αποφασιστική απάντηση για το αν είναι το ταλέντο και τα γονίδια ή η σκληρή δουλειά που επιτρέπουν σε κάποιον να ξεχωρίσει εκτυφλωτικά από το μέσο όρο. Κανείς εκτός από έναν. Κι αυτός ο ένας το απέδειξε τόσο εμφατικά, που φτάνεις να αναρωτιέσαι αν ήταν ο ίδιος που (δεν έγινε, αλλά) γεννήθηκε ιδιοφυΐα…

                                                                                                               Πηγή:athletestories.gr

Διότι δεν συνεμορφώθην...

Διότι δεν συνεμορφώθησαν προς τας υποδείξεις και δεν υπάκουσαν στις εντολές του δικτατορικού καθεστώτος που επιβλήθηκε στην Ελλάδα με το στρατιωτικό πραξικόπημα της 21ης Απριλίου 1967, οι πολίτες που αντιστάθηκαν και αγωνίστηκαν για να ξανάρθει στη χώρα μας η δημοκρατία και η ελευθερία φυλακίστηκαν ή εξορίστηκαν σε Αλικαρνασσό, Παρθένι, Ωρωπό, Κορυδαλλό, Αίγινα, Κέρκυρα, Λέρο, Γυάρο, στα κολαστήρια του ΕΑΤ-ΕΣΑ κ.α. και κάποιοι έχασαν τη ζωή τους κατά τη διάρκεια του αντιδικτατορικού αγώνα.
Το σημερινό τραγούδι, από την Δώρα Σελλά και το πάντα δροσερό www.efsyn.gr είναι ένας μικρός φόρος τιμής σε αυτούς τους σπουδαίους ανθρώπους. Δεν ξεχνάμε...

Όταν κυβερνά ο όλεθρος...

Ό,τι συνέβη στην κουλτούρα μας με το πραξικόπημα περιέχει τα συμπτώματα μιας καταστροφής. Δεν είναι όμως δυνατόν να προχωρήσει κανείς βαθύτερα στο φαινόμενο. Υπάρχουν πάρα πολλές δυσκολίες - εν γένει - που εμποδίζουν να βλέπουμε τι γίνεται κάθε φορά στη ζωή της κουλτούρας. Δυσκολίες συνυφασμένες με τη φύση της. Ο πολιτισμός, κι όταν ακόμα καταστρέφεται, κρατάει την αξιοπρέπειά του. Είναι έξω από το δικό του χαρακτήρα η κραυγή. Δέχεται το χτύπημα και πέφτει ήρεμα σαν λουλούδι. Αυτή είναι μία από τις αιτίες που κάνουν συχνότατα τις καταστροφές στην ευαίσθητη αυτή περιοχή να τις διαπιστώνουμε εκ των υστέρων, ερχόμαστε μόνο να κάνουμε τις θλιβερές διαπιστώσεις, όταν τα φαινόμενα έχουν συντελεστεί. Ακριβώς εδώ βρίσκεται κι ο πιο σοβαρός κίνδυνος.
Απαραίτητο δεν είναι να συνδέσουμε τα ελληνικά γεγονότα με θλιβερές προοπτικές, όμως όσα γίναν μέχρι τώρα ξυπνάν σοβαρές ανησυχίες. Ένας παραλληλισμός: Λένε ότι εδώ και λίγες μέρες η στρατιωτική κυβέρνηση ζήτησε απ' τον κρατούμενό της πρώην υπουργό του Συντονισμού Παπανδρέου να μελετήσει την οικονομική κατάσταση , όπως διαμορφώνεται μετά το πραξικόπημα. Να μελετήσει και να προτείνει λύσεις. Ο Παπανδρέου αρνήθηκε, και σωστά γιατί πρώτος όρος για μια ομαλή λειτουργία και στο κεφάλαιο της οικονομίας είναι να φύγει η διχτατορία. Αυτά μπορεί να συμβαίνουν στην οικονομία που ξέρει να ζει και ν' αμύνεται. Η οικονομία έχει τον τρόπο της να επιβάλει χειρονομίες απόγνωσης, σαν αυτή που έγινε στο φυλακισμένο οικονομολόγο από εκείνους που τον ρίξαν στη φυλακή. Η οικονομία δεν είναι λουλούδι. Ζει και πεθαίνει σαν τον πρωτόγονο άνθρωπο. Και προτού πεθάνει, αναγκάζει όλους όσους την οδηγούν στο θάνατο να πεθάνουν πρώτα εκείνοι οι ίδιοι. Η οικονομία δεν είναι τέχνη - κι έτσι η χούντα ό,τι καταστροφές και να προξενεί, ποτέ δεν πρόκειται να αποταθεί στο φυλακισμένο "υπουργό" της ποίησης Γιάννη Ρίτσο για να του προτείνει να μελετήσει τι συνέβη στην ποίηση και να υποδείξει τρόπους θεραπείας. Η καταστροφή της κουλτούρας είναι κάτι που το θέλει ο φασισμός, παράλληλα όμως όσοι δε θέλουν την καταστροφή της κουλτούρας δυσκολεύονται να καταλάβουν ότι πράγματι πρόκειται περί καταστροφής  - αυτή είναι η μια πλευρά της τραγωδίας.
Σήμερα γίνεται στην Ελλάδα ό,τι έγινε κι άλλες φορές,

δολοφονώντας κάθε μέρα το παρόν, δεν άφησαν
να γεννηθεί ένας Φειδίας` γιατί το φως
το σκοτώνουν από βρέφος ακόμη,
βάζοντας χοίρους να θηλάζουν το βυζί της πατρίδας.

Οι στίχοι τούτοι, ενός από τους καλύτερος σημερινούς ποιητές μας ( τ' όνομά του δεν θα το αναφέρω), λένε αυτό ακριβώς που γίνεται. Η ανατριχιαστική εικόνα με τα γουρούνια στο στήθος της πατρίδας είναι μάλιστα αρκετά συγκρατημένη. Επίσης ακριβολογεί ο ποιητής κι εκεί που μιλάει για τη γέννηση ενός Φειδία. Έτσι είναι. Ένας Φειδίας ήταν να γεννηθεί τούτες τις χρονιές στην Ελλάδα. Όλα τα σημεία δείχναν πως βάδιζε ο πολιτισμός μας σταθερά σε σπουδαία φαινόμενα. Μα δεν είναι δυνατόν στα όρια ενός σύντομου άρθρου να επεκταθούμε στο ζήτημα αυτό και να δώσουμε τα επιχειρήματα που θα δικαιολογούσαν μια τέτοια αισιοδοξία. Ένα όμως είναι αναμφισβήτητο, πως ζούσαμε μια περίοδο εξαιρετικής ανόδου που προμηνούσε σημαντικά φανερώματα.

 " Μεγαλοφυίες και ταλέντα δεν μπορεί να δημιουργεί κανείς, μα μπορεί να δημιουργεί κουλτούρα κι όσο πλατύτερη και δημοκρατικότερη είναι, τόσο ευνοϊκότερα ετοιμάζεται το έδαφος που θα φυτρώσουν τα ταλέντα κι οι μεγαλοφυίες" - είναι μια σωστή σκέψη του Χένριχ Νιεϊχάουζ. Εν ψυχρώ κι εν συνειδήσει οι απαίσιοι άνθρωποι του πραξικοπήματος επιχειρήσαν και προσπαθούν να καταστρέψουν ό,τι είχε με κόπο δημιουργηθεί τα τελευταία χρόνια, έπειτα από τις άλλες καταστροφές που υπέστη η τέχνη στο πρόσφατο παρελθόν.

Τι κατόρθωσαν ως τώρα;
Πρώτο, ότι δώσαν σ' όλα όψη νεκροταφείου. Στην Ελλάδα οι ελεύθεροι, δηλαδή οι μη ακόμα φυλακισμένοι, πνευματικοί άνθρωποι σιωπούν, εκτός ελάχιστες περιπτώσεις, όπου για διάφορους λόγους - σ' αυτούς λογαριάζουμε και την ανάγκη του ψωμιού - πνευματικοί άνθρωποι με αξία βγαίνουν και διατυπώνουν πού και πού άχρωμες σκέψεις για άχρωμα θέματα στη μόνη σοβαρή εφημερίδα που εξακολουθεί δυστυχώς να κυκλοφορεί, το " Βήμα". Είναι λιγοστές εξαιρέσεις. Κατά κανόνα ο κόσμος σιωπά. Τη φωνή των φυλακών δεν μπορούμε ακόμα να την ακούσουμε. Υπάρχει κι ένα άλλο κομμάτι, σοβαρές πνευματικές δυνάμεις, κυρίως από τις νεότερες γενιές, που πήραν το δρόμο της προσφυγιάς, τους δρόμους τους τόσο γνωστούς στο δοκιμαζόμενο ελληνικό πνεύμα καθόλη περίπου τη νεότερη ιστορία - παραδουνάβιες χώρες, Ρωσία, Ιταλία, Γαλλία...Κοντολογής το θέαμα του πνευματικού χώρου παρουσιάζει την εικόνα που δίνει το ξαφνικό ανεμοβρόχι - ο καθένας τρέχει ν' απαγγιάσει, ο τόπος αδειάζει, η βροχή εξακολουθεί ραγδαία` σ' αυτή την κατάσταση βρισκόμαστε όλους αυτούς τους μήνες.

Μα είναι αρκετό να θυμίσουμε μερικά ονόματα από τους πιο διακεκριμένους εκπροσώπους της εθνικής μας κουλτούρας που βρίσκονται στη φυλακή και στην εξορία - το Ρίτσο, την Κατράκη και το Θεοδωράκη. Ο υποφαινόμενος είναι μακριά από κάθε σκέψη να προσδεθούν τα ποικίλα φαινόμενα του πολιτισμού σε δυο - τρία ονόματα, όποια και νάναι. Αλλά ποιος θ' αρνηθεί ότι οι τρεις αυτοί αιχμάλωτοι είναι μέσα στις εντελώς πρώτες αξίες μας σήμερα και ότι βρίσκονται στη φυλακή ακριβώς λόγω της εξέχουσας θέσης που κατέχουν μέσα στην κουλτούρα μας; Η φυλάκισή τους δεν είναι κάτι που αφορά απλώς τη βιογραφία τους. Αφορά τη βιογραφία του πολιτισμού μας. Η πλατιά τους φήμη - πλατιά κι ανταξιότατη του έργου τους - τόσο στο εσωτερικό, όσο κι έξω στον άλλο κόσμο, απαλλάσσει από την προσπάθεια να σκιαγραφηθεί έστω εδώ η προσωπικότητά τους. Στο σοβιετικό κοινό οι δυο πρώτοι είναι γνωστότατοι, για τη Βάσω Κατράκη αρκεί να θυμίσουμε πως τ' όνομά της, διεθνώς αναγνωρισμένο, έχει τιμηθεί επανειλημμένα με πρώτης τάξεως βραβεία των γραφικών τεχνών, όπως στη Βενετία και τελευταία στο Ζάγκρεμπ. Πέρα όμως απ' το έργο τους, η προσωπική ιστορία του ακολουθεί επίσης τη μοίρα του νεοελληνικού μας πολιτισμού, είναι ένα από τα κεφάλαιά του και στα κύρια σημεία του το έχει ιστορήσει ο Ρίτσος στο γνωστό μήνυμά του το 1950 στο Ζολιό Κιουρί, από την εξορία του στον Άη Στράτη, λίγα χιλιόμετρα πιο κει απ' τον τόπο της σημερινής του εξορίας:

Έτσι από ξερονήσι σε ξερονήσι
κουβαλώντας από λύπη σε λύπη το μπόγο μας
κουβαλώντας την καρδιά μας μέσα στο μπόγο μας
κουβαλώντας την πίστη μας μέσα στην καρδιά μας
πολλές φορές δίχως ψωμί
πολλές φορές δίχως νερό
μ' αλυσίδες στα χέρια
μη προφταίνοντας να πιάσουμε φιλία μ' ένα δέντρο
ή μ' ένα παράθυρο
πάντα μ' αλυσίδες στα χέρια
γιατί είμαστε κάτι άνθρωποι έτσι απλοί
κάτι κεφάλια αγύριστα
που ποτέ δεν ξεμάθαμε ν' αγαπάμε
 όπως και συ, τη λευτεριά και την ειρήνη.

Δεν είναι μόνο οι τρεις τούτες περιπτώσεις. Φυλακή κι εξορία είναι κι άλλοι αξιόλογοι
λογοτέχνες και καλλιτέχνες κι επιστήμονες, όπως ο ιστορικός Βουρνάς, ο διευθυντής της " Επιθεώρησης Τέχνης", αισθητικός και ποιητής Κουλουφάκος, ο λογοτέχνης Σπήλιος, ο ποιητής Σαραντής, ο κριτικός Δρομάζος - και πρέπει να προστέσουμε πως ακόμη δεν έχουμε δυστυχώς σαφή αντίληψη πόσοι και ποιοι ακριβώς έχουν συλληφθεί και κρατούνται.
Αλλά δεν είναι το ζήτημα στα περισσότερα ή λιγότερα πρόσωπα, όσο στο φαινόμενο της φυλακισμένης σκέψης, στους λόγους που έκαναν τη χούντα να συλλάβει και να κρατάει στα νησιά τους λογοτέχνες και τους καλλιτέχνες. Στο πρόσωπο των προοδευτικών διανοούμενων, ο φασισμός επιχειρεί να θέσει εκτός μάχης έναν από τους φυσικούς του αντιπάλους - την ελευθερία να λέγεται αυτό που γίνεται. Από τον Ιούλιο του ' 65, τότε που διεπράχθη η πρώτη φάση του πραξικοπήματος ο πνευματικός κόσμος, πέρα από κόμματα, εναντιώθηκε ρητά στη διαγραφόμενη απειλή και βάζοντας το χέρι στην καρδιά πρέπει να του αναγνωρίσουμε ότι καθόλη την περίοδο που μεσολάβησε μεταξύ Ιουλίου του ' 65 και Απριλίου του ' 67 έκανε το δημοκρατικό του χρέος. Να λ.χ τι έλεγε το ' 65 ένας απ' τους φυλακισμένους, ο Κουλουφάκος:

" Ανοχή του πραξικοπήματος θα σήμαινε εγκατάλειψη κάθε ελπίδας για την οικονομική και πνευματική ανάπτυξη της πατρίδας μας. Θα σήμαινε εγκατάλειψη κάθε προσπάθειας για τη διαπαιδαγώγηση υπέυθυνων κι ενεργών πολιτών, ικανών να λειτουργούν ως πλήθος φωτισμένων ατόμων κι όχι ως λεγεώνες φανατικών ή αδιάφορων υπηκόων. Θα σήμαινε καταδίκη της Ελλάδας σε χώρα μισθοφόρων και ξενοδοχοϋπαλλήλων, σε χώρα που η δουλοπρέπεια, η διαβολή, η ευλύγιστη μέση θ' αποτελέσουν καθεστώς..."

Εδώ μέσα έχουμε όλους τους κινδύνους στους οποίους έχει εμπλακεί η Ελλάδα του πραξικοπήματος.

"Όλο αυτόν τον καιρό έχασα το αίσθημα της ανάγκης να εργαστώ καλλιτεχνικά, έχασα την επαφή μου με τη δουλειά μου...Μας απομένει ν' αγωνιστούμε για τη σωτηρία της πατρίδας μας που ανόητα κι ανόσια την ρίχνουνε στη ντροπή, ν' αγωνιστούμε για την επικράτηση των συμφερόντων του ταλαίπωρου και προδομένου λαού μας, για την ηθική, πνευματική κι επιστημονική ανάπλαση του τόπου μας και για μια αληθινή δημοκρατία."

Είναι από τις δηλώσεις, πάλι το 1965, της Βάσως Κατράκη.

Τα κύρια σημεία του κατηγορητηρίου που θα τους απαγγείλει σε δυο χρόνια η χούντα. Γι' αυτά τους ταλαιπωρούν. Γι' αυτά αξίζουν το σεβασμό μας και χρέος μας ν' αγωνιστούμε για να τους σώσουμε.
Να σώσουμε τους ανθρώπους και την υπόθεση για την οποία υποφέρουν. Οι φυλακισμένοι κι οι εξόριστοι, κι αν ακόμη πρόκειται να μείνουν ένας και δύο, είναι το σπαθί που κρατάει η χούντα πάνω απόλο τον πνευματικό κόσμο. Η εξορία κι η φυλακή  μερικών, είναι απειλή για όλους. Να γιατί η τύχη του καθενός απ' αυτούς είναι η τύχη που θα πλήξει καθέναν αν αποφασίσει να διακόψει τη σιωπή του, να επιτελέσει σωστά το λειτούργημά του.

Ίσως ποτέ άλλοτε δε βρεθήκαμε σε τόσο φριχτά χέρια.
Όταν ένας γελωτοποιός κυβερνά
χρέος έχει ένας αληθινός ποιητής να μιλήσει

- έγραφε ο ίδιος ποιητής που δεν τον ονομάσαμε και προηγουμένως. Αυτό γραφόταν το 1965, όταν πράγματι κυβερνούσε ένας γελωτοποιός. Τώρα τούτοι που κυβερνάν είναι επίσης γελωτοποιοί, αλλά όχι μόνο. Αντιπροσωπεύουν καταστάσεις κρισιμότερες, κινδύνους βαθύτερους. Είναι γυμνή η αλήθεια όταν λέμε - και το έχουν πει πολιτικοί κι οικονομολόγοι αξίας - πως τώρα " την Ελλάδα την κυβερνά ο όλεθρος ". Συνεπώς δεν αρκεί να επισημανθεί ο κίνδυνος που έρχεται. Πρέπει να γίνει ό,τι μπορεί για ν' αποκοπεί ο κατήφορος` και σ' έναν τέτοιον αγώνα οι έλληνες διανοούμενοι υπολογίζουν και στη συμπαράσταση των συναδέλφων τους από τις άλλες πολιτισμένες χώρες. Ακριβώς γι' αυτό θα ήθελα να τελειώσω με τη σκέψη πως θάταν ευχής έργο, όσο ακόμη δεν είναι αργά, ν' αναζωογονηθεί η ιδέα ενός διεθνούς συνεδρίου για την υπεράσπιση του νεοελληνικούπολιτισμού απ' το φασισμό, ιδέα που είχε υποβληθεί στο 4ο συνέδριο των σοβιετικών συγγραφέων κι έγινε μ' ενθουσιασμό δεχτή από τους αντιπροσώπους του συνεδρίου κι από τους παριστάμενους προσκεκλημένους του.

( Δημοσιεύτηκε στη " Φιλολογική Εφημερίδα " της Μόσχας , στις 15 Νοεμβρίου 1967 μαζί με ποιήματα των φυλακισμένων ποιητών μας Ρίτσου, Κουλουφάκου, Σαραντή).

 
















Μήτσος Αλεξανδρόπουλος, Αντίσταση - Δημοκρατία. Μελέτες - άρθρα. Κέδρος, Μόσχα  1975 

21η Απριλίου του 1967: Η Ελλάδα στο Γύψο...

Ξημερώματα της 21ης Απριλίου 1967 ο ταξίαρχος Στυλιανός Παττακός και οι συνταγματάρχες Γεώργιος Παπαδόπουλος και Νικόλαος Μακαρέζος καταλύουν το δημοκρατικό πολίτευμα και επιβάλλουν στρατιωτική δικτατορία.

Η χώρα βρισκόταν ουσιαστικά σε προεκλογική περίοδο με τις εκλογές να έχουν προκηρυχθεί για τις 28 Μαΐου. Στην κυβέρνηση μόλις για 20 μέρες βρισκόταν η ΕΡΕ, με πρωθυπουργό τον Παναγιώτη Κανελλόπουλο. Καθώς οι εκλογές του Μαΐου 1967 πλησιάζουν, η ΚΥΠ προειδοποιεί ότι η Ένωση Κέντρου και ο Γεώργιος Παπανδρέου θα κερδίσουν τις εκλογές.
«Θα αφήναμε τον Ανδρέα να κάνει επανάσταση;» θα πει αργότερα ο Στυλιανός Παττακός ο οποίος προετοίμαζε το πραξικόπημα καιρό. Οι συνταγματάρχες ουσιαστικά περίμεναν την έγκριση του βασιλιά, ο οποίος, όπως αποκαλύπτουν Αμερικανοί διπλωμάτες, περιμένει το «πράσινο φως» από την Ουάσιγκτον προκειμένου να πραγματοποιηθεί το πραξικόπημα. Οι δύο πλευρές τελικώς συμφωνούν αρχικά να μη προχωρήσουν σε καμία κίνηση τουλάχιστον μέχρι το αποτέλεσμα των εκλογών της 28ης Μαΐου.
O Παπαδόπουλος και οι συνταγματάρχες σχεδιάζουν από καιρό την κατάληψη της εξουσίας με ή χωρίς την έγκριση του βασιλιά. Όπως αποκαλύπτει ο πρώην βουλευτής Νίκος Φαρμάκης, ο Παπαδόπουλος του αναθέτει ήδη από τον Ιούνιο του 1966 να επιβλέψει ένα σχέδιο για την κατάληψη της Αθήνας. Την ίδια στιγμή η συμφωνία βασιλιά-Αμερικάνων έχει διαρρεύσει. Η Ένωση Κέντρου αποφεύγει τις συνεχείς αναφορές στον κίνδυνο της δικτατορίας καθώς φοβάται πως μπροστά σε μία τέτοια απειλή οι ψηφοφόροι μπορεί να κινηθούν προς την ΕΡΕ, ωστόσο, δεν εφησυχάζει εντελώς.
Ο Νίκος Οικονομάκος με εντολή του Χαρίλαου Φλωράκη έχει στήσει ένα μηχανισμό συλλογής πληροφοριών, που θα τους προειδοποιούσε για το πραξικόπημα. Ο πληροφοριοδότης ζητά 50.000 δρχ για δώσει στον Οικονομάκο μία σημαντική πληροφορία. Τα ταμεία της ΕΔΑ είναι άδεια καθώς τα χρήματα έχουν επενδυθεί στα γραφεία της οργάνωσης. Η πληροφορία εδόθη κατόπιν εορτής και απεδείχθη ιστορική. Σε μυστική σύσκεψη οι συνταγματάρχες παίρνουν την απόφαση. Ο κύβος ερρίφθη. Θα προχωρούσαν σε πραξικόπημα.
Μία εβδομάδα πριν το πραξικόπημα ο Παττακός επισκέπτεται τον αρχηγό του Γενικού Επιτελείου Ενόπλων Δυνάμεων, Γρηγόρη Σπαντιδάκη, τονίζοντάς του ότι ο Ανδρέας Παπανδρέου στις 22 του μηνός ξεκινά την προεκλογική του εκστρατεία. «Θα αφήσουμε να γίνουν εκλογές και να παραλάβει ο Ανδρέας;» ρώτησε ο Στυλιανός Παττακός για να λάβει την απάντηση «μετά τις εκλογές βλέπουμε».
Τρεις μέρες μετά ακολούθησε η συνάντηση των συνωμοτών και αποφάσισαν ότι αν σε λίγες ημέρες δεν αποφασίσουν οι στρατηγοί να επέμβουν θα το κάνουν οι ίδιοι. Την ίδια ώρα οι στρατηγοί τους πιέζουν να περιμένουν μέχρι να πάρουν το «πράσινο φως» από το παλάτι. Ο Παττακός όμως ήταν αποφασισμένος να προχωρήσει.
Tα πρώτα τανκς θα εμφανιστούν στους δρόμους στις 2 τα ξημερώματα, για να καταλάβουν όλα τα στρατηγικά σημεία της πρωτεύουσας (Βουλή, Υπουργεία, ΕΙΡ, ΟΤΕ, Ανάκτορα). Την ίδια ώρα, ο συνταγματάρχης Ιωάννης Λαδάς εξαπέλυε δυνάμεις υπό τις εντολές του για να συλλάβουν το σύνολο της πολιτικής και στρατιωτικής ηγεσίας. Οι πραξικοπηματίες έβαλαν σε εφαρμογή το σχέδιο «Προμηθεύς», για την αντιμετώπιση του κομμουνιστικού κινδύνου, με αποτέλεσμα να κινηθούν όλες οι στρατιωτικές μονάδες της Αττικής.
Ο διοικητής της Σχολής Ευελπίδων, Δημήτρης Ιωαννίδης, κινητοποίησε το τάγμα της σχολής και την ΕΣΑ, ενώ ο Σπαντιδάκης συνελήφθη και αντικαταστάθηκε από τον Οδυσσέα Αγγέλη. Παρά τις προσπάθειες του υπουργού Δημόσιας Τάξης, Γεώργιου Ράλλη, να κινητοποιήσει στρατεύματα στη Βόρεια Ελλάδα. Δεν πρόλαβε, όμως, καθώς το σχέδιο «Προμηθεύς» είχε ήδη τεθεί σε εφαρμογή.
Στις 3:30 τα ξημερώματα της 21ης Απριλίου το στρατιωτικό κίνημα είχε επικρατήσει χωρίς καμία δυσκολία. Το ραδιόφωνο άρχιζε να παίζει τα πρώτα εμβατήρια ενώ κατά τη διάρκεια τις ημέρας με συντακτική πράξη ματαιώθηκαν οι εκλογές της 28ης Μαΐου και ανεστάλησαν οι διατάξεις του Συντάγματος. Η ηγεσία των πραξικοπηματιών επισκέφτηκε τα Ανάκτορα και ζήτησε από το Βασιλιά Κωνσταντίνο να ορκίσει την κυβέρνηση τους.
Αργά το απόγευμα, ο εισαγγελέας του Αρείου Πάγου, Κωνσταντίνος Κόλλιας, ορκίστηκε πρωθυπουργός της κυβέρνησης των συνταγματαρχών. Την ίδια μέρα ξεκινούν οι συλλήψεις αλλά και δολοφονίες πολιτών στην συντριπτική τους πλειονότητα αριστερών πεποιθήσεων. «Η Ελλάδα μπαίνει «στο γύψο» του Γεώργιου Παπαδόπουλου.... Μία επταετία θα περάσει μέχρι «να κάνει ξαστεριά».

                                                                                                                             Πηγή:tvxs.gr

Ο Τσάρλυ Τσάπλιν και η αιώνια καλλιτεχνική παρουσία...

Το βιβλίο του Τσάπλιν «Τα Φώτα της Ράμπας» δεν διεκδικεί δάφνες ούτε για τη λογοτεχνική του δομή, ούτε για το βάθος των χαρακτήρων, ούτε για τις μυθιστορηματικές του ανατροπές. Λειτουργεί περισσότερο ως κινηματογραφικό σενάριο παρά ως ολοκληρωμένη λογοτεχνική απόπειρα. Οι δεδομένες υπερβολές και οι εκβιαστικές συναισθηματικές εξάρσεις που πυροδοτούνται από τα αλλεπάλληλα χτυπήματα μιας αβάσταχτης μοίρας κινούν το έργο στα λεπτά όρια ενός μελοδράματος που από στιγμή σε στιγμή θα ξεφουσκώσει. Όμως ο Τσάπλιν, σαν σε θεαματική ακροβασία, δεν ξεπερνά ποτέ αυτά τα όρια, δεν αφήνει δηλαδή ποτέ την ιστορία να υπερβεί το σημείο που ξεκινά η συγκινησιακή γύμνια της δραματικής επιτήδευσης, αφού όλες οι δυστυχίες των χαρακτήρων του δεν είναι παρά η κυκλική κίνηση της ίδιας εμμονής, της αφόρητης επιθυμίας για καλλιτεχνική δράση.

Ο Σερ Τσαρλς Σπένσερ Τσάπλιν ο νεότερος (Charles Spencer Chaplin Jr, 16 Απριλίου 1889 – 25 Δεκεμβρίου 1977), γνωστότερος με το υποκοριστικό Τσάρλι και, στην Ελλάδα κυρίως, με το προσωνύμιο «Σαρλό», υπήρξε Άγγλος ηθοποιός και σκηνοθέτης, που μεγαλούργησε στις πρώτες δεκαετίες του Χόλυγουντ.

            Ο κεντρικός χαρακτήρας του Τσάπλιν, ο Καλβέρο, είναι γέρος, ξεπεσμένος ηθοποιός με λαμπρό παρελθόν και ξοφλημένο παρόν. Ζει σε φτηνό ξενοδοχείο, κλασικό μυθιστορηματικό άσυλο όλων των ξεπεσμένων, πουλώντας γοητεία στην ιδιοκτήτρια για οικονομικές διευκολύνσεις και ξεπουλώντας στο ενεχυροδανειστήριο οτιδήποτε του έχει απομείνει. Τα παλιά μεγαλεία ανήκουν στο παρελθόν, οι άνθρωποι απ’ τα παλιά τον κοιτάνε με λύπηση κι όλοι ξέρουν ότι το ποτό τον έχει καταστρέψει. Οι προσπάθειές του για ένα μικρό ρόλο σε περιφερειακά θέατρα, επιδιώξεις εξευτελιστικές σε σχέση με το παρελθόν, αποβαίνουν άκαρπες. Όλα δείχνουν ότι η κατρακύλα είναι οριστική κι ότι το θέατρο έχει τελειώσει για τον Καλβέρο, μέχρι τη στιγμή που τα πάντα αναποδογυρίζουν. Η Τέρρυ, μια νεαρή κοπέλα, αποπειράται να αυτοκτονήσει στο δωμάτιό της ανοίγοντας το γκάζι. Ο Καλβέρο τη σώζει σπάζοντας την πόρτα και την περιμαζεύει λιπόθυμη στο δωμάτιό του. Η νεαρή παρουσία του δίνει μια νέα ώθηση. Περιμένει με αγωνία να ξυπνήσει και πληρώνει το γιατρό ξεπουλώντας στο ενεχυροδανειστήριο το βιολί του. Η νέα συνέρχεται κι αποκαλύπτεται ότι είναι χορεύτρια κι ότι αντιμετωπίζει σοβαρά κινητικά προβλήματα, αφού τα πόδια της είναι παράλυτα. Ο γιατρός βεβαιώνει ότι δεν υπάρχει κανένας σωματικός λόγος γι’ αυτό. Ο Καλβέρο καταλαβαίνει ότι όλα είναι ψυχολογικά κι ότι μπορούν να ξεπεραστούν. Παρακολουθούμε τη γνωριμία, τη φροντίδα και τον πλατωνικό έρωτα που αναπτύσσεται ανάμεσα σε δυο ανθρώπους παράταιρης ηλικίας, έναν έρωτα που δεν θα εκδηλωθεί ποτέ σωματικά παρά μόνο λεκτικά σ’ ένα επίπεδο εντελώς ιδεατό, στα όρια του παραμυθένιου. Η τρυφερότητα που αναπτύσσεται και η ομοψυχία στην από κοινού αντιμετώπιση όλων των δυσχερειών δεν είναι μόνο η ομοψυχία των απόκληρων που αποφασίζουν να ζήσουν, αλλά είναι η δύναμη της ίδιας της ζωής που οφείλει να συνεχίσει, αφού αναθερμαίνεται από την συμπληρωματική παρουσία του άλλου. Ο Καλβέρο σταματά το ποτό με ευκολία που ούτε ο ίδιος μπορεί να πστέψει. Η Τέρρυ σταδιακά νιώθει καλύτερα, νιώθει ασφαλής με τον Καλβέρο και ξεπερνά όλα τα κινητικά προβλήματα. Ο Καλβέρο αποφασίζει να την προωθήσει στους θεατρικούς κύκλους χρησιμοποιώντας τις παλιές του γνωριμίες. Και κάπως έτσι ο Τσάπλιν φτάνει στο βαθύτερο θέμα του έργου, την αγάπη για την τέχνη και τον διαρκή, σαν εθισμό, πόθο για καλλιτεχνική συμμετοχή. Για τον αιώνιο φόβο του καλλιτέχνη όταν σβήνουν «Τα Φώτα της Ράμπας».

Ο Τσάρλι Τσάπλιν βγήκε για πρώτη φορά στη σκηνή στην ηλικία των πέντε ετών, όταν ακόμα η μητέρα του δεν είχε εγκαταλείψει την καριέρα της, για να την αντικαταστήσει ένα βράδυ που ήταν άρρωστη, εκτελώντας με κωμικό τρόπο ένα τραγούδι-σουξέ μέσα σε καταιγισμό χειροκροτημάτων. Αργότερα, με μεσολάβηση του πατέρα του, έγινε μέλος του παιδικού θιάσου Οι οκτώ λεβέντες του Λανκασάιρ με μισθό μισή κορώνα την εβδομάδα.

            Η σκηνή που καταποντίζεται ο Καλβέρο σε παρακμιακό θέατρο, με το κοινό να σηκώνεται και να φεύγει και την ανελέητη συμβουλή ενός από τους θεατές να μην κοπιάζει άδικα – όταν η Τέρρυ είναι ακόμα στο κρεβάτι – είναι η αποθέωση της ανθρώπινης συντριβής που δεν σχετίζεται καθόλου ούτε μ’ αυτό που λέμε επαγγελματική αποτυχία, ούτε με την οικονομική ανασφάλεια, αλλά παίρνει διαστάσεις υπαρξιακές, γιατί, ο Καλβέρο υπάρχει μόνο όσο υπάρχουν τα «Τα Φώτα της Ράμπας». Γιατί όλα εκμηδενίζονται μακριά από τα «Τα Φώτα της Ράμπας». Γιατί η αποτυχία του Καλβέρο δεν έχει να κάνει με έναν ρόλο ή ένα θέατρο ή ένα κοινό, αλλά με τον ίδιο του τον εαυτό. Γιατί η ανταποδοτική σχέση, που μόνο η τέχνη μπορεί να προσφέρει, δεν μπορεί με τίποτε να αντικατασταθεί. Τελικά ο Καλβέρο δεν διεκδικεί μεροκάματο, αλλά προσωπική καταφυγή. Γιατί, όταν η Τέρρυ ήταν καθηλωμένη στο κρεβάτι, ο Καλβέρο την έκανε να γελάσει με τα παλιά του νούμερα, παριστάνοντας το βράχο και το λουλούδι. Γιατί στις πιο βαθιές του λύπες κατέφευγε στους οργανοπαίχτες αλήτες που παίζανε κάτω από το δωμάτιό του. Γιατί το γέλιο της Τέρρυ μπροστά στα καλλιτεχνικά του νούμερα ήταν πιο ευεργετικό για τον ίδιο. Γιατί, όταν η Τέρρυ γνώρισε μεγάλες επιτυχίες ως χορεύτρια κι ο Καλβέρο απομακρύνθηκε από τη ζωή της, γυρνούσε στα καφενεία με δυο ξεκούρδιστους μουσικούς ως περιπλανώμενος παλιάτσος. Η περηφάνια και η αξιοπρέπεια του, ακόμα και σ’ αυτή τη μέγιστη παρακμή – σχεδόν ζητιανιά – δεν πήγαζε ούτε από τον ερωτά του για την Τέρρυ, ούτε από τις ελπίδες του για το μέλλον, ούτε από τον ισχυρό του χαρακτήρα, αλλά από τη δύναμη της ίδιας της καλλιτεχνικής περιπλάνησης που – έστω μ’ αυτούς τους όρους – τον έβγαζε από την ανυπαρξία. Γιατί όταν βρισκόταν με την Τέρρυ στο δωμάτιο, με ελπίδες πενιχρές και την Τέρρυ σε παραλυσία, μόνο τα καλλιτεχνικά όνειρα που κάνανε μαζί μπορούσαν να τους παρηγορήσουν.

Λίγα χρόνια μετά την άφιξή του στην Αμερική ο Τσάπλιν υπέγραψε συμβόλαιο με την εταιρία Κιστόουν του Μακ Σένετ, που εκείνη την εποχή είχε διάσημους κωμικούς (τον Φορντ Στέρλινγκ, τον Φατι-Ρόσκο Άρμπακλ, τη Μέιμπελ Νόρμαντ κ.ά.), με αμοιβή 150 δολάρια την εβδομάδα

            Τελικά ο Καλβέρο και η Τέρρυ δεν είναι παρά οι πύλες της βαθύτερης θέασης του καλλιτέχνη. Η απαρχή ενός καθαρά θεωρητικού μανιφέστου για την καλλιτεχνική δημιουργία από τη σκοπιά του καλλιτέχνη, που ο Τσάπλιν αποδίδει επίσης καλλιτεχνικά, αφού η τέχνη αποτελεί μονόδρομο έκφρασης. Γι’ αυτό είναι αναντικατάστατη σε υπαρξιακό βαθμό. Γιατί αποδίδει τα ύψη της πιο ανόθευτης ελευθερίας. Γιατί διοχετεύει το φαντασιακό ως επικοινωνιακή υπέρβαση που σπάει όλα τα καλούπια, ως έσχατη υπαρξιακή μοιρασιά. Γιατί όλοι οι φόβοι κι όλες οι αγωνίες και οι ενοχές και τα ένστικτα και οι αδικίες και οι οδύνες και οι χαρές και οι κοινωνικές ανισότητες και οι αδυναμίες γίνονται παιχνίδι προσωπικό που όμως απευθύνεται σε όλους τους ανθρώπους. Αυτό που ονομάζουμε έμπνευση, δεν είναι παρά η συμμετοχή στο παιχνίδι αυτό, δηλαδή συμμετοχή στο όνειρο της απόλυτης ελευθερίας, που μόνο η φαντασία μπορεί να εγγυηθεί. Η επιλογή του θέματος, η επεξεργασία του, οι βασικές του δομές που κάθε μέρα μπορεί να αλλάζουν μέχρι την τελική μορφή, οι αισθητικές επιλογές, με άλλα λόγια η κοσμογονία που συντελείται είναι ένα ολόκληρο πεδίο μάχης με επίκεντρο τον ίδιο τον καλλιτέχνη που δεν επαναπαύεται ποτέ. Η αίσθηση της διαρκούς παρατήρησης που ανά πάσα στιγμή μπορεί να μετατραπεί σε καλλιτεχνική δημιουργία δεν είναι παρά η ακατάπαυτη συμμετοχή στα δρώμενα του κόσμου, δηλαδή η ύψιστη προσωπική απελευθέρωση.  Η αγωνία της συμμετοχής του κοινού, ως υπέρτατος καλλιτεχνικός εγωισμός, δεν είναι παρά η αγωνία της επιβίωσης αυτής της κοσμογονίας, που μόνο μέσα από την αποδοχή μπορεί να εξασφαλιστεί. Γιατί η τέχνη που παραμένει στο συρτάρι, όσο υψηλή κι αν είναι, είναι καταδικασμένη στην ανυπαρξία, όπως οτιδήποτε που δεν θα χρησιμοποιηθεί ποτέ. Και πίσω από όλα αυτά κρύβεται πάντα και η αγωνία της συμβολής στην ίδια την καλλιτεχνική εξέλιξη. Γιατί η τέχνη δεν είναι πράγμα στατικό κι ούτε μπορεί να διαιωνίζεται με συγκεκριμένες τεχνοτροπίες – μανιέρες. Ο καλλιτέχνης θέλει να σπάσει τα όρια, να επαναπροσδιορίσει την τέχνη με τα δικά του προσωπικά δεδομένα. Η προσωπική καλλιτεχνική τοποθέτηση δεν είναι παρά η αναζήτηση της αυτόνομης καλλιτεχνικής ταυτότητας, με άλλα λόγια ο αυτοπροσδιορισμός του καλλιτέχνη, που μόνο μέσα από την καλλιτεχνική έκφραση μπορεί να ολοκληρωθεί κι αυτό δεν είναι παρά η καλλιτεχνική αναγνωρισιμότητα. Γι’ αυτό ο Καλβέρο διαρκώς επινοεί νέα νούμερα. Γι’ αυτό συντρίβεται όταν δεν μπορεί να τα παρουσιάσει. Γι’ αυτό τον διέλυσε η απόρριψη του κοινού. Γι’ αυτό συνέχισε τον καλλιτεχνικό δρόμο ακόμα κι ως πλανόδιος ζητιάνος. Γιατί οι πραγματικοί καλλιτέχνες ταυτίζονται με τις καθημερινές καλλιτεχνικές κοσμογονίες και ζουν γι’ αυτές, αφού γνωρίζουν καλά ότι η ανάπλαση του κόσμου μέσα από την καλλιτεχνική οπτική είναι η πιο αναίμακτη, κι ως εκ τούτου η πιο συγκλονιστική, επανάσταση. Η στέρηση αυτής της διανοητικής – αισθητικής επανάστασης δεν είναι παρά η οδύνη της βαθύτερης ανυπαρξίας, η δυστυχία μπροστά στα «Φώτα της Ράμπας» που θα παραμείνουν σβηστά. Ο θρύλος λέει ότι όταν ο Στάινμπεκ ένιωσε ότι στέρεψε καλλιτεχνικά πέθανε σε λιγότερο από χρόνο.

Η αγωνία του Καλβέρο για καλλιτεχνική δημιουργία δεν είναι παρά η αγωνία του Τσάπλιν που φοβάται τη ζωή χωρίς την τέχνη, αφού «Τα Φώτα της Ράμπας» γυρίστηκαν ταινία το 1952, χρονιά που, λόγω του Ψυχρού Πολέμου και της Μαύρης Λίστας, αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την Αμερική και να εγκατασταθεί μόνιμα στην Ευρώπη. (Μετά από αυτό γύρισε μόνο δύο ταινίες μέχρι το θάνατό του). Είναι η περίοδος που διαισθάνεται ότι αρχίζουν να σβήνουν «τα Φώτα της Ράμπας». Γιατί ο Τσάπλιν δεν τρέφει καμία αυταπάτη: «Όταν σβήνουν τα φώτα της ράμπας αρχίζει για το γέρο ηθοποιό το μαρτύριο μιας φρικτής απομόνωσης».

  

                                                                     Θανάσης Μπαντές-eranistis.net

14 ιστορίες γύρω από τον «Μεγάλο Γκάτσμπυ» που λίγοι γνωρίζουν...

Μια μέρα σαν σήμερα, τη 10η Απριλίου του 1925, ο F. Scott Fitzgerald κυκλοφόρησε τον «Μεγάλο Γκάτσμπυ», το μυθιστόρημα που έμελλε να γίνει ένα από τα σημαντικότερα του 20ου αιώνα , καθώς και η ουσιαστικότερη, ίσως, κριτική πάνω στην κοινωνική ιστορία της Αμερικής κατά τη διάρκεια των ξέφρενων ’20s.

Η πρωτοφανής οικονομική ευημερία της εποχής, η εξέλιξη της jazz μουσικής, η κουλτούρα του flapper αλλά και το ακμάζουν λαθρεμπόριο μαζί με άλλες εγκληματικές δραστηριότητες απεικονίζονται με αξεπέραστο τρόπο στο μυθιστόρημα του Fitzgerald. Ένα μυθιστόρημα που με φόντο τις πολιτισμικές και κοινωνικές εξελίξεις του 1920, αφηγείται την ιστορία του Τζέι Γκάτσμπυ, ενός παθιασμένου άντρα που αφιέρωσε ολόκληρη τη ζωή του κυνηγώντας ένα όνειρο που όχι μόνο ήταν, κατά μία έννοια, ψεύτικο αλλά όταν ήρθε σε σύγκρουση με την πραγματικότητα κατέληξε να πάρει τη μορφή τραγωδίας.

Η ιστορία του Γκάτσμπυ είναι λίγο-πολύ γνωστή σε όλους μας πλέον, ακόμα και όσοι δεν έχουν διαβάσει το βιβλίο έχουν σχεδόν σίγουρα δει μία από τις δύο ταινίες που έχουν βασιστεί σε αυτό -διαβάστε το βιβλίο όμως, αλήθεια, τίποτα δεν μπορεί να συγκριθεί μαζί του. Αυτό που δεν ξέρει πολύς κόσμος όμως, είναι οι παράπλευρες ιστορίες που εξελίχθηκαν γύρω από το βιβλίο του Fitzgerald, με πρωταγωνιστή τόσο τον ίδιο το συγγραφέα και το βιβλίο του, όσο και τον κόσμο που επηρέασε. Με αφορμή τα «γενέθλια» του Γκάτσμπυ, λοιπόν, ορίστε 14 από αυτές.

1. Η πρώτη έκδοση του «Γκάτσμπυ» έλαβε ανάμεικτες κριτικές. Παρά το γεγονός πως οι New York Times το υπερασπίστηκαν, ο διάσημος δοκιμιογράφος και κριτικός H.L. Mencken το αποκάλεσε «ένα δοξασμένο ανέκδοτο» και αρκετοί συνάδελφοί του το θεώρησαν έργο «ήσσονος σημασίας» και κατώτερο των προηγούμενων «Όμορφοι και καταραμένοι» και «This Side of Paradise». Η εφημερίδα New York Evening World, μάλιστα, έφτασε στο σημείο να γράψει πως ο Γκάτσμπυ κατέρριψε την ιδέα πως ο Fitzgerald ήταν ένας από τους σπουδαιότερους συγγραφείς της γενιάς του.

2. Το βιβλίο ήταν μια εμπορική αποτυχία. Μέχρι τον θάνατό του το 1940, ο Fitzgerald ισχυριζόταν πως είχε βγάλει μόλις $4.000 από το μυθιστόρημα. Ο ίδιος πίστευε πως η αποτυχία του βιβλίου οφειλόταν στο γεγονός πως ήταν μια εποχή όπου κυριαρχούσε το πρότυπο της δυναμικής γυναίκας αναγνώστριας και ο Γκάτσμπυ δεν περιείχε καμία δυναμική γυναίκα πρωταγωνίστρια, ούτε καν κάποια που να είναι έστω και ελάχιστα συμπαθής. Ανησυχούσε πως το έργο του ήταν καταδικασμένο να ξεχαστεί και στο τέλος μετάνιωσε την κυκλοφορία του Γκάτσμπυ. Η νεκρολογία των New York Times για τον Fitzgerald ανέφερε πως το μυθιστόρημα αυτό ήταν το σημάδι πως ο συγγραφέας δεν κατάφερε ποτέ να δείξει πλήρως τις δυνατότητές του.

Ο F. Scott Fitzgerald σε πορτρέτο του 1925.

3. Αν ο Fitzgerald είχε ζήσει άλλα 10 χρόνια, θα είχε γίνει μάρτυρας της ένθερμης υποδοχής που έλαβε το βιβλίο του από το κοινό, στην πορεία. Η έκδοση του «Τελευταίου Μεγιστάνα» του Fitzgerald από τον οίκο Edmund Wilson περιλάμβανε και τον «Μεγάλο Γκάτσμπυ», σε μια προσπάθεια των εκδοτών να κάνουν τον κόσμο να αναθεωρήσει για το μυθιστόρημα, ενώ το βιβλίο έγινε γρήγορα κλασικό ανάμεσα στους σημαντικούς συγγραφικούς κύκλους της εποχής, οι οποίοι ένιωθαν πως οι κριτικοί είχαν παρεξηγήσει το βιβλίο.

4. Ο Γκάτσμπυ απέκτησε τεράστια δημοτικότητα κατά την περίοδο του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, όπου η κρίσιμη επικρατούσα τάση ήρθε και αγκάλιασε το έργο του Fitzgerald. Οι Εκδόσεις των Ένοπλων Υπηρεσιών κυκλοφόρησαν 150.000 αντίτυπα στα στρατεύματα -100.000 περισσότερα δηλαδή από όσα είχαν πωληθεί όσο ζούσε ο Fitzgerald.

5. Κατά τη χρονική περίοδο του ’50 και του ’60 το βιβλίο έγινε βασικό ανάγνωσμα στο αγγλικό πρόγραμμα σπουδών για τις τάξεις του γυμνασίου και συνέχισε να έχει μεγάλη εμπορική επιτυχία. Μέχρι το 1960, ο Γκάτσμπυ πουλούσε σταθερά 50.000 αντίτυπα ετησίως και μέχρι σήμερα έχει πουλήσει περισσότερα από 25 εκατομμύρια παγκοσμίως. Σύμφωνα με την Scribner, την επίσημη εκδοτική του βιβλίου, είναι το πιο δημοφιλές μυθιστόρημα που έχουν εκδώσει ποτέ.

Ο F. Scott Fitzgerald με τη γυναίκα του Zelda και την κόρη τους Frances 

μπροστά από το χριστουγεννιάτικο δέντρο τους στο σπίτι τους στο Παρίσι.

6. Αν και αρκετοί αφοσιωμένοι αναγνώστες θα το έχουν καταλάβει, η Daisy Buchanan του βιβλίου λειτούργησε ως «καθρέφτης» για την γυναίκα του Fitzgerald, Zelda. Την πρώτη φορά που ο συγγραφέας της έκανε πρόταση γάμου, εκείνη αρνήθηκε επειδή ήταν πολύ φτωχός για αυτήν -βλέπετε την ομοιότητα με τη Daisy; Βέβαια αυτό το σενάριο είναι κάπως περίεργο μιας και πολλοί πιστεύουν πως ο «καθρέφτης» του Fitzgerald στο βιβλίο δεν ήταν ο Γκάτσμπυ αλλά ο ξάδερφος της Daisy, Nick Carraway, ο οποίος, κατά πολλούς, είναι gay.

7. Ο ίδιος ο χαρακτήρας του Γκάτσμπυ έχει γίνει αφορμή για πολλές αναλύσεις όλα αυτά τα χρόνια, καθώς παρά τα λεγόμενα του Fitzgerald ότι ο Γκάτσμπυ ήταν Εβραίος, πολύ πιστεύουν πως ο Τζέι Γκάσμπι ήταν μαύρος.

8. Πριν καταλήξει στον τελικό τίτλο με τον οποίο πέρασε στην αιωνιότητα, ο Fitzgerald σκεφτόταν διάφορα ονόματα για το βιβλίο του. Μερικά από αυτά ήταν τα ακόλουθα:

• Among Ash-Heaps and Millionaires
• On the Road to West Egg
• Trimalchio in West Egg
• Gold-Hatted Gatsby
• The High-Bouncing Lover
• Under the Red
• White and Blue

9. Ο Francis Cugat σχεδίασε το, κλασικό πλέον, εξώφυλλο του μυθιστορήματος και ο F. Scott Fitzgerald έμεινε τόσο εντυπωσιασμένος από αυτό, όπως και το κοινό, που αποφάσισε να ξαναγράψει το μυθιστόρημα ώστε να δώσε περισσότερη έμφαση στο σύμβολο των ματιών. Ευτυχώς το εξώφυλλο παραδόθηκε πριν την ολοκλήρωση του βιβλίου, οπότε ο Fitzgerald είχε τον κατάλληλο χώρο και χρόνο για να ενσωματώσει το μοτίβο στην ιστορία του.

10. Ο Truman Capote είχε εκδηλώσει έντονο ενδιαφέρον να μεταφέρει το μυθιστόρημα στον κινηματογράφο, μια μεταφορά που δεν έγινε ποτέ. Αρχικά ο Capote ήθελε να δώσει έμφαση στην καταπιεσμένη ομοφυλοφιλική σεξουαλικότητα του Nick Carraway, κάτι που εκείνη την εποχή θα σόκαρε όποιον δεν είχε διαβάσει το βιβλίο -τόσο του Fitzgerald όσο και αυτά του Capote. Επίσης, ο Capote ήθελε να κάνει την Daisy «μια εκδικητική λεσβία». Όταν οι παραγωγοί διάβασαν αυτή την εκδοχή της ιστορίας την μίσησαν αμέσως (γιατί, άραγε) και απέλυσαν τον Capote, προσλαμβάνοντας στη θέση του τον Francis Ford Coppola ο οποίος ξανάγραψε το σενάριο μέσα σε τρεις εβδομάδες. Αυτό ήταν και το τελικό σενάριο που χρησιμοποιήθηκε για την ταινία του 1974.

11. Κατά την επιλογή ηθοποιών για την ταινία του 1974, το studio ήθελε για τον ρόλο του Γκάτσμπυ είτε τον Marlon Brando είτε τον Warren Beatty. Ο Brando όμως ζητούσε πολλά λεφτά και ο Beatty ήθελε να αναλάβει τη σκηνοθεσία. Η Ali MacGraw, γυναίκα του παραγωγού της ταινίας Robert Evans και πρωταγωνίστρια του «Love Story», επιλέχθηκε για τον ρόλο της Daisy, αν και ο Jack Nicholson άσκησε ισχυρή πίεση για να μην την προσλάβουν. Αργότερα, ο Evans απέλυσε την MacGraw αφού αυτή τον είχε εγκαταλείψει για τον Steve McQueen, τον οποίο και ερωτεύτηκε όσο γυρνούσαν μαζί το «The Getaway». Η ειρωνεία είναι πως η MacGraw έπαιξε στο «The Getaway» μόνο και μόνο επειδή αργούσε να ολοκληρωθεί το σενάριο του Γκάτσμπυ (εξαιτίας του Capote). Μετά την αποχώρησή της, για τον ρόλο της Daisy πέρασαν από casting οι Julie Christie, Faye Dunaway, Katharine Ross, Candice Bergen, Cybil Shepherd, Natalie Wood και άλλες, μέχρι που τη θέση κέρδισε η Mia Farrow -η οποία ήταν και σε προχωρημένη εγκυμοσύνη κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων.

12. Η ερμηνεία του Robert Redford ως Γκάτσμπυ δεν έλαβε και τις καλύτερες κριτικές, καθώς θεωρήθηκε άψυχη και επίπεδη. Και υπήρχε όντως λόγος για αυτό. Κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων, ο Redford είχε παθιαστεί τόσο πολύ με όλα όσα συνέβαιναν τότε γύρω από το σκάνδαλο του Watergate που δεν έδινε ιδιαίτερη σημασία σε ό,τι άλλο συνέβαινε γύρω του -μεταξύ αυτών και η ταινία. Λέγεται μάλιστα πως περνούσε τον περισσότερο χρόνο των γυρισμάτων κλεισμένος στο τροχόσπιτό του, βλέποντας τις ειδήσεις στην τηλεόραση ή διαβάζοντας σχετικά με το σκάνδαλο.

13. Όταν ο Baz Luhrmann άρχισε να σχεδιάζει τον πρόσφατο Γκάτσμπυ με τον Leonardo DiCaprio, ήθελε αρχικά την Rebecca Hall για τον ρόλο της Daisy. Αφού την έβαλε να διαβάσει ένα κομμάτι, όμως, άλλαξε γνώμη και στράφηκε στην αφρόκρεμα του Hollywood: Keira Knightley, Scarlett Johansson, μέχρι και η Blake Lively (δηλαδή, για όνομα του Θεού Baz, σοβαρέψου) ήταν υποψήφιες για τη θέση, μέχρι που ο Luhrmann πόνταρε στην νέα και ανερχόμενη, τότε, Carey Mulligan, η οποία δεν είχε διαβάσει καν το βιβλίο πριν πάρει μέρος στην ταινία.

CANNES, FRANCE – MAY 15: (EDITORS NOTE: This image was processed using digital filters) Actors Leonardo DiCaprio and Carey Mulligan attend the Opening Ceremony and premiere of ‘The Great Gatsby’ during the 66th Annual Cannes Film Festival at Palais des Festivals on May 15, 2013 in Cannes, France. (Photo by Gareth Cattermole/Getty Images)

14. Όταν ο Baz Luhrmann διάβασε το βιβλίο του Fitzgerald ως παιδί, ο πατέρας του είχε το βενζινάδικο της περιοχής που έμεναν, ακριβώς όπως και ο Wilson στο μυθιστόρημα. Το 2004 συνέλαβε τη δική του προσαρμογή του βιβλίου για την μεγάλη οθόνη, όσο άκουγε την ηχογραφημένη ανάγνωση του Γκάτσμπυ κατά τη διάρκεια ενός ταξιδιού του με τρένο στη Σιβηρία. Η πρώτη και μοναδική του επιλογή για τον πρωταγωνιστικό ρόλο ήταν ο Leonardo DiCaprio.

Η οικονομία της προσοχής...

Σκέψεις που μας αγγίζουν από την υπέροχα προσιτή, επιστημονική  kathimerini fysiki :

 Ζούμε στην εποχή της πληροφορίας. Ήδη από τα μέσα του 20ου αιώνα ένας αυξανόμενος αριθμός εργαζόμενων δεν ασχολείται πια με την παραγωγή, διανομή και διακίνηση υλικών αγαθών αλλά με τη διαχείριση πληροφοριών. Ποτέ ξανά στην ιστορία της ανθρωπότητας η πρόσβαση στην πληροφορία δεν ήταν τόσο εύκολη. Η καθημερινότητά μας είναι κατακλυσμένη από αυτή και συνεχίζουμε να παράγουμε περισσότερη με αμείωτο ρυθμό. Κάθε λεπτό που περνάει στο YouTube ανεβαίνουν βίντεο συνολικής διάρκειας μεγαλύτερης των 400 ωρών. Κάθε μέρα στο διαδίκτυο δημιουργούνται δυόμιση πεντάκις εκατομμύρια byte δεδομένων.

Ο όγκος πληροφορίας είναι τόσο μεγάλος που σ’ όλη τη διάρκειας της ζωής σου θα προλάβεις να βιώσεις μόνο ένα μικροσκοπικό κομμάτι του. Και αυτό γιατί η αφθονία της πληροφορίας οδηγεί στην έλλειψη κάτι άλλου. Στην έλλειψη οτιδήποτε είναι αυτού που η πληροφορία καταναλώνει. Το αντίτιμο είναι μάλλον ευνόητο: Η πληροφορία καταναλώνει την προσοχή σου.

Η οικονομία της προσοχής

Ένα μεγάλο μέρος της σύγχρονης ενημέρωσης και ψυχαγωγίας βασίζεται στην «οικονομία της προσοχής». Η λογική είναι μάλλον απλή: Αν δεν πληρώνεις για το προϊόν, τότε είσαι το προϊόν. Οι εκπομπές που παρακολουθείς στην τηλεόραση ή ακούς στο ραδιόφωνο, οι ενημερωτικές ιστοσελίδες που επισκέπτεσαι, το ατελείωτο σκρολάρισμα που κάνεις στα Instagram και Facebook, τα βίντεο που βλέπεις στο YouTube, όλα αυτά, μπορείς να τα χρησιμοποιείς δωρεάν γιατί εσύ δεν είσαι ο πελάτης. Πελάτης είναι ο διαφημιζόμενος και πληρώνει την εκάστοτε πλατφόρμα για να έχει την ευκαιρία να αποκτήσει ένα κομμάτι της προσοχής σου.
Με μια πρώτη ματιά, το σύστημα αυτό βολεύει τους πάντες. Εσύ, ως χρήστης, απολαμβάνεις δωρεάν υπηρεσίες και περιεχόμενο, οι διαφημιζόμενοι προβάλουν τα προϊόντα τους στο κατάλληλο κοινό και οι πλατφόρμες κερδίζουν πραγματοποιώντας το προξενιό.

Η προσοχή σου όμως δεν είναι ανεξάντλητη. Τα πάντα γύρω σου διεκδικούν ένα κομμάτι από την πίτα. Φίλοι, οικογένεια, δουλειά, ενημέρωση, ψυχαγωγία, όλα αντλούν από την ίδια δεξαμενή προσοχής. Όσο καλή κι αν θεωρείς πως είσαι στο multitasking, είναι πρακτικά αδύνατο να συγκεντρώνεσαι στα πάντα. Η προσοχή λοιπόν είναι ένα παιχνίδι μηδενικού αθροίσματος. Όταν κάτι την κερδίσει, κάτι άλλο θα τη χάσει.

Υπάρχει έτσι ένα τεράστιο οικονομικό κίνητρο από τις διάφορες υπηρεσίες που χρησιμοποιείς δωρεάν να διατηρήσουν την προσοχή σου στον μέγιστο δυνατό βαθμό. Όση περισσότερη ώρα παρακολουθείς μια εκπομπή στην τηλεόραση, για παράδειγμα, τόσες περισσότερες διαφημίσεις θα δεις.

Η κατάσταση αυτή έχει δημιουργήσει μια δαρβινική κούρσα για την προσοχή και τον χρόνο σου που τερματίζει στις πιο βαθιές σκέψεις και λειτουργίες του εγκεφάλου σου. Οι νικητές της κούρσας, αυτοί που θα μπορέσουν να επιβιώσουν, είναι εκείνοι που χρησιμοποιούν το εργαλεία τους αποτελεσματικότερα ώστε να επηρεάσουν τη συμπεριφορά σου προς όφελός τους.

Ντοπαμίνη και άμεση επιβράβευση

Η ντοπαμίνη είναι μια χημική ουσία που παράγεται από τον εγκέφαλο και παίζει πρωταγωνιστικό ρόλο στην παρακίνηση της συμπεριφοράς. Σε ανταμείβει για εξελικτικά ευεργετικές ενέργειες και σε παρακινεί να τις επαναλάβεις, όπως για παράδειγμα όταν γεύεσαι ένα νόστιμο φαγητό, όταν ασκείσαι, όταν κάνεις σεξ ή όταν έχεις επιτυχείς κοινωνικές αλληλεπιδράσεις. Ένα γέλιο, μια θετική αναγνώριση από τους συνανθρώπους σου, ένα μήνυμα από τους αγαπημένους σου, όλα αυτά ενεργοποιούν τις ίδιες ντοπαμινούχες οδούς με άλλες εθιστικές συμπεριφορές όπως είναι τα ναρκωτικά, το ποτό και ο τζόγος.

Τα κοινωνικά δίκτυα μας έχουν δώσει μια αστείρευτη πηγή κοινωνικών ερεθισμάτων, τόσο θετικών όσο και αρνητικών. Κάθε ειδοποίηση είναι ένα εν δυνάμει θετικό κοινωνικό ερέθισμα που, αν και δε θα είναι τόσο έντονη όση η χρήση ναρκωτικών, θα προκαλέσει την απελευθέρωση ντοπαμίνης, ενισχύοντας τη συμπεριφορά που προηγήθηκε.

Απόσπασμα από συνέντευξη του Sean Parker (1ος πρόεδρος του Facebook):

«Η διαδικασία σκέψης που προηγήθηκε αυτών των εφαρμογών, με το Facebook να είναι το πρώτο, για να το καταλάβετε καλύτερα… Αυτή η διαδικασία σκέψης ήταν η εξής: Πώς θα γίνει να καταναλώσουμε όσο το δυνατόν περισσότερο από τον χρόνο και την προσοχή σας; Αυτό σημαίνει πως κάθε τόσο θα πρέπει να σας δίνουμε μια μικρή δόση ντοπαμίνης, αν κάποιος έκανε like ή σχολίασε κάποια φωτογραφία ή ανάρτησή σας ή κάτι τέτοιο. Και αυτό θα σας παρακινήσει να ανεβάσετε περισσότερο περιεχόμενο το οποίο θα σας φέρει περισσότερα like και σχόλια. Είναι ένας κύκλος ανατροφοδότησης κοινωνικής επικύρωσης. Είναι ακριβώς αυτό που ένας χάκερ σαν εμένα θα σκαρφιζόταν, γιατί εκμεταλλεύεσαι ένα τρωτό σημείο της ανθρώπινης ψυχολογίας.»

Μπορεί να έχεις πιάσει τον εαυτό σου να ελέγχει το τηλέφωνό σου με την παραμικρή αίσθηση πλήξης καθαρά από συνήθεια, όταν για παράδειγμα βρίσκεσαι στο λεωφορείο ή όταν περιμένεις σε κάποια ουρά. Αυτό όμως δεν είναι καθόλου τυχαίο. Εξαιρετικά ταλαντούχοι προγραμματιστές εργάζονται πολύ σκληρά πίσω απ’ την οθόνη σου για να σε κρατήσουν γαντζωμένο σ’ αυτή.

Οι κορυφαίες εφαρμογές και ιστοσελίδες ανταγωνίζονται μεταξύ τους με έπαθλο την προσοχή σου. Προσπαθούν να την κερδίσουν είτε βελτιώνοντας τα εργαλεία τους, είτε επιστρατεύοντας αλγορίθμους που μαθαίνουν τι δουλεύει καλύτερα σε εσένα προσωπικά. Ποιοι τίτλοι θα τραβήξουν το βλέμμα σου και ποιες αναρτήσεις θα σε κάνουν να αλληλεπιδράσεις. Σου δίνεται η ψευδαίσθηση της επιλογής αλλά στην πραγματικότητα αυτά που βλέπεις είναι προσεκτικά διαλεγμένα ώστε να μεγιστοποιήσουν τον χρόνο που θα περάσεις στο περιβάλλον της εφαρμογής. Το YouTube φιλοξενεί εκατομμύρια βίντεο αλλά μόνο λίγα από αυτά μπορούν να είναι προτεινόμενα. Και το ότι βρίσκονται εκεί δεν είναι καθόλου τυχαίο.

Φοβάμαι πως εκπαιδεύουμε τους εγκεφάλους μας να αδημονούν άμεση επιβράβευση για κάθε στοιχειώδη δοκιμασία που φέρνουν εις πέρας. Στον αποσυνδεδεμένο κόσμο οι δραστηριότητες πολύ συχνά γίνονται δύσκολες ή βαρετές. Το να γράψω το σενάριο για ένα βίντεο απαιτεί από εμένα αυτοσυγκέντρωση. Ξέρω τι πρέπει να κάνω και ξέρω ότι θέλω να το κάνω. Μετά από μόλις λίγες προτάσεις όμως το μυαλό μου λαχταρά εκείνη τη δόση ντοπαμίνης που με έχει συνηθίσει το ίντερνετ. Και υποθέτω δεν είμαι μόνος μου σ’ αυτό. Κάποιοι αδυνατούν να συγκεντρωθούν σ’ ένα βιβλίο ή στο να μάθουν κάτι καινούργιο. Για να αποκτήσεις μια καινούργια δεξιότητα απαιτούνται ατελείωτες ώρες εξάσκησης. Όταν όμως τα πράγματα δυσκολεύουν ελάχιστα αναζητείς τη λύτρωση στο διαδίκτυο. Το να σκεφτούμε τα προβλήματα στη ζωή μας απαιτεί ηρεμία, αποφασιστικότητα και την απερίσπαστη προσοχή μας. Δεν μπορούμε όμως καν να διατηρήσουμε μια συζήτηση χωρίς κάποιος από τους συμμετέχοντες να κοιτάξει παρορμητικά το κινητό του.

Τα μυαλά μας είναι άστατα και τεμπέλικα και πάντοτε προτιμούσαν το εύκολο από αυτό που θα τους κάνει καλό. Ο ίδιος ο οργανισμός μας αναζητεί κάτι που θα του αποσπάσει την προσοχή γιατί η διαδικασία της σκέψης είναι δύσκολη και πολύ συχνά δυσάρεστη.

Η μεγάλη εικόνα

Πριν από μερικά χιλιάδες χρόνια το να βρεις τροφή δεν ήταν εύκολη υπόθεση για τους προγόνους μας. Τα σώματά μας εξελίχθηκαν με τέτοιον τρόπο ώστε να αποθηκεύουν την ενέργεια για να μπορούμε να επιβιώσουμε σε περιόδους λιμού. Σε έναν κόσμο που οι θερμίδες ήταν σπάνιες, η διαδικασία αυτή ήταν απαραίτητη για την επιβίωση του ανθρώπινου είδους.

Αλλά τα πράγματα φυσικά έχουν αλλάξει. Η πλειονότητα των ανθρώπων στον δυτικό κόσμο έχουν άμεση και εύκολη πρόσβαση στην τροφή που χρειάζονται για να επιβιώσουν. Το φαγητό έχει γίνει τόσο φθηνό και άφθονο που πια το να τρως υπερβολικά είναι μεγαλύτερο πρόβλημα από το να μην τρως αρκετά.
Ίσως το ίδιο πράγμα να συμβαίνει και με την πληροφορία. Οι πληροφορίες συνήθιζαν να είναι σπάνιες, δύσκολες να τις ανακαλύψεις. Το μυαλό μας τις ζητάει. Απορροφά όσες περισσότερες μπορεί. Οι αισθήσεις μας είναι ακονισμένες, εκπαιδευμένες να ανιχνεύουν αλλαγές στο περιβάλλον μας που μπορεί να κάνουν τη διαφορά μεταξύ ζωής και θανάτου. Η γνώση είναι δύναμη και ποιος δε θα ήθελε περισσότερη δύναμη; Αν όμως η υπέρμετρη κατανάλωση τροφής οδηγεί στην παχυσαρκία, η υπέρμετρη κατανάλωση πληροφορίας που μπορεί να οδηγεί;

Υπάρχουν πάντα περισσότερα πράγματα να κάνεις στο ίντερνετ γιατί το ίντερνετ δεν τελειώνει ποτέ. Η μία πληροφορία διαδέχεται την άλλη σε έναν αστείρευτο καταρράκτη ερεθισμάτων. Όταν το μυαλό σου βομβαρδίζεται συνεχώς από νέες πληροφορίες, εξαλείφεται ο χρόνος να συλλογιστείς και να βγάλεις συμπεράσματα. Το να μάθεις κάτι καινούργιο απαιτεί να σκεφτείς προσεκτικά την πληροφορία που έλαβες και να τη συγκρίνεις με ό,τι ήδη γνωρίζεις. Να δεις πού ταιριάζει με αυτά που ήδη ξέρεις.

Πάντοτε ήμουν της άποψης πως το διαδίκτυο είναι ένα εργαλείο και, όπως όλα τα εργαλεία, τα οφέλη του εξαρτώνται από τη χρήση που του κάνεις. Η σκέψη αυτή, αν μη τι άλλο, παρέχει ένα βολικό καταφύγιο. Είναι παρηγορητικό να θεωρείς πως εσύ χρησιμοποιοείς τα εργαλεία σου και όχι τα εργαλεία εσένα. Η ιστορία της ανθρωπότητας όμως είναι γεμάτη από παραδείγματα που τα εργαλεία που αναπτύξαμε άλλαξαν εμάς και κατ’ επέκταση τις κοινωνίες μας. Οι χάρτες και τα ρολόγια άλλαξαν τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τον χώρο και τον χρόνο. Διαμορφώνουμε τα εργαλεία μας και τα εργαλεία διαμορφώνουν εμάς.

Ας κάνουμε όμως ένα βήμα πίσω. Το βίντεο αυτό δε δημιουργήθηκε για να σε αποτρέψει από το διαδίκτυο γιατί το διαδίκτυο παραμένει αδιαμφισβήτητα μια θαυμάσια εφεύρεση. Ίσως η σημαντικότερη της σύγχρονης εποχής. Έχει απελευθερώσει, μεταξύ άλλων, την αγορά, την ψυχαγωγία, την επικοινωνία, την εργασία, την ενημέρωση και την εκπαίδευση.

Πριν το ίντερνετ ο μέσος άνθρωπος δεν είχε πρακτικά καμία δυνατότητα να εκφραστεί σε μεγάλη κλίμακα. Τώρα ο καθένας μπορεί να ακουστεί από ένα διόλου ευκαταφρόνητο κοινό. Τα κοινωνικά δίκτυα μας επιτρέπουν να κάνουμε νέες γνωριμίες και να διατηρούμε σχέσεις με άτομα που κάποτε ήταν κομμάτι της ζωής μας. Να ενημερωνόμαστε και να συμμετέχουμε σε δράσεις που θεωρούμε σημαντικές. Να ερχόμαστε σε επαφή με νέες ιδέες. Να μοιραζόμαστε στιγμές της ζωής μας με αγαπημένα πρόσωπα που βρίσκονται μακριά. Να ανακαλύπτουμε εκδηλώσεις που μας ενδιαφέρουν ή νέες ψυχαγωγικές διεξόδους.

Ίσως με τον καιρό το μυαλό μας να μάθει να επιβιώνει στον καταιγισμό της πληροφορίας και να διαχειρίζεται αποτελεσματικά όλους τους τεχνητούς περισπασμούς. Ή ίσως οι διάφορες εφαρμογές να ακολουθήσουν στο μέλλον μια περισσότερο ανθρωπιστική τακτική.

Όπως και να ‘χει, την επόμενη φορά που θα σηκώσεις το κινητό σου για να ανοίξεις την εφαρμογή της προτίμησής σου, κάνε μία παύση. Μήπως υπάρχει κάτι άλλο που θα έπρεπε να κάνεις; Μήπως φοβάσαι να αφήσεις το μυαλό σου να περιπλανηθεί, να μείνεις ακόμα και λίγα λεπτά μόνος με τις σκέψεις σου; Μήπως υποσυνείδητα αναβάλεις το μέλλον σου προς την εκπλήρωση μιας στιγμιαίας ευχαρίστησης;

Η προσοχή σου είναι πολύτιμη, είναι ένας πόρος και το απόθεμά της είναι περιορισμένο. Σκέψου καλά πού θα τη διαθέσεις.